Inleiding
De Nederlandse mobiele markt lijkt op een koektrommel in een huis vol kinderen. De Nederlandse overheid probeert al decennialang met regels voor veilingen koekjes in de vorm van providers toe te voegen aan de koektrommel, maar ze verdwijnen steeds opnieuw.
Na de umts-veiling in 2000 moesten er vijf mobiele providers met een eigen netwerk komen: KPN, Libertel, Ben, Dutchtone en Telfort. Een paar jaar nadat de 3g-netwerken live gingen, waren er daar maar drie van over: KPN dat Telfort had opgeslokt, het tot Vodafone omgedoopte Libertel en T-Mobile, dat voortkwam uit Ben en Dutchtone. En zo waren er nog drie.
Dat bleek een slecht idee voor concurrentie op de mobiele markt. De aansluitkosten kwamen daarna snel terug, de providers schaften onbeperkt mobiel internet voor een tientje per maand gauw af, de prijzen stegen over de hele linie en er ontstonden geruchten over prijsafspraken tussen de providers. Die bleken niet helemaal waar: toezichthouder ACM concludeerde dat ze gedrag op elkaar afstemden, maar niet concreet afspraken maakten. Voor consumenten maakte dat niets uit: ze deden elkaar na in plaats van elkaar te beconcurreren.
De Europese Commissie was achteraf kritisch op de goedkeuring van de overnames van Telfort door KPN en Orange door T-Mobile. In een rapport stelde de Commissie dat de prijzen na de overname merkbaar stegen ten opzichte van andere landen.
Hoeveel mobiele providers zijn er nodig om concurrentie in stand te houden? Dat is geen filosofische vraag zonder antwoord, want de internationale organisatie OESO heeft die al beantwoord. Het antwoord is dat drie simpelweg niet genoeg is: een land heeft vier providers met een eigen netwerk nodig om concurrentie en innovatie te kunnen handhaven. Met de komst van 5g om de hoek belooft deze overname dus niet veel goeds voor consumenten.

Het succes van concurrentie: 4g
De Tweede Kamer besloot naar aanleiding van het onderzoek naar kartelvorming tussen de providers om het zekere voor het onzekere te nemen. Bij de 4g-veiling van vijf jaar geleden moest er ruimte komen voor een vierde provider. Die moest bovendien licenties op voldoende spectrum kunnen kopen om echt mee te doen.
Dat gebeurde ook: Tele2 kocht als nieuwkomer spectrum in de felbegeerde 800MHz-band. Het ging antennes bouwen op plekken van T-Mobile-masten om kosten te sparen. Na een jaar was het zover: Tele2 begon met zijn eigen 4g-netwerk.
In eerste instantie bleek er nog niet veel van de concurrentie. De prijzen van Tele2 lagen iets lager, maar het was onmogelijk om de 4g-abonnementen als sim-only af te sluiten. Dat veranderde begin 2016. Daardoor was er voor het eerst een sim-onlyabonnement met een databundel van 24GB te krijgen.
T-Mobile voelde de hete adem in de nek en verhoogde de databundel van 12GB naar 20GB. Dat bleek voor de provider nog niet genoeg. Na een eerder experiment met onbeperkt mobiel internet in een abonnement van meer dan 90 euro per maand, kwam het begin dit jaar met het grootste bewijs dat concurrentie echt werkt: een abonnement met onbeperkt mobiel internet voor 35 euro per maand.
Tele2 volgde, natuurlijk. Het dook zelfs een tientje onder de prijs van T-Mobile en biedt onbeperkt mobiel internet voor 25 euro per maand. Dat is concurrentie op de mobiele markt in optima forma: providers vechten elkaar de tent uit en consumenten profiteren dankzij lagere prijzen en betere voorwaarden.
