Ga je de monitor gebruiken voor gaming, dan worden eigenschappen als een hogere refreshrate, responstijden, inputlag en de aanwezigheid van FreeSync of G-SYNC relevant. Voor zakelijk gebruik kun je deze sectie rustig overslaan, want daarvoor heb je al deze features niet nodig.
Koop je een 'normale' monitor, dan heeft die vaak een refreshrate van 60Hz, wat wil zeggen dat 60 keer per seconde een nieuw beeld wordt vertoond. Een gamingmonitor kan minstens het dubbele aantal beelden per seconde laten zien of nog veel meer, deels ook afhankelijk van de resolutie. Full-hd-monitors zijn er bijvoorbeeld met een refreshrate van 360Hz, terwijl 4k-exemplaren nog niet verder komen dan 160Hz. Een hogere refreshrate maakt dat bewegende beelden er scherper uitzien. Bovendien leidt het tot minder inputlag, of de vertraging tussen het moment dat je op een knop drukt en er in het beeld iets verandert. De inputlag is niet alleen afhankelijk van de refreshrate, maar ook van de verdere beeldverwerking die in de monitor plaatsvindt voordat het signaal naar het paneel wordt gestuurd.
Een gamingmonitor met een hoge refreshrate kan voor fanatieke spelers echt een verschil maken. Ben je een meer gemiddelde speler, dan is vooral de stap van 60Hz naar 144Hz of hoger merkbaar, terwijl bij nog hogere refreshrates sprake is van afnemende meeropbrengst. Bedenk ook dat je een zeer krachtige pc nodig hebt om 144fps te halen in recente titels, laat staan een hogere waarde om schermen met een nog hogere refreshrate optimaal te kunnen gebruiken.
Responstijden
Gtg, mprt, ulmb
Hoe scherp bewegend beeld er op een lcd-monitor in de praktijk uitziet, hangt behalve van de gtg-responstijd af van de tijd dat ieder beeld stilstaat op het scherm, ook wel de mprt-responstijd genoemd. De afbeelding hierboven geeft daarvan een indruk. Naast het ophogen van de refreshrate is er nog een manier om de mprt-responstijd te verhogen: het inlassen van een korte zwarte pauze tussen ieder beeld. Op lcd-monitors wordt dat over het algemeen bereikt door het backlight steeds even uit te zetten. De functie, te vinden op vooral duurdere gamingschermen, is bekend onder verschillende namen, waaronder ulmb en elmb. De betere implementaties stellen je in staat de lengte van de knippering aan te passen en laten toe de functie te gebruiken als FreeSync of G-SYNC actief is.
Een hoge refreshrate is leuk en aardig, maar uiteindelijk bepaalt de snelheid van de vloeibare kristallen in het (lcd-)paneel hoe snel er een nieuw beeld kan worden getoond, ook wel de gray-to-gray-, of gtg-responstijd van het scherm. Bij een 60Hz-scherm moet er iedere 16,67ms een nieuw beeld op het scherm staan, bij een 144Hz-monitor wisselen beelden elkaar iedere 6,94ms af, terwijl een beeld op een 240Hz-monitor slechts 4,17ms blijft staan. Logischerwijs reageert het paneel idealiter sneller dan die waarde, maar in de praktijk zien we dat dat lang niet altijd het geval is.
Om de respons van een lcd-paneel te versnellen, maken fabrikanten van lcd's gebruik van overdrive. Bij het overschakelen van de ene naar de andere kleur wordt tijdelijk een hogere spanning naar de pixel gestuurd dan de beoogde waarde, zodat de overgang flink sneller verloopt. De meeste schermen hebben een aantal verschillende instellingen voor de overdrive, waarbij de snelste instelling het signaal het meest overstuurt. Dat kan in de praktijk flink zichtbare ‘overshoot’ en ‘undershoot’ opleveren. In de foto hieronder zie je die bijvoorbeeld als een witte halo achter het ufootje, dat over het scherm beweegt. Veel overshoot vinden we in de praktijk nog storender dan trage responstijden, reden dat we de overdrive bij aanvang van een monitortest afstellen op een waarde waarop het scherm zo snel mogelijk is, maar geen overdreven artefacten laat zien.
Bij Tweakers meten we de responstijd van een scherm vervolgens door een gemiddelde te nemen van twintig overgangen tussen verschillende grijstinten, zwart en wit. Niet alle overgangen tussen verschillende kleuren verlopen namelijk even snel. Vooral bij monitors op basis van een VA-paneel zijn de verschillen vaak heel groot, waarbij overgangen tussen zwart en donkergrijs héél traag verlopen, met gemeten responstijden van 20ms of meer. Je kunt dat zien als black smearing, een vegerig spoor in bewegende beelden met donkere grijstinten. Het moge duidelijk zijn dat dat voor gamingdoeleinden niet ideaal is.
:strip_exif()/i/2005176114.jpeg?f=imagenormal)
Om erachter te komen of de monitor die je wilt kopen, snelle responstijden biedt, lees je het best de reviews op Tweakers en andere sites met apparatuur om de responstijden van het scherm te meten. De specificaties van fabrikanten zelf zijn vrijwel nutteloos. Die nemen vaak het resultaat van de snelst mogelijke kleurovergang in de snelst mogelijke overdrive-instelling, wat lelijke overshootartefacten oplevert. Zodoende pronken veel monitors met een responstijd van '1ms', terwijl we in de praktijk zien dat de gemiddelde gtg-responstijd op een realistische instelling bij een gamingmonitor toch eerder in de ordegrootte van 5ms ligt.
FreeSync en G-SYNC
Een variabele refreshrate is een must voor een gamingmonitor. Zakt de framerate bijvoorbeeld van 144 naar 121 frames per seconde als je videokaart het even niet bijhoudt, dan schakelt het scherm ook terug naar dezelfde 121Hz. Het alternatief is dat de monitor altijd wacht op ieder volledig beeld, wat extra inputlag met zich meebrengt, of dat frames gedeeltelijk worden getoond. De zichtbare harde overgang tussen twee frames die je dan zou kunnen zien, wordt ook wel tearing genoemd.
Voor de synchronisatie tussen monitor en videokaart bestaan verschillende technieken. Heb je een AMD-videokaart, dan gebruik je FreeSync, terwijl Nvidia-kaarten met G-SYNC overweg kunnen. Bepaalde consoles, zoals Xbox One- en Series-consoles en de PS5, ondersteunen HDMI Forum VRR, een aan FreeSync verwante techniek die onderdeel is van de HDMI 2.1-specificatie. Xbox-consoles kunnen ook gebruikmaken van FreeSync op schermen met een HDMI 2.0-poort, mocht je scherm geen HDMI 2.1 hebben.
Op de betere gamingschermen zie je over het algemeen een FreeSync- of G-SYNC-logo. Standaardenorganisatie VESA, die ook achter de DisplayHDR-logo's zit, heeft onlangs twee eigen keurmerken in het leven geroepen. In de onderstaande tabel zie je een overzicht van alle logo's en wat je mag verwachten van een scherm dat het voert.
Nvidia G-SYNC | AMD FreeSync | VESA | ||||||
G-SYNC Compatible | G-SYNC | G-SYNC Ultimate | FreeSync | FreeSync Premium | FreeSync Premium Pro | MediaSync Certified | AdaptiveSync Certified | |
Bereik | verschilt | vanaf 1Hz | 1-144Hz> | verschilt | verschilt | verschilt | <48-60Hz> | <60-144Hz> |
Lfc* | geen eis | Ja | Ja | geen eis | Ja | Ja | geen eis | geen eis |
Hdr | geen eis | geen eis | Ja | geen eis | geen eis | Ja | geen eis | geen eis |
Flikkering/ artefacten |
nee | nee | nee | nee | nee | nee | nee | nee |
Responstijden | geen eis | geen eis | geen eis | geen eis | geen eis | geen eis | geen eis | <5ms gemiddeld |
Variabele overdrive** | geen eis | Ja | Ja | geen eis | geen eis | geen eis | geen eis | geen eis |
*Lfc: low framerate compensation, een techniek waarbij het scherm beelden dubbel laat zien op het moment dat de refreshrate onder het bereik van de monitor zakt, waardoor FreeSync blijft werken tot de helft van het minimum, bijvoorbeeld 24Hz bij een scherm met FreeSync vanaf 48 Hz
**Variabele overdrive: op dezelfde overdrive-instelling blijft de balans tussen responstijd en overshoot ongeveer constant op het moment dat de refreshrate van het scherm verandert. Zonder variabele overdrive kan er op lagere refreshrates bijvoorbeeld zeer veel overshoot te zien zijn, tenzij je de overdrive-instelling handmatig aanpast
:strip_exif()/i/2004510124.jpeg?f=imagemedium)
aan boord
Waar de meeste logo's laten zien dat een monitormaker zijn scherm voor een (betaalde) controle langs een videokaartenmaker of de VESA heeft gestuurd, is de samenwerking tussen schermfabrikant en Nvidia voor G-SYNC en G-SYNC Ultimate-schermen inniger. Deze monitors hebben een speciale scaler van Nvidia aan boord. Dat brengt meer beloften met zich mee, maar vaak ook een hogere prijs en een beperkt aanbod.
Ook als een scherm geen logo heeft of als je een FreeSync-monitor zonder G-SYNC-logo met een Nvidia-kaart wilt gebruiken, kun je vaak toch een variabele refreshrate gebruiken. Daarop is echter geen garantie en er kunnen dan ook visuele artefacten als (duidelijk) geflikker optreden. Ook op goedgekeurde schermen is de helderheid van het beeld bij snelle wisselingen van de refreshrate soms niet volledig stabiel. De VESA heeft aan zijn nieuwe keurmerken een aantal criteria voor flikkering verbonden, terwijl AMD en Nvidia op hun beurt ook beloven dat de schermen met hun logo's minimaal tot geen last hebben van dit effect.