Anno 2021 bestaat een ruime meerderheid van de los verkochte processors uit exemplaren van AMD. Wie nu een systeem samenstelt met een Ryzen-cpu, betreedt in veel gevallen een nieuwe wereld. Ruim een decennium lag de keuze voor een Intel-processor voor de hand. Ook het overklokken van een moderne AMD-processor werkt significant anders. Voor ieder die het maximale uit zijn Ryzen-chip wil halen, laten we in dit artikel alle mogelijkheden zien om zo'n processor te overklokken.
Daarvoor gebruiken we een systeem van PC Specialist dat we onlangs bespraken in een test van game-pc's. Dit systeem is voorzien van een watergekoelde 12-core-AMD Ryzen 9 5900X-processor in een ASUS ROG Crosshair VIII Hero-moederbord, een van de meest luxe socket AM4-moederborden van dit merk. Kortom, een uitstekende basis om het overklokken van een Ryzen-cpu mee te illustreren. Wees je er wel van bewust dat je garantie hierdoor vervalt, tenzij je een vooraf overgeklokte pc aanschaft.
Deze workshop is behalve voor Ryzen 5000-cpu's ook geschikt voor Ryzen 3000-processors; enkele verschillen daartussen merken we waar van toepassing op. Ook als je een oudere Ryzen hebt, kan dit artikel van pas komen, maar dan kunnen bepaalde mogelijkheden ontbreken of net even anders werken.
Overklokbasics bij AMD Ryzen
Voordat we ons kunnen verdiepen in het overklokken van Ryzen-processors, moeten we helder hebben welke klokfrequenties er allemaal zijn. Van oudsher wordt de kloksnelheid van de processorkernen bepaald door de baseclock (bclk), die standaard is ingesteld op 100MHz, en de multiplier ofwel cpu-ratio. Die multiplier kan in stappen van 0,25 worden ingesteld. Voor zijn standaardkloksnelheid van 3,7GHz gebruikt een Ryzen 9 5900X-processor bijvoorbeeld een multiplier van 37,0. Verwarrend genoeg wordt die standaardkloksnelheid tegenwoordig soms ook base clock genoemd, tegenover de boost clock in de turbomodus, maar daar heeft de bclk niets mee van doen.
Baseclock
De baseclock kan niet of amper worden overgeklokt. Goedkope moederborden bieden die mogelijkheid vaak in het geheel niet, maar ook op moederborden met de vereiste klokgenerator is een overklok van meer dan enkele procenten niet haalbaar. De baseclock dient namelijk als basis voor veel meer klokfrequenties dan alleen die van de processorcores. Als gevolg daarvan modificeer je met een baseclock-overklok niet alleen de cpu-snelheid, maar ook de snelheid waarop onder meer het geheugen, het infinity fabric en de PCI Express-controller werken. Vooral die laatste wordt al snel instabiel bij een lichte overklok, wat kan leiden tot problemen met het herkennen van de videokaart en NVMe-ssd's.
Het scherm met overklokinstellingen in het bios van een ASUS-moederbord
Multipliers of ratio's
De multiplier is daarentegen vrij in te stellen. In tegenstelling tot bij Intel heb je daar geen speciale processorvariant voor nodig; elke Ryzen-chip voor desktops is overklokbaar. De enige beperking is de chipset van je moederbord; de A-serie chipsets voor de goedkoopste socket AM4-moederborden ondersteunt dat niet.
Andere instelbare multipliers zijn verantwoordelijk voor onder meer de kloksnelheden van het geheugen, de geheugencontroller en de Infinity Fabric-bus. Op de ins en outs daarvan komen we verderop in dit artikel terug; eerst kijken we naar hoe AMD's boostalgoritme zelf probeert het aanwezige overklokpotentieel te benutten.
Disclaimer
Bij het overklokken van een processor overschrijd je de standaardspecificaties van het product. Hierdoor vervalt je garantie. Toepassing van de in dit artikel uiteengezette technieken is geheel op eigen risico; Tweakers aanvaardt geen enkele aansprakelijkheid in het geval van schade.
AMD's turbo: Precision Boost
Boostalgoritmes als Intels Turbo Boost en AMD's Precision Boost proberen het overklokpotentieel van een processor voor een deel al standaard te benutten. Beide technieken maken het mogelijk om de vooraf ingestelde limieten voor de kloksnelheid en het stroomverbruik van de processor te overschrijden, mits alle andere factoren dat toelaten.
Intel bracht dit principe voor het eerst op de markt met de eerste Core i7-processors in 2008, met codenaam Nehalem. De werking was toen doodsimpel. Als niet alle cores volledig werden gebruikt, kon de kloksnelheid van de overgebleven rekenkernen worden opgevoerd in stappen van 100MHz, lees: via de multiplier, tot een bepaald maximum. Als de limieten op het vlak van stroomtoevoer of temperatuur werden bereikt, werd de klokfrequentie stapsgewijs verlaagd totdat dat wel weer het geval was.
Bij Turbo Boost 2.0 (Sandy Bridge, 2011) maakte Intel het mogelijk om voor een korte periode de tdp van de processor te overschrijden. Fabrikanten van retailmoederborden stelden de tijdslimiet daarvoor in de praktijk op oneindig in. Vandaar dat een moderne Intel-chip in een zelfbouwsysteem continu tot boven zijn tdp boost. Vanaf Skylake-X (2017) rust Intel zijn processors uit met Turbo Boost 3.0, waarbij de twee 'beste' cores van een processor nog 100 tot 200MHz hoger kunnen klokken.
Een grafische weergave van de werking van Intels Turbo Modus
AMD's tegenhanger was jarenlang Turbo Core, dat we in de Phenom II X6- en FX-processors tegenkwamen. In vergelijking met de techniek van Intel was deze functie relatief basaal. De kloksnelheid werd uitsluitend behaald op basis van de ruimte die overbleef binnen de tdp. Voor de Ryzen-processors ontwikkelde AMD dan ook een compleet nieuw boostprincipe, dat naar de naam Precision Boost luistert.
AMD Precision Boost
Precision Boost is een stuk intelligenter dan oudere turbomethoden. Om te beginnen gebruikt het de input van honderden sensors die continu allerlei aspecten van de processor monitoren. Daarbij moet je onder meer denken aan de temperaturen, de spanning en het verbruik van zo'n beetje elk chiponderdeel. Op basis van al die data wordt elke milliseconde bepaald hoe hoog elke processorkern kan boosten.
Cruciaal zijn verder dat de kloksnelheid op basis van kwart-multipliers kan worden bijgesteld, dus in stappen van 25MHz, en dat de klokfrequentie (sinds Ryzen 2000) lineair schaalt met het aantal cores dat wordt belast. Dat klinkt logisch, maar is bij Intel nog altijd niet het geval; een Core i9 10900K kan fors turbo'en als een of twee cores worden belast, maar werkt altijd op 4,8GHz zodra er tussen de drie en tien cores aan het werk zijn.
In theorie benut AMD dus een groter deel van het potentieel van een processor dan Intel met zijn grovere Turbo Boost doet. Daar werd AMD voor een deel toe gedwongen, omdat de eerste generaties Ryzen-processors over het algemeen niet erg hoog klokten en de beoogde singlecore-turbosnelheid uitsluitend voor de 'best gelukte' cores haalbaar was.
AMD neemt de volgende factoren mee in zijn Precision Boost-algoritme:
temperatuur
type workload
aantal actieve cores
stroomverbruik van de complete processor (in watt)
stroomverbruik van de cpu-stroomvoorziening (in A)
firmware en software (biosversie en chipsetdriver)
OS-instellingen
boostsnelheidslimiet volgens de productspecificaties
Een aantal van die zaken spreekt redelijk voor zich. Om te voorkomen dat een van de factoren werkt als bottleneck voor het boostmechanisme, is het zaak om een goede cpu-koeler en een moederbord met een afdoende stroomvoorziening te hebben. Ook is het van belang dat je de nieuwste versies van alle software gebruikt.
Omdat het type workload eveneens een factor is, boost de processor doorgaans hoger bij lichtere taken. Dat klinkt misschien een beetje contra-intuïtief, maar een lichte taak verbruikt minder stroom en geeft het boostmechanisme zo meer ruimte. Een voorbeeld van een zware taak is een programma dat gebruikmaakt van langere AVX-instructies, die een relatief groot deel van de rekeneenheden binnen een processor aan het werk zetten.
Precision Boost Overdrive (2)
Je kunt het standaard Precision Boost-mechanisme al zien als automatisch overklokken, maar een belangrijk feit is dat de processor het geheel automatisch doet. Deze vorm van overklokken valt dus binnen de garantie. Precision Boost houdt zich aan de stroomlimieten die AMD voor zijn Ryzen-processors hanteert en zal de opgegeven kloksnelheden nooit overschrijden.
Er zijn drie belangrijke stroomlimieten van toepassing op elke socket AM4-processor:
package power tracking, het verbruik van de complete processor (in W);
thermal design current, de stroomtoevoer (in A) vanuit de vrm's op het moederbord bij een langdurige workload;
electrical design current, de stroomtoevoer (in A) vanuit de vrm's op het moederbord bij een korte piek.
De standaardinstellingen zijn afhankelijk van de tdp van een processor. Voor Ryzen-chips met een tdp van 105W, zoals de meeste Ryzen 7- en 9-modellen, geldt standaard een ppt van 142W, een tdc van 95A en een edc van 140A. Voor 65W-chips, zoals veel Ryzen 5's, is dat respectievelijk 88W, 60A en 90A.
Precision Boost Overdrive en Auto OC
Met deze kennis op zak kunnen we begrijpen wat Precision Boost Overdrive inhoudt. Deze instelling verruimt de drie stroomlimieten naar ofwel wat een moederbordfabrikant als maximum heeft opgegeven voor dat specifieke bord, ofwel waardes die je zelf instelt. Ervan uitgaande dat de kloksnelheid werd gelimiteerd door de stroomlimieten en niet door slechte koeling, kan de processor nu dus hoger boosten. In de praktijk profiteren vooral workloads die veel cores belasten hiervan, want zolang er een beperkt aantal cores wordt belast, kom je toch al niet snel in de buurt van deze limieten.
Daarmee is het tijd voor de eerste praktijktest van deze workshop. We hebben de single- en multithreaded tests van Cinebench 23 gedraaid op ons testsysteem met een AMD Ryzen 9 5900X-processor.
Zoals je om de hierboven beschreven redenen al zou verwachten, biedt PBO voornamelijk meerwaarde in de multithreaded test. Het inschakelen van PBO levert ons bijna achthonderd extra Cinebench-punten op. Daarvoor is wel een hogere spanning vereist, waardoor het stroomverbruik met 55W toeneemt. De singlethreaded resultaten zijn praktisch identiek aan de stockresultaten.
Ryzen 9 5900X
Cinebench 23 MT
Cinebench 23 ST
Stock (32GB)
PBO
Stock (32GB)
PBO
Score
22013
22791
1613
1611
Kloksnelheid
4,35GHz
4,53GHz
4,89GHz
4,88GHz
Spanning (Vcore)
1,23V
1,41V
1,45V
1,45V
Stroomverbruik
110,4W
165,9W
27,4W
26,6W
Op dit punt vormen de officiële kloksnelheden van de processor nog altijd een beperking. Samen met PBO kun je ook een Auto OC-optie activeren, al is die officieel geen onderdeel van PBO. In stappen van 25MHz kies je hier een offset van maximaal 200MHz, die boven op de officiële maximale boostsnelheid van de processor komt. Hiermee geef je PBO niet alleen op het gebied van stroomtoevoer, maar ook wat de kloksnelheden betreft meer speelruimte. In de praktijk zien we echter amper verschil met de resultaten zonder Auto OC.
Ryzen 9 5900X
Cinebench 23 MT
Cinebench 23 ST
Stock (32GB)
PBO + Auto OC
Stock (32GB)
PBO + Auto OC
Score
22013
22825
1613
1612
Kloksnelheid
4,35GHz
4,52GHz
4,89GHz
4,88GHz
Spanning (Vcore)
1,23V
1,41V
1,45V
1,46V
Stroomverbruik
110,4W
167,0W
27,4W
26,2W
PBO2 en undervolten
Het oprekken van de stroomlimieten maakt weliswaar hogere klokfrequenties mogelijk, maar leidt ook tot een toename van het stroomverbruik. Een populaire methode om dat tegen te gaan, is het verlagen van de spanning waarop de processor werkt, oftewel undervolten. Vaak zit er namelijk de nodige rek tussen wat AMD in de fabriek instelt, en wat een processor daadwerkelijk nodig heeft om een bepaalde kloksnelheid te halen.
