De Belastingdienst is in zware overtreding van de privacywet vanwege de toeslagenaffaire. De Autoriteit Persoonsgegevens zegt dat de fiscus de nationaliteit van kinderopvangtoeslagaanvragers onterecht jarenlang registreerde.
De Belastingdienst verzamelde sinds 2014 de nationaliteiten van Nederlandse burgers die kinderopvangtoeslag kregen. Het ging specifiek om burgers met een dubbele nationaliteit. Eerder al kwam de fiscus vanwege die toeslagenaffaire flink onder vuur te liggen, na onderzoek van RTL Nieuws en Trouw.
Nu concludeert ook de Autoriteit Persoonsgegevens dat de maatregelen van de fiscus veel te ver gingen. Het was voor het aanvragen van kinderopvangtoeslag niet nodig de nationaliteit van een burger te registreren, maar toch deed de Belastingdienst dat. In mei 2018 waren de gegevens van 1,4 miljoen burgers opgeslagen, terwijl die in 2014 al direct verwijderd hadden moeten worden. Ook begin 2020 stonden er nog registraties van 370 burgers met dubbele nationaliteiten in de database. Alle nationaliteiten zouden in juli 2020 zijn verwijderd, al worden die wel nog opgenomen tijdens 'het proces van naturalisatie'.
De Belastingdienst verzamelde de nationaliteit van kinderopvangtoeslagaanvragers ook om 'georganiseerde fraude te bestrijden'. Dat is in strijd met het doelbindingsbeginsel uit de AVG. Dat stelt dat gegevens alleen mogen worden gebruikt voor het doel als waar ze voor verzameld zijn. De fiscus gebruikte de nationaliteiten ook om een risicoindicator op te stellen waardoor bepaalde burgers werden aangemerkt met een hoger risico op fraude. Ook dat mag volgens de AP niet.
"De Belastingdienst maakte dus onterecht onderscheid op basis van nationaliteit", schrijft de AP. "Hierdoor is de verwerking van nationaliteit voor fraudebestrijding en het risicosysteem volgens de privacywet AVG onbehoorlijk. Want, zo stelt de AVG, een verwerking mag geen inbreuk maken op fundamentele rechten. Zoals het recht niet gediscrimineerd te worden."
AP-voorzitter Aleid Wolfsen spreekt in harde bewoordingen over het registratiesysteem. "De Belastingdienst bewaarde en gebruikte op meerdere manieren, op grote schaal en langdurig gegevens op een manier die absoluut niet is toegestaan", zegt hij. "Het hele systeem was op een discriminerende manier ingericht en werd ook als zodanig gebruikt."
De overtreding vond specifiek plaats bij de afdeling Toeslagen van de fiscus. De AP zegt dat het huidige onderzoek de eerste stap is in een langer onderzoekstraject. De toezichthouder kan de Belastingdienst een straf opleggen. Voordat het zover is mag de Belastingdienst, bij monde van de Minister van Financiën, reageren op het onderzoek. Door de toeslagenaffaire moest eerder nog staatssecretaris Snel van Financiën opstappen.
De toeslagenaffaire vond niet alleen bij de Toeslagen-afdeling plaats, maar ook bij andere onderdelen van de Belastingdienst. De AP deed echter alleen onderzoek naar de kinderopvangtoeslag. Volgens de waakhond komt dat omdat de AP aan de ene kant het onderzoek snel wilde afronden en de resultaten bekend wilde maken, en aan de andere 'een signaal met de bevindingen wil afgeven richting de Belastingdienst'.