Inleiding
Inleiding
In aanloop naar de LTS-release met meerjarige ondersteuning die in april volgend jaar uitkomt, heeft Canonical opnieuw een Ubuntu-versie uitgebracht. Ubuntu 13.10 heeft codenaam Saucy Salamander gekregen en is net als de 13.04- en 12.10-releases een typische tussenrelease met nieuwe features die nog niet geheel zijn uitontwikkeld.
Bekend voorbeeld van die features is Smart Scopes, de zoekpanelen die Canonical in de Unity-interface heeft verwerkt. Ook zouden in Saucy Salamander de eerste contouren zichtbaar worden van Mir, de window-manager die Canonical op termijn ziet als opvolger van het gedateerde X Window System, maar op het laatste moment besloot Canonical Mir niet standaard te activeren; de code zou nog te buggy zijn. Of Canonical er ooit in slaagt om van Mir een standaard te maken valt te bezien, want ook Wayland doet een gooi naar de titel 'opvolger van X Window'. Grote vraag is dan ook: heeft Saucy Salamander wel genoeg te bieden?
/i/1381996472.png?f=imagenormal)
De komst van Smart Scopes
Over de installatieprocedure van Saucy Salamander kunnen we kort zijn. Tijdens de set-up bemerkten we geen nieuwe functionaliteit of andere wijzigingen, behalve de stap waarbij de gebruiker alvast zijn Ubuntu One-accountgegevens kan invullen. Deze stap is uiteraard over te slaan. Plezierig is en blijft dat de installer al tijdens het installatieproces updates binnenhaalt en installeert. Dit bespaart tijd en levert bovendien de meest actuele software op.
Ubuntu 13.10 draait op Linux-kernel 3.11, die door de kernelontwikkelaars gekscherend de naam Linux for Workgroups heeft gekregen, een verwijzing naar Microsofts Windows for Workgroups 3.11 uit 1993. Met kernelversie 3.11, die onder andere het dynamisch powermanagement van AMD Radeon-gpu's ondersteunt, is de Linux-distributie actueel te noemen.
Een van de fundamenteelste wijzigingen in Ubuntu 13.10 is zichtbaar als Smart Scopes binnen de inmiddels vertrouwd aanvoelende Unity-interface, die toe is aan versienummer 7. Smart Scopes, waarmee binnen de zogeheten Dash breed online en offline gezocht kan worden, zou oorspronkelijk in Ubuntu 13.04 beschikbaar komen, maar Canonical haalde deze deadline niet.
Smart Scopes biedt tientallen Lenses, waarmee naar diverse soorten content gezocht kan worden. In Ubuntu 13.10 zijn er dus aanmerkelijk meer zoekopties via de Dash dan bij voorgaande Ubuntu-versies. Denk onder andere aan het zoeken op Google Drive of in bookmarks van Chrome en Firefox, maar ook het tonen van berichten op sociaalnetwerksites als Twitter en Facebook. Deze bronnen kunnen via de filterknop in- en uitgeschakeld worden.
/i/1381404135.jpeg?f=imagenormal)
In de praktijk werkt Smart Scopes prima, maar de gebruiker kan overweldigd worden door zoekresultaten uit allerhande bronnen. Canonical moet nog algoritmes ontwikkelen waarmee vooral relevantere informatie wordt getoond en de ruis naar de achtergrond verdwijnt, een mechanisme waarmee bedrijven als Google groot zijn geworden. Canonical zegt hard te werken aan een verhoogde relevantie en Smart Scopes zou na verloop van tijd betere resultaten moeten voorstellen, maar gedurende onze testperiode hebben wij daar nog niets van gemerkt.
Een potentieel nadeel van Smart Scopes en eerdere implementaties romdom Amazon in Ubuntu 12.10 is de inbreuk op de privacy van de gebruiker. Bij de release van Ubuntu 12.10 ontstond veel commotie in de opensourcewereld toen bleek dat Ubuntu zoekopdrachten doorschoof naar Amazon. Canonical poogde zo geld te verdienen, maar werd geconfronteerd met Amazongate.