Tot en met de Ryzen 3000-serie heb je de keuze om een vaste offset in te stellen. Stel je hiervoor bijvoorbeeld -25mV (-0,025V) in, dan zal de processor voor elke mogelijke klokfrequentie een 25mV lagere spanning kiezen dan wat hij standaard zou doen. Bij de Ryzen 5000-serie is deze optie echter ingeruild voor Precision Boost Overdrive 2, dat in november 2020 door AMD werd toegevoegd aan het bios van 400- en 500-seriemoederborden.
Het Precision Boost Overdrive-menu in het bios van het ASUS-moederbord. Onder Curve Optimizer vind je de PBO2-instellingen.
Eerder noemden we al dat de ene taak 'zwaarder' is voor een processor dan de andere, en dan ook in verschillende boostsnelheden kan resulteren. Ook bij het undervolten merk je dit; bij de zwaarste taken kan de spanning minder ver omlaag voordat het systeem instabiel wordt. Een traditionele undervolt is bij elke workload gelijk, maar omdat je een systeem wilt dat onder alle omstandigheden stabiel is, wordt die beperkt door de maximaal mogelijke undervolt in een worstcasescenario.
PBO2 tracht dit op te lossen door de lijn tussen spanning en kloksnelheid, de v/f-curve, niet op elk punt evenveel te bewerken. Hiervoor stel je een aantal 'counts' in, waarbij elke count staat voor ongeveer 3mV bij zware taken en 5mV bij lichte taken. Bij tien counts zal de processor dus 30mV undervolten als hij zwaar wordt belast, terwijl dat kan oplopen tot 50mV bij een relatief lichte belasting. Stel dat dit voorbeeld het maximaal haalbare van de processor is, dan benut je dus 20mV undervolt in lichte scenario's die je met een reguliere, lineaire undervolt niet had kunnen benutten.
De maximale undervolt waarop onze Ryzen 9 5900X wilde werken, was twintig counts, oftewel 60mV bij zware workloads en 100mV bij lichte workloads. In de multithreaded test leverde dat een kloksnelheid van 4,64GHz op, goed voor een bijna 6 procent hogere score. In tegenstelling tot bij de reguliere versie van PBO gaat ook de singlethreaded score erop vooruit, bij een kloksnelheid van 4,96GHz.
Hoewel deze instelling stabiel genoeg was om Cinebench-runs te draaien, kwamen we bij langdurig stresstesten toch af en toe een vastloper tegen. Met vijftien counts (45-75mV) was het systeem wel volledig stabiel, ook de scores met die instelling vind je in de onderstaande tabel. De kloksnelheden zijn dan iets lager; in feite wordt de vrijgekomen speelruimte door de undervolt direct aangegrepen voor hogere klokfrequenties.
Ryzen 9 5900X
Cinebench 23 MT
Cinebench 23 ST
Stock (32GB)
PBO2 -15
PBO2 -20
Stock (32GB)
PBO2 -15
PBO2 -20
Score
22013
23211
23312
1613
1623
1631
Kloksnelheid
4,35GHz
4,61GHz
4,64GHz
4,89GHz
4,94GHz
4,96GHz
Spanning (Vcore)
1,23V
1,41V
1,41V
1,45V
1,47V
1,46V
Stroomverbruik
110,4W
166,6W
170,7W
27,4W
29,6W
30,2W
Ryzen Master en handmatige overklok
Voor overklokken duik je traditioneel liefst het bios in, maar AMD heeft vrijwel elke overklokfunctie ook beschikbaar gesteld via zijn Ryzen Master-software. Misschien nog wel belangrijker dan het kunnen instellen daarvan, is de hoeveelheid nuttige informatie over je processor die dit programma toont. AMD heeft zelf een uitgebreide handleiding (pdf) voor Ryzen Master online staan.
In het hoofdscherm van de 'advanced view' zie je in een oogopslag wat de interne configuratie van je processor is. In het geval van onze Ryzen 9 5900X zijn dat twee ccd's met elk zes actieve cores. Je ziet ook welke van de cores in een ccd het best presteren. De 'best gelukte' core wordt aangeduid met een geel sterretje; de op een na beste core herken je aan een grijs bolletje.
Verder geeft Ryzen Master je informatie over de actuele temperaturen, de kloksnelheden en de drie stroomlimieten die we eerder bespraken. Zo kun je eenvoudig achterhalen wat op dit moment de beperking vormt voor nog hogere boostsnelheden.
Default, PBO, auto-OC en manual
Wil je instellingen aanpassen, dan klik je links op een van beide profielen. Vervolgens kun je kiezen uit vier modi: default, PBO, auto-OC en manual. Default is vanzelfsprekend de standaardmodus, terwijl PBO je toestaat om de stroomlimieten van het moederbord in plaats van die van de processor te hanteren. De derde optie voegt aan het gebruik van PBO nog eens een offset van maximaal 200MHz toe, zoals besproken op de vorige pagina.
De vierde optie is een handmatige overklok. Kort gezegd is dat een traditionele overklok, waarbij uitsluitend de multiplier wordt verhoogd. Via de 'included'-knop kun je kiezen van welke core(s) je de instellingen wil veranderen; vaak wordt er simpelweg één (hogere) multiplier voor alle cores ingesteld. Bovendien beveelt AMD aan om de cpu-spanning vast in te stellen bij een handmatige overklok, want als je die automatisch laat vaststellen, wordt met het oog op de stabiliteit al gauw een te hoge spanning gekozen.
Load line calibration
Bij het handmatig instellen van de cpu-spanning (Vcore) treedt een verschijnsel op dat Vdroop heet. Ondanks het vastzetten zakt de spanning in op het moment dat de processor veel stroom verbruikt, wat tot instabiliteit kan leiden en in de praktijk betekent dat je in idle onnodig veel spanning zou moeten geven om de afname onder belasting vooraf te compenseren. Om dit te compenseren, vind je in het bios een llc-optie.
Llc kun je zien als ‘overvolten’ op basis van de belasting, met als doel de uiteindelijke spanning gelijk te houden. Op de automatische stand zou llc dit al voldoende moeten doen, maar dat valt soms tegen. Het kiezen van een hogere/vlakkere stand kan dit euvel wel verhelpen. Enigszins verwarrend is dat ‘level 1’ bij sommige fabrikanten de meeste en bij andere juiste de minste correctie betekent, maar in de meeste moderne bios'en staat gelukkig een grafiekje dat duidelijk aangeeft welk niveau tot welk gedrag leidt.
De resultaten met PBO en Auto OC hebben we op de vorige pagina al besproken. Met een handmatige overklok en een vaste spanning van 1,40V kwamen we tot een stabiele kloksnelheid van 4,75GHz. Dat levert een mooie boost van de multithreaded score op, maar die 2000 punten extra kosten je wel 60W aan stroomgebruik. Doordat de singlethreaded boost bij een handmatige overklok niet meer werkt, valt de singlethreaded score juist lager uit dan met de standaardinstellingen.
Ryzen 9 5900X
Cinebench 23 MT
Cinebench 23 ST
Stock (32GB)
Manual OC
Stock (32GB)
Manual OC
Score
22013
24063
1613
1569
Kloksnelheid
4,35GHz
4,75GHz
4,89GHz
4,75GHz
Spanning (Vcore)
1,23V
1,40V
1,45V
1,40V
Stroomverbruik
110,4W
170,7W
27,4W
24,8W
Je kunt de wijzigingen in het door jou gemaakte profiel opslaan met de apply-knop onderin. Met 'apply & test' kun je direct een ingebouwde stresstest draaien, die kort controleert of de toegepaste instellingen stabiel zijn. Wil je zeker weten of je uiteindelijke overklok volledig stabiel is, dan kun je beter een langdurige test of een scala aan verschillende loads gebruiken.
Verder biedt Ryzen Master uitgebreide opties om het geheugen en de Infinity Fabric-bus van de processor te overklokken. Daarover lees je meer op de volgende pagina.
Geheugen overklokken
Het overklokken van het werkgeheugen is een veelbesproken onderwerp in relatie tot Ryzen-processors. Dat komt niet in de laatste plaats doordat Precision Boost standaard al een groot deel van het reguliere overklokpotentieel benut, waardoor de ruimte voor winst met het handmatig tweaken van de processorsnelheid beperkt is. Daarnaast hebben de Ryzen-processors relatief veel rekenkracht, wat de nood aan geheugenbandbreedte vergroot, en vormt de geheugensnelheid een belangrijke pijler van de complete interne communicatie binnen de processor.
Koppeling Infinity Fabric aan intern geheugen
Met die interne communicatie doelen we op de koppeling van drie belangrijke klokfrequenties in een Ryzen-processor: de kloksnelheid van de Infinity Fabric-bus (fclk), de kloksnelheid van de geheugencontroller (uclk) en de kloksnelheid van het geheugen zelf (memclk). Die laatste klokfrequentie is door de werking van DDR-geheugen de helft van de geheugensnelheid; een DDR4-3200 module werkt dus op 1600MHz.
Rechts in de i/o-die zijn de fclk, uclk en memclk schematisch weergegeven
Vanaf de Ryzen 3000-serie kun je de fclk volledig vrij instellen en voor de uclk kiezen tussen een ratio van 1:1 en 1:2. Bij oudere Ryzens waren deze drie klokfrequenties per definitie gelijk aan elkaar. Nog altijd leidt een perfecte synchronisatie van deze kloksnelheden echter tot een prestatiebonus. AMD noemt zelf bijvoorbeeld DDR4-3600 met een fclk, uclk en memclk van 1800MHz als ideale optie. In de praktijk gaat de fclk van veel Ryzen 5000-chips tot ongeveer 1900MHz, terwijl met sommige goed gelukte cpu's 2000MHz mogelijk is. Daaruit volgt dat je voor geheugen met een snelheid van DDR4-4000 en hoger niet langer een 1:1-ratio tussen memclk en de overige klokfrequenties kunt aanhouden. Ook bij bijzonder langzaam geheugen kan het handmatig instellen van de fclk een gunstig effect hebben. Gebruik je bijvoorbeeld DDR4-2666 (1333MHz), dan kan een overklok van de fclk naar bijvoorbeeld 1800MHz meer opleveren dan je verliest aan het 'out of sync' laten lopen.
Geheugentimings
De kloksnelheid van het geheugen is echter maar één zijde van de medaille. De andere zijde bestaat uit de latencies, oftewel de reactietijd van de geheugenmodule op lees- en schrijfopdrachten. Waar voor de kloksnelheid geldt dat hoger beter is, wil je de latencies juist het liefst zo laag mogelijk houden. De latencies worden bij geheugen ook wel timings genoemd, waarvan de cas latency de bekendste is. Bij geheugen voor overklokkers is het gebruikelijk om de vier primaire timings te specificeren: 14-14-14-36 betekent bijvoorbeeld een CL, tRCD en tRP van 14 kloktikken en een tRAS van 36 kloktikken. Inclusief de secundaire en tertiaire zijn er echter tientallen timings, die stuk voor stuk definiëren hoe lang een specifieke actie binnen de matrixstructuur in een geheugenchip duurt. De precieze betekenis van al deze subtimings voert te ver voor deze workshop, maar we verwijzen je graag naar dit artikel als je daar meer over wil weten.
Het instellen van de geheugentimings in het bios
True latency als vuistregel voor de latencyparadox
Bovenstaande levert al snel de vraag op wat nu sneller is: DDR4-3200 met CL14 of DDR4-3600 met CL16 bijvoorbeeld? Hoewel de ene applicatie gevoeliger is voor de doorvoersnelheid en de andere juist voor latency, bestaat er wel een vuistregel: true latency. De formule hiervoor is cas-latency / werkelijke snelheid * 1000 = true latency in nanoseconden. Voor de twee genoemde voorbeelden levert deze formule respectievelijk 8,75ns en 8,89ns op; DDR4-3200 CL14 is dus ietsje sneller. In de Pricewatch tonen we deze true latency pontificaal. Helaas zien we ook dat fabrikanten hierop proberen in te spelen door geheugenkits op de markt te brengen met een zo strak mogelijke cas-latency, wat ten koste gaat van alle overige latencies. Bijvoorbeeld deze DDR4-3600-kit met CL16-19-19-39, die beduidend langzamer is dan zijn duurdere broertje met CL16-16-16-36, maar waar je in de berekende true latency niets van terugziet.
