Inleiding: alles wordt mobiel
De markt voor smartphones, tablets en mobiel internet wordt al jaren groter en groter. Langzamerhand dringt echter ook het besef door dat mobiele apparaten meer potentie hebben dan veel mensen aanvankelijk dachten. Ze zullen desktops en laptops niet geheel vervangen, maar ze zullen veel functies wel kunnen overnemen.
Waar het een paar decennia geleden ging om een desktop op elk bureau, dromen bedrijven als Apple, Google en Microsoft nu van een tablet op elke bank en een smartphone in elke broekzak. Die droom heeft in de afgelopen jaren geleid tot een stroom innovaties in hardware en software die zijn gelijke in de techindustrie nauwelijks kent. Het tempo waarin smartphones verouderen en besturingssystemen van updates worden voorzien, is duizelingwekkend.
De nadruk komt steeds meer te liggen op kleinere apparaten met touchscreens, in plaats van op desktops en grote laptops. Dat blijkt ook als we naar de grote bedrijven kijken. Van alle producten draagt de iPhone het meeste bij aan de omzet van Apple, en op de welbekende zoekmachine na is Android Googles meestgebruikte product. Microsoft haalde zijn beste mensen van projecten als Exchange, Office en Windows af om te werken aan de ontwikkeling van Windows Phone. Vernieuwingen in Windows 8 zijn grotendeels geïnspireerd door de vernieuwingen die Microsoft voor Windows Phone heeft bedacht.
Het is dan ook niet vreemd dat de voorheen kleine markt van mobiele besturingssystemen - met namen als Symbian, Palm OS en Windows Mobile - binnen enkele jaren volledig op zijn kop is gezet. De oude besturingssystemen bestaan niet meer of leiden een bestaan in de marge.
In 2011 werd duidelijk dat de strijd tussen de mobiele besturingssystemen een strijd om de toekomst is. Helaas strijden de bedrijven niet alleen met spannende innovaties en coole vernieuwingen, maar ook met patentrechtszaken. Tweakers.net blikt terug op deze keiharde strijd, die voor een belangrijk deel de toekomst van de techindustrie zal bepalen.
Grote groei
Bedrijven als Apple, Microsoft en Google zijn niet alleen in smartphones en tablets geïnteresseerd omdat daar nu al veel geld mee te verdienen is: ze weten ook dat de toekomst van hun bedrijven wel eens van deze sector kan afhangen.
Groei en groeiers
Als we naar de groeicijfers van de afgelopen jaren kijken, zien we dat veel optimistische voorspellingen zijn uitgekomen - al zaten de analisten er ook vaak naast. Zo voorspelde IDC in 2006 nog dat Symbian en Windows Mobile in 2010 samen een marktaandeel van 95 procent zouden hebben; dat bleek 40 procent te zijn.
De onderstaande grafiek is gebaseerd op concrete verkoopcijfers, met uitzondering van het laatste kwartaal van 2011. Daar hebben we uiteraard nog geen cijfers van; het totaal aantal verkochte smartphones in 2011 is daarom gebaseerd op de verkopen in de eerste negen maanden en onze schattingen over het vierde kwartaal.
/i/1321369736.jpeg?f=imagenormal)
Verkoop smartphones per jaar x miljoen (data: diverse bronnen)Waar in 2004 en 2005 hooguit enkele tientallen miljoenen smartphones per jaar werden verkocht, komt het aantal verkochte toestellen in 2011 uit op tussen 450 en 500 miljoen exemplaren. De markt groeit bovendien steeds harder, al zal het groeitempo volgens analisten binnen afzienbare tijd weer wat afvlakken. In 2011 was al een afname te zien: ten opzichte van het tweede kwartaal werden er in het derde kwartaal 'slechts' 8 procent meer smartphones verkocht.

Aandelen mobiele OS'en 2008-2011 (data: diverse bronnen)Symbian, in 2008 nog fier marktleider met een aandeel van meer dan 50 procent, is sindsdien volledig ingezakt en Android heeft de koppositie overgenomen. Ook Windows Mobile en Windows Phone zijn sinds 2008 gemarginaliseerd, maar verwacht wordt dat de samenwerking van Microsoft en Nokia weer voor groei gaat zorgen. BlackBerry leverde eveneens marktaandeel in, terwijl het aandeel van iOS in de afgelopen jaren zo goed als constant bleef.
