Inleiding
Bij de in april verschenen lts-release Ubuntu 12.04 was consolidatie het toverwoord, maar voor Ubuntu 12.10, ook wel bekend onder de codenaam 'Quantal Quetzal', ligt de nadruk weer op vernieuwingsdrang. Canonical experimenteert opnieuw met Unity, de in eigen beheer ontwikkelde grafische interface die het bedrijf ziet als het antwoord op het steeds vaker bekritiseerde Gnome 3.x.
Tijdens de ontwikkeling van Quantal Quetzal ontstond enige commotie omtrent de introductie van op Amazon gerichte functionaliteit in de Dash-interface, waarop Canonical zich gedwongen zag enkele aanpassingen door te voeren. Het bedrijf heeft de release van 12.10 ook aangegrepen voor een najaarschoonmaak. Zo is de aloude alternate-installer niet langer nodig, omdat de standaard grafische installer meer functionaliteit heeft gekregen. Ook is de disk-image-limiet van 700MB vaarwel gezegd om meer ruimte te krijgen voor de noodzakelijke uitbreidingen.
Uiteraard is ook Ubuntu Server onder handen genomen. Het zal niemand verbazen dat de nadruk opnieuw op cloud computing ligt. Canonical heeft hier nu eenmaal een naam hoog te houden en zet vooral in op OpenStack, een inmiddels breed gedragen platform binnen de industrie.
Al met al zijn er dus voldoende redenen om te kijken of het zin heeft om een stabiele 12.04 lts-installatie door Ubuntu 12.10 Quantal Quetzal te vervangen.

Nieuwe keuzes
Traditioneel is de imagegrootte van de beschikbare Ubuntu-iso's niet groter dan 700MB, maar bij de release van 12.10 is Canonical hier van afgestapt: disk images mogen voortaan 800MB groot zijn, en passen dus niet langer op een conventionele cd-r.
Deze keuze van Canonical komt niet onverwacht: bij de release van Ubuntu 12.04 werd er al op gezinspeeld, maar de bouwers wisten de image toen nog kleiner dan 700MB te maken. Dat is deze keer niet gelukt: met name de Unity-interface heeft veel pakketten nodig.
Hoewel de meeste computergebruikers in Nederland en België weinig last van deze keuze zullen hebben, wordt het wel lastiger om Ubuntu te installeren op oudere hardware met een trage internetverbinding. Dat is onder meer op te lossen door een slankere Ubuntu-variant te kiezen, zoals Lubuntu of Xubuntu. Zoals gebruikelijk kan je ook een 'netinst'-image gebruiken als de internetverbinding snel genoeg is.
Canonical heeft gekozen voor ondersteuning van secure boot met de bootloader Grub2. Secure boot, dat gebaseerd is op asymmetrische cryptografie, werkt alleen op pc's met een uefi en staat alleen opstartbestanden toe die van de juiste handtekening zijn voorzien.
Microsoft, dat in Windows 8 ook ondersteuning voor secure boot heeft ingebouwd, heeft in de Linux-wereld heel wat alarmbellen doen rinkelen. De angst bestond dat pc-fabrikanten verplicht zouden worden om secure boot te implementeren, omdat ze anders niet in aanmerking zouden komen voor Windows 8-certificering. Microsoft stelt echter in zijn eisen dat uefi's in x86-pc's de mogelijkheid moeten bieden om het beveiligingsmechanisme uit te schakelen. Het omgekeerde geldt echter voor ARM-tablets met Windows 8 RT: hierbij wordt het door Microsoft expliciet verboden om secure boot te deactiveren.
Om toch op secure boot-systemen te kunnen booten, bewandelen de grote Linux-distributies verschillende wegen. Zo heeft Red Hat een eigen sleutel verkregen bij VeriSign en past deze, in combinatie met een aparte bootloader, toe in Fedora 18.