Ryzen DRAM Calculator
Vanwege de koppeling van de geheugensnelheid aan de andere interne klokfrequenties bij Ryzen, en daaruit volgend het feit dat je praktisch beperkt bent tot ongeveer 1800MHz (DDR4-3600), ligt de focus bij het overklokken van geheugen vooral op de timings. Het handmatig tunen van de tientallen subtimings zou een tijdrovend karwei zijn, maar gelukkig kun je gebruikmaken van het programma Ryzen DRAM Calculator. Dit tooltje is ontwikkeld door een enthousiaste Ryzen-gebruiker die bekend is onder de nickname '1usmus', en spuwt met één druk op de knop aanbevolen timings voor jouw geheugenkit uit.
Eerst zul je moeten achterhalen welk type geheugenchips er exact in de door jou gekochte geheugenmodules zitten. Daarvoor gebruik je de gratis versie van het programma Thaiphoon Burner, waarin je een rapportage van alle geheugenspecificaties in nanoseconden kunt genereren. Vooral geheugenmodules met Samsung B-die- of Micron E-die-chips zijn vermaard vanwege het overklokpotentieel. Helaas garandeert geen enkele geheugenfabrikant het gebruik van een bepaald type chip. De beste garantie op B-die is een kit kopen met specificaties die in de praktijk alleen met B-die haalbaar zijn. De tool B-die finder kan daarbij van pas komen. Micron E-die wordt vooral gebruikt in de luxere kits van Micron-dochtermerk Crucial.
Het rapport afkomstig uit Thaiphoon Burner importeer je vervolgens in Ryzen DRAM Calculator. De calculator geeft je twee presets: 'safe' en 'fast'. Het idee is dat de safe-timings altijd goed werken, terwijl de fast-timings meer het randje opzoeken. De aanbevolen timings voer je stuk voor stuk in, naar wens in de Ryzen Master-software of direct in het bios. Het programma kan ook hogere spanningen voor het geheugen en diverse soc-onderdelen aanbevelen.
De aanbevolen timings in Ryzen DRAM Calculator
Ryzen DRAM Calculator in de praktijk
De Corsair Vengeance LPX-kit van 32GB (4x 8GB) die in de PC Specialist-pc zat, bleek al aardig op zijn tenen te lopen. Volgens Thaiphoon Burner zat er een oudere variant Micron-geheugen in, waarvoor Ryzen DRAM Calculator geen ondersteuning bood. De standaardtimings waren met CL18-22-22-42 weinig hoopgevend, dus hebben we het geheugen tijdelijk verwisseld voor een setje G.Skill Flare X DDR4-3200 CL14-14-14-34 met de befaamde Samsung B-die-chips.
We hebben het geheugen op twee manieren geprobeerd over te klokken: eerst door de strakst mogelijke timings te vinden bij een hogere kloksnelheid van DDR4-3600, daarna door de timings bij de standaardsnelheid van DDR4-3200 te optimaliseren. Voor dat eerste adviseerde Ryzen DRAM Calculator ons timings van CL14-15-15-30, maar daarmee bleef het systeem onverbiddelijk hangen tijdens het post-proces. Het gebruikte ASUS-moederbord heeft hiervoor een speciale 'safe mode'-knop, die je automatisch het bios in hoort te booten met veilige settings, maar zonder dat je alle ingevulde waardes kwijt bent, zoals bij een volledige cmos-reset. Om ons onduidelijke redenen functioneerde deze functie echter niet. In de praktijk moesten we na elke iets te enthousiaste overklokpoging dus het bios resetten. Gelukkig blijven opgeslagen profielen daarbij wel bewaard, dus we zouden aanraden om alle settings waar je op dat moment niet aan sleutelt, op te slaan in een bios-profiel, zodat je snel verder kunt als je een keer een stapje te ver bent gegaan.
Uiteindelijk bleken twee subtimings van de door Ryzen DRAM Calculator geadviseerde preset wat te optimistisch: de tCL (15 in plaats van 14) en de tRDWR (10 in plaats van 8). Dat kan simpelweg een kwestie van pech zijn, maar mogelijkerwijs speelt ook een rol dat de Ryzen DRAM Calculator officieel tot en met de Ryzen 3000-serie ondersteunt. De geheugencontroller in de Ryzen 5000-serie is goeddeels identiek, maar wellicht leiden kleinigheden toch tot afwijkingen op detailniveau.
Zoals gezegd lieten we Ryzen DRAM Calculator ook de timings optimaliseren met de standaardsnelheid van DDR4-3200. Naast een versoepeling van de tCL naar 13 behelsde dat voornamelijk kleine veranderingen in de subtimings.
Onder de streep leverden de DDR4-3600 CL15-settings ons nipt hogere scores in Cinebench op dan DDR4-3200 met CL13-14. Vermoedelijk speelt de hogere fclk bij die eerste preset minstens zo'n grote rol als de geheugensnelheid zelf. Overigens profiteren vooral geheugenintensieve programma's van sneller geheugen. In bijvoorbeeld een cpu-bottlenecked game zul je hier meer resultaat van zien dan onderstaande Cinebench-scores doen lijken.
Ryzen 9 5900X
Stock (DDR4-3200 CL14)
DDR4-3200 CL13-14
DDR4-3600 CL15
Cinebench 23 MT
21970
22113
22199
Clock Tuner for Ryzen 2.0
Op de pagina over PBO2 stipten we al de mogelijkheden van undervolten aan. Afhankelijk van de kwaliteit van je processor kunnen de cores toe met minder spanning dan er volgens de standaard v/f-curve wordt toegepast. Die is immers bedacht op de minimale kwaliteit die een processor moet hebben om als een bepaald model op de markt te worden gebracht. Met een beetje geluk kan je processor dus met minder spanning toe, wat rechtstreeks resulteert in een lager stroomverbruik en minder warmte.
Net als het stuk voor stuk tunen van de geheugentimings zou ook het handmatig optimaliseren van elke core monnikenwerk worden. 1usmus, de ontwikkelaar van Ryzen DRAM Calculator, heeft ook voor dit doel een programma geschreven dat optimalisatie per ccx grotendeels automatiseert. Op 3 februari heeft hij versie 2.0 van Clock Tuner for Ryzen uitgebracht, een grote update waarbij ondersteuning voor de Ryzen 5000-processors wordt toegevoegd. Verder biedt CTR 2.0 ondersteuning voor een groot deel van de op Zen 2-gebaseerde processors, inclusief de Ryzen Pro-apu's in de 4000-serie.
Je kunt CTR 2.0 downloaden via de Groningse vrienden van Guru3D, waar je ook een uitgebreid Engelstalig artikel van de maker van CTR vindt.
Voorbereidingen
Voordat je CTR 2.0 kunt gebruiken, moet je het bios volledig overklokvrij instellen; er mag geen handmatige overklok, PBO of vergelijkbare functie geactiveerd zijn. Daarnaast kun je je werkgeheugen het best conservatief instellen, want je uitgangspunt moet een volledig stabiel systeem zijn. Als stresstest maakt CTR gebruik van Cinebench 20. Voordat je van start kunt gaan, moet je dus die versie van Cinebench downloaden, de executable in de CB20-map van CTR plakken en die eenmalig los openen om de gebruiksvoorwaarden van Cinebench te accepteren.
Diagnose en tuning
De eerste fase van het optimalisatieproces is de diagnose. Je start de diagnose door op de knop Diagnostic te klikken op het Tuner-tabblad. Vervolgens test het programma diverse instellingen, waarbij in principe geldt dat deze fase langer duurt als je een betere processor hebt. Mocht een instelling leiden tot een vastloper, dan herkent CTR dat en wordt het optimaliseren negentig seconden na de reboot automatisch hervat.
Na de diagnose geeft CTR je processor een classificatie (in ons geval Silver) en adviseert het drie sets instellingen: twee overklokprofielen (een beperkte en zware overklok) en één profiel voor een maximale undervolt. Standaard neemt CTR het eerste overklokprofiel over, waarmee je direct kunt doorgaan naar de volgende stap door op de Tune-knop te klikken. Voor eventueel later gebruik kun je natuurlijk altijd even de complete resultaten vastleggen.
Clock Tuner for Ryzen tijdens het tunen
Nu begint een nieuwe cyclus van tests, die eindigt met de mogelijkheid om het gemaakte profiel op te slaan als 'profiel 1'. Klik hiervoor op fill, save en apply. De toegepaste spanning is uiteindelijk voor elk ccx gelijk, maar de daaraan gekoppelde kloksnelheid verschilt wel. In ons geval heeft CTR een spanning van 1,188V gekozen, waarbij ccx1 op 4475MHz loopt en ccx2 op 4500MHz. Bij Zen 2-processors met één ccx per vier in plaats van acht cores en bij Threadrippers kan de variatie, en daarmee de potentiële winst, nog een stuk groter zijn.
Hybrid OC
Je kunt ook een tweede profiel aanmaken, bijvoorbeeld op basis van een hogere spanning en klokfrequentie. CTR wisselt met de optie Hybrid OC tussen beide profielen aan de hand van de actuele belasting. Bij een cpu-gebruik boven de 70 procent wordt standaard het eerste profiel gebruikt; bij een lagere belasting is het agressievere tweede profiel actief. Heb je maar één profiel, dan wordt in dat tweede geval de standaard Precision Boost gebruikt. Dit alles is uiteraard volledig naar eigen wens in te stellen.
Resultaten
Voor onze test zijn we uitgegaan van het aanbevolen eerste overklokprofiel. In de multithreaded test zien we een mooi resultaat: niet alleen valt de Cinebench-score bijna 4 procent hoger uit, maar het stroomverbruik is ook nog eens bijna 9W lager. De efficiëntie is dus flink verbeterd. Helaas heeft dit zijn keerzijde in de singlethreaded test, want je verliest 8 procent aan prestaties. Daar staat dan wel een veel lager verbruik tegenover.
Ryzen 9 5900X
Cinebench 23 MT
Cinebench 23 ST
Stock (32GB)
CTR 2.0
Stock (32GB)
CTR 2.0
Score
22013
22839
1613
1485
Kloksnelheid
4,35GHz
4,475/4,5GHz
4,89GHz
4,475GHz
Spanning (Vcore)
1,23V
1,19V
1,45V
1,19V
Stroomverbruik
110,4W
101,7W
27,4W
12,5W
Inmiddels heeft 1usmus te kennen gegeven dat hij alweer aan een volgende release van CTR werkt. In CTR 2.1 moet de functionaliteit van PBO gecombineerd kunnen worden met de undervolt die CTR toepast. Ook ondersteuning voor de curve optimizer van PBO2 staat op de roadmap. Voor de laatste updates raden we je aan om de ontwikkelaar op Twitter in de gaten te houden.
Vergelijking resultaten
Op de voorgaande pagina's hebben we de Ryzen 9 5900X-processor in ons testsysteem op diverse manier overgeklokt. De effecten daarvan blijken aardig uiteen te lopen. Zo leidt de handmatige overklok tot de hoogste multithreaded prestaties, maar is de singlethreaded score daarbij juist lager dan stock. De hoogste singlethreaded score behaalden we met PBO2, waarbij het boostmechanisme van de processor intact blijft. De hoogste scores hebben we in onderstaande tabel schuingedrukt.
Ryzen 9 5900X
Stock (32GB)
PBO
PBO + Auto OC
PBO2 -15
PBO2 -20
Manual OC
CTR 2.0
Cinebench 23 MT
22013
22791
22825
23211
23312
24063
22839
Cinebench 23 ST
1613
1611
1612
1623
1631
1569
1485
Ten slotte hebben we de methoden die de beste single- en multithreaded scores opleverden, gecombineerd met de snelste geheugenoverklok. Ook hier zijn de snelste scores cursief. De snelste multithreaded score blijft de handmatige overklok naar 4,75GHz, die een 10 procent hogere score dan stock oplevert. Singlethreaded blijft de stabiele PBO2-setting het best presteren, al is de prestatiewinst hier met ruim 2 procent veel bescheidener.
In principe is geen van deze twee opties duidelijk de betere. Dat hangt eerder af van wat je belangrijk vindt voor jouw gebruiksscenario. Als je maximale prestaties wil bij taken die alle cores belasten, zoals rendering of compileren, dan ligt een handmatige all-core overklok het meest voor de hand. Bij gaming en licht gebruik kan het juist een voordeel zijn om het fijnmazige boostalgoritme te behouden en dus de PBO2-methode te prefereren.
Ryzen 9 5900X
Cinebench 23 MT
Cinebench 23 ST
Stock (16GB)
Manual OC + Mem
PBO2 -15 + Mem
Stock (16GB)
Manual OC + Mem
PBO2 -15 + Mem
Score
21970
24172
23516
1609
1574
1644
Kloksnelheid
4,35GHz
4,75GHz
4,61GHz
4,89GHz
4,75GHz
4,94GHz
Spanning (Vcore)
1,23V
1,40V
1,41V
1,45V
1,40V
1,47V
Stroomverbruik
110,4W
170,7W
166,6W
27,4W
24,8W
29,6W
Conclusie
Wie in het afgelopen decennium vooral Intel-processors heeft overgeklokt, zal gewend zijn geraakt aan overklokken via de multiplier. Dat is bij een AMD Ryzen-cpu nog altijd een optie, maar levert niet altijd de beste resultaten op.