De Ubuntu-ontwikkelaar lijkt deze fout niet nog een keer te willen maken en heeft de privacyvoorwaarden meer naar voren gehaald. Ook kan de zoekfunctionaliteit in zijn geheel uitgeschakeld worden, evenals die van individuele Lenses. Verder belooft Canonical alle zoekopdrachten die op zijn servers binnenkomen te anonimiseren door specifieke gebruikersdata te verwijderen.
Mir: bekritiseerde displayserver in aanbouw
De wens van Canonical om een nieuwe displayserver te gaan gebruiken in plaats van het meer dan dertig jaar oude X.org is allesbehalve vreemd. Zo wil de Ubuntu-ontwikkelaar zijn besturingssysteem ook laten draaien op smartphones en tablets, en in veel opzichten is X.org daar onvoldoende op toegerust. Canonical had dan ook de keuze: gaan we zelf een displayserver bouwen of haken we aan bij Wayland, een project dat tot doel had om met een breed gedragen X.org-alternatief te komen.
Hoewel Canonical aanvankelijk voor Wayland leek te kiezen, werd uiteindelijk toch besloten om een geheel eigen displayserver te gaan bouwen. De ontwikkeling begon in de zomer van vorig jaar. Volgens Canonical had Wayland enkele tekortkomingen, zoals een gebrekkig inputsysteem en een gebrekkige veiligheid. De Wayland-developers wuifden de kritiek weg, maar Canonical had zijn keuze al gemaakt.
Mir, dat geschreven is in C++, is met name gebaseerd op de egl-api, waarbij met behulp van OpenGL ES graphics gerenderd kunnen worden. Daarnaast bevat de displayserver enkele onderdelen die uit de Android-code afkomstig zijn. Mir is dan ook vooral bedoeld om ingezet te worden op mobiele apparaten met gpu-kernen in ARM-socs die OpenGL ES-code snel kunnen verwerken. Een tweede component, Xmir, moet een compatibiliteitslaag bieden naar software die nog X.org vereist.
Toen de eerste previewcode van Mir verscheen, maakten diverse van Ubuntu afgeleide distro's hun toekomstplannen met Canonicals displayserver bekend. Zo keerden onder andere de Kubuntu- en Lubuntu-teams zich tegen Mir. Zij stelden dat Canonical te veel zijn eigen weg gaat en daarmee projecten als Wayland benadeelt. Vanuit de bredere Linux-gemeenschap klonk soortgelijke kritiek, terwijl ook Nvidia en AMD geen concrete plannen hadden om Mir-support in hun propriëtaire drivers op te nemen. Mir zal dan ook in eerste instantie uitsluitend met een aantal opensourcedrivers functioneren.
Canonical is al ruim een jaar bezig is met de bouw van Mir, maar de ontwikkeling van een solide, moderne en breed inzetbare displayserver is geen sinecure. De Ubuntu-ontwikkelaar wilde de release van Saucy Salamander aangrijpen om zijn displayserver, samen met de op Mir aangepaste Unity 8-gui, op de desktop te krijgen. Canonical moest echter bij de release van de tweede bèta aankondigen dat dit niet haalbaar is. De code van met name de Xmir-compatibiliteitslaag zou nog te instabiel zijn en daarmee een officiële release onverantwoord maken.
Ondanks de afgelasting voor een release in Ubuntu 13.10, kunnen avonturiers Mir alsnog installeren via de repositories. Uit een korte test met Mir bleek inderdaad dat de code nog niet rijp is voor het grote publiek. Zo treden er nog de nodige artefacten op, evenals willekeurige crashes. Ook vertoonden webpagina's grafische fouten. De keuze die Canonical heeft gemaakt, hoe teleurