Beter begrip van geleiding in grafeen brengt terahertz-processors dichterbij

Wetenschappers van het Max Planck-instituut hebben ontdekt hoe elektronen in grafeen zich gedragen als er razendsnel elektrische stroompjes door het materiaal gaan. De vondst is een aanknopingspunt voor de bouw van processors met terahertz-kloksnelheden.

De experimenten werden door de onderzoekers van het Max Planck-instituut uitgevoerd door elektrische stroompjes door grafeen te geleiden met zeer korte tijdsintervallen. De tijd tussen de stroompjes wordt uitgedrukt op de picoseconde-schaal, ofwel een duizendste van een miljardste van een seconde. Vervolgens zagen de onderzoekers dat bij dergelijke korte tussenpozen de elektronen in grafeen zich gaan gedragen alsof zij zich in een gastoestand bevinden. De vondst is gepubliceerd in het gezaghebbende wetenschappelijke tijdschrift Nature Communications.

Volgens het Max Planck-instituut zorgen de elektrische stroompjes voor verhoogde thermische activiteit van de elektronen. Dat fenomeen zorgt ervoor dat het gedrag van de elektronen simpel te beschrijven is volgens geldende thermodynamische wetten. De toename in warmte in het grafeen wordt gelijkmatig verdeeld over de elektronen, en dit heeft vervolgens een effect op de weerstand in het materiaal, aldus de wetenschappers.

Door beter te begrijpen hoe grafeen zich gedraagt als er op de picoseconde-schaal elektrische stroompjes doorheen worden gejaagd kunnen hier mogelijk toepassingen op worden verzonnen. Voor de hand ligt om processors te ontwikkelen met hogere kloksnelheden. Volgens de wetenschappers opent de ontdekking mogelijkheden om processors met kloksnelheden op de terahertz-schaal te ontwikkelen. Wanneer dergelijke technologie in conventionele desktopprocessors kan worden toegepast blijft echter onduidelijk.

Reacties (69)

[witeken]

Wees maar niet te optimistisch voor zulke processors. Hier dus enkele kanttekeningen.

Ten eerste moet je opmerken dat huidige transistors ook veel sneller schakelen dan hun kloksnelheid doet vermoeden. Het schakelen van een transistor is echter niet alles wat gebeurt: het signaal moet ook nog over de koperen interconnect reizen. Ik vermoed dat dit ook wel wat tijd in beslag neemt. Het probleem met de interconnect van transistors is dat die net slechter wordt als die verkleind wordt, dus daar wordt veel onderzoek in gestoken. Bij 14nm heeft Intel bijvoorbeeld als eerste air gaps gebruikt bij een paar lagen (Intels 14nm heeft 13 lagen interconnect) om die te verbeteren. Interessant genoeg is het voor de interconnect dat grafeen wellicht als eerst gebruikt zal worden: http://www.hpcwire.com/20...hip-interconnect-scaling/.

Ten tweede, aansluitend op het vorige dat de kloksnelheid nog van andere dingen afhangt, is dat het één ding is om een enkele transistor te laten schakelen op THz snelheden, maar het is iets totaal anders om een hele chip met miljarden transistors zo snel te laten schakelen. Het hangt ook van de architectuur af. Bijvoorbeeld zonder speciale optimalisaties zou Intels Core architectuur (Haswell e.d.) niet hoger dan pakweg 2GHz geraken (bron: Intel architect in Reddit AMA). En dan moet je nog zorgen dat die transistors niet te veel energie verbruiken want anders zou je een kerncentrale nodig hebben om de energie te leveren gezien verbruik kwadratisch stijgt met hogere kloksnelheid . (Als je die hitte überhaupt al zou kunnen dissiperen.)

Ten derde, en dit is het belangrijkste, is dit geen R&D milestone (zoals het recente artikel van IBM's 7nm chip, die minstens nog een half decennium niet op de markt komt), maar een wetenschappelijk onderzoek. Wetenschappelijk onderzoek is fundamenteel, dat wat gedaan moet worden voor bedrijven zich ermee bezig kunnen houden voor toepassingen op de markt te brengen. Wetenschap als dit is noodzakelijk, maar zegt iets over wat in principe mogelijk is, niet of iets commercieel haalbaar is, dus tegen lage prijs, met hoge yields, hoge volumes,... Het totaalplaatje moet bij alles beter zijn dan de voorganger, zo werkt Moore’s Law. Zie ook de wetenschappelijke artikels over nieuwe accutechnieken.

Dus is de opdracht om te kijken of er iets met grafeen op de roadmap van Intel staat... En het antwoord is dat het in pril onderzoek is, dus niet de komende 10-15 jaar.

(Bron: One on one with Mark Bohr)

Tot slot moet ik overigens zeggen dat er misschien nog betere alternatieven zijn dan grafeen. Grafeen is dan wel het bekendste, maar er zijn veel van zulke 'wondermaterialen'. Wie al iets over grafeen weet, zal al gehoord hebben dat er problemen zijn omdat grafeen geen bandgap heeft, wat noodzakelijk is voor een transistor, maar er zijn andere materialen die dat wel hebben. En niet alleen op vlak van materialen, maar er zijn ook veel mogelijkheden voor mogelijke opvolgers van de transistor zelf, maar ook daar geldt dat die er nog lang niet zullen komen en ze natuurlijk ook beter zullen moeten zijn.

Edit: Overigens ter referentie, de limiet van silicium qua kloksnelheid wordt op zo'n 50GHz geschat.

Edit: @onder: Ik heb het niet over de publieke roadmap, maar over de roadmap van de halfgeleiderindustrie, de ITRS. De ITRS heeft ook geen glazen bol en geeft maar een idee, maar wel een heel redelijk idee. Als het aankomt op veranderingen van de transistor, dan gaat het hier over meerdere nodes in de toekomst. Zo was FinFET al in de jaren 90 getheoretiseerd, en heeft Intel er zo'n decennium aan gewerkt voor het op de markt kwam. Aan III-V halfgeleiders is Intel ook al minstens 6-8 jaar bezig, en die zullen pas bij 10nm in 2017 op de markt komen.

Hier is zo'n roadmap: http://www.extremetech.co...2/ERM-Table14-640x415.jpg

En hier is een artikel uit 2002 dat voorspelt wat komend decennium zou gebeuren: http://spectrum.ieee.org/...anishing-transistor-act/1

[Reactie gewijzigd door witeken op 26 juli 2024 21:43]

[Xanaroth]

De meeste semiconductor bedrijven kunnen al amper 6-12 maanden vooruit kijken, aangezien je dan altijd tegen een volgende stap in technologie aan zit.