Een trend die we bij zowel AMD als Intel zien, is dat de processors steeds dichter op de limiet van wat technisch mogelijk is, worden geklokt. Het is niet mogelijk om simpelweg de singlecore-turbosnelheid op alle cores toe te passen, want die klokfrequentie is doorgaans alleen op de 'beste' cores haalbaar. Een handmatige all-core overklok betekent dus bijna per definitie dat de multithreaded prestaties verbeteren, maar in singlethreaded taken juist lager uitvallen.
In plaats daarvan kun je ook het standaard Precision Boost-algoritme gebruiken om de prestaties te verbeteren. Met PBO rek je de stroomlimieten waarbinnen de automatische boost werkt op, terwijl PBO2 je toestaat om dat te combineren met een dynamische undervolt. De multithreaded prestaties blijven zo nog altijd iets achter op een handmatige overklok, maar ook lightly threaded workloads profiteren nu. PBO2 is alleen beschikbaar voor de Ryzen 5000-serie; met een oudere processor kun je wel een statische undervolt instellen.
Diverse overklokfuncties (foutcode-display, start- en resetknoppen) op het door ons gebruikte moederbord
Ook het overklokken van het geheugen kan prestatiewinst geven. Gelukkig is DDR4-3200 al zo'n beetje de standaard, waarmee je het grootste deel van de winst al te pakken hebt. Doordat een Ryzen-processor optimaal werkt als de geheugenklok synchroon loopt met andere interne klokfrequenties, hebben snelheden ver boven DDR4-3600 weinig zin. Wel kun je de (sub)timings optimaliseren, bijvoorbeeld met behulp van Ryzen DRAM Calculator. Hoeveel rek daarin zit, is een combinatie van welk type geheugenchip er in je modules zit en hoeveel geluk of pech je hebt.
Een andere insteek is niet zozeer op zoek gaan naar maximale prestaties, maar naar een zo hoog mogelijke efficiëntie. Je kunt de PBO-limieten bijvoorbeeld bewust niet op het maximum instellen, liefst in combinatie met een undervolt. Clock Tuner for Ryzen 2.0 tracht het vinden van de optimale undervolt te automatiseren. Bij ons leidde dat tot hógere prestaties bij een láger stroomverbruik dan stock, maar doordat Precision Boost hierbij wordt uitgeschakeld, kost het wel singlethreaded prestaties.
De tijd waarin je met een paar klikken een kwart extra prestaties ontsloot, ligt helaas achter ons. Toch is het met enige moeite nog altijd mogelijk om meer uit je processor te halen dan standaard gebeurt, en dan heb je toch maar mooi de 'honderden slimme sensors' die Precision Boost gebruikt verslagen. Enige kennis van de interne werking van de Ryzen-processors is daarvoor wel vereist. Ben je zelf geïnspireerd geraakt en wil je je resultaten delen, doe dat dan in de comments hieronder of in de overkloktopics op GoT voor Zen3 en Zen2.
Dit artikel schiet niet alleen tekort qua informatie, wat erin staat kan ook gevaarlijk zijn.
Een all-core, statische overklok (fixed voltage, heightened multiplier) mag je NIET zomaar doen met Ryzen 3000 en wellicht ook 5000. 1.4V is voor bijna geen enkele chip goed, en kan voor degradatie zorgen: je systeem wordt instabiel na verloop van tijd, en dan moet je frequentie verlagen om terug stabiel te komen. Als je degradatie opmerkt, verlaag ook je voltage.
CTR slaagt de bal regelmatig goed mis. In mijn ervaring was het een unreliable tool: de aangeraden voltages/multipliers waren niet stabiel. Ja, ik had de BIOS settings aangepast voor ik CTR runde.
Ryzen Master is een handige tool voor wat timings te checken, maar voor de rest is me overal afgeraden geweest het te gebruiken, omdat het blijkbaar buggy kan zijn.
DRAM calculator geeft voor veel mensen te loose timings, en voor anderen zijn de timings dan weer niet stabiel. Het is eigenlijk niet zo een geweldige tool, als je per se je memory wilt OCen ga dan naar de memory OC guide op Github. 100% accuraat is die ook niet, maar die is meer dan goed genoeg om je als beginner naar een goede RAM OC te leiden. De memory OC guide in dit artikel mist veel te veel informatie.
Probleem is is dat tegenwoordig niemand de moeite of tijd wil nemen om een fatsoenlijke OC uit te oefenen. Vroeger was overklokken gewoon echt nachtwerk met een pot koffie erbij ook nog. Proberen testen proberen testen totdat je de sweet spot te pakken had.
Men denkt dat met het runnen van een programmatje alles automatisch overgeklokt kan worden. Kan het niet. Dat het in CB stabiel is wil niet zeggen dat de rest dat ook is. Ja je kunt iets winst pakken met CCX tuning en Infinity fabric enz; maar meer dan 10% zit er ook gewoon niet in. ergo in dagelijks gebruik merk je het verschil toch niet als je PBO er naast legt die al uitzichzelf de chip gewoon in de best mogelijke clock / positie probeert te zetten.
Zo'n chip pollt gewoon 25x per seconde de conditie en status van de chip; dat is sneller dan dat wij mensen kunnen handelen en nagenoeg de doodsteek ook voor het vroegere OC'en. 1.4V is inderdaad gevaarlijk. Degradatie bestaat; en bij ryzens kan dat al gebeuren in enkele maanden (!) Je chip houdt het niet meer qua clocks en de grootste schade is al gebeurd als het op stock al niet meer werkt (Dat PBO je systeem of app laat chrashen).
Wil je wel extra performance eruit slepen? Koop dan goed snel strak geheugen. En leer wat in met name DDR4 timings. Het is complex; zeker vergeleken met DDR3 of DDR2 zelfs waar "3/3/3/9" de vuistregel was; tegenwoordig een scala aan opties en timings waar bijna niemand nog uitkomt
Vroeger was alles beter
Voor geheugen is de optie DOCP of XMP overigens net zo 'eenvoudig' als PBO, dus daar geldt ook voor dat die 10% met ofwel heel veel moeite kan worden benaderd (handmatig) of met de eerder genoemde schuifjes die automatisch werken.
Het halen van meer performance uit je Zen 2 CPU is heel simpel:
- zorg dat alles in de BIOS op fabrieksinstellingen staat (alleen XMP inschakelen uiteraard)
- schakel het bepalen van de multiplier in op per CCX
- zet de VCORE op 1.325 (of lager, 1.325 is het maximum dat je met een Zen 2 CPU zou moeten gebruiken als je veel AVX2 workloads draait, gaat het puur om gaming dan kun je tot 1.375 gaan)
- zet de Cool & Quiet-functie uit
- ga naar de Precision Boost Overdrive instellingen van je moederbord (bij Gigabyte heet dit XFR Enhancement)
- zet 'm op enabled en de optie er beneden op manual
- voer de volgende getallen in bij de 3 waarden die nu verschijnen:
- 230, 300, 300
- overdrive scaler naar x4
- boost override frequency naar 100 mhz
Je kunt eventueel nog proberen met de loadline calibration te spelen maar ik heb hier zelf geen succes mee gehad.
Et voilá, zo +/- 6% extra performance zonder single core performance in te leveren, en je CPU is meteen koeler. Mijn 3700X draait met deze settings effectief op 4.2ghz bij een AVX2 workload en met de zwaarste torture test van Prime95 stabiliseert de temperatuur op 73 graden met een 240mm AIO van 60 euro. Haal 5100 punten in Cinebench R20 (4800 met fabrieksinstellingen) en scoor in de 97e percentiel met de CPU-score in Passmark Performance Test en haal vergelijkbaar goeie scores in Geekbench - waar m'n multithreaded score boven die van een i9-10900 non-K uit komt, een 10-core CPU dus.
Dit heb ik uitgetest met zowel m'n Gigabyte AORUS X570 Elite en m'n 3700X, en met een 3600 op een ASUS TUF B450 en B450M in de systemen van kameraden van me vergelijkbare resultaten behaald.
Heb deze methode overigens niet zelf uitgevogeld maar gewoon van Actually Hardcore Overclocking op Youtube afgekeken en gecombineerd met wat shit die ik op de site van IgorsLab heb gelezen en die van een engineer van TSMC af komt, wat die maximum veilige VCORE betreft.
Bovenstaande methode levert feitelijk exact dezelfde prestatiewinst op als Clock Tuner gebruiken, alleen is het een stuk sneller. Omdat je bovendien de maximum boostfrequenties verhoogt pakt je CPU-score automatisch nog des te beter uit mocht je toevallig een hele goeie chip hebben gehad en omdat de multiplier per CCX apart ingesteld wordt wordt ook meteen rekening gehouden met mogelijk kwaliteitsverschil tussen beide CCX net zoals Clock Tuner doet. Omdat je CPU en moederbord alles zelf bepalen zul je ook niet tegen stabiliteitsproblemen aan lopen.
En mijn CPU is echt niet stabiel te krijgen onder de 1.4V. Hij wil ook echt geen Mhz harder dan stock zonder instabiel te worden. Soms heb je gewoon een CPU die echt niets meer kan dan stock. Het is absoluut geen garantie dat je meer uit je CPU kan halen door te overklokken.....
Zeker, soms heb je idd echt pech, ik had een 3500x die kon geen 4.3 ghz zelfs niet op 1.3v, nu heb ik een 3500x die doet 4.4ghz op 1.3v, kan echt super veel verschil zitten tussen de cpus zelfs in zelfde model nummers.
Daar is het gewoon je multiplier omhoog blijven doen, en je Vcore op manual zetten totdat je PC met een benchmark crasht, daarna doe je de Vcore omhoog totdat hij niet meer crasht en je gaat steeds verder op die manier, totdat je de maximale veilige Vcore overschrijdt(of hij wordt te heet).
[Reactie gewijzigd door MrFax op 22 juli 2024 14:35]
Uhh dit is geen traditionele manier van overklokken, maar gewoon instellingen manipuleren zodat het boost-algoritme z'n werk doet.
Ik draai muziekproductiesoftware en als je met een lage latency (zodat je live dingen kunt opnemen terwijl je plaat aan het afspelen is) werkt heb je in drukke passages waar je soms honderden stemmen van al je synthesizer plugins tegelijk hebt klinken (max. 16 noot polyfonie per stuk, tel delay en reverb erbij op) uitschieters qua CPU-load op specifieke cores en dan is juist dat boost-algoritme verdomd handig.
Bij Intel kun je trouwens hetzelfde trucje toepassen, door de power limits te verhogen en hun boost algoritme z'n werk te laten doen. Dit is door ASUS zelfs mogelijk gemaakt op hun B460 en H470 boards en werkt ook met non-K CPU's die hiermee feitelijk continu, onder belasting, boven hun normale all-core boost clocks draaien.
Ik kan via Intel Turbo Boost op mijn ASUS Z270 HERO moederbord ook de clocksnelheden
sneller laten toepassen inderdaad. Daar heeft ASUS zijn eigen instelling voor.
[Reactie gewijzigd door MrFax op 22 juli 2024 14:35]
Die 1.325 V is natuurlijk ook geen heilige graal. Hangt heel erg af van je CPU bin, workload, moederbord en omgevingsvariabelen. Ik kan hier 1.25 V draaien met een 4.3 GHz all-core overclock. Stabiel bij gamen, maar niet altijd bij benchmarks.
Voor stabiliteit doe ik een stapje terug naar 4.2 GHz op de iets hogere spanning van 1.275 V. De CPU (een Ryzen 3600) is koeler dan stock maar draait altijd z'n boost frequentie op alle cores. Helemaal prima 😎
De stelling dat je bij AVX een lagere spanning mag gebruiken dan bij gamen: dit vind ik wel een leuke. Juist AVX zorgt ervoor dat je bij overclocken sneller tegen stabiliteitsproblemen aanloopt. Je moet dus eigenlijk daar kloksnelheid opofferen. Bij game workloads is het veel makkelijker een hoge clock te bereiken zonder hoge spanning, en een stabiel systeem te houden.
[Reactie gewijzigd door Aardedraadje op 22 juli 2024 14:35]
Ik zou custom timings van het geheugen aanraden ipv XMP. Bij mij zijn de timings minder als ik XMP aan zet. Bij het meeste geheugen staan de timings gewoon op de verpakking of op de website.
