Een fraudeaanpak van de Nederlandse Dienst Uitvoering Onderwijs was discriminerend en onrechtmatig, zegt de Autoriteit Persoonsgegevens. Het gaat om de fraudeaanpak om te controleren of studenten misbruik maakten van de uitwonendenbeurs.
DUO gebruikte voor de fraudeaanpak een algoritme met drie selectiecriteria: onderwijssoort, afstand en leeftijd. Een mbo-opleiding gaf een hogere risicoscore dan hbo of wo, schrijft de Autoriteit Persoonsgegevens, evenals een kortere afstand tussen het woonadres van de student en dat van de ouders, en een lagere leeftijd van de student. DUO gebruikte deze risicoscore om, met een handmatige selectie, te bepalen wie een controle en huisbezoek kregen. "Naar schatting van de AP heeft DUO tussen 2013 en 2022 21.500 studenten geselecteerd en gecontroleerd op fraude, mede op basis van de berekeningen van het algoritme", schrijft de toezichthouder.
Om onderscheid te maken tussen mensen, moet er een onderbouwde, objectieve rechtvaardiging zijn, schrijft de AP. Voorbeelden zijn een juridische of wetenschappelijke onderbouwing, of een statistische analyse. DUO had deze niet, stelt de AP. "Daardoor heeft DUO direct gediscrimineerd op basis van onderwijssoort, afstand en leeftijd."
Naast die directe discriminatie, was er volgens minister van Onderwijs Eppo Bruins ook sprake van indirecte discriminatie. De controles, die deels op basis van het algoritme waren geselecteerd, vonden 'disproportioneel vaak' plaats bij 'bepaalde groepen studenten, waaronder studenten met een migratieachtergrond'. Dergelijke studenten werden zes keer zo vaak geselecteerd voor een huisbezoek, zegt de minister. Eerder bood de toenmalig demissionaire minister van Onderwijs Robbert Dijkgraaf al zijn excuses aan voor het algoritme.
DUO stopte in de zomer van 2023 met de risicogerichte controles. Minister Bruins maakt daarnaast bekend dat de ruim tienduizend (oud-)studenten die tussen januari 2013 en juni 2023 op basis van het selectieproces zijn gecontroleerd, alle boetes en terugvorderingen terugkrijgen. Hiervoor reserveert het kabinet 61 miljoen euro. Autoriteit Persoonsgegevens-voorzitter Aleid Wolfsen zegt dat dit pakket aan maatregelen 'goed past' bij de gemaakte overtreding. Bruins zegt de boetes en terugvorderingen terug te betalen, omdat de besluiten zijn genomen op basis van onrechtmatig bewijs. 'Waarschijnlijk houden afgesloten zaken ook geen stand bij de rechter' als ze worden aangevochten, zegt de minister. De minister merkt daarnaast op dat de fraudeaanpak oneerlijk was.
Update, 19.18 uur - De laatste alinea is aangevuld met extra duiding over waarom de boetes en terugvorderingen worden terugbetaald.