Zo was van de week het bericht dat IC nu de volgende node iets gaat uitschuiven - ook daar kunnen ze dus maar 6-12 maanden serieus vooruit kijken.

Mooi recent voorbeeld is ook de 450mm 'roadmap' van IC. Fabriek speciaal gebouwd en staat klaar, maar is leeg en de plannen zijn pakweg 10 jaar uitgeschoven. Oopsie. Tot zover de roadmap in de semiconductor wereld.


Natuurlijk geeft IC een idee/richting, op basis van wat ze zelf in onderzoek zien, zodat wetenschap en leveranciers een beetje weten in welke hoek er R&D werk gedaan moet worden. Want iets ontwikkelen kost vaak jaren, dus daar moet je op tijd wat signalen voor afgeven. Maar dat er NU dus iets niet op de roadmap staat, zegt in de praktijk eigenlijk.. helemaal niks. De technologie gaat gewoonweg te snelle veranderingen door om roadmaps serieus te nemen.
Ga je daar te veel tijd en aandacht aan besteden, tja zie hierboven, leegstaande fabriek.

[Reactie gewijzigd door Xanaroth op 26 juli 2024 21:43]

[OddesE]

De meeste semiconductor bedrijven kunnen al amper 6-12 maanden vooruit kijken

Onzin natuurlijk en ons eigen ASML bewijst dat.

Ga je kijken naar wat er op de roadmap staat van (onderzoek naar) processor productie machines, dan kun je bijna een decennium vooruit kijken. Intel en ASML kondigden een paar jaar terug bijvoorbeeld aan dat ze samen onderzoek gingen doen om twee jaar ontwikkeltijd te besparen over een periode van 10 jaar (dus van 12 naar 10 jaar). Oftewel effectief kun je hier 10 jaar vooruit kijken:

The objective is to shorten the schedule for deploying the lithography equipment supporting these technologies by as much as two years, resulting in significant cost savings and other productivity improvements for semiconductor manufacturers.

R&D Investment in ASML
Phase 1
450-mm Lithography: €553 million (~$680 million) over 5 years
Phase 2
EUV Lithography: Incremental €276 million (~$340 million) over 5 years

(bron)

EDIT: Dat het soms langzamer of sneller gaat dan gepland doet hier natuurlijk weinig aan af. Als op de roadmap voor de komende tien jaar niets van grafeen te zien is dan is de stelling van witeken, `dus niet de komende 10-15 jaar` heel goed te onderbouwen.

[Reactie gewijzigd door OddesE op 26 juli 2024 21:43]

[Xanaroth]

Vandaar dat de 450mm een mooi voorbeeld is. Tal van onderzoek naar gedaan, leveranciers die compleet nieuwe machines ontwikkelen voor de nieuwe productielijnen en eisen, zelfs een complete fabriek die ervoor gereed is uit de grond gestampt. Waarschijnlijk overdrijf ik niet als dit over miljarden aan investeringen gaat wereldwijd. Zou namelijk in 2016-2018 beginnen met als doel productie vanaf 2020 voor de volgende stap in kostenbesparingen.
Aldus de roadmap.
Toen kwam puntje bij paaltje, en die hele planning is 'eventjes' bijna 10 jaar uitgeschoven tot nader orde. Leuk die 10 jaar vooruit kijken, totdat die in een half jaar tijd 'even' 10 jaar wordt uitgeschoven.

Dus dat er onderzoek naar wordt gedaan (R&D bij leveranciers/wetenschap) is dat iemand een ideetje heeft en dat gaat uitwerken. Dat er vervolgens iets wordt gevonden (euv, grafeen, 450mm) en dat men dat verder uit gaat werken is een vervolgstap. Maar dat is geheel geen garantie dat het ook uiteindelijk in gebruik wordt genomen zoals de roadmap dat zegt.


Voor je ASML voorbeeld, IBM gebruikte geloof ik EUV voor de eerste 7nm productie die ze laatst hebben gedaan. Maar Intel lijkt juist uit te gaan van nog geen EUV te hebben voor de 7nm stap (en volgens dezelfde nieuwsberichten kunnen ze dat ook). Dus welke van de 2 ga je volgen voor je eigen 10-12 jaar planning?

[Reactie gewijzigd door Xanaroth op 26 juli 2024 21:43]

[OddesE]

Toen kwam puntje bij paaltje, en die hele planning is 'eventjes' bijna 10 jaar uitgeschoven tot nader orde. Leuk die 10 jaar vooruit kijken, totdat die in een half jaar tijd 'even' 10 jaar wordt uitgeschoven.

Nogmaals het kan natuurlijk makkelijk langer duren of zelfs helemaal afgeblazen worden. Maar je zegt het zelf; het zijn grote investeringen waarmee miljarden gepaard gaan. Er moeten hele fabrieken voor worden opgezet. Het idee dat iets er 'ineens' zou kunnen zijn is dus onzin. Het moet op de roadmap verschijnen om daadwerkelijk gebruikt te gaan worden en aangezien die roadmap 10 jaar beslaat lijkt het nogal onwaarschijnlijk dat iets nieuws dat er nu nog niet op staat er sneller dan in 10 - 15 jaar zou kunnen zijn.

[bogy]

ander voorbeeldje van 'roadmaps'; coldfusion ...

toen dit eerst werd be-theoretiseerd dacht men dat het (in navolging van kernsplijting) op een tiental jaar zou kunnen ontwikkelen. Toen men er effectief aan begon leek het ineens onmogelijk geacht totdat bepaalde wetenschappers zich er toch in vastbeten en stuk voor stuk de puzzel oplosten; ondertussen hebben we een eerste testreactor waar ondertussen ook al een positief resultaat mee is behaald (nieuws: Onderzoekers maken vorderingen op kernfusie-gebied) dn het ITER project ligt helaas momenteel stil door de kortzichtigheid van europa.

[kidde]

Ga je kijken naar wat er op de roadmap staat van (onderzoek naar) processor productie machines, dan kun je bijna een decennium vooruit kijken

Dat lijkt me maar zeer de vraag: Uiteindelijk is de vraag uit de markt belangrijker dan wat ASML aanbiedt. U gaat er kennelijk vanuit dat de markt technologie / aanbod gedreven is, maar dat lijkt me niet hoe Intel, TSMC en Samsung opereren. Aandeelhouders willen geen te grote investeringen voor niche-markten (lees: 14nm FinFET) waarvoor de vraag onzeker is.

