Stel, je gaat met vakantie naar Marokko. Je doet voor vertrek netjes roaming in het instellingenmenu van je smartphone uit. Zo gebruikt je telefoon immers geen data en hoef je dus ook niet bang te zijn dat je een torenhoge rekening van je provider krijgt. Je wil echter ook niet geheel onbereikbaar zijn, dus gebruik je wifi voor je internetvoorziening. Op die manier denk je gratis of voor weinig geld van internet gebruik te kunnen maken en voor de rest van de Marokkaanse zon te kunnen genieten.
Toch krijg je halverwege je vakantie opeens een sms'je van je telefoonprovider. Je hebt tachtig procent van de maximale buitenbundelkosten van 61,50 euro bereikt. Je negeert het en gaat uit van een fout, maar later, bij thuiskomt blijkt dat je tijdens je reis data hebt verbruikt. Het zijn maar kleine stukjes data, tientallen keren per dag een paar kB, maar voor je provider telt iedere byte mee. Uiteindelijk moet je dan ook gewoon de 61,50 euro aan de provider betalen. Je vriendin die mee was ook, want zij heeft precies hetzelfde meegemaakt.
Dit is geen fictief verhaal, maar een tip van een Tweaker die ons de wenkbrauwen deed fronsen. Want als je roaming uitzet op je telefoon, is er geen dataverkeer meer als je in het buitenland bent, zo namen ook wij aan. "Nee hoor, dit is een bekend verhaal", reageert Youfone, de provider van de vakantieganger. Wat volgt is een serie telefoongesprekken en mailwisselingen met verschillende providers, waakhonden en organisaties binnen- en buiten de Benelux. Om alvast een tip van de sluier op te lichten: er is een probleem met roaming buiten de EU, maar iedereen heeft een andere verklaring voor waar het aan ligt.
Onze zoektocht begon bij de provider van de tipgever: Youfone. Misschien was het slechts een tijdelijk, technisch probleem of juist een bewuste keuze van de provider. "Het komt helaas bekend voor", reageerde Youfone-coo Sjors Hendriks toen we hem vroegen naar de problemen met roaming.
Zendmasten
"Het komt voor dat telefoons verbinding maken met datanetwerken, zelfs als roaming is uitgeschakeld via het instellingenmenu van de smartphone. Dat gebeurt vaak als er tussen 3g en 4g wordt geschakeld of als op een iPhone Wifi-assistent aanstaat. Dan wordt er toch, hoewel roaming uitstaat, heel kort een dataverbinding met een mast gemaakt. Dat kan ook zijn als je van mast naar mast wisselt. Dit kunnen wij technisch niet voorkomen, tenzij we actief in ons netwerksysteem bij al onze klanten dataroaming buiten de EU uitzetten. Begin februari hebben we dan ook besloten om dit te doen. Vanaf 7 februari doen we dat voor nieuwe klanten, bij bestaande klanten wordt dat gefaseerd gedaan. We kunnen dat niet in één keer voor alle klanten doen, omdat ons systeem niet geschikt is voor zware belastingen van wijzigingen. Het gebeurt dus batchgewijs elke nacht."
Hendriks geeft aan dat Youfone-klanten nu ook in de Mijn Youfone-omgeving dataroaming buiten de EU uit of aan kunnen zetten. Daardoor kunnen gebruikers bij wie het nog niet automatisch is uitgeschakeld, dataroaming buiten de EU uitzetten. Als Youfone-klanten buiten de EU toch willen roamen, kunnen ze in die Mijn Youfone-omgeving ook aangeven tot welke limiet dit moet kunnen, geeft Hendriks aan. Die range gaat van vijftig tot duizend euro.
Hoe vaak het voorkomt dat klanten onbedoeld dataverkeer hebben tijdens het roamen, kan Hendriks niet zeggen. "Het komt niet heel vaak voor. Ik kan niet zeggen dat het altijd gebeurt als je in het buitenland bent. Ik denk dat er bepaalde netwerken zijn die de kosten van heel kleine sessies niet doorbelasten, maar ik kan niet zeggen welke netwerken of landen dit wel of niet doen."
