De Autoriteit Persoonsgegevens heeft stevige kritiek over een kabinetsplan om witwassen aan te pakken. Volgens de privacywaakhond ontstaan er door het Plan van aanpak witwassen risico's op massasurveillance en discriminatie. Ook is de wet niet noodzakelijk.
Dat schrijft de AP in een waarschuwingsbrief die op de website van de Tweede Kamer te vinden is. De privacytoezichthouder zet daarin zijn mening uiteen over een wetsvoorstel voor de wet Plan van aanpak witwassen. De AP geeft daarover advies aan de Kamer. Het is niet de eerste keer dat de AP kritiek heeft op de wet. In oktober waarschuwde de toezichthouder ook al dat de nieuwe wet 'de deur opent naar ongekende massasurveillance door banken'. In het wetsvoorstel moeten alle transacties van banken van boven een bepaald bedrag automatisch worden gescand op potentieel verdacht gedrag. Het zijn vooral de specifieke regels van de wet waar de AP moeite mee heeft; zo kunnen alle transactiegegevens op een centrale plek worden opgeslagen en moeten banken gebruikmaken van controversiële algoritmes om de scans te doen. Die monitoring wordt dan gedaan door een derde partij. Banken moeten ook gegevens met elkaar uitwisselen.
In de nieuwe brief herhaalt de AP die zorgen. Sinds het vorige advies zijn de grootste bezwaren die de AP had niet weggenomen. Zo zou de wet niet noodzakelijk zijn en 'in strijd met het evenredigheidsbeginsel'. Volgens de AP kan het wetsvoorstel ervoor zorgen dat 'de weg van volledige centrale controle op het betalingsverkeer wordt ingeslagen'. "Deze weg is een onrechtmatige aantasting van de fundamentele rechten en burgerlijke vrijheden. Dit zorgt voor een maatschappij waarin een voor iedereen essentiële voorziening als het betalingsverkeer wordt gebruikt om massaal en centraal alle burgers te monitoren", schrijft de waakhond.
Volgens de toezichthouder zou de wet ook in strijd zijn met het Handvest voor de grondrechten van de EU, omdat slechts een klein percentage van het betalingsverkeer aan witwassen is gelieerd. "Een middel dat gericht is op het opsporen van relatief gering aantal gevallen zal worden ingezet tegen alles en iedereen", schrijft de toezichthouder, die dat vergelijkt met het preventief fouilleren van iedere betaling. De AP kan niet rechtstreeks toetsen aan dat Handvest zoals het dat aan de AVG wel kan, maar de toezichthouder kan in theorie een rechtszaak starten en die tot het Europees Hof laten doorgaan.
Verder wijst de AP erop dat de huidige Europese antiwitwasregels al veel inbreuk maken op de privacy van burgers. Die regels staan al 'op gespannen voet met het Handvest' en ze aandraaien zou dat ernstiger maken. De AP waarschuwt ook voor function creep, waarbij een maatregel later ook kan worden gebruikt voor andere maatregelen. Ook is er het risico dat veel burgers door de wet niet meer kunnen bankieren en dat er geen goede oplossing is als dat gebeurt. Tot slot is er het risico dat burgers worden gediscrimineerd op basis van ras, etniciteit of religie.