Want wat is er gebeurd, sinds uw bron uit 2012:
Intel heeft geen EUV nodig t/m 7nm, dus leuk dat het op de ASML roadmap staat, maar wordt voorlopig niet gebruikt,
450mm is uitgesteld tot 2018/2019.

[Reactie gewijzigd door kidde op 26 juli 2024 21:43]

[OddesE]

En toch. Het zijn allemaal voorbeelden van *uitstel*. De originele stelling: `niet binnen 10-15 jaar` blijft als een huis overeind staan. Sterker nog wordt erdoor versterkt want met al dat uitstel om naar nieuwere technologieen over te gaan (euv is natuurlijk maar een minimaal klein stapje verschil in vergelijking tot overstappen naar exotische materialen als grafeen) zal het dus alleen maar langer gaan duren.

TL;DR; Zo'n grote stap als overstappen naar grafeen kost veel tijd en staat voor de komende 10 jaar niet op de roadmap. Het zal dus nog minstens 10 tot 15 jaar duren, als het er al komt.

[nullbyte]

"De meeste semiconductor bedrijven kunnen al amper 6-12 maanden vooruit kijken, aangezien je dan altijd tegen een volgende stap in technologie aan zit." Echt een loze kreet die geplaatst is zonder eerst de grote vriend Google te raadplegen. Het zou al naïef zijn om te denken dat zulke grote bedrijven als Global Foundries. Samsung enz niet instaat zijn om een planning van meer dan 6 - 12 maanden te maken.

[Verwijderd]

ik ben best wel een leek op dit gebied hoor dus ik vraag het maar even. Wat/wie bedoel je met IC? ik neem aan dat je het hier over een bedrijf hebt en niet integrated circuit.

[i-chat]

wait whut, dus omdat het nu nog niet op de roadmap staat duurt het direct 10 tot 15 jaar...

heb je wel eens gezien hoeveel er veranderd is in processor land tussen '95 en '00 en tussen '05 en '10? 10jaar op de chipmark is een eeuwigheid, en hoewel je misschien binnen 10 jaar niet hoeft te verwachten dat er 1Thz cpu's zullen zijn, er er meerdere toepassingen waarbij het nuttig is als een chip op thz nivo kan schakelen, wat dacht je bijv van chip-interconnects en netwerkchips als je zulke snelle chips kunt maken kun je networking compleet op zijn kop zetten, met snelheden die voor nu ondenkbaar zijn. snelheden die wellicht nodig zijn als je overstapt naar quantumcomputing

[OddesE]

heb je wel eens gezien hoeveel er veranderd is in processor land tussen '95 en '00 en tussen '05 en '10?

Niet veel?

Op de gebruikelijke die-shrinks na en wat kleine veranderingen aan interconnects, packaging, gates etc is het eigenlijk nog steeds dezelfde processor die op dezelfde manier gemaakt wordt. I.i.g. vergeleken met iets als overstappen naar grafeen.

Dus ja het lijkt me dat je zo'n overstap naar grafeen ruim van tevoren kan zien aankomen omdat er toch een productielijn opgezet zal moeten worden die weer machines vergt die nog ontwikkeld moeten worden etc etc.

[i-chat]

de edit van witeken is absoluut waar, in veel opzichten, maar stellen dat er niet veel is veranderd is alles behalve waar.

je doet hier alsof een die schink van ruwweg 128mn procede's naar de +/- 60 nm niet veel voorstelden maar niets is minder waar, er zijn fundamentele grenzen van het materiaal omzeilt en overwonnen, daarbij zijn er in de lithografie gigantische verbeteringen toegepast die uiteindelijk 5 tot 10x kleinere transistors mogelijk maakten.

dat men voor bepaalde (waarschijnlijk voornamelijk interconnect) chips straks mogelijk grafeen kan inzetten is hoopvol om de stijgende vraag naar bandbreedte aan te kunnen,
hoe ga je immers pbit verbindingen opzetten als je geen chips hebt die evensnel kunnen schakelen.

[MneoreJ]

Wat mij niet duidelijk wordt uit de bron is waarom de onderzoekers denken dat hiermee terahertzsnelheiden binnen bereik komen zonder dat je tegengehouden wordt door de warmteontwikkeling en -afvoer. Dat was nu net waarom Intel de race uiteindelijk moest opgeven en met een geheel nieuwe architectuur op de proppen moest komen die slimmer werkte in plaats van harder -- de processoren werden simpelweg te heet om nog effectief te kunnen koelen. Het enige dat het artikel zegt is dat de hitte heel "efficiënt" verdeeld wordt onder de elektronen, dus misschien is het dat wel.

Edit: niet ver genoeg doorgeklikt (Tweakers linkt weer naar een samenvatting in het Engels en vandaar kun je weer naar de echte bron, dank aan @Sjoerdos). Het onderzoek zegt helemaal niets over processoren van welke kloksnelheid dan ook. Het gaat over onderzoek naar geleiding in grafeen waarbij de gebruikte elektromagnetische pulsen in de orde van picoseconden zijn -- om precies te zijn 0.4 - 1.2 THz. Hoewel het niet onredelijk is om te denken dat dat uiteindelijk ooit eens misschien wel tot processoren kan leiden met kloksnelheden in de THz hoeft dat natuurlijk helemaal niet. Een betere titel was geweest "beter begrip van geleiding in grafeen brengt gebruik grafeen in processoren dichterbij", maar dat is wat minder pakkend.

[Reactie gewijzigd door MneoreJ op 26 juli 2024 21:43]

[Sjoerdos]

Ik zie dat hier al veel vragen langskomen. Het artikel van Tweakers is ook niet veel meer dan een simpele vertaling van het originele artikel waar juist de belangrijkste uitspraken weggelaten zijn.

Quote: MneoreJ

Wat mij niet duidelijk wordt uit de bron is waarom de onderzoekers denken dat hiermee terahertzsnelheiden binnen bereik komen zonder dat je tegengehouden wordt door de warmteontwikkeling en -afvoer. Dat was nu net waarom Intel de race uiteindelijk moest opgeven en met een geheel nieuwe architectuur op de proppen moest komen die slimmer werkte in plaats van harder -- de processoren werden simpelweg te heet om nog effectief te kunnen koelen. Het enige dat het artikel zegt is dat de hitte heel "efficiënt" verdeeld wordt onder de elektronen, dus misschien is het dat wel.

In het originele artikel wordt gesproken over dat de beschrijving van de elektronen in dit systeem een stuk gemakkelijker blijkt te zijn dan eerder gedacht werd. Dit maakt het natuurlijk een stuk gemakkelijker om nieuwe devices door te rekenen en dus te ontwikkelen.