Mobile matters
Dat mobiel steeds belangrijker wordt voor internetgebruik, blijkt ook uit onze eigen statistieken. Terwijl het totale aantal bezoeken de afgelopen twee jaar licht steeg, nam het bezoek vanaf mobiele apparaten met een factor 16 toe. Inmiddels komt meer dan een zesde van de bezoeken aan Tweakers.net vanaf een mobiel apparaat.
Sites waar bezoekers minder tijd doorbrengen en die dus geschikter zijn voor mobiel gebruik, zoals Nu.nl en de Telegraaf, is dat aandeel nog hoger. Bij Nu.nl is de helft van alle bezoeken afkomstig vanaf een mobiel apparaat en bij Telegraaf.nl is dat ook al 46 procent, aldus Webwereld.
Het is gezien de historische groei en de huidige situatie dus niet verwonderlijk dat grote bedrijven als Apple, Microsoft en Google er alles aan doen om mee te tellen in de mobiele markt.
'Nucleaire' patentoorlog
Het was een mooie Nederlandse lenteavond toen de bom barstte: Apple klaagde Samsung aan vanwege de gelijkenissen tussen de iPhone 3GS en de Samsung Galaxy S.
Het was al volstrekt niet uitzonderlijk dat technologiebedrijven elkaar aanklagen - waarbij Apple afgelopen jaren de grootste vechtersbaas bleek - maar deze juridische oorlog was van een bijzonder kaliber. Niet alleen zijn Apple en Samsung twee van de grootste technologiebedrijven ter wereld, ook draait de aanklacht van Apple om iets waar iedereen over mee kan praten: uiterlijke gelijkenissen van hardware en software.
/i/1303287038.png?f=thumb)
De aanklacht van Apple vormde het startschot voor een wereldwijde patentstrijd die tot op de dag van vandaag voortduurt. Er kwamen aanklachten van beide bedrijven in een kleine twintig landen over de hele wereld, over een ingewikkeld geheel van technologische patenten en designclaims.
Ook in Nederland gingen Apple en Samsung elkaar te lijf. Apple won daarbij twee keer, maar het waren zeges zonder glans. Samsungs populaire Galaxy S II - de telefoon die van Tweakers.net-lezers de Gouden Steeksleutel voor de beste smartphone kreeg - werd weliswaar verboden door de rechter, maar Samsung hoefde alleen de Gallery-app aan te passen. Na een software-update kon de verkoop dus gewoon doorgaan.
/i/1314191908.png?f=thumb)
In de tweede zaak, die het Zuid-Koreaanse elektronicabedrijf was aangespannen, kwam het niet tot een Nederlands verbod op de verkoop van de iPad en de iPhone. De rechter oordeelde dat Samsung niet voldoende zijn best had gedaan om voor belangrijke patenten een deal met Apple te sluiten. Al met al is geen van beide fabrikanten dus veel opgeschoten met de rechtszaken in Nederland.
Later in het jaar bleek pas dat de rechtszaken tegen fabrikanten van Android-toestellen, zoals Samsung, niet alleen gestoeld waren op zakelijke redenen. De dit jaar overleden Apple-topman Steve Jobs zei in zijn biografie dat hij 'tot zijn laatste adem en tot Apples laatste cent' wilde doorgaan om het 'gestolen product' Android te vernietigen. "Ik ben bereid tot een nucleaire oorlog", aldus Jobs.
Die 'nucleaire' patentoorlog in telecom is er gekomen. Apple heeft aanklachten ingediend tegen alle grote Android-fabrikanten, zoals Samsung en HTC. Microsoft klaagt minder bedrijven aan, maar weet daar wel lucratieve licentie-overeenkomsten mee af te dwingen. Per verkocht Android-toestel krijgt Microsoft naar verluidt rond de tien dollar. Bij elkaar leveren deze licenties Microsoft meer dan een miljard dollar per jaar op - en dat is een conservatieve schatting.
Google voelde zich in het nauw gedreven door alle patentzaken en zocht een uitweg in de overname van Motorola. Het bedrijf zou daar het opvallend hoge bedrag van 12,5 miljard dollar voor willen betalen. Motorola is al 35 jaar bezig met mobiele telefonie en bezit dus veel patenten; de huidige productportfolio is niet zoveel meer waard vanwege het beperkte marktaandeel.
De wanhopige overname was nodig, omdat Android als mobiel besturingssysteem door de dreiging van rechtszaken minder aantrekkelijk werd. Met de steun van Motorola's patenten kan Google fabrikanten beter beschermen. Zonder die steun hadden fabrikanten zich vermoedelijk meer gericht op andere smartphoneplatformen en zou Google op termijn behoorlijk veel marktaandeel kunnen verliezen.
Er is echter licht aan het eind van de tunnel. De strijd tussen telecomgiganten Apple en Nokia kwam ten einde. De morele winnaar was Nokia, dat voor het gebruik van zijn patenten een vergoeding van Apple kreeg. Met de duizenden Motorola-patenten in de achterzak kan Google wellicht ook een dergelijke overeenkomst met Apple sluiten, zodat fabrikanten van Android-hardware zich in 2012 geen zorgen meer hoeven te maken over de juridische dreiging van de grootmacht uit Cupertino.
Het grote geld
De smartphonemarkt wordt in toenemende mate door slechts enkele bedrijven beheerst. Android lijkt het Windows van de smartphones te worden: het marktaandeel - dat nu tussen 50 en 55 procent zou liggen - kan nog makkelijk naar 65 tot 70 procent groeien. Als er niets raars gebeurt, zal dit OS in de komende jaren veruit het grootste platform blijven.
Dat betekent automatisch dat de rest van de systemen tot een gevecht in de marge is veroordeeld. Apples iOS is op de lange termijn, net als Mac OS X, een lucratief niche-product. Het wordt door maximaal 10 procent van de markt gebruikt, al verdient Apple er wel veel geld mee.
Microsoft heeft door de samenwerking met Nokia sterke kaarten voor Windows Phone, maar succes is nog ver weg. BlackBerry heeft grote problemen: door de populariteit van WhatsApp is Ping geen overtuigend verkoopargument meer. Daardoor zullen de huidige bezitters hun toestellen, bij het aflopen van het abonnement, vermoedelijk niet massaal door nieuwe BlackBerry's vervangen.
De kans is klein dat nieuwe platforms de komende jaren voet aan de grond krijgen. Er is een enorme lading apps nodig om van een goed OS een populair OS te maken. Google, Microsoft en Apple zullen willen voorkomen dat crossplatform webapps de functie van native apps overnemen, simpelweg omdat dat hun marktdominantie bedreigt.
Het belang van apps is zo groot, dat nieuwe spelers een grote zak geld moeten meenemen om kans te maken op een plekje op de smartphonemarkt. Dan zwijgen we nog over de vele patenten van Microsoft, Apple en Google, die als een zwaard van Damocles boven elke potentiële concurrent hangen. Alleen een gigant als Samsung heeft een kans met Bada, als het bedrijf besluit zich daar volledig op te concentreren.
Daarmee lijkt de strijd om de mobiele markt gestreden: de grote bedrijven en - vooral - het grote geld stevenen af op de overwinning. De software van bedrijven die ooit pionierden op het gebied van mobiele besturingssystemen, zoals Nokia, Palm en BlackBerry, is achterhaald.
Er blijft gelukkig altijd wat te dromen. Zo valt er nog veel terreinwinst te boeken in het huishouden: wat dacht je van een tv met iOS of huishoudelijke apparatuur met Android? Het zal interessant zijn om te zien waar de grenzen van de mobiele besturingssystemen liggen.
Tot slot
Bedrijven doen veel moeite om aan te haken bij de 'nieuwe' smartphonemarkt die in de afgelopen jaren is ontstaan. Nokia gooide zijn eigen OS Symbian overboord voor Windows Phone, Palm probeerde het tevergeefs met WebOS, en BlackBerry kocht QNX en de ontwerpers van Android 1.0 om zijn besturingssysteem te vernieuwen.
Desondanks slagen maar weinigen. Apple, dat mede verantwoordelijk is voor de populariteit van smartphones, heeft een trouwe schare fans opgebouwd en lijkt zijn plaats verzekerd te hebben. Android, het enige overgebleven 'open' OS, is binnen korte tijd marktleider geworden en kan nog verder groeien. Windows Phone is nog geen succes, maar Microsoft heeft veel geduld en diepe zakken, en in Nokia heeft het een sterke partner.
Als het verleden ons één ding heeft geleerd, dan is het wel dat de toekomst lastig te voorspellen is. Waar veel kenners het echter over eens zijn, is dat telecom nog veel meer zal groeien en nog flink in belang zal toenemen.