Wel moet gewezen worden op de manier waarop Youfone de datakosten in rekening brengt. Deze worden namelijk per sessie van 100kB berekend. Tien sessies van 10kB worden bij Youfone dan ook niet gezien als 100kB, maar als tien keer 100kB, ofwel 1MB. Daardoor liepen de kosten van onze tipgever ook sneller op. "Wij rekenen af per 100kB; dat is hoe we werken", zegt Hendriks. "Dat concept kan ik niet aanpassen. Wel is het zo dat deze gevallen niet standaard zijn. We kunnen mensen die hiermee te maken hebben, dan ook aanraden om contact op te nemen met onze klantenservice. Meestal passen we dan ook een coulanceregeling toe waarbij we een deel van de kosten voor onze rekening nemen." De tippende tweaker heeft van deze coulanceregeling gebruikgemaakt. YouFone benadrukt dat het een virtuele provider is en de kosten doorberekend krijgt van de provider van wiens netwerk YouFone gebruik maakt, KPN.
Simpel
Als dit serieus zo is, waarom is dit dan niet breed bekend? Klopt het verhaal van Youfone wel? Want dan zouden andere providers er ook mee te maken hebben, toch? Van alle gecontacteerde Nederlandse providers herkende alleen Simpel het verhaal, al had het wel een andere lezing over de oorzaak van het probleem. Volgens directeur e-commerce en klantenservice Youri Treur ligt het aan de 'combinatie van de software van de telefoon en de communicatietechniek 4g'.
"Daar zijn wij vorige zomer zelf ook achtergekomen, toen een klant zich bij ons meldde, en toen zijn we er ook ingedoken, want het is wel echt heel raar. Uiteindelijk zijn we erachter gekomen dat als je al actieve internetsessies hebt, deze na het uitzetten van roaming gewoon actief blijven. Dus je zegt in feite tegen je telefoon dat hij vanaf 'nu' geen datasessies meer moet starten, maar wat al aan de gang is, zet je daarmee niet uit. We gingen er allemaal vanuit dat dat wel het geval was. Elke app en je telefoon als zodanig kunnen het internet aanspreken."
Treur geeft het voorbeeld van een gebruiker die WhatsApp onlangs heeft gebruikt en de app nog open heeft staan op een toestel. "Als die sessie openstaat en je zet dataroaming op je telefoon uit, zou je verwachten dat die sessie niet meer plaatsvindt. We zijn er achtergekomen dat die sessie actief blijft. In dat geval is het opnieuw starten van je telefoon goud; dan maak je alle apps en datasessies dood. Die starten dan ook geen nieuwe datasessies meer op, want roaming staat nu uit."
Volgens Treur zou de mogelijkheid om te bellen over 4g ook problemen opleveren. "Het gaat dan niet om de dataverbinding van het bellen; die wordt namelijk niet in rekening gebracht. Wat je telefoon wel doet, is bij de mast controleren of het VoLTE kan gebruiken. Dan kan je telefoon een paar kB's gebruiken."
Alle smartphones
Onze tipgever gebruikte een iPhone, maar dat maakt volgens Treur niet uit. "We dachten dat er verschillen tussen de besturingssystemen zaten, maar dat bleek niet zo te zijn. Het is heel vervelend; dit heeft niemand bedacht. Je zet data uit op je telefoon en dan ga je ervan uit dat het uitstaat. Wij als Simpel kunnen natuurlijk niets in je telefoon doen. Als jij data verbruikt en dat komt via onze netwerkpartners bij ons door, kunnen we niet zien waarvoor die data is gebruikt en of je het wilde gebruiken of niet."
Om het probleem voor de Simpel-klanten te voorkomen, heeft de provider het in de Mijn Simpel-omgeving mogelijk gemaakt om internet in het buitenland aan of uit te zetten. Daarnaast zegt Treur dat de provider klanten informeert over het probleem. Treur zegt verder dat hij het heeft aangekaart bij de ACM en dat hij vindt dat Europa iets aan dit euvel moet doen.
Treur gaf ook meteen antwoord op een andere vraag: waarom is dit verhaal niet eerder naar buiten gekomen? Het antwoord daarop is tweeledig. Ten eerste duurt het volgens Treur in veel landen buiten de EU langer voordat 4g-netwerken zijn opgezet. Aangezien het probleem volgens Treur alleen bij 4g speelt, valt het ook meer op naarmate die technologie meer wordt toegepast.
De tweede kant van de verhaal betreft de verschillende werkwijzen van providers. Providers als Youfone en Simpel werken buiten de EU vrij eenvoudig. Als je data verbruikt, moet je ervoor betalen tegen een vast bedrag per een bepaalde hoeveelheid bytes. Grotere providers, zoals T-Mobile en KPN, werken met een passenstructuur. Daar krijg je in het land van aankomst per sms een aanbod voor hoeveel data je voor een bepaalde tijd wil kopen. Tot je een datapas afneemt, kun je geen data verbruiken, hoogstens om naar de site van je provider te navigeren.
Europa en verder
Van alle benaderde providers herkenden de Belgische providers Orange en Proximus het probleem. Orange claimt dat er problemen bij telefoonfabrikanten zijn aangekaart en dat deze inmiddels zijn opgelost. Proximus zegt 'de nodige maatregelen' te hebben getroffen waardoor Proximus-klanten hier niet mee te maken krijgen. "Onze oplossing is waterdicht en wij hebben er geen klachten over ontvangen. Wij willen echter geen zorgen voor onze klanten creëren; daarom doen wij er geen verdere uitspraken over."
De Nederlandse Autoriteit Consument & Markt herkent de uitspraken van Simpel, maar meldt niets over lopende onderzoeken, ook niet of er een onderzoek loopt. Wel kregen we het advies om het na te vragen bij de Europese Commissie. Die zegt in een reactie geen problemen met roaming en 4g te kennen. Ook het Belgisch Instituut voor postdiensten en telecommunicatie en de Belgische consumentenbeschermer Test Aankoop kennen de beschreven problemen niet. De Britse waakhond Ofcom wel, al gaat het om 'een beperkt aantal' klachten. Deze organisatie doet op dit moment ook geen onderzoek naar de klachten.
De Samenwerkingsraad van de Arabische Golfstaten, een handelsblok van zes Arabische landen, doet wel onderzoek naar het probleem. Adel Darwish, hoofd van de afdeling internationale betrekkingen van de telecomwaakhond van Bahrein, zegt dat dit onderzoek nog niet duidelijk maakt of het probleem aan de telefoons of aan de providers ligt. Overigens zegt hij dat het roamingprobleem 'niet vaak voorkomt'.
Pdp-context
Voor Jan van Rees van consultancybureau Inwilution zijn de problemen eveneens bekend. Van Rees werkt wereldwijd met telecomproviders om mobiele netwerken in landen op te zetten. Hij zegt dat het kan voorkomen dat applicaties pdp-contexten willen opzetten, ook al heeft de gebruiker dataroaming in de telefoon uitgezet. Via een pdp-context kan een dataverbinding, ofwel een datasessie, worden opgezet. Bugs in het toestel kunnen er eveneens toe leiden dat deze pdp-contexten worden opgezet, ondanks een in de telefoon uitgeschakelde roaminginstelling.
Tegelijk zegt Van Rees wel dat de problemen met apps die deze pdp-contexten willen forceren, inmiddels grotendeels zijn opgelost. Toestelfabrikanten of appmakers hebben hiervoor updates uitgebracht. Daardoor zouden de problemen een stuk minder voorkomen dan voorheen. Van Rees stelt dat deze problemen 'jaren geleden' meer speelden en ook bij 3g een probleem waren.
Hoeveel telefoons kampen met de bugs die pdp-context toestaan ondanks het uitschakelen van roaming, kon Van Rees niet zeggen. "Ik heb geen onderzoek gedaan naar hoe vaak dit voorkomt, maar ik weet wel dat dit speelt. Dit zijn gewoon dingen die in de telefoonindustrie voorkomen, dat er bugs in de toestellen sluipen. Of dat fabrikanten bepaalde dingen of instellingen anders opvatten."
Providers ook last
Hoewel klanten door deze bugs onverwachte kosten kunnen ondervinden, hebben providers er volgens Van Rees ook last van. Als klanten zonder datategoed of -bundel naar het buitenland gaan en hun telefoons vanwege de roamingbugs pdp-contexten proberen op te zetten, is er een dataverbinding van het buitenlandse naar het Nederlandse netwerk. Afhankelijk van hoe de provider met deze pdp-contexten omgaat, kan de Nederlandse provider deze verbindingen blokkeren. De klant krijgt in dat geval dan ook geen internettoegang.
De apps of telefoons kunnen deze pdp-contexten echter herhaaldelijk proberen op te zetten, waardoor er veelvoudig dataverkeer is tussen het buitenlandse netwerk en het Nederlandse. De buitenlandse provider verhaalt dit dataverkeer op de Nederlandse provider. De Nederlandse provider kan er dan volgens Van Rees voor kiezen deze kosten zelf te betalen of ze te verhalen op zijn klanten. Misschien is dit dan ook wat speelt bij klanten die roaming uitschakelen op hun telefoon, maar alsnog dataverbindingen en -kosten krijgen. Van Rees herkende niet de claim van Youfone dat het wisselen tussen datamasten internetverkeer zou opleveren. Het verhaal van Simpel dat roaming bestaande datasessies niet onderbreekt, wordt door Van Rees evenmin herkend.
Lastige conclusie
Hoewel Van Rees hiermee een duidelijk en technisch inhoudelijk verhaal geeft, strookt het niet helemaal met wat Simpel en Youfone vertellen. Dat maakt dat onze conclusie zowel lastig als eenvoudig is; we weten dat er een probleem is, alleen kunnen we niet met zekerheid aanwijzen waar het aan ligt. Enerzijds hebben we datasessies die misschien tot problemen leiden. Anderzijds is er het argument van de wisselende datamasten.
Het eerste hebben we vergeefs geprobeerd te testen met een OnePlus 6 in België. Zodra wij de grens over waren en op roaming gingen stopte al ons dataverkeer meteen. Het tweede konden we niet testen, omdat onze meetapp NetCapture dit dataverkeer niet oppikte. Het zou dan ook goed kunnen dat hier de oorzaak ligt. Het verhaal over de pdp-contexten komt ook niet overeen met wat wij in België hebben getoetst, al kan dat ook aan het gebruikte toestel liggen. Volgens Van Rees is dit namelijk een fout die alleen in bepaalde toestellen optreedt.
/i/2002695048.jpeg?f=imagenormal)
Deze makkelijke conclusie is echter wat ons betreft geen fijne conclusie, integendeel: het is vrij frustrerend. We hebben drie logisch klinkende redenen voor het roamingprobleem, maar kunnen niet met zekerheid aanwijzen welke reden de juiste is. Het is ook niet zo dat we helemaal niets weten. Dat er een probleem is dat vervelende gevolgen kan hebben, is duidelijk. Het is immers nooit leuk als je onverwachts tientallen euro's aan je provider moet betalen terwijl je ervan uitging volledig juist te handelen.
De knop om roaming aan of uit te schakelen blijkt dan ook niet helemaal te doen wat je ervan zou verwachten. Daarom wordt gebruikers die in het buitenland niet willen roamen, geadviseerd om het in de systemen van de provider uit te schakelen. Dan zou het probleem volgens de providers niet moeten optreden. Van Rees zegt daarnaast dat het uitschakelen van mobiele data in de telefoon ook zou moeten voorkomen dat deze dataverbindingen optreden. Het probleem speelt niet bij alle providers, omdat die ten opzichte van elkaar afwijkende werkwijzen hanteren. Wel valt op dat er voor zover bekend geen Europese organisatie is die hier onderzoek naar doet. We hebben ook Apple en Google voor dit verhaal benaderd. Zij hebben nog niet inhoudelijk gereageerd.
Wat nog rest is jullie, de community. Mochten jullie meer weten over de in dit verhaal beschreven problemen, dan zijn we daar meer dan benieuwd naar.
Update, 22-05: YouFone wilde twee dingen benadrukken na publicatie. Ten eerste gaat het alleen over roaming buiten de EU en ten tweede krijgt het de kosten doorberekend van KPN. Dat is toegevoegd aan het artikel.