A team of scientists at the Max Planck Institute for Polymer Research (MPI-P) discovered that electrical conduction in graphene on the picosecond timescale – a picosecond being one thousandth of one billionth of a second – is governed by the same basic laws that describe the thermal properties of gases. This much simpler thermodynamic approach to the electrical conduction in graphene will allow scientists and engineers not only to better understand but also to improve the performance of graphene-based nanoelectronic devices.

Quote: mikeylow_nl

ik probeer even te bevatten wat voor performance bump dat zou zijn ... we zitten nu rond de 4 ~ 5 GHz range ... als ik zie wat je daar allemaal al mee kan doen, dan is een factor 200 snellere klokfrequentie (mits de ipc natuurlijk niet dramatisch daalt maar dan nog) nauwelijks te bevatten.

De toepassingen van deze techniek zijn uiteraard niet je desktop-CPU naar enkele THz te tillen. Zoals zo vaak zijn de toepassingen eerder in de telecommunicatie te vinden. In de telecommunicatie zijn de elektrische snelheden vaak wel een probleem. Een optisch systeem opzetten wat een baudrate haalt van 100 Gbaud/s over een enkele carrier is relatief simpel. Om de benodigde elektronica hiervoor maken is een stuk moeilijker. Elektronica die werkt op 100 GHz is erg moeilijk te maken, daar ligt dus ook de toepassing. Zoals ook in dat persbericht staat:

As a result, graphene finds a multitude of applications in modern nanoelectronics. They range from highly efficient detectors for optical and wireless communications to transistors operating at very high speeds. A constantly increasing demand for telecommunication bandwidth requires an ever faster operation of electronic devices, pushing their response times to be as short as a picosecond.

Quote: Tweakers

Wanneer dergelijke technologie in conventionele desktopprocessors kunnen worden toegepast blijft echter onduidelijk.

Vanwaar dit zinnetje? In het persbericht staat helemaal niets over desktops. Waarom zou dit om PC's draaien? Oh natuurlijk, vanwege de titel van het artikel: "brengt terahertz-processors dichterbij". Clickbait.

TL;DR Het beschrijven van elektronen in een grafeenplaat blijkt gemakkelijker dan voorheen aangenomen. Dit opent de weg naar THz-elektronica. Dit is handig voor: "As a result, graphene finds a multitude of applications in modern nanoelectronics. They range from highly efficient detectors for optical and wireless communications to transistors operating at very high speeds."

[Verwijderd]

Elektronica die werkt op 100 GHz is erg moeilijk te maken, daar ligt dus ook de toepassing.

1 Hz = 1x per seconde
1 KHz = 1000x per seconde, dus iedere milliseconde
1 MHz = een miljoen keer per seconde. iedere microseconde
1 GHz = een miljard keer per seconde. iedere nanoseconde
1 THz = nog vaker, 1000 keer per nanoseconde. dus iedere picoseconde

We hebben het hier dus over electronica die op een frequentie van 100GHz werkt. Dat is een klokpulse iedere 10 picoseconde. Of iedere honderdste van een nanoseconde.

Maar hoe lang is een nanoseconde ?
Ik moet dan aan dit filmpje denken.

https://www.youtube.com/watch?v=JEpsKnWZrJ8
Kijken ! Duurt twee minuten. Iedere informaticus moet dit hebben gezien, imho. En je vergeet het nooit meer.

In een nanoseconde gaat een electron (of een elektrisch stroompje) door zo'n 30 centimeter heen. In vacuum. Dus door een koperdraadje of in een chip zal dat zo'n 20 centimeter zijn. Onze 4GHz CPUs kunnen dus niet groter dan 5 centimeter zijn ! Dat komt al dicht in de buurt van de werkelijke grootte van een chip (1-2cm).

Als een chip op 100GHz werkt, dan kan een stroompje in die tijd dus niet verder komen dan 20cm/100 = 2 millimeter ! Wow. Een 100GHz chip moet dus kleiner dan 2mm zijn, of werken in componenten die kleiner dan 2mm zijn. De grootte van moleculen is interessant, hoeveel er naast elkaar moeten liggen om stroom door te geven. Maar uiteindelijk zal de beperkende factor misschien wel weer gewoon de snelheid van het licht zijn.

[guzzo]

Leuk filmpje, maakt het begrip van nanoseconden wel wat makkelijker uit te leggen.

Onze 4GHz CPUs kunnen dus niet groter dan 5 centimeter zijn ! Dat komt al dicht in de buurt van de werkelijke grootte van een chip (1-2cm).

Maar zou je mij kunnen uitleggen hoe de frequentie waarop een chip werkt de grootte van de chip bepaald? Voor zover ik weet kun je de tijd die een klok signaal erover doet om bij twee registers te komen relatief nauwkeurig uitrekenen en zo ook de max lengte van het logische pad tussen deze twee registers. Grotere afstanden afleggen op een chip is ook mogelijk door middel van synchronizers en/of goed pad lengtes uitrekenen.

Overigens bestaan 100 GHz chips nog lang niet. Een optisch kanaal van 100 GHz bestaat meestal uit 4 samengevoegde 25 GHz datakanalen (twee polarisaties icm quadrature encoding). Deze worden na het generen optisch samengevoegd tot 1 kanaal en aan de andere kant van de fiber weer optisch gescheiden. En daarna worden ze pas weer omgezet naar elektrische signalen.

[Verwijderd]

Ik weet helemaal niks van chip-design. Maar nu ik weet dat een electron in 250 picoseconden (4GHz) slechts 5 centimeter kan afleggen, snap ik beter dat het nog niet zo makkelijk is om zulke chips te designen. Natuurlijk zijn niet alle transistors met elkaar verbonden. Maar je moet dus wel rekening houden met het feit of je een bepaald blok van je design helemaal links of rechts op je chip plaatst.

Ik heb ooit voor een bedrijfje gewerkt dat hardware en software maakte. (20 man voor de software (waaronder ik), 150 man om 6 chips te ontwerpen). De hardware mensen hadden het vaak over "timing issues". Dat begreep ik toen niet. Nu weet ik het: als een hoop transitors in een bepaald blok iets hebben uitgerekend, en het resultaat moet naar een andere blok, dan maakt het uit waar dat blok op je chip zit. Anders is de nul of een pas bij de volgende transistors, als de volgende klokpulse er al aan komt.