Canonical had soortgelijke plannen. Als de softwareontwikkelaar namelijk geen eigen bootloader maar Grub2 zou gebruiken, zou het aan de eisen van de GPLv3-licentie moeten voldoen; dat zou weer kunnen betekenen dat het zijn privésleutel openbaar zou moeten maken als een fabrikant een Ubuntu-pc zou leveren waarbij secure boot niet uitgeschakeld kon worden.
De Free Software Foundation - eigenaar van de rechten op Grub2 - heeft nu gegarandeerd dat de sleutel geheim kan blijven, en dus kan Grub2 worden gebruikt.
Installatie
'Amazongate'
Als we de opgepoetste Unity-omgeving binnenstappen, blijkt in de Launcher een subtiele wijziging te zijn doorgevoerd: de iconen van inactieve applicaties hebben niet langer een highlight. Zo kan in één oogopslag worden gezien welke software draait. Ook zijn de animaties bij het installeren van een nieuwe applicatie verbeterd, en kunnen de iconen voor gemounte drives en de desktop-switcher eindelijk vrij op de startbalk worden verplaatst.
Op de Launcher-balk zijn twee nieuwe iconen te vinden: een voor Amazon en een voor Ubuntu One Music. De knoppen voor het webwarenhuis en de muziekdienst worden door Canonical omschreven als 'webapps'. Ook van diverse websites kan een snelkoppeling op de Launcher-balk worden geplaatst.
In de praktijk voegen de webapps-buttons maar weinig toe. De Amazon- en de Ubuntu One Music-links zijn kennelijk om commerciële redenen in de Launcher geplaatst en bieden maar zeer beperkte functionaliteit. Bovendien is de ruimte op de startbalk op met name kleinere schermen schaars, dus zou Canonical terughoudend moeten zijn bij het plaatsen van nieuwe iconen in de Launcher.
Een omstreden stap van Canonical was verder dat in de Dash links naar Amazon werden geïntegreerd. Bij het invoeren van een zoekterm toont de home-lens van de Dash, normaliter het openingsscherm, links naar diverse Amazon-producten. Deze links zijn ook nog eens niet altijd relevant.
Hoewel bètatesters al de nodige kritiek op de Amazon-'zoekresultaten' gaven - er werd zelfs gesproken van Amazongate - claimde Ubuntu-voorman Mark Shuttleworth dat de 'zoekervaring' in Ubuntu er beter van wordt. Ook sprak Shuttleworth tegen dat het om reclame gaat en dat Ubuntu adware bevat. De privacy van gebruikers zou niet in het geding zijn, omdat alle zoekopdrachten alleen naar Canonical worden gestuurd en niet naar Amazon - aldus Canonical.

Bètatesters kwam bij netwerktraces echter ip-adressen van Amazon tegen. Inmiddels heeft Canonical zijn plannen ten aanzien van Amazon-integratie aangepast. Ubuntu's community-manager Jono Bacon wist te melden dat zoekopdrachten versleuteld worden verstuurd en dat er een kill-switch komt om de Amazon-integratie in de Dash uit te schakelen. De kill-switch is uiteindelijk ondergebracht bij de privacy-instellingen, maar heeft als nadeel dat hij alleen voor alle lenses tegelijk gebruikt kan worden. In toekomstige releases moeten er meer instelmogelijkheden komen.
/i/1349552973.png?f=imagenormal)
Verder nieuw in Ubuntu 12.10
Quantal Quetzal bevat een aantal nieuwe lenses. Zo toont de 'social lens' content van de sociale-netwerksites Facebook, Twitter en Identi.ca. Er kan gezocht worden op diverse categoriëen waaronder berichten, foto's, video's en privéberichten. Deze sociale lens leunt op de social-networkclient Gwibber.
Ook nieuw is de preview-mogelijkheid. Met een rechtermuisklik op het geselecteerde item kan bijvoorbeeld een korte blik op een video worden geworpen, en bij applicaties kan er een deel van de informatie worden opgevraagd die ook in het Ubuntu Software Center zichtbaar is.