Ik wil hier toch een positieve tegenreactie plaatsen:
Waarom zou je vandaag de dag nog willen overklokken?
Laten we eerlijk zijn, meestal is de nieuwsgierigheid die dwingt of uit veredelde verveling.
Want echt noodzaak is hierin niet echt meer in beeld!
Je systeem wordt hier ook niet echt beter van, laat staan stabieler, zeker in de zomer maanden als de temperatuur al hoog is lijk mij het heel onverstandig om een overgeklokte Pc naast te hebben staan.
Het geluidniveau van de fans zal met 30% ten allertijden toenemen bij overkoken uh - overklokken.
Je moet pas gaan overklokken als je geld genoeg hebt en een keer iets wil verprutsen, maar als je lang heb gespaard voor je Game PC en je heb geen verstand wat je werkelijk aan het doen bent, blijf er vanaf en laat je niet verleiden door iets wat zo ontzettend 1995 is..
Wat je wel moet doen is even doorsparen en iets meer geld uitgeven voor het juiste stabiele moederbord en processor, dan ben je wellicht +/- €150,- euro meer kwijt, maar hoef je niet te prutsen aan voltages of klikken in software 'try and error', poef! - en je systeem is dood of half stuk.
Het verhaal over garantie gaat gewoon niet op, want we beginnen bij puntje 1
* De noodzaak voor jaren lang game plezier begint met een zeer stabiele PSU / voeding, bezuinig daar nooit op! Koop een gedegen merk die goed is getest, maar zeker niet een onbekend merk met een stoere naam!
* Moederbord, het kopen van een moederbord is net als het aanschaffen van een auto! Wat wil je ermee doen, en wat voor features moeten erop zitten. Een moederbord van een paar jaar oud maar nog steeds te koop is, zegt vaak meer dan genoeg. Je kunt hier jaren mee vooruit en ben verzekerd als je werkelijk op die powerknop drukt je Pc in 1x goed op start zonder narigheid!
* Processor, kijk en vergelijk en wat wil je er werkelijk mee spelen, want voor Fortnite of Overwatch heb je echt geen i7 nodig en ook geen Ryzen 9 ;-) Een beetje overhead is goed, maar je hoeft ook niet te overdrijven.
* videokaart, hier geld eigenlijk precies hetzelfde, wat is de resolutie van je monitor 4K of 1080P >!<
Dat scheelt heel veel centjes namelijk in het investeren van een videokaart die so-wie-so al belachelijk price overkilled zijn de laatste jaren. ( met dank aan de Crypto Miners )
Kortom, zoekt de juiste balans en investeer dan net iets meer in een b.v. een voeding/PSU dan een veel te zware overkilled processor of videokaart waarvan over 2 jaar een zuinigere en sneller exemplaar te koop is. Laat je verstand spreken en niet je emotie of nieuwsgierigheid.
Zolang je genoeg geld heb staan op je rekening maakt dit allemaal niet zoveel uit, sommige mensen zijn nu eenmaal op zoek naar rookpluimpjes en knetterende geluidjes !
Men is echt niet achterlijk als jij je Core terug stuur met de mededing dat die het ineens niet meer doet!
Dan heb je of zitten prutsen, of je hebt een voeding of moederbord die bagger is. Dus als nog je eigen verantwoordelijkheid. Een Core zegt namelijk niet zomaar !PUF! daar moet echt wel wat voor gebeuren, dat weet jij, maar ook de shop waar je deze hebt aangeschaft. Dus bezint eer ge begint !!!
Zorg voor stabiliteit, voor je PC, in je hoofd en je gezondheid, dan kun je de zaken namelijk heel goed overzien. Nogmaals, heb je geld genoeg op de plank liggen en maakt het niet uit als je systeem half gaar is geworden, je kunt hem namelijk altijd nog verkopen via Marktplaats dan moet je dit zeker naar eer en geweten doen !!!
Deze informatie is niet gesponsord, geheel gratis en vrij van alles om gedeeld te worden!
[Reactie gewijzigd door thepeet op 22 juli 2024 14:35]
Overclocken hoeft natuurlijk niet slecht te zijn voor je hardware. Sinds de komst van Ryzen is voor mij de noodzaak van overclocken ook minder geworden, terwijl ik vanaf mijn eerste Athlon XP 2500+ tot aan mijn i7 2600K alles eruit wilde persen.
Wat ik echter wel leuk vind om te doen is kijken hoe ver ik de voltages terug kan schroeven, ook wel undervolten genoemd. Doordat AMD, Intel en Nvidia hun chips al zo dicht tegen hun limieten hebben lopen zul je er qua overclock niet veel meer uit kunnen halen. Maar door te undervolten krijg je een chip die koeler is, hoger boost (want er is meer ruimte in het verbruik) en stabielere clocks heeft (koeler, minder verbruik, dus minder throttle). Als je het een beetje handig aanpakt heb je uiteindelijk een PC die koeler is, stiller is, even hoog of soms zelfs hoger clockt en een stabielere fps heeft doordat de clocksnelheid minder fluctueert (vooral bij videokaarten).
De term overclocken is daarom ook een onderdeel van de overkoepelende term tweaken. Het artikel had misschien ook beter How to AMD Ryzen tweaken kunnen heten, al was het maar vanwege de naam van deze site zelf.
wat ik niet snap, ik heb een 1060-6G OC overclocked van 1,569GHz naar 1,807GHz baseclock en de Boost van 1,809GHz naar 2,297GHz, op de standaard voltage(niet aangeweest).
En bij een stresstest werd dat ding niet warmer dan 69-70 graden(bij 70 graden gaan de fans op 80% draaien en dan coolt hij heel snel weer naar de 69 graden).
Dus ik zou hem nog verder kunnen clocken en nog meer snelheid kunnen behalen binnen de huidige voltages, of moet ik hem nu juist gaan ondervolten om hem gemiddeld cooler te krijgen met dezelfde clocks?
Je zou hem inderdaad nog harder op zijn staart kunnen trappen. Maar maak dan ook een vergelijking met de FPS die je dan haalt en de FPS die je haalt op stock. En vraag je dan af of al die extra hitte en lawaai het je waard is.
Of probeer de kaart op deze clocks te houden met minder voltage, of misschien iets lagere clocks met veel minder voltage. Wellicht dat je maar een paar FPS mist, maar dat de kaart wel veel koeler en stiller is.
En wederom zou ik hier weer een positieve tegenreactie op willen plaatsen:
Allereerst heet de website tweakers.net en niet consumenten.net
Het wegzetten van overklokken of elk andere vorm van tweaken van electronica als
nieuwsgierigheid die dwingt of uit veredelde verveling
resoneert niet bepaald met de context van deze doelgroep.
Waarom overklokken, of beter, waarom elektronica tweaken?
Geen nieuwsgierigheid die dwingt of uit veredelde verveling maar, nieuwsgierigheid die ontstaat in leergierige mensen. De reden dat ik ingenieur ben geworden is omdat ik heel veel elektronica heb gesloopt in mijn jeugd. Je haalt het uit elkaar, zet het weer terug, maakt het kapot, verbeterd het. Allemaal om te begrijpen hoe het werkt en jouw hypotheses kloppen met de werkelijkheid.
Ik kan de jeugd alleen maar aanmoedigen om te overklokken, tweaken, modden van alles wat ze hebben. Zo leren ze over elektriciteit, warmte capaciteit, assemblage technieken en alles wat er omheen komt kijken. Ze testen gekke concepten uit, blijven creatief en voeden hun geest in plaats van de bankrekening van koopspullen.nl
[Reactie gewijzigd door Aduen op 22 juli 2024 14:35]
Ik maak nogal wat los zeg, consumenten.net, sorry je mag best gaan meppen hoor mocht je daar beter door gaan voelen, maar doe eens gewoon wat vriendelijker man! Ik ben geen seriemoordenaar.
Waar slaat dit op? Hij @Aduen geeft een hele normale tegenreactie,
De noodzaak van overklokken is inderdaad verdwenen.
De meeste spellen zijn met een i5, i7, Ryzen5 of Ryzen7 prima te spelen. Voor full HD heb je ook geen top klasse videokaart nodig. Wanneer je met een multi-monitor setup met 4K schermen met alle instellingen op maximaal nog steeds een framerate van 90+ wilt halen wordt het natuurlijk anders.
Het overklokken is natuurlijk al lang niet zo gangbaar meer als 10 jaar geleden, maar het is voor sommigen gewoon een leuke sport om een cpu, pcu of geheugen zo hoog mogelijk te klokken en zo het systeem tot het uiterste te dwingen. Een beetje spelen met waterkoeling enz. hoort daar natuurlijk ook bij.
Het verschilt ook heel veel per product, nieuwe ryzen en intel cpu's haal je niet meer zoveel uit, maar een stock ryzen 3 2200g APU kan je zo meer dan 50% performance boost krijgen door de igpu te overklokken en je geheugen te overklokken en tunen, dit gaf me echt weer het gevoel van het overklokken van vroeger, de wow factor, praten we echt over gemiddelde fps van ~90 naar ~140.
Bij de nieuwe producten scheelt het inderdaad niet veel meer en ze klokken zichzelf lekker omhoog waar mogelijk, plus dat voor vaak aan staan het verbruik de hoogte in schiet. Laat maar zitten.
Moet er wel gezegd worden dat de cpu zichzelf langer en beter hoger klokt mits de koeling het bij houdt, en dan moet je dus wel iets deftigers monteren dan de boxed versie.
Bij de moederboards zit al vaak een tooltje waarmee de cpu automatisch wat overgeklokt wordt. Ik heb dat inderdaad ook een keer geïnstalleerd om simulaties van modellen sneller te kunnen draaien. Dat scheelt wel iets, maar het verbruik en daarmee de temperatuur lopen ook aardig op. Door de hoge temperatuur wordt de CPU weer terug geschroefd. Uiteindelijk gaat de temperatuur van de CPU van tussen de 40 en 50 C wel omhoog naar rond de 70 graden. De berekening is in 40 ipv 45 minuten klaar. Het is 12% tijdswinst, maar voor het gevoel maakt het niet zo gek veel uit.
@Vlizzjeffrey Het is pas overdreven als je een complete Pc hebt gekregen of zelf hebt verdiend van je zuurverdiende baantje om een complete maar net=niet Game PC set te kunnen kopen:
De verleiding is dan heel erg groot na het lezen van dit artikel je denkt! Hey dat wil ik ook.
Niet nadenkend dat je Pc hier totaal niet op voorbereid is omdat er op de Core een standaard CPU cooler zit of een brakke fabrieksvoeding. Geloof me, heel veel mensen leven in de overtuiging dat ze heel erg goed auto kunnen rijden, maar kunnen het niet. Dat is precies zo als met technisch inzicht. Sommige onder ons weten exact waar ze mee bezig zijn, maar andere rommelen maar wat aan en hebben werkelijk geen idee! Dat levert in de meeste gevallen een hoop frustratie en verdriet op!
Als je dan genoeg geld heb liggen en mocht het eventueel mis gaan, schaf je gewoon direct een ander setje aan! Buiten het feit dat je ego iets is aangetast, zal je voor de rest weinig pijn van ervaren.
Dat is wat ik in mijn verhaal duidelijk probeert te maken. Het is is zeker niet mijn bedoeling om mensen te kwetsen. Maar ik blijf wel achter mijn mening staan, dat het anno 2021 niet veel meer oplevert dan spielerei en een hoop warmte ontwikkeling. Weggegooide energie dat totaal niet in verhouding staat met de rest van de efficiëntie van je systeem. Maar als het je dag maakt moet je dit vooral blijven doen!
Er zijn genoeg mensen met wat minder geld, die op Marktplaats een Pc kopen en thuis komen met een instabiel systeem wat niet 1 2 3 te verklaren valt. Dit komt in de meeste gevallen af van prutsers die hun Pc verkloot hebben, hem in zijn geheel of losse delen verkopen en vervolgens weer van voor af aan beginnen.
[Reactie gewijzigd door thepeet op 22 juli 2024 14:35]
De meeste mensen hier zullen vast wel begrijpen dat je een aftermarket cooler nodig heb om degelijk te kunnen overklokken, daar zou ik me niet te druk over maken. Ik overclock en undervolt mijn cpu, dus hij is sneller, en hij draait koeler, misschien moet je daar ook eens naar kijken
Ik denk dat je de meeste mensen hier aardig overschat. Er zitten veel Tweakers, maar ook heel veel passanten die minder kennis van zaken hebben.
En front page artikel als dit mag dan ook zeker vergezeld gaan van de nodige waarschuwingen en aanbevelingen wat mij betreft.