Nu ik er over denk, het wordt al een uitdaging om de klokpulse zelf overal op tijd te krijgen.

Afijn, mijn punt was: als je op 100GHz werkt, dan wordt het al een gigantische uitdaging om de timing goed te krijgen. 1 THz (0.2mm) moet echt een hel zijn.

[guzzo]

Ah zo. Ik hoopte wat te leren aangezien ik als bijbaantje tijdens mijn studie met FPGA's (chips waarop je de schakelingen kan programeren ipv de software erop) bezig ben. Maar ik ben er nog niet zolang mee bezig, dus weet er nog niet alles van en wil graag meer leren .

Die timing issues en hoe je ze oplost vind ik ook erg uitdagend. Op een FPGA lost de tooling ze grotendeels op, maar bij chip design moet je een groot deel van het werk zelf doen. En klok distributie is inderdaad een lastig dingetje, ik heb meer malen mijn design moeten aanpassen omdat de tools het niet goed konden oplossen.

Je kunt er ook leuke dingen mee doen. Door het klok pad lokaal wat langer te maken kun je ook langere logische circuits bouwen. Stel je heb een serie van 3 registers en de klokperiode van 10 ns (100 MHz). En je moet twee functies maken, een complexe en eenvoudige. Je kun de afstand tussen de eerste twee registers 13 ns maken voor het complexe circuit en de laatste twee registers 7 ns voor het eenvoudige circuit. Uiteindelijk merkt de rest van de chip het niet, maar je kon nu wel je complexe circuit bouwen dat normaal niet in je klok periode zou passen.

Dit soort trucjes is juist mogelijk gemaakt door onderzoek zoals het artikel. Met beter begrip van het gedrag van elektronen kun je deze berekeningen doen. Zonder dat begrip wordt het vervelend giswerk.

[Sjoerdos]

Daarom heb ik het ook over een 100 Gbaud/s kanaal op een enkele carrier, dus waar je daadwerkelijk 100 GHz-chips voor nodig hebt. Die heb je inderdaad nu nog niet zo ver ik weet. Daar valt dus veel winst te halen. (Onder andere )Omdat snelle elektronica duur is gaat iedereen inderdaad naar andere modulatieschema's zodat je niet zo belachelijk snelle (lees:dure) elektronica nodig hebt.

[necessaryevil]

Kleine kanttekening op je overigens goede verhaal. Overigens niet relevant voor het begrip van je verhaal of het punt dat je maakt, maar ik vind het gewoon leuk om erbij te vertellen:)

Elektronen gaan veel langzamer dan de lichtsnelheid, maar het signaal kan wel 50-99% van de lichtsnelheid halen (de lichtsnelheids is de genoemde 30 cm/ns).

Hoe kan dat? Wel, stel het koperdraadje voor als een buis met knikkers van een kilometer lang. Op het moment dat je er aan de ene kant een knikker instopt duw je er aan de ander kant eentje uit. Stel dat je de knikker er met 1 km/h induwt, dan duurt het lang geen uur voordat er aan de andere kant een knikker uitrolt. De impuls plant zich dus veel sneller voort.

[Verwijderd]

Ligt er aan hoe veel die knikkers kunnen worden ingeduwd ! Zelfs als het maar een tiende van een millimeter is, dan zorgt dat voor extra vertraging.

Twintig jaar geleden of zo kwam ik er achter dat licht slechts met 60% van de lichtsnelheid door glas(vezel) gaat. Met andere woorden: je ping naar Amerika reist met zo'n 180 kilometer per milliseconde en terug. Amsterdam -> San Francisco = 8770 km. Kabels liggen nooit rechts, dus laten we 10000 km rekenen. (Waarschijnlijk meer). Dan duurt het 10000/180 = 56 milliseconden voordat het signaal er is. Je ping zal dus altijd minstens 112ms zijn. Met queuing times in routers zal het dus 120-150ms.

Ik dacht toen dat een electrisch signaal misschien wel sneller zou zijn dan glasvezel. Wel grappig: "mijn 1 Mbps ADLS is sneller dan jou 1 Gbps glasvezel !". (Delay is wat anders dan throughout !).

Echter, ik kwam er toen snel achter dat een electrisch signaal ook met ~60% van de lichtsnelheid door koper gaat. Qua delay maakt het dus niet veel uit.

[nullbyte]

Ik moest aan de Newtonpendel van Edme Mariotte denken bij je comment.

[Reactie gewijzigd door nullbyte op 26 juli 2024 21:43]

[VTOLfreak]

Niet perse. Je kunt sneller informatie sturen maar dan moet je rekening houden dat in je ontwerp een vertraging zit op signalen die van verder weg in de chip komen. Ipv alles synchroon te draaien op 1 klok kan je ook een asynchrone CPU ontwerpen.

[WillySis]

De bron is duidelijk: een persbericht van het Max Planck Instituut voor Polymeer Onderzoek. Met andere worden de onderzoekers zelf (via de persvoorlichter). De aanleiding is een artikel in Nature, wat ook netjes wordt gemeld.
Het Max Planck Instituut bestaat uit zeer gerenommeerd Duitse wetenschappelijke instituten
.
Van grafeen is al bekend dat het een goede geleider is. Zowel voor elektrische stroom als voor warmte. Het is eigenlijk gewoon een koolstoflaag van één atoom dik. Dit is dus het ultieme doel het dunner maken van de processoren. De elektronen verplaatsen (volgens het artikel in Nature) zich ook niet meer door het materiaal zelf, maar als een soort gas daaroverheen. De warmte productie is daardoor laag en dit wordt nog versterkt doordat met met heel lage spanningen kan worden gewerkt. De slijtage is hierdoor laag, waardoor de snelheid heel ver opgevoerd kan worden.

Denk niet dat de volgende generatie processoren al op basis van grafeen kan worden gemaakt. Grafeen is nog lastig te maken en als dat lukt moet het ook nog eens in nette banen, zonder ook maar enige onderbreking geproduceerd kunnen worden.
Voor de toekomst (10 of misschien nog langer) is dit wel veel belovend.

[Sissors]

Ze hebben interessant onderzoek gedaan, en dat is gepubliceerd in een toonaangevend tijdschrift. Echter het geneuzel rond terahertz processoren is enkel leukigheid erbij, helpt ze misschien bij het krijgen van financiering. Oftewel ik zou dat houden op marketing.