KPN en Vodafone volgden echter niet met onbeperkte databundels. Waarom niet? Die providers hebben beide een vast netwerk met eigen infrastructuur. KPN heeft glasvezel en koper, terwijl Vodafone inmiddels samen met Ziggo een joint-venture heeft gevormd en dus de beschikking heeft over de kabel.
T-Mobile en Tele2 wilden klanten binnenhouden met lage prijzen en grote databundels, KPN en Vodafone proberen dat door voordeeltjes te bieden dankzij combinaties van vaste en mobiele abonnementen.
Het heeft Tele2 geen windeieren gelegd: het aantal klanten is afgelopen jaren flink gestegen en zit inmiddels op bijna 1,2 miljoen, tegenover nog geen 700.000 toen het 4g-netwerk live ging.
Het marktaandeel van Tele2 is inmiddels 6 procent van de postpaid-markt; van alle mobiele aansluitingen met een abonnement is 8 procent bij Tele2. Daarmee is het nog veruit de kleinste provider. Vodafone en T-Mobile hebben beide rond 21 procent, KPN zit rond 28 procent.
Als T-Mobile en Tele2 samengaan, is het nog niet de grootste provider, zo blijkt uit een berekening van Tweakers op basis van de meest recente kwartaalcijfers van de providers. Het totaal aantal abonnees zou uitkomen rond vijf miljoen, iets minder dan KPN er heeft. Er zijn in totaal 14,3 miljoen mobiele abonnementen bij een van de vier grote providers in Nederland. Het exact aantal mobiele abonnementen in Nederland is onbekend, maar ligt naar alle waarschijnlijkheid tussen 18 en 19 miljoen.
De gevolgen van de overname
Nu T-Mobile Tele2 zal overnemen, verandert er een hoop op de mobiele markt. Wie het persbericht van T-Mobile leest, zal wellicht denken dat het vooral gaat over de markt voor vast internet. T-Mobile richt expliciet de pijlen op het duopolie van KPN en VodafoneZiggo.
Dat lijkt onwaarschijnlijk. T-Mobile is zelf net actief op de markt voor vast internet dankzij de overname van Vodafone Thuis - Vodafone moest dat afstoten om samen te mogen gaan met Ziggo. Tele2 heeft ook een tak voor vast internet, maar die is met 332.000 klanten niet echt groot en dat aantal is bovendien afgelopen jaar licht teruggelopen.
Bovendien heeft de combinatie van T-Mobile en Tele2 geen landelijk dekkend vast netwerk in handen. Koper is een monopolie van KPN, kabel is in handen van VodafoneZiggo en wat kleinere kabelaars. Glasvezel is wat verspreider, maar veel ervan is in handen van KPN.
Op de vaste markt concurreren als virtuele provider is lastig. Er is geen toegang tot de kabel, dus T-Mobile en Tele2 moeten het doen met dsl en glasvezel. Daarbij zijn ze afhankelijk van de wholesale-prijzen die KPN vraagt. Zoals Tele2 uit ervaring weet, is het openbreken van de markt een stuk makkelijker als je een eigen netwerk hebt.
Op de mobiele markt zal T-Mobile de frequenties van Tele2 in gebruik gaan nemen. Veel nieuwe zendmasten krijgt T-Mobile er niet bij, want beide providers delen sinds het begin al de plekken voor zendmasten. Omdat T-Mobile al veel deed op de 900MHz-band, is er vooral capaciteit te winnen op de 800MHz-band. Daardoor kan de provider hogere snelheden aanbieden.