/i/1349562961.png?f=thumb)
Canonical heeft de update-tool, waarmee Ubuntu de laatste veiligheidsupdates en bugfixes ophaalt, vereenvoudigd. Niet langer worden standaard alle gewijzigde deb-pakketten omgesomd; pas na een klik op de optie 'details of updates' wordt duidelijk welke pakketten precies zijn bijgewerkt. Power users zullen dit totaaloverzicht bij voorkeur direct voor ogen krijgen, maar met name voor beginnende gebruikers zal deze informatie doorgaans weinig toevoegen.

Uiteraard zijn er heel wat softwarepakketten bijgewerkt. Zowel browser Firefox als e-mailclient Thunderbird draagt versienummer 15.0.1, en de opensource grafische editor Gimp 2.8 biedt een single-window-modus. LibreOffice, bijgewerkt naar versie 3.6, biedt volledige ondersteuning voor de app menu integration-feature van Ubuntu.
De filemanager Nautilus is bij versienummer 3.4 gebleven, en de 3.6-versie uit het Gnome-kamp is genegeerd. Dat vinden we een goede keuze, want in versie 3.6 ontbreken enkele belangrijke features, zoals de splitscreen-functie. De kans dat het Ubuntu-team in de toekomst vaker voor oudere Gnome-software kiest is overigens aanzienlijk; de Ubuntu-ontwikkelaars en hun Gnome-collega's verschillen op heel wat punten van mening over hoe software eruit moet zien. En over eruitzien gesproken: er zijn diverse nieuwe wallpapers beschikbaar.
Ubuntu Server
Versie 12.10 van Ubuntu Server is geen long term support-release. Dit betekent dat Canonical de servervariant vooral gebruikt om nieuwe software en technologiën te laten rijpen totdat Ubuntu 14.04 LTS op het toneel verschijnt. Bovendien krijgen developers volop de mogelijkheid om te experimenteren met de beschikbare packages. Voor het serieuzere werk moet voorlopig voor Ubuntu Server 12.04 LTS of een stabiele versie van een andere Linux-distributie worden gekozen.
Een van de belangrijkste wijzigingen in de nieuwe serverversie is de komst van de laatste release van OpenStack, ook bekend as Folsom. Dit opensource cloudplatform groeit steeds verder en heeft inmiddels tal van grote spelers achter zich. Zelfs VMware, dat zelf propriëtaire cloudsoftware verkoopt, is lid geworden van de OpenStack Foundation.
De Folsom-release van OpenStack biedt vooral vernieuwingen op het vlak van virtual networking. Zo wordt de virtuele multilayer-switch Open vSwitch ondersteund. Met plug-ins kunnen ook switches en bridges van merken als Cisco, NEC en Nicira worden toegevoegd. Verder biedt Folsom diverse verbeteringen bij het netwerkmanagement op layer 2-niveau.
Systeembeheerders die Ubuntu-images willen uitrollen op een cloudplatform als OpenStack of Amazon EC2, kunnen traditioneel terecht op de website Ubuntu Cloud Images. Nieuw zijn de quick start-knoppen om snel een Ubuntu-instance te draaien op de cloudsystemen van Amazon. Ook zijn er images armhf-hardware beschikbaar gemaakt.
Net als de desktopversie draait Ubuntu Server 12.10 op Linux-kernel 3.5.4. Een wellicht belangrijkere upgrade is de overstap van Python 2 naar Python 3. Een groot deel van de code die Canonical in Ubuntu plaatst is geschreven in deze scripttaal. Hoewel versie 2 nog enige tijd als softwarepackage beschikbaar zal blijven in de repositories, stelt Canonical dat ontwikkelaars er verstandig aan doen om langzaam maar zeker over te stappen naar Python 3. Ubuntu Server 12.10 bevat verder versie 0.48.1 van Ceph, een distributed data storage system, en versie 7 van het Apache Tomcat Java-platform.