Maar het werkt wel: Als je kijkt op bijvoorbeeld google scholar zijn er grote hoeveelheden papers op het gebied van grafeen transistoren. Genoeg daarvan houden zich bezig met wat één van de primaire problemen is: De bagger on/off ratio van een grafeen transistor. Maar geen van diegene kom op een site als tweakers. Eentje die een onderzoek doet wat een stuk verder af staat van de primaire problemen (betekend niet dat het niet interessant is!), en er een marketing verhaaltje bij doet, komt wel op een site als tweakers.

[Wouter Tinus]

Echter het geneuzel rond terahertz processoren is enkel leukigheid erbij, helpt ze misschien bij het krijgen van financiering. Oftewel ik zou dat houden op marketing.

De wetenschappers zelf praten niet over processors. Tweakers lijkt zelf de conclusie te hebben getrokken dat de schakelsnelheid van transistors een beperkende factor is in het bouwen van processors met hogere kloksnelheid, of denkt het artikel op deze manier interessanter te maken.

Verplichte auto-analogie: het verkeer binnen een stad gaat niet beter doorstromen door snellere motoren in de voertuigen te zetten.

Met veel meer conventionele SiGe-transistors worden al vele jaren records van honderden gigahertzen gezet, meest recent bijna 800GHz. Grafeen is zeker interessante technologie, maar dit artikel is wel een hele simplistische benadering .

[Reactie gewijzigd door Wouter Tinus op 26 juli 2024 21:43]

[MicGlou]

Ik denk sowieso dat het geen vergelijk is met de materialen waarmee cpu's nu worden gemaakt en de warmteproblemen die daarbij ontstaan, grafeen heeft andere eigenschappen en zoals ik het begrijp gaat het veel efficiënter met warmte om. In zoverre dat de warmte die wordt opgewekt er zelfs voor zorgt dat het efficiënter gaat werken, niet alleen dat die warmte efficiënt wordt verdeeld. De weerstand is blijkbaar veel lager en daardoor wordt er al minder warmte opgewekt, maar de warmte die dus wordt opgewekt komt de prestatie ten goede. Plus dat het de mogelijkheid biedt om naar een nog veel kleine procedé over te gaan waardoor warmte sowieso al veel minder een issue wordt.

Maar de terahertz snelheden waarover gesproken wordt is uiteraard superlatief uitgedrukt, alleen al omdat de techniek wat dat betreft nog lang niet volwassen is. Dat cpu's e.d. sowieso al vele malen sneller kunnen worden met het gebruik van grafeen staat eigenlijk al vast, maar hoeveel is nog altijd flink wat giswerk. Maar in de nabije toekomst zullen bijvoorbeeld 50~100ghz cpu's absoluut mogelijk zijn zodra het ook op een goede manier geproduceerd kan worden, wat tot nu toe het grootste struikelblok is... alhoewel men wss al een dergelijke cpu zou kunnen produceren zal dit tegen enorme kosten zijn.

PS... volg de link in het artikel, daar wordt het iets beter uitgelegd, er zijn wat details 'lost in translation'

[Reactie gewijzigd door MicGlou op 26 juli 2024 21:43]

[DEVoTi0N]

Omdat grafeen een veel betere geleider is dan het nu gebruikte silicium. De warmteontwikkeling is recht evenredig met de weerstand die de stroom ondervindt een processor. De soortelijke weerstand van grafeen is 100 keer lager dan die van silicium, wat voor een aanzienlijk lagere warmteontwikkeling moet leiden.

[Verwijderd]

Edit: niet ver genoeg doorgeklikt (Tweakers linkt weer naar een samenvatting in het Engels en vandaar kun je weer naar de echte bron, dank aan @Sjoerdos). Het onderzoek zegt helemaal niets over processoren van welke kloksnelheid dan ook.

Dat verrast mij in het geheel niet. De enige manier om in populaire media te berichten over fundamenteel onderzoek is namelijk keer op keer door er een lulverhaal aan op te hangen over praktische toepassingen waar in het onderzoek met geen woord over wordt gerept. Dat is namelijk de enige manier waarop de massa het slikt. Zou je het hebben over waar het écht om gaat, in dit geval elektronen die zich als een gas gedragen en alle kwantummechanische zaken die daarbij komen kijken, dan klikt 99,9% verder. Je kunt je dan wel afvragen waaróm media het dan publiceren. In dit geval heeft het genoemde natuurkundige onderzoek namelijk helemaal niets met technologie te maken.

Mensen krijgen zo een heel verwrongen beeld van wetenschappelijk onderzoek. Mensen horen zo de klok luiden maar weten niet waar de klepel hangt. En dat kun je ze niet eens kwalijk nemen.

[DwarV]

Interessante vondst, maar het gaat een beetje ver om Nature Communications gezaghebbend te vinden. Ik denk dat dat wat nuance nodig heeft: de impactfactor (wat een maat is voor hoe vaak een artikel in het journal gemiddeld wordt geciteerd door andere artikelen) van het blad is 11, wat vrij hoog is maar nog steeds een aantal keer zo klein als Nature zelf (41). Nature Communications is een tijdschrift dat alleen online publiceert en niet dezelfde editoriale standaard heeft als Nature of Science (de selectie is minder streng). Dat wil niet zeggen dat het onderzoek niet interessant is, maar het betekent wel dat het waarschijnlijk door Nature zelf is afgeschoten, waarschijnlijk met de suggestie om het vervolgens in hun zustertijdschrift Nature Communications te publiceren.

[Verwijderd]

ik probeer even te bevatten wat voor performance bump dat zou zijn ... we zitten nu rond de 4 ~ 5 GHz range ... als ik zie wat je daar allemaal al mee kan doen, dan is een factor 200 snellere klokfrequentie (mits de ipc natuurlijk niet dramatisch daalt maar dan nog) nauwelijks te bevatten.

[flowerp]

nauwelijks te bevatten.

De snelheid zal snel "opgegeten" worden hoor door van alles en nog wat. Bedenk dat computers ooit op 1Mhz en zelfs lager draaide en dat we daar veel dingen mee deden die in essentie niet zo gek veel verschilde van wat we nu doen.

Datasets zijn groter geworden, resoluties hoger, enorm veel meer kleuren voor graphics toepassingen, veel operaties die vroeger een dag rekenen kosten zijn nu real-time of near real-time (denk aan b.v. eenvoudige rotatie van een plaatje, daar stond zelfs mijn 25Mhz computer uit jaren 80 een dag op te crunchen).

Er zullen vast wel nieuwere toepassingen komen, met name AI achtige dingen voor analyse van text (denk aan Watson) zal een grotere vlucht kunnen nemen.

[daellat]

IPC, cache, totaal transistoren aantal en ram gaan inderdaad allemaal erg mee tellen met wat je nou werkelijk hebt aan een simpelweg hogere clock.

