Inleiding
Windows 8 betekende een flinke ommezwaai voor Microsoft en de Windows-gebruikers. Het is alweer twee jaar na de release, maar nog altijd wil het besturingssysteem maar niet de populariteit krijgen waarop Microsoft hoopte. Met Windows 8.1 claimde Microsoft nederig geluisterd te hebben naar de kritiek, maar ondanks enkele flinke aanpassingen lijkt het concept maar niet aan te slaan bij de consument.
Microsoft geeft het echter nog niet op en hanteert een strategie van periodieke updates om zijn besturingssysteem bij te werken. Vandaar dat we op 8 april, een halfjaar na de introductie van Windows 8.1, een update van die update voorgeschoteld krijgen. Het gaat niet om een grote update, maar om bijschaven, optimaliseren en verfijnen.
Windows 8 bracht een grote scheiding tussen de traditionele Windows-omgeving en de nieuwe Modern UI-interface met zich mee. Windows 8.1 stond grotendeels in het teken van het overbruggen van die scheiding, zodat gebruikers niet continu het idee hadden van de ene omgeving naar een totaal andere geslingerd te worden. De update van Windows 8.1 gaat verder op deze weg; belangrijke wijzigingen betreffen elementen van de desktopomgeving die in het nieuwe Start-menu terugkomen en vice versa.
Automatisch starten in de desktopomgeving
Misschien wel de allerbelangrijkste wijziging die de update brengt naar gebruikers, is eigenlijk een simpel vinkje. Met Windows 8.1 bracht Microsoft de mogelijkheid om direct in de desktopomgeving te starten. Standaard stond deze optie echter uit en doorsneegebruikers zullen de mogelijkheid veelal niet gevonden hebben, aangezien die nogal is weggestopt bij de taakbalkopties. Wie Windows 8.1 installeerde of bijvoorbeeld een nieuwe laptop kocht, kreeg dus standaard telkens de nieuwe startomgeving voor zijn kiezen en in veel gevallen zal dit zo gebleven zijn, wellicht tot frustratie van de gebruiker.
Bij onze review van Windows 8 schreven we al dat de nieuwe omgeving vooral zijn nut heeft als je over een touchscreen beschikt. Als je met muis en toetsenbord vaak in de Modern UI-omgeving terechtkomt, is het gebruik van dat deel van het besturingssysteem een frustrerende aangelegenheid.
Microsoft maakt daar nu grotendeels een einde aan. Windows detecteert na het doorvoeren van de update of er een touchscreen aanwezig is en zo niet, dan wordt het systeem in het vervolg automatisch in de traditionele desktopomgeving gestart. Wie geen touchscreen heeft en toch met Modern UI wil starten, kan dit aanvinken op de desbetreffende plek in de taakbalkopties. Omgekeerd, wie wel een touchscreen heeft en in de traditionele desktopomgeving wil starten, haalt het vinkje weer weg. Wie standaard in Windows oude stijl start, krijgt wel een paar korte hints over de werking van het nieuwe startmenu.

Dit is een aanpassing die Microsoft natuurlijk uit oogpunt van gebruiksvriendelijkheid direct bij Windows 8 had moeten implementeren. Dat het bedrijf dit niet heeft gedaan, is waarschijnlijk omdat het zoveel mogelijk mensen direct met de nieuwe omgeving wilde laten kennismaken, met in het kielzog daarvan een grote schare ontwikkelaars die apps voor de omgeving zouden gaan maken.
Ook moesten laptopfabrikanten een reden hebben om touchscreens aan hun apparaten toe te voegen, wat het gebruik van het startmenu weer zou bevorderen. Met andere woorden, Microsoft wilde een kip-en-ei-situatie doorbreken. Die strategie is slechts ten dele gelukt. Nog altijd loopt Windows 8 niet over van de apps en brengen fabrikanten maar wat graag laptops zonder touchscreen uit om de kosten te drukken. Bovendien was de prijs, ontevredenheid bij een grote groep non-touchgebruikers, een hoge.
Het is hoe dan ook fijn dat Microsoft de startomgeving niet meer opdringt aan gebruikers zonder touchscreen. Een verbetering die daarmee direct verband houdt, is dat Windows 8.1 dan direct de bestandskoppeling van afbeeldingen en video omzet. Die bestanden worden niet meer standaard geopend in de apps Photos en Video van de nieuwe omgeving, maar in de Photo Viewer en Media Player van de desktopomgeving.
Microsoft lokt gebruikers nu op een subtielere manier naar het nieuwe Windows. De update voorziet Windows 8.1 namelijk standaard van een icoontje van de Windows Store op de taakbalk. De Windows Store is een app van de nieuwe omgeving en alle apps 'nieuwe stijl' verschijnen in het vervolg op de taakbalk als ze geopend worden. Ook kunnen ze aan de taakbalk vastgepind worden, net als traditionele Windows-programma's.

Het doel is uiteraard om gebruikers niet te honkvast te laten worden. De aanpassing biedt een directe toegang tot nieuwe apps, zonder dat je de desktop hoeft te verlaten. Nadeel is wel dat die apps fullscreen worden geopend en het Modern UI-design maakt dat je toch een behoorlijke omslag moet blijven maken. Overigens werkt Microsoft volgens geruchten wel aan de mogelijkheid om ook de nieuwe apps in verplaatsbare en schaalbare vensters te laten draaien, maar die functionaliteit zou pas in 2015 doorgevoerd worden.
/i/1396010683.jpeg?f=imagenormal)
De taakbalk in het Start-menu
Aan de Modern UI-omgeving zijn twee wijzigingen doorgevoerd die al snel in het oog springen. De opvallendste is de aanwezigheid van de taakbalk in het Start-menu. Deze is standaard weliswaar niet zichtbaar, maar op te roepen door de muiswijzer onder in het scherm te plaatsen. Het is verrassend dit element uit de traditionele omgeving ineens in het Start-menu terug te zien. Ook dit lijkt als doel te hebben om de twee verschillende werelden meer samen te brengen en het moet de bediening van de nieuwe interface vooral voor toetsenbord-en-muisgebruikers makkelijker maken. Dat lukt deels, maar doet ook wat geforceerd aan; vormgeving en functionaliteit van de twee werelden verschillen nogal.
/i/1395931324.png?f=imagenormal)
Ook om andere redenen pakt de toevoeging niet altijd even goed uit. Ten eerste verschijnt de taakbalk niet direct bij het bewegen van de muiswijzer naar het onderste deel van het scherm; je moet dan nogmaals een beweging naar beneden maken. Dat is even wennen, maar voorkomt dat de balk te pas en te onpas verschijnt. Ten tweede bedekt de taakbalk soms delen van de fullscreen-apps. Een derde punt is dat de taakbalk niet op te roepen is via remote desktopprogramma's of in virtuele omgevingen.
Naast de taakbalk springt de aanwezigheid van een uitknop en zoekfunctionaliteit op het startscherm in het oog. De uitknop, die ook de mogelijkheid tot herstarten en het activeren van de slaapstand biedt, is waarschijnlijk zo nadrukkelijk aanwezig omdat gebruikers deze maar moeilijk konden vinden bij de instellingen van Windows 8. Het is wel de vraag of deze functionaliteit zo prominent deel moet uitmaken van het besturingssysteem anno 2014.
Zoeken was al op diverse manieren mogelijk binnen de Modern UI en die mogelijkheden waren minder verstopt dan het afsluiten of herstarten. Gebruikers konden de zoek-charm oproepen door erop te klikken na het invoeren van de toetscombinatie Win+C, door de charms-bar te laten verschijnen via het rechterdeel van het scherm, direct via Win+S of nog simpeler: door gewoon te beginnen met typen in het Start-menu. Met alleen de muis was het voor sommige gebruikers blijkbaar toch lastig; daarom heeft Microsoft zoeken nu tot een vast onderdeel van het startscherm gemaakt.
Grijze vensters in de Modern UI
De overige wijzigingen in het Start-menu zijn wat meer verborgen of subtieler. Binnen apps verschijnt nu een titelbalk als je de app opent. De balk verdwijnt na enige seconden, maar is weer op te roepen door met de muiswijzer over het bovenste deel van de app te bewegen. De titelbalk biedt de mogelijkheid het ouderwetse kruisje te gebruiken om de app af te sluiten en ook is de app te minimaliseren. Het maakt het makkelijker voor nieuwe gebruikers om met de muis te werken; het wegslepen om af te sluiten was niet voor iedereen duidelijk. Nadeel is dat de titelbalk, net als de taakbalk, over schermelementen kan vallen, bijvoorbeeld bij websites.
Daarnaast kun je als gebruiker nu rechtsklikken in de linkerbovenhoek van de app-titelbalk om een contextmenu op te roepen dat de mogelijkheid geeft de app te splitsen, minimaliseren, maximaliseren of sluiten. Net als de taakbalk is dit een onderdeel in Windows 'oude stijl'. Het grijze venster vloekt behoorlijk met de rest van het design van het nieuwe Start-menu.
Muisgebruikers kunnen nu ook een contextmenu oproepen als ze rechtsklikken op een tegel in het Start-menu. Ze krijgen dan geen balk met opties meer onder in het scherm te zien. De mogelijkheden om de app te 'ontpinnen' van het Start-menu, te deïnstalleren of de tegel te vergroten of verkleinen staan nu in het contextmenu. Daaraan is nu de optie om de app aan de taakbalk vast te pinnen toegevoegd. Een rechtermuisklik op het Start-menu buiten de tegels geeft de mogelijkheid om groepen apps een naam te geven.
Internet Explorer 11 bevat de kleine wijziging dat de url-balk en het tab-overzicht niet meer na enkele seconden naar beneden schuiven, maar gewoon zichtbaar blijven. Misschien vonden gebruikers de verdwijning verwarrend. Het effect is nu wel dat de taalkbalk voor de schermelementen verschijnt en dat geldt helemaal voor de voorbeeldweergave. Overigens toont de taakbalk niet de verschillende tabs in de taakbalk-voorbeeldweergave van de Modern UI-versie van IE11. Dit is wel het geval bij de desktopversie.
Als een gebruiker nieuwe apps heeft geïnstalleerd, maakt Windows dat bekend via een notificatie op het startscherm, naast het pijltjesicoon dat naar het overzicht van de apps leidt. Dat overzicht van apps heeft een nieuwe weergave; via de optie 'toon meer apps' in de Tiles-charm is in te stellen dat de icoontjes en tekst minder ruimte innnemen, zodat er meer op de overzichtspagina passen.
Nieuw is ook een overzicht van de resterende opslaghoeveelheid. Dit overzicht is te vinden bij de pc-instellingen bij 'pc en apparaten'. De gebruiker krijgt hier een overzicht van de ruimte die apps innemen, maar ook is een onderverdeling in foto's, video, muziek en downloads gemaakt. Ten slotte kan de gebruiker hier zijn prullenmand legen.

Tot slot
Naast de wijzigingen die we hebben besproken, is er een belangrijke aanpassing die nog niet aan bod is gekomen. Microsoft heeft de systeemeisen verlaagd en Windows 8.1 moet nu ook soepel draaien op systemen met 1GB geheugen en 16GB opslagcapaciteit. De reden is simpel; het concern wil dat het besturingssysteem ook op goedkopere tablets en laptops terechtkomt. Bij tablets is Android heer en meester in dit segment, terwijl Chromebook marktaandeel afsnoept bij laptops. Helaas hebben we nog niet kunnen testen of Windows 8.1 ook echt soepel draait op instapsystemen, dus durven we hierover nog geen uitspraken te doen. Evenmin heeft Microsoft bekendgemaakt welke veranderingen zijn doorgevoerd om dit mogelijk te maken.
Wie had verwacht dat de update met grote veranderingen gepaard zou gaan, komt bedrogen uit. Wie had gehoopt op nieuwe functionaliteit voor de desktopomgeving ook. Als de update ons iets leert, is het de richting die Microsoft op wil met Windows 8. Het bedrijf gaat door op de weg die is ingeslagen met Windows 8.1. Doel is dat ook muisgebruikers 'het nieuwe Windows' gaan gebruiken en niet blijven hangen bij de oude desktop. Inderdaad maken de wijzigingen de toegang tot en het gebruik van de Modern UI met de muis iets makkelijker. Microsoft bleek daarvoor zelfs bereid af te wijken van een consistent ontwerp van de Modern UI.
De wijzigingen zijn echter niet voldoende om gebruikers daadwerkelijk over de streep te halen. Momenteel hebben ze door de focus op touch nog niet veel te zoeken in de Modern UI en daar verandert deze update weinig aan. Dat kan alleen veranderen als er meer apps komen die echt iets te bieden hebben, waarbij er bovendien geen vergelijkbare programma's voor de oude desktop moeten zijn.
Pas als de apps voor het Start-menu ook als vensters en niet slechts fullscreen gedraaid kunnen worden, en dat zit er aan te komen, kan de transformatie van Windows goed op gang komen voor gebruikers van muis en toetsenbord. Met deze update zet Microsoft kleine stapjes in de goede richting, maar om Windows 8 een positiever imago te geven dan het nu heeft, is meer nodig.
Update 1 voor Windows 8.1 is vanaf 8 april te downloaden