Zeker, maar om mensen nou bang te gaan maken met dingen als '' alleen overclocken als je genoeg geld hebt'' is een beetje overdreven, dat is dan alsof je met overklokken bijna zeker weten je hardware gaat slopen, iets wat mij nog nooit gelukt is, ook niet toen ik er nog niets vanaf wist.
Ik begrijp wat je zegt, maar jij hebt dat waarschijnlijk niet gedaan op basis van 1 artikel op een mainstream webpagina.
Wanneer ik bijvoorbeeld op XDA een rom zoek wordt ik ook doodgegooid met waarschuwingen, en niet voor niets. Dat zet je er ook toe aan om extra onderzoek te doen, waardoor je beter beslagen ten ijs komt.
Grote kans dat ik dat heb gedaan op basis van 1 artikel, zoveel stelt het niet voor natuurlijk, multiplier veranderen en klaar in veel gevallen, is toch iets minder ingewikkeld en minder risicovol dan zelf een rom flashen op je device, wat ook geen rockiet science is, maar toegegeven, een stuk ingewikkelder dan 1 waarde in je bios veranderen.
In de BIOS, in Ryzen Master en in CTR worden genoeg waarschuwingen gegeven. Het had ook in het artikel nog even extra uitgelicht kunnen worden maar ik denk niet dat dat heel veel toegevoegde waarde heeft gezien de puur technische aard van het artikel.
Ik ben op mijn 10e al begonnen met het overklokken van oude afdankertjes om toch de spelletjes te kunnen spelen die mijn vrienden speelden en was me toen al goed bewust van de mogelijke gevolgen, zonder dat ik enige technische kennis had. Ik vind daarom dat je de lezer zwaar onderschat.
Dat kan wellicht wel waar zijn, maar dit artikel is een eyecatcher wat heel veel nieuwsgierigheid op wekt!
Vervolgens zal dit een hoop plezier te wegen brengen, maar ook even veel ellende!
Ik vind persoonlijk dat ik mensen op een positieve manier moet waarschuwen voor de eventuele gevolgen.
En niet in een forum omdat de zo'n artikel als deze heel veel impulsief gedrag veroorzaakt.
Voor de mensen met kennis is dit geen probleem uiteraard, maar er zijn er meer die werkelijk geen idee hebben waar ze mee bezig zijn...En dan is het uithuilen bij ouders of opa of oma...
Want het werkelijke verhaal krijgen die natuurlijk niet te horen ;-)
Zo te zien kunnen zich ook heel veel mensen vinden in mijn reactie omdat het zo herkenbaar is!
Ik doe het persoonlijk niet om het maximale eruit te halen. Eerder om met de hardware die je hebt een balans te vinden tussen betere prestaties, minder warmte en verbruik wat ook weer bijdraagt aan de levensduur. Win win situatie 🙂
Zelf zie ik trouwens CT2 RC3 switchen tussen de 3 profielen (PBO, P2 >25% per ccx, P1 >75% allcore) wat resulteert in goede ST en MT prestaties. Het PBO profiel is inderdaad niet bewerkbaar op dit moment.
Daarnaast was het verschil in MHz tussen ccx1 en 2 groter dan nodig in mijn geval (beide ccx draaien nu op de zelfde frequentie).
Wat een lap tekst. Ik ga niet alles lezen maar je vraag begint al bij waarom overclocken?
Simpel. Overclocken is niet alleen je cpu sneller maken. Als je alles op auto laat vraagt je cpu bij default al een hogere volt dan dat je dat handmatig tweaked.
Zo heb ik mijn 5600x op een all core 4.7 ghz @ 1.2 volts draaien
Bij default pakt die al 1.3volts. Voordeel is dus niet dat die alleen sneller is maar ook zuiniger en produceert ook minder warmte. Deze overclock heeft alleen maar win win. Het kost alleen beetje tijd maar voor mij duurde het maar een uurtje.
Het is echt een 1995 misverstand dat gewoon overclocken je pc kan beschadigen. Zolang je niks extreems doet blijft alles heel.
Verder is het een leuke activiteit maar het levert vaak weinig op. 5 of 10%, het is allemaal niet zo spannend. Heel anders dan bijv de pentium 2 en pentium 3 die lachend 33 tot 50% sneller konden. In een tijd dat dat er ook echt toe deed.
Ik vind dat je wel heel erg voorbij gaat aan het feit dat sommige mensen het gewoon zien als hobby en het gewoon leuk is.. ook hoe dit overkomt naar iemand die (extreme) overclocking als hobby heeft is eigenlijk een beetje respectloos.
Bespaar je de moeite zoveel is er niet te halen.... nix extreme overclock.... nix hobby...
Tijd van ABIT BP6 is voorbij..... voor gratis 2x zo snel....
(De ABIT BP6, geïntroduceerd in 1999, was het eerste moederbord dat het gebruik van twee ongewijzigde Intel Celeron-processors in dual Symmetric multiprocessing-configuratie mogelijk maakte. Dit in combinatie met de overklokmogelijkheden maakte het een populaire optie onder computerliefhebbers)
[Reactie gewijzigd door hatex op 22 juli 2024 14:35]
Maar toch is het extreme overclocking groter dan ooit geweest, laat toch zien hoeveel mensen het gewoon geweldig vinden om meer performance uit hardware te persen, dus om nou te zeggen nix hobby, is gewoon respectloos naar de mensen waarvoor het wel degelijk een hele grote hobby is, dat jij het niet meer interessant vind omdat je niet meer 2x zo snel krijgt voor gratis, betekend niet dat andere mensen het nog steeds geweldig vinden al is het maar 10% prestatie-winst, heel veel mensen.
De meeste hobby dingen zijn niet omdat er "iets te halen valt" het hele verhaal gaat compleet voorbij aan gewoon entertainment. "je pc wordt half gaar" "gaat kapot" etc..
Sorry maar het hele verhaal is echt heel erg geschreven vanuit een 1 simpel standpunt en dat geld voor overclocken niet.
Ik snap zowel jou als zijn standpunt wel , en ik gun ieder zijn eigen mening , dat voorop !
Ik ben het echter niet met je eens met je stelling : De meeste hobby dingen zijn niet omdat er "iets te halen valt"
Uiteindelijk wil je met iets , wel iets bereiken... , wat het ook is (kennis , records , etc) , anders heet het water naar de zee dragen en ook dat kan een hobby zijn maar valt vermoedelijk niet onder : "de meeste"
Ik ben echt wel een tweaker , ook tot in de extremen....
Maar met een procentje hier en een procentje daar is mijn vreugde van het overclocken afgenomen....
Het is niet zo dat je met een jumpertje hier en draadje daar doorsnee hardware ff 2x overclocked.
Daar moet je serieus spul (en geld) voor meenemen en kost meer dan een paperclip....
De leuke herinneringen :
Abit BP6 => dual socket 370 celeron , lappen en naar 550 mhz
EVGA SR-2 => xeons overclocken
Highpoint rocketraid 133 => de ide versie ombouwen naar raid controller (weerstandje / bios mod)
Socket 775 xeon mod
ASUS P2b-DS dual celeron mod @ 450 mhz
zie http://www.professor-botje.nl/mods/Make_Dual_Celeron.htm
Dit is wel Tweakers.net hè? Niet computeridee ofzo.
De meeste high-end Intel processoren kan zonder al te veel moeite en met een goede koeling permanent op 5ghz clocken met een all-core turbo. Je moet ook wel heel lomp gaan doen met voltages wil je een processor echt beperken in z'n levensduur met alle beveiligingen die er tegenwoordig op zitten.
Voor AMD heeft overclocken misschien minder zin, maar waarom niet het maximale uit je processor halen als dat kan?
wat een saaie wereld als je alleen maar dingen doet die nuttig zijn. ik zit al jaren te klooien met zo stil mogelijke, hele kleine pcs met waterkoeling. Kost veel geld en tijd maar heerlijk om te prutsen. Er gaat ook wel eens wat kapot. Een ander koopt vuurwerk of een seizoenskaart voor een voetbalclub. So what. Ik begrijp niet zo goed wat je nou eigenlijk wil zeggen en wat er positief aan je verhaal.
Laat ik beginnen met het feit dat ik het vroeger leuk vond te sleutelen met mijn computer, tegenwoordig een stuk minder. Toch zie je mij afentoe in de BIOS prutsen, niet zozeer om iets over te klokken maar wel omdat stock niet meer is wat ik ervan verwacht. Mijn 6700k was echt een heethoofd en mijn huidige 9900k ook!
Mijn doel was niet om de processor sneller te laten rekenen, maar wel meer consistent. Temperaturen die omhoog vliegen door de boost clock en zichzelf weer downclocken ivm warmte etc. Heb uiteindelijk zelf een goede middag moeten spelen om de vcore een stuk lager uit te laten komen - en alsnog wordt die afentoe vrij warm, maar vs stock scheelt het zeker 10 graden. Ook in games merkte ik deze boosts (en bijhorende drops) in de vorm van stotters/fps drops.
Om antwoord te geven op je vraag: Waarom zou je vandaag de dag nog willen overklokken spelen in de bios?
Ik voel mezelf genoodzaakt.
@royzegthoi Wat ik eigenlijk al aangeef, dan weet jij zeker wat je aan het doen bent, en tuurlijk hebben we het allemaal moeten ondervinden! Maar ik weet uit ervaring dat een hoop jonge groentjes rondlopen die een PC hebben gesmeekt bij hun ouders, en deze dan niets vermoedend een complete PC hebben gekocht van MSI, HP, Dell, enz.. Vervolgens lezen ze dat ze hun PC kunnen overklokken en gaan blind te werk. Waardoor het meestal fout gaat doen goed. Een doorgewinterde Tweaker weet echt wel waar hij mee bezig is, en heeft vaak goede componenten in zijn machine zitten. Maar niet iedereen heeft zulk sterk ijzer staan.
Ik krijg er genoeg per jaar onder (vochtige) ogen, waarbij ik dan aangeef, waarom heb je in je Bios zitten rommelen?
Eerst doen ze meestal of ze gek zijn, maar dan moeten ze toch met den billen bloot ;-)
Waarvoor de ouders hun knip moeten trekken. Soms gelukkig een paar tientjes maar vaker toch veel meer!
De door gewinterde onder ons vinden het een vanzelfsprekendheid wat men thuis heeft staan, maar geloof me! je moet ze geen dubbeltje willen geven die allemaal kant en klaar ijzer hebben staan in vorm van een laptop of zogenaamde Game PC! (VROEGER!) prutsten we met jumbertjes en had ik een heuse 386DX, maar dat is heeeeeeeel lang geleden Toen kwamen er standaard nog piepjes uit je Pc
die je dan kon tellen
[Reactie gewijzigd door thepeet op 22 juli 2024 14:35]
Ik snap je gedachten want je wilt de prestatie winst terug zien in je toepassingen, echter “Veel games” zij niet CPU heavy maar GPU heavy dus met het Overclocken van je GPU haal je vaak sneller meer FPS. In tools van de fabrikanten zoals MSI afterburner zit tegenwoordig ook features die de GPU voor je overclocked.
Pers je er zo 5-10% extra FPS uit.
* ik draai al jaren de non-k I6500 op 4,4 GHZ stabiel met custom BIOS. Om de zoveel jaar komt er een serie AMD/Intels uit die goed te overclocken zijn. waarbij bij andere reeksen de prestatie winst marginaal zijn.
De resultaten in games zijn puur afhankelijk van single core performance van je CPU. Je kunt dus veel beter een CPU upgrade doen i.p.v. een GPU upgrade als je meer fps wilt hebben in games. Mits je nog een oudere CPU hebt.
Daarnaast weet je ook niet of je huidige CPU een bottleneck is voor je GPU. Vrijwel niemand weet dat je dit niet kunt zien aan je CPU gebruik maar aan je GPU gebruik. Als je GPU usage niet continue op 98-100% usage zit (wat je kunt zien in afterburner) dan heb je een CPU of MEM bottleneck (of een frame limiter zoals vsync of bewust een limiet gezet).
Er zijn best veel games CPU heavy, denk aan Wolrd of Warcraft, Escape from Tarkov, MS flight sim en nog veel meer games die baat hebben bij een snelle single core CPU.
Ik ben overgestapt van een i5 6600 naar een i5 9600k @ 5ghz en het verschil is enorm. Minstens 25-50% meer fps in de meeste games met exact dezelfde GPU (rtx2070S).