Kubuntu
Traditioneel kijken we in onze Ubuntu-reviews ook kort naar het op KDE gebaseerde Kubuntu. KDE is het alternatief voor wie niet kan of wil wennen aan de desktopomgevingen Unity en Gnome 3. De image van Kubuntu is met 1GB nog wat groter dan die van Ubuntu, en ook hier verloopt de installatie vlotjes. De Plasma-desktopomgeving van KDE is bijgewerkt naar versie 4.9 en bevat alle bijbehorende KDE-applicaties.
Enkele nieuwe softwarepakketten in Kubuntu 12.10 zijn Skanlite, een eenvoudige tool om scanners te bedienen, de webcamapplicatie Kamoso en enkele utilties als Print Manager, de calibratietool Colord KDE en Tablet config.
Standaard beschikbaar is Krita, onderdeel van de Calligra-suite. Met dit tekenpakket kunnen alle basisbewerkingen uitgevoerd worden. Voor de professionele editor is Digikam 2.8 beschikbaar. Dit pakket voor fotomanagement kan overweg met raw-bestanden in diverse formaten. Bovendien is Digikam goed in de KDE-omgeving geïntegreerd.
:fill(white)/i/1349566846.jpeg?f=thumb)
De browser Rekonq, de standaardbrowser binnen Kubuntu, draagt inmiddels versienummer 1.1 en is duidelijk volwassen geworden. Rekonq is gebaseerd op Webkit en kan dus vrijwel elke website correct weergeven. De browser is slank gehouden en werkt over het algemeen vrij vlot.
Kubuntu 12.10 gebruikt voortaan, net als de normale Ubuntu-release, de LightDM-loginmanager. Hierdoor is voortaan ook een guest-account beschikbaar, handig als je iemand tijdelijk met je computer wilt laten werken. Ten slotte wordt er nog steeds geëxperimenteerd met Kubuntu Active. Ook de nieuwe bèta van deze tabletversie van KDE bevat een bijgewerkte versie van de Plasma-desktop.
Conclusie
Het is inmiddels een gegeven dat Canonical kort na de release van een LTS-versie weer volop begint te experimenteren en Quantal Quetzal is daar een duidelijk voorbeeld van. Sommige vernieuwingen zijn welkom, andere zijn minder gewenst. Het grootste pijnpunt is Amazongate; we begrijpen dat Canonical naar nieuwe inkomstenbronnen zoekt, maar de implementatie in de testversies was wel erg opdringerig. Ook hadden we onze bedenkingen bij de privacy. In de final biedt Canonical gelukkig de mogelijkheid om alle commerciële links uit te schakelen.
Wel handig is de previewfunctie in de Dash. Deze toont nuttige informatie over applicaties, documenten en mediabestanden. Met enige gewenning kan deze feature de gebruiker tijd besparen en goede suggesties geven voor bijvoorbeeld internetcontent of interessante applicaties. Verder is de Launcher gebruiksvriendelijker geworden met de mogelijkheid om alle iconen te verplaatsen.
Ook in andere keuzes van Canonical kunnen we ons vinden. De oude limiet van 700MB voor installatie-images was niet meer van deze tijd en verhinderde innovatie. Over de ondersteuning voor secure boot kunnen we nog niets zeggen, omdat dergelijke systemen nog op de markt moeten komen. Systeembeheerders en powerusers zullen de remote-login-feature vanaf het inlogscherm wel kunnen waarderen.
Of een upgrade van de long term support-versie Ubuntu 12.04 naar 12.10 de moeite waard is, hangt zoals altijd vooral af van de behoefte van de gebruiker. Wie een zo stabiel mogelijk systeem wil, kan voorlopig beter bij de LTS-release blijven. Wie het nieuwste van het nieuwste wil, kan de overstap wagen, maar essentiële veranderingen zijn er niet.
Pluspunten:
+ Handige previewfunctie in de Dash
+ Flexibeler Launcher
+ Bijgewerkte software en verse kernel
+ Remote login
Minpunten:
- Amazon Gate
- Geen opzienbarende vernieuwingen
- Weglaten van 2d-modus vervelend op oude hardware