[loki504]

vergeet niet dat alleen ghz niet alles zeggen.

pricewatch: AMD FX-9590 Black Edition

4,7ghz en 5ghz turbo

pricewatch: Intel Core i7-4790K Boxed

4 ghz 4,4 ghz turbo.

toch is de intel VELE male sneller als AMD. terwijl de AMD toch veel meer ghz hebben.

[spNk]

Bij een gelijke architectuur klopt het natuurlijk gewoon.

[Fredi]

Het gaat hier natuurlijk niet om een klein verschil van 1 GHz in dezelfde grootte-orde tussen twee verschillende processoren. Het gaat hier om een andere grootte-orde van THz. Reken dus maar dat je dat verschil in snelheid zal merken.

[Verwijderd]

Juist jij bent de eerste die hetzelfde denkt als ik. Tuurlijk, het kan heel goed dat er hogere
latencies on die komen, misschien wat extra code om dat soort snelheden mogelijk te maken. Maar we hebben het hier niet over " een paar gigahertzen erbij" , maar een vele factoren hogere snelheid. Kan niet anders dat de performance vele malen hoger zal liggen (zelfs als de ipc 1 word, zijn dat een heleboel instructies).

hogere resoluties, mmm, persoonlijk denk ik dat er nog 8K komt, daarna zie ik persoonlijk het nut niet meer van in om meer pixels te hebben behalve in heel specifieke cases. Als ze deze technieken ook in GPU's gaan planten, dan denk ik dat dat wel goed komt. CPU zie ik daar niet zoveel meer aan bijdragen.

Desalnietemin, ja ze zullen er vast wel iets voor vinden, denk dat vooral mensen die " iets" renderen (video/audio/game dev) hier blij mee zijn.

Zal er een plek zijn voor zulke monsterkracht? Ja , tuurlijk, server side, man daar kun je niet genoeg rekenkracht hebben , vooral wetenschap zou hier heel blij mee zijn lol.
Maar voor de consument? Mmmm denk dat die zulke performance (nog) niet nodig hebben. We streamen tegenwoordig toch al meer en meer,de meeste lichte gebruikers die ik ken gebruiken een klein laptopje of een tablet. Vaste pc's ... zie ze steeds minder. Geeft al aan dat voor de gemiddelde consument meer performance eigenlijk niet zo'n grote zorg is (mist het soepel werkt kwa browsen en wat tekstverwerken, beetje HD film af kunnen spelen zijn de meeste al blij).

[Verwijderd]

600~700 mhz klokverschil vind ik niet veel eerlijk gezegd, dan hebben we het over 15 ~ 20% verschil in klok, dat huidige intels beter presteren op CPU gebied en waarom is mij duidelijk. 5Ghz is 0.5% van een THz clock.

Daarnaast maak ik geen enkele vergelijking tussen huidige amd en intel cpu's,
hypothetisch amd en intel hebben allebei een THz processor. Dan zullen beide THz verises vele malen sneller zijn dan hun GHz varianten. Of de IPC moet wel heeeeel dramatisch worden.

[VliegendeVis]

Ben echt onder de indruk van de mogelijkheden die grafeen biedt. Ben alleen bang dat ik met een kormme rug en een stok over straat strompel voordat deze vondsten daadwerkelijk in consumenten producten toegepast zullen gaan worden.

[SpiekerBoks]

Veel van de mogelijkheden van grafeen bevinden zich buiten de elektronica, of binnen minder kritische elektronische toepassingen. Gebruik in chips zal nog even duren maar zeer efficiënte LED-lampen en verwarmingspanelen zijn al te koop. En grafeen kan ouderwetse kolencentrales zelfs procenten efficiënter, of wielrenfietsbanden robuuster en tegelijkertijd lichter, maken.

Lowtech-toepassingen zijn er dus al volop. Voor hightech moet enerzijds de kwaliteit/regelmatigheid en de productiesnelheid van het grafeen nog sterk verbeteren (de gewenste kwaliteit vergt volgens mij nog steeds pielen met potlood en pladband). Anderzijds moet het begrip van het gedrag van grafeen in rekenelektronica nog veel beter worden.

[LopendeVogel]

Haha als je nu grafeen inkoopt kan je met je kromme rug misschien wel in een Ferrari zitten 😁

[stewie]

Grafeen kost haast niets om te maken, dus ik denk het niet. (veel goedkoper als silicium)

[Verwijderd]

Da's niet helemaal waar; de materiaalkosten zijn laag, massa-productie lukt zelfs nog niet eens dus laat staan dat we een uitspraak kunnen doen of het goedkoop is.
Op laboratorium-schaal is de kostprijs relatief laag.

[stewie]

Massa productie is wel al mogenlijk, alleen is het qua wat voor chips je er mee kunt maken nog niet bepaald interessant.
grafeen zal pas over 4 jaar ook echt gebruikt gaan worden op massa schaal, vooral voor de wat kleinere chips (smartphones, etc)

[Sissors]

Heb je daar een bron voor? Ik ben namelijk wel benieuwd wie die tijdschaal heeft voorspeld.

Als ik namelijk een wilde voorspelling doe, dan vermoed ik dat grafeen, als het uberhaupt ooit gebruikt gaat worden *, binnen zo'n 5-10jaar gebruikt zal worden voor sommige specialistische toepassingen. Bijvoorbeeld high-speed optische interconnects, terahertz imaging, mogelijk bij mm-wave RF, etc. Voor gebruik als CPU zou ik nog een tijd verder kijken (al blijft het natuurlijk ook gokken hier).

* Er zijn wel meer wondermaterialen geweest in de loop der tijd. Carbon nanotubes gingen ook het wondermateriaal worden overal voor.

[stewie]

http://wccftech.com/idf13...sing-results-expect-2020/
http://www.datacenterdyna...esearch/87785.fullarticle

Wilde voorspelling

[Iblies]

Daar mogen wel weer een aantal jaren bij als het al gebruikt zal worden.

http://www.anandtech.com/show/9447/intel-10nm-and-kaby-lake

Finally, looking at a longer term perspective, while Intel won’t be able to maintain their two year development cadence for 10nm, the company hasn’t given up on it entirely. The company is still hoping for a two year cadence for the shift from 10nm to 7nm, which ideally would see 7nm hit volume production in 2019. Given the longer timeframes Intel has required for both 14nm and 10nm, a two year cadence for 7nm is definitely questionable at this time, though not impossible.

Gezien de bedragen die ze investeren in lithografie zullen ze dat wel deels terug willen verdienen. Al zou het bij wijze van morgen mogelijk zijn, dan zie ik in ieder geval de grote partijen niet zomaar even overstappen. Dan zullen ze eerst de oude apparatuur willen uitfaseren voordat ze massaal de nieuwe techniek adopteren.

[WillySis]

De kosten van het materiaal zijn laag, maar de productie van een goede laag grafeen es nog uiterst lastig. Zeker als er geen gaten in mogen zitten is het nog nagenoeg onmogelijk. Je hebt namelijk een drager nodig. Deze moet het niveau van een koolstof atoom vlak zijn. Koolstof atomen zijn ook nog eens erg klein.

Met deze methodehttp://www.nature.com/nna.../full/nnano.2010.132.html kan het wel, maar de kans op een 100% goed vel grafeen is daarbij nog steeds nihil. Slechts 1% heeft een bruikbare kwaliteit, maar dan heeft men wel een vel ter grootte van een 30 inch beeldscherm (16:9).

[BeerenburgCola]

Je weet dat zand bestaat uit Silicium ? Nee ?

[stewie]

Nee echt? Alleen kost het maken van puur silicium gigantisch veel geld. (je gaat niet zomaar even wat zand graven en even een chipje bakken in de zon)

[the-body]

Potloden hamsteren dus

[Aham brahmasmi]

En plakband...

[Titan_Fox]

Terahertz processoren ... Klinkt leuk, maar of we daar veel mee opschieten ? Fabrikanten liggen al jaren rond de 3 - 4 GHz. Qua kloksnelheid verandert er bijna niks. Zelfs al zouden ze processoren van 1000+ GHz kunnen maken, dan nog zal het niet gebeuren omdat er amper software is (games uitgezonderd) die met dergelijke snelheden overweg kan. Daarbij moeten alle andere componenten daar op worden aangepast.

Fabrikanten zullen de snelheden dan in muizenstapjes gaan verhogen omdat iedere kloksnelheid maximaal moet worden benut om zo het hoogste financiële rendement te kunnen behalen. Kortom; de komende (minstens) 25 jaar zie ik dat niet gebeuren.

[BeerenburgCola]

Waarom zou software niet kunnen draaien op een theoretische 1Thz processor ?
Genoeg wetenschappers zouden hun vingers aflikken bij een processor die 1000x sneller is.

[Reactie gewijzigd door BeerenburgCola op 26 juli 2024 21:43]

[LopendeVogel]

Ik zelf zal er op dit moment geen reet mee opschieten.
Maar als je de 2 markten bekijkt
Zakelijk ( onderwijs / wetenschap / etc )
Particulier ( jij en ik.. )

Voor particulieren zal het op dit moment niks doen, ja gigantische snel cpu coins minen..
Voor het zakelijke gedeelte is het wel extreem leuk lijkt mij, nu met al die mega computers zo groot als een huis straks in een mini tower.

Daarbij als we naar de geschiedenis kijken kan het idd wel minimaal 25 jaar duren, echter kunnen we niet in de toekomst kijken. Oftewel misschien dat er ook voor particulieren software gaat komen waarbij je met 3-4ghz het niet eens opgestart krijgt.

Zelfde geld als je kijkt naar de opslag schijven.. Ik kan me nog herinneren dat ik mijn eerste super duper game / internet / word pc in elkaar zetten, maar liefst 30gb hdd. Want ja wat moest ik met meer dan dat, en dit was vergeleken de rest echt ontiegelijk veel dat ze me voor gek verklaarde en het deed om te ''showen''..
Nu zit ik met 2x 2tb extern en 1tb ssd en 2 tb interne hdd.

Net als deze cpu moet je gewoon je fantasie laten gaan en niet naar het verleden kijken maar juist naar de toekomst. 1 cpu die je hele huis bestuurd (bewijzen van spreken), je auto word gecheckt, je pc, je tv, je alles qua electronica. ( krom voorbeeld maar goed laat de fantasie maar los en voor je het weet is het werkelijkheid )

[FrankHe]

Ik vind het geweldig om de wonderbaarlijke eigenschappen van grafeen voorbij te zien komen in alle nieuwsartikelen de laatste tijd. Nu uit empirisch onderzoek is gebleken dat een terahertz frequentie haalbaar is kan er vervolgonderzoek plaatsvinden. Eens zien hoe snel er nieuwe technologie beschikbaar komt naar aanleiding van deze ontdekking. Waarschijnlijk niet binnen vijf jaar.

Grafeen is een enkele laag zuivere koolstofmoleculen. Koolstof hebben we genoeg op de wereld het zit immers in ieder potlood. De grondstof kost bijna niets maar er gaat nog best een hoop moeite in zitten om uit ruwe grafiet zuiver grafeen te verkrijgen. Het is de truuk om het op de juiste manier in de gewenste samenstelling te fabriceren zodat je de laag met enkele moleculen krijgt. Er zijn nog enkele stappen te gaan om de productie te kunnen opschalen naar de benodigde schaal.

[Miglow]

De gigahertz-race is dood, leve de terahertz-race!

[Fredi]

Dan zit je wel met een Terahertz processor maar daar ben je niet veel mee dan. Bottleneck blijft dan nog altijd de opslag die opereert in grootte-orde van Gigabyte. Maar ok, er moet natuurlijk ergens als eerste vooruitgang geboekt worden qua snelheid, en hier is het de processor. De opslag moet dan maar volgen.

[Tourmaline]

Ik doe het voor een opslag medium die met terabytes tegelijk kan opslaan. We zitten nu nog steeds op Megabytes.

[Fredi]

Over pci-e zitten we nu al op snelheden van GB/s voor opslag. Het is nog duur maar het is mogelijk.

[Tourmaline]

Alleen de Nvme-ssd's komen daar een beetje bij in de buurt. De gangbare ssd's zitten daar nog lang niet op. Die blijven hangen bij 600-700MB/sec. Er worden wel trucjes toegepast door 2GB van je RAM te reserveren als cache(Samsung) zodat het lijkt alsof ze sneller zijn. Schrijven zal altijd op de max. snelheid van de fysieke ssd gaan.

[22masz]

En straks kunnen we het ook nog groeien

http://www.acs.org/conten...ideal-supercapacitor.html

[sjettepetJR.]

door al deze ontdekkingen op het gebied van grafeen, zullen potloden binnenkort peperduur worden.

[BeerenburgCola]

Ach Apple brengt straks gewoon de iPencil uit met processoren in je grafeen.