Ik dacht jarenlang exact wat jij hier nu beschrijft. Exact de reden dat ik een i5 6600 (non k) heb gekocht destijds. Gezien ik game op 1440p is dan altijd de GPU de bottleneck. Niet dus. Je CPU is de limiterende factor. Alleen als je een zeer recente CPU hebt kun je beter een GPU upgrade doen voor meer FPS.
Ik hoop dan niet voor je dat je bijvoorbeeld een 3080 serie hebt gekocht want daar gaat je 6500 echt een dikke bottleneck zijn.
Ik heb mijn RTX2070s onlangs verkocht en zit nu weer op een 1070ti. Ik haal meer fps met mijn 1070ti icm met een 9600 @ 5ghz dan een 2070S icm een 6600 non OC. Terwijl de 2070S echt een stuk krachtiger is. Jouw 6500 gaat een grote bottleneck zijn in games vs nieuwe recentere CPU's.
Lang verhaal kort:
Je hebt helemaal gelijk echter alleen als je een recente CPU hebt. In alle andere gevallen haal je veel meer performance uit een nieuwe CPU.
[Reactie gewijzigd door biggydeen2 op 22 juli 2024 14:35]
Cinebench is een benchmark van Cinema 4D (wat overigens natuurlijk een 3D pakket is). Het is handig deze te gebruiken om dat ie de CPU 100% belast en overal gebruikt wordt. Bovendien is het alleen interessant om de winst in power te zien. De winst bij games zal fluctueren en minimaal zijn.
Meestal is het in games gunstiger om wat minder cores op een hogere clock te hebben. Waarschijnlijk heeft het meer zin om PBO aan te hebben dan om een all core overclock te doen.
PBO kijkt naar de temperatuur van de cpu en als die laag genoeg is dan verhoogt hij het voltage en de kloksnelheid. (de cpu slijt harder als hij en warm en op hoog voltage is). Aangezien games de cpu nooit volledig belasten (en dus minder hitte veroorzaken) kan je deze ruimte benutten om een hogere clock te draaien.
Geheugen overclocken heeft wel zin voor games.
Als je echt fantastische koeling hebt (of misschien een hele goeie chip) dan is een all core overclock wellicht alsnog sneller.
Edit: @Cidious heeft net een hele goede write up op basis van zijn eigen ervaringen daar gepost.
Edit2: Blijkbaar staat er een linkje naar de GoT topics in de conclusie waar ik dus helemaal overheen gelezen heb.
[Reactie gewijzigd door AtlAntA op 22 juli 2024 14:35]
Aub, Ryzens en een voltage hoger dan 1.37v sustained gaat zorgen voor degradatie. Haal aub het advies eraf dat 1.4V+ normaal zou zijn (gezien de test resultaten in o.a CB). Men frituurt hun chip hiermee in enkele maanden tot zelfs weken.
Max 24/7 voltage mag ongeveer 1.34 tot 1.36v zijn. Hoger is ten koste van levensduur chip.
Precies; en veel mensen denken nogal snel dat de boost-voltages (dus de spikes naar 1.4/1.5V) "safe" zijn omdat "PBO" dat doet. Nou dat is dus helemaal niet waar; dat is een piekmoment met "weinig stroom of current" in dit geval.
Als je je CPU op 24/7 1.4V of hoger gaat draaien en zware workloads uitvoert, dan is de kans 85% dat je chip binnen maanden, weken degradeert. Zelfs Bullzoid had zijn 3x00 series chip al gedegradeert in amper enkele weken tijd na het toepassen van een handmatige OC. De boost clocks waren al niet meer stabiel op stock voltages. En dat bedoel ik dus.
Als je een OC dingetje wilt schrijven, doe het dan goed en waarschuw mensen er ook voor. Langdurig op 1.4V draaien is vragen om problemen. PBO is in principe al uitstekend, je hebt de hoogste single core prestaties mogelijk en als je koeling goed is zo lang mogelijke all core boost. Zo simpel is het.
There was a thread earlier which stated that Ryzen gen 2 degrades over 1.4v in a matter of a few months. Well I tested mine at 1.475V for 30 min and I degraded immediately. I'm unable to maintain level 3 PBO on my Crosshair VI Extreme that worked fine for months before.
En:
AMD have been uncharacteristically tight-lipped on Ryzen 2000 series voltage. However, based on The Stilt's reverse engineering of the boost algorithm, we recommend;
1.33V max Vcore with 85C max temp
1.38V max Vcore with improved cooling (65C)
1.425V has been reported to cause degradation over a relatively short timespan of 3 months even with temps around 50-60C.
Degradatie in amper 3 maanden op een voltage van 1.425v en hier wordt geadviseerd je all-core voltage op 1.4V te zetten.
[Reactie gewijzigd door Anoniem: 58485 op 22 juli 2024 14:35]
Het gaat om het voltage en het amperage wellicht wel eens een schrikdraad aangeraakt? Daar schrik je van maar val je niet van om want laag amperage.
Maar die degradatie, de pbo van een ryzen werkt alleen op zulke voltages met een lage core load, ga je meer cores aan het werk zetten dan zul je zien dat het voltage omlaag gaat.
Dat voltage in boost stand is alleen met light-workloads. Wanneer je serieuze workloads erop gooit zoals CB of Linpack dan zal je zien dat dat voltage zwaar naar onderen gaat (juist de 1.33 ~ 1.37 range) en ook nooit hoger. Het is bewezen dat ryzens heel snel degraderen als je boven de 1.37v gaat zitten met 24/7 usage. Ik maak geen grap. Dat 1 chip toevallig op 1.4V wil draaien zegt helemaal niets. Er zijn genoeg threads op o.a reddit en ook op dit forum dat men hun CPU in maanden tijd heeft vernield. Zelfs stock met PBO aan lukt(e) al niet meer.
Er zijn echt wat lui die flink wat onderzoek hadden verricht, the Stilt bijv, complete documentatie over de architectuur en maximale voltage wat die chips kunnen hebben. Als je je CPU nog lang wilt gebruiken denk dan even na. Die 5% marge die je met een manueele OC kunt halen weegt niet op tegen PBO die eigenlijk al het beste op veilige waardes uit je chip haalt.
Bij mij ook een Ryzen 1700 probleemloos van het eerste uur all core 4Ghz op 1,43v. De Ryzen 1000 series was tot nu de laatste waar je behoorlijk overclock bij kon behalen. Met de huidige heeft AMD minder marge met de binning die ze toepassen en de schaarste op de markt. Bij over productie op het top segment met een grotere vraag naar lager gesegmenteerde processoren kan het wel dat kwalitatief beter silicon met meer marge gebruikt wordt voor lager gesegmenteerde prosessoren, dit zie je vaker naar het einde van een generatie waar er meer kwaliteit uit een processor wafer gehaald wordt.
Serieuze vraag: als je je cpu gaat overclocken, is dat dan echt nodig voor iets wat je draait en als dat zo is heb je dan niet eigenlijk een te langzame cpu gekocht en had je niet beter een snellere kunnen kopen?
ik heb een 3900x gekocht, pastte bij mijn budget. Nu draai ik software die profiteert van een snellere processor dus het maakt wel wat uit als ik overclock. Maar het is meer om te proberen wat er kan. Ik draai meestal op een undervolt (1.25V momenteel) zodat alles koeler blijft en de PC doodstil is.Dus het is meer een combinatie zoeken waar je voor gaat. Die
Geheigen klokken doe ik niet, tot nu toe geen succes mee gehad. Zodra ik eraan pruts start ie niet meer op (3600 MHz geheigen).
Maar die clocktuner is wel mooie software die kende ik nog niet.
Ik heb ook een 3900x. Wat een beest. Undervolt 1.25v/1.2v icm 4000 MHz werkt vlekkeloos. Meerdere berichten gelezen van 3900x gebruikers die op 4200 MHz draaien.
klopt, ik heb een 1 fan waterkoeling maar dat is niet genoeg. ga nu over op 2 fans. Mijn asus B550 bord wordt wel erg heet (itx build), de cpu package. Dus ik vindf die undervolt wel prettig
Dit moet je meer als hobby zien (en omdat het kan en zoveel mogelijk uit je hardware halen) dan omdat je computer te langzaam is. Dan heb je idd een te langzame processor gekocht.
Vroeger wel gedaan en leuk, vorige jaar bezig geweest met mijn AMD 2600 maar het kost tegenwoordig zoveel tijd met alle geheugen instellingen dat ik de hobby niet meer bergijp :-) (of ik heb gewoon hier het geduld niet meer voor)
Een serieuze mening, puur persoonlijk: je blijft altijd een groep mensen houden die alles uit de mogelijkheden die ze hebben willen persen. Of het nu met CPU's is, of met audio apparatuur ("nee, deze kabel heeft 0.001% minder weerstand en dat hoor je") of met wat dan ook.
Dat is een hobby/sport/whatever, en dat moeten ze in mijn beleving zelf weten. Voor de prestaties hoef je (nogmaals: in mijn ogen) echt niet meer te overklokken; 100% CPU wordt niet vaak gebruikt, en de winst van het overklokken is marginaal. Als je het om zou rekenen is het millisecondenwerk.
Als dan performance zo belangrijk voor je is: inderdaad, koop een snellere CPU. En dan nog: wat merk je er ECHT van in de meeste gevallen: weinig denk ik. Maar ik ben geen power-user, dat zal misschien schelen ;-)
Of je doet het om geld te besparen. Lang geleden kocht ik een AMD Phenom X2 555, een dual core 3,2ghz SKU. Maar ik wist dat deze te unlocken was en vaak zelfs wat extra ruimte had voor overclocken. Uiteindelijke draaide hij als quad core op 3,6ghz (met stock koeler). Toch mooi zo'n 100 euro bespaard in een tijd waar ik minder te besteden had.
Was natuurlijk wel een risico, de kans bestond dat ik slechts 1 core kon unlocken of misschien toch allemaal maar dan op 3,0ghz moest draaien. Dat nam ik voor lief aangezien de dual core voor mij op dat moment ook genoeg was en de rest alleen maar extra was. Maar die mogelijkheid op extra's had ik wel meegenomen in mijn beslissing, ik had namelijk ook net genoeg budget om de X3 te kopen.
Vraag aan de hardcore tweakers wat betreft garantie:
- vervalt deze bij overklokken gelijk, ondanks dat toekomstig defect een andere oorzaak kan hebben?
- is met terugwerkende kracht te zien dat een processor is overgeklokt? Oftewel, stel ik ga er mee aan de slag en zet het daarna weer op de originele waarde, is dat dan nog achteraf vast te stellen?
[Reactie gewijzigd door lucatoni op 22 juli 2024 14:35]
Wettelijk gezien mag je bij oneigenlijk gebruik (dus waar het product niet voor bedoeld is) de garantie laten vervallen. Ik hoef met een schroevendraaier die ik als breekijzer gebruikt heb niet bij de DHZ-zaak aan te komen dat de punt krom is.
Echter, de producent moet wel aannemelijk maken dat het door dat oneigenlijk gebruik gebeurd is. Een incidentele overklokker of beperkt overklokken zal geen problemen met garantie ondervinden, echter, je moet ergens een soort van grens trekken. Dan is het makkelijk om te zeggen "overklokken mag niet" als dat je zegt "veel overklokken mag niet", want dat is juist veel moeilijker te bepalen. Voor de 1 is "veel" iets anders als voor de ander. Dat maakt dat je "grijs gebied"/marge houdt om je als fabrikant in te bewegen.
Ik kan me nog herinneren dat volgens mij Epson een tijd heeft gehad dat ze aangaven dat niet-originele inktpatronen geen probleem waren voor hun printers. Het gevolg: iedereen ging de meest brakke inktpatronen (ver)kopen, waardoor Epson terug moest komen op de uitspraak en nieuwe printers niet-originele patronen gingen weigeren.
When you overclock a PC you will not void your warranty unless the PC fails as a result of the overclock. If you overclock your CPU and your hard drive breaks, we WILL cover this under warranty. If however you overclock your CPU and it breaks, we wont cover this under warranty.
The only overclocking permitted under warranty is the CPU. If you overclock your GPU your warranty will be void.
If however you overclock your CPU and it breaks, we wont cover this under warranty.
Dit stelt het tegenovergestelde. Je wordt niet beperkt in overklokken 'het mag', maar tegelijk heb je dus geen garantie meer op je CPU als die beschadigd door de overklok.
Dat iets mag is evidend, het product is immers jou eigendom en dat mag je naar eigen inzicht gebruiken. Als dat gebruik niet binnen specificaties die de door de fabrikant, of in geval van consumenten de verkopende partij, valt dan kan je fluiten naar garantie.
[Reactie gewijzigd door hottestbrain op 22 juli 2024 14:35]
Tja echter denk ik niet dat ze de capaciteit hebben om te controleren of een chip wel of niet overgeclocked is geweest...(die instellingen staan op het mobo niet de cpu, plus de cpu is dood als ze die terug krijgen). anderzijds is het goedkoper voor de fabrikant om gewoon garantie te bieden.. Plus beter voor hun reputatie... Dus in de praktijk krijg je gewoon een nieuwe chip zonder vragen..
Dus tenzij je een chip van 10.000+ euro koopt zou ik me geen zorgen maken over een overclock.. Plus meestal krijg je toch al lang instabiliteit voordat je een chip opblaast.. Komt nog bij dat het percentage overclockers niet zo groot is (miss eens 5% van de totale chips.. als van die 5% eens 5% zou stukgaan door overcloken (das al zeer ruim genomen, eerder .1%), dan is het nog steeds een heel klein percentage..
[Reactie gewijzigd door klaasraak op 22 juli 2024 14:35]
Dat iets nou eenmaal moeilijk aan te tonen is, betekend niet dat je gelijk hebt... Bewust liegen puur omdat je zelf een domme fout maakt en niet voor de kosten wilt opdraaien is gewoon moreel vewerpelijk. Wie denk je dat er opdraaien voor de extra kosten? Dat doet de fabrikant niet uit liefdadigheid, die kosten zitten in de kostprijs verwerkt.
Uiteindelijk promoten ze het overclocken ook zelf, plus ze maken het mogelijk door zelf unlockte processors te verkopen/ het op moederbords mogelijk te maken .. Dus die kostprijs hebben ze dan al lang meegerekend.. Het gaat uiteindelijk ook om heel weinig processors die ze erdoor terug krijgen dus dat verschil is maar marginaal.. om dan geen garantie te geven op iets wat ze naderhand zelf niet eens vast kunnen stellen.. dat zou enkel de reputatie van het bedrijf schaden en dat kost ze nog meer geld dan een vervanger opsturen.. Dus het lijkt me niet meer dan logisch dat je gewoon een nieuw onderdeel krijgt als deze stuk gaat.. Los van het feit dat je een processor niet zomaar stuk krijgt zonder erg domme dingen te doen..
Uit je verhaal komt een beeld naar voren dat als bijvoorbeeld derbauer een garantie claim op een CPU wil maken die hij niet overklokt heeft, hij het moeilijker krijgt dan een consument die dat wel heeft gedaan. Dat is niet hoe wetgeving werkt: die geld voor iedereen in alle gevallen identiek.
Oneigenlijk gebruik = niet overeenkomstig de bedoeling en daar valt overklokken gewoon onder aangezien CPU's met bepaalde specificaties geleverd worden. In theorie geldt dat ook voor onderklokken overigens. Dat in de praktijk in geval van AMD minder strikt gehandhaafd wordt is een tweede, dat zegt iets over AMD, niet over het juridische aspect.
Het is juridisch of anderszins totaal niet moeilijk om hard te maken dat een chip overklokt is of op andere wijze oneigenlijk gebruikt, want overhitting is makkelijk aan te tonen.
Nou, zo is niet hoe ik het bedoel. Ja, de wet geldt voor iedereen. Echter, er is een "grijs gebied", namelijk de tolerantie van bijv. spanning op een moederbord die een fabrikant moet meenemen. En dus kan een fabrikant als je binnen dat "grijze gebied" zit (lees: de tolerantie van de spanning van het moederbord) je niet beschuldigen van (moedwillig) overklokken. Echter, als je duidelijk buiten die toleranties om gaat (lees: moedwillig overklokt) dan zal een fabrikant dat als "oneigenlijk gebruik" zien.
Parallel: te hard rijden en geflitst worden. Jij gaat geen boete krijgen bij 1 of 2 km/u te hard. Dit heeft te maken met de tolerantie van de meter maar ook zeker met de tolerantie van jouw snelheidsmeter in de auto. Maar degene die de regels maak (wetgever en in het geval van een CPU de fabrikant) zal altijd zeggen dat de maximale snelheid 50 km/u is - niet 51 of 52.
Het is juridisch of anderszins totaal niet moeilijk om hard te maken dat een chip overklokt is of op andere wijze oneigenlijk gebruikt, want overhitting is makkelijk aan te tonen.
En wat maakt dat hard? Alsof een fabrieksfout niet voor oververhitting kan zorgen...
Juridisch zal je helemaal gelijk hebben, maar wegen de juridische kosten op tegen het feit dat je claimt dat je systeem (spontaan) defect is geraakt? Ik ben ervan overtuigd dat de rechter aan zal geven te bemiddel maar en dan is het 50/50 ! Van dit geld kan je dan al sowieso een zeer flinke Game PC kopen!
Als je 500 volt op je wasmachine of vaatwasser zet gaat hij ook stuk namelijk.
Je krijgt niet voor niets een waarschuwing in je Bios of moet een extra vinkje zetten je je overklok software.
Ik ben mij bewust dat het ook een marketingmiddel is om op deze manier moederborden aantrekkelijk te maken en te verkopen. Maar wat de meeste van ons willen is een stabiele PC zonder spontane blauwe schermen en gedoe. Als je weet waar je mee bezig bent is dit totaal geen probleem, maar daar begint nu juist dit probleem.
Ze zetten de disclaimer erbij om te voorkomen dat mensen 1.5v erdoor gaan pompen en hun chip frituren op hun brakke koelertje en dan Tweakers de schuld geven. Als je het voltage onder de 1.4v houdt mag het geen probleem zijn.
Dat een processor is overgeklokt is ook niet vast te stellen naderhand.
Onder de 1.4V? Dat is een voltage dat veel Ryzen 3000 chips degradeert. WAARSCHUWING: ZET JE RYZEN 3000 PROCESSOR NIET OP 1.4V.
Sterker nog, ik heb nog geen enkele keer gehoord van een FIT voltage voor static overclock dat in de buurt kwam van 1,4V. PBO kan soms dat soort voltages erdoor jagen, maar dat is op korte termijn en op een enkele core. Als ik mijn Ryzen 3100 op 1.4V run, dan ga ik waarschijnlijk 4.5GHz ... voor enkele maanden.
Ryzen 1000 en misschien 2000 was heel anders. Ik denk dat voor die chips er een maximum aangeraden voltage was, van AMD zelf uit. Voor Ryzen 3000 is de regel: of PBO zonder overvolten, of static OC onder je FIT voltage. Het FIT voltage verschilt van chip tot chip. Geen idee hoe het zit voor Ryzen 5000, maar ik neem aan dat het zoals voor 3000 is.
Ligt eraan wat je doet. Als je vaak AVX2 encoding gebruikt kun je beter niet boven de 1.325 gaan met een Zen 2 CPU. Gebruik je je PC alleen maar om te gamen dan is 1.375 acceptabel bij dagelijks gebruik. Zen 3 maakt gebruik van hetzelfde productieprocédé en transistorgrootte, vermoed idd. dat het daar niet veel anders is.
[Reactie gewijzigd door Pianist1985 op 22 juli 2024 14:35]
Neen, neen, neen. Ten eerste verschilt dit van chip tot chip. Je kan niet met 1 limiet werken voor alle Ryzen 3000 chips, en er is een reden waarom AMD ook nooit meer gesproken heeft voor een veilig maximaal voltage voor Ryzen 3000 en beyond.
Ten tweede, het is niet moeilijk om mensen te vinden die hun Ryzen 3000 CPU gedegradeerd hebben op voltages rond 1.3V of zelfs lager.
Maar goed, je moet die mensen die al gedegradeerde chips hebben niet geloven, je moet mensen zoals Buildzoid niet geloven, en FIT voltage is niet belangrijk.
Gaat er uiteraard om dat het defect niet te maken heeft met overklokken. Dan heeft het helemaal niks met crimineel gedrag te maken. Alsof processors niet defect kunnen gaan....
Dat is precies wat hottestbrain bedoelt. De fabrikant houdt rekening met mensen die hun processor verkloten en vervolgens gaan reclameren. En dus zit dat in de prijs verrekent. Als er alleen eerlijke mensen zouden zijn op deze wereld, die dus alleen reclameren als het niet hun schuld is, zou dat niet nodig zijn, en zouden processoren (marginaal) goedkoper zijn.
Net zoals woon- of autoverzekeringen; als er geen diefstallen of onterechte claims zouden zijn, zouden die voor iedereen van ons flink goedkoper kunnen. Aangezien verzekeringsfraude en diefstal redelijk algemeen als "aso" gezien wordt, snap ik de redenatie van hottestbrain erg goed.
Ja, leuk he. Ook toen al de nodig disclaimers trouwens. Als begrippen zoals FSB en Multiplier je niet voorkomen als ware het je 2e natuur, dan zou ik je willen aanraden om vooral eerst onze artikeltjes over de Overclocking basics en eventueel ook over het Extreme cooling en System cooling te lezen.
Maar niets over garantie Heb zelf ook de nodige hardware om zeep geholpen met potloden, verkeerde biossen en veel te ver overvolten
Ah, het is maar een halve disclaimer, meer iets van advies - niets van het ‘things in the rear view mirrors are closer than they appear’ niveau van tegenwoordig
Het is gratis performance. Het is leuk om je systeem te tweaken en met of:
- Dezelfde instellingen een lager voltage halen en dus de temperatuur naar beneden krijgen
- Overclock op een standaard voltage en dus meer performance krijgen voor nop
- Overclock met een overvolt en nóg meer performance krijgen voor iets hogere temperatuur, afhankelijk van je koeling en voltage.
/i/2004130114.png?f=imagegallery)
/i/2004130110.png?f=imagegallery)
/i/2004130116.png?f=imagegallery)
/i/2004130118.png?f=imagegallery)
/i/2004130120.png?f=imagegallery)
/i/2002905468.png?f=imagegallery)
/i/2004130140.png?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2004143060.jpeg?f=imagegallery)
:fill(white):strip_exif()/i/2003937726.jpeg?f=thumbmedium)
:fill(white):strip_exif()/i/2002821940.jpeg?f=thumbmedium)
:strip_icc():strip_exif()/i/2005586778.jpeg?f=fpa_thumb)
:strip_icc():strip_exif()/i/2004355716.jpeg?f=fpa_thumb)
:fill(white):strip_exif()/i/2004091264.jpeg?f=thumbmedium)
/i/2005121912.png?f=fpa)
:strip_exif()/i/2004996834.jpeg?f=fpa)
:strip_icc():strip_exif()/u/644864/IMG_20150630_221348.jpg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/559958/crop61e2431155a86_cropped.jpg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/5677/crop60a67856c31dd_cropped.jpg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/341611/crop59bdeb03f3805_cropped.jpeg?f=community){kind=small}
:strip_exif()/u/516830/crop64b14f31b778a_cropped.webp?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/189473/Untitleddd.jpg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/362142/crop5c5080164c7ac_cropped.jpeg?f=community){kind=small}
:strip_exif()/u/467778/crop5d7a5dd1f296a.gif?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/299339/anonpict.jpg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/64465/crop5db09addab56c_cropped.jpeg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/571891/crop67ecf2e64544c_cropped.jpg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/265617/crop58581ca3c2d3b_cropped.jpeg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/237472/canon_eos_logo_small.jpg?f=community){kind=logo}
:strip_icc():strip_exif()/u/233767/crop5db03cbc075aa.jpeg?f=community){kind=small}
Toen kwamen er standaard nog piepjes uit je Pc 
:strip_icc():strip_exif()/u/399334/crop5a6e1999e99b3_cropped.jpeg?f=community){kind=small}
/u/144569/crop672dbce6502c8_cropped.png?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/287731/crop6270fa65746ea_cropped.jpg?f=community){kind=small}
:strip_exif()/u/567096/crop5844677c06fdb_cropped.gif?f=community){kind=small}
:strip_exif()/u/300631/crop58dc288e376c7_cropped.gif?f=community){kind=small}
:strip_exif()/u/574353/crop5807cdc0eece4_cropped.gif?f=community){kind=small}
en hier wordt geadviseerd je all-core voltage op 1.4V te zetten.
/u/208684/crop5d9c7a25578e1.png?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/11567/spyder30.jpg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/488509/crop55d63a35844c4_cropped.jpeg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/35664/crop5ebbe7c9cc8ef_cropped.jpeg?f=community){kind=small}
/u/141998/crop57f8cd396d9ce_cropped.png?f=community){kind=small}
/u/272509/60x60-Project.png?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/352278/crop56730ca93be70_cropped.jpeg?f=community){kind=small}
/u/472627/crop5c83fe498b36e_cropped.png?f=community){kind=small}
/u/24970/tesla_avatar.JPG?f=community){kind=avatar}