800MHz Gepaard |
900MHz Gepaard |
1800MHz Gepaard |
1900MHz Ongepaard |
2100MHz Gepaard |
2600MHz Ongepaard |
2600MHz Gepaard* |
T-Mo |
Voda |
KPN |
T-Mo |
Voda |
T-Mo |
Voda |
T-Mo |
Voda |
KPN |
T-Mo |
Voda |
T-Mo |
Voda |
Voda |
KPN |
KPN |
KPN |
Voda |
T-Mo |
Voda |
Voda |
KPN |
KPN |
Voda |
KPN) |
T-Mo |
Voda |
KPN |
T-Mo |
Voda |
T-Mo |
KPN |
T-Mo |
Voda |
KPN |
T-Mo |
Voda |
T-Mo |
KPN |
KPN |
Voda |
|
T-Mo |
Voda |
T-Mo |
T-Mo |
KPN |
T-Mo |
|
|
Voda |
|
T-Mo |
KPN |
KPN |
|
|
T-Mo |
|
KPN |
KPN |
KPN |
|
|
T-Mo |
|
Voda |
KPN |
T-Mo |
|
|
T-Mo |
|
T-Mo |
KPN |
T-Mo |
|
|
T-Mo |
|
T-Mo |
T-Mo |
T-Mo |
|
|
T-Mo |
|
|
|
T-Mo |
|
|
T-Mo |
|
|
|
|
Grafische weergave van de frequentieverdeling na overname Tele2.
Elk blokje staat voor 5MHz. Bij een gepaard spectrum kent elk blok een aparte frequentie.
* Elk blokje staat hier voor 10MHz, om de tabel niet te lang te laten worden.
De naam Tele2 zal voorlopig blijven bestaan, maar het is nog onbekend wat er precies zal gebeuren met de abonnementen die de provider nu aanbiedt. Klanten zullen hun abonnement voorlopig houden, maar hoe het zal gaan op de lange termijn, is nog niet bekend.
Tele2 krijgt een aandeel van 25 procent in het nieuwe T-Mobile Nederland, Deutsche Telekom krijgt 75 procent. De zendmasten brengt Telekom onder in een apart bedrijf en zijn dus geen onderdeel meer van de provider zelf.
Tot slot
Deze overname zal niet zomaar afgerond kunnen worden. Beide bedrijven moeten toestemming krijgen van 'relevante toezichthouders'. Daarbij gaat het vermoedelijk vooral om de Nederlandse toezichthouder ACM of de Europese Commissie. Die kunnen nog voorwaarden verbinden aan de overname. Dat gebeurde bijvoorbeeld ook bij de joint-venture van Vodafone en Ziggo, toen de voorwaarde was dat Vodafone zijn tak voor vast internet verkocht; dat is nu T-Mobile Thuis.
Daarvoor is een precedent: de Europese Commissie legde Telenor en TeliaSonera voor hun voorgenomen fusie zulke strenge voorwaarden op, dat beide providers besloten de fusie af te blazen. De reden voor de Commissie om zo streng te zijn was dat het aantal aanbieders op de Deense mobiele markt zou dalen van vier naar drie. Dat vond de Europese Commissie te weinig. In Italië en het Verenigd Koninkrijk gebeurde ongeveer hetzelfde.
Daarnaast zal de Europese Commissie zich nog wel een keer achter de oren krabben voor die een overname in Nederland goedkeurt. Na de overnames van Telfort door KPN en Orange door T-Mobile stegen de prijzen namelijk, zo concludeerde de Commissie.
Bovendien is er nog een manier om het aantal providers met een mobiel netwerk weer op vier of meer te brengen. Binnen een paar jaar vinden diverse veilingen van frequenties plaats. Bij vorige veilingen was het laten toetreden van nieuwkomers een speerpunt. Als de Tweede Kamer dat zou willen, zou het nu weer kunnen afdwingen om verplichte ruimte voor een nieuwkomer te bieden.
Daar zal de politiek oren naar hebben. Europa probeert providers ertoe te bewegen om snel te beginnen met het aanleggen van 5g-netwerken, maar concurrentie is daarvoor essentieel. Beide bedrijven verwachten dat de overname is afgerond in de tweede helft van volgend jaar. Het is dus nog lang afwachten of toezichthouders de vermindering van het aantal mobiele providers in Nederland zullen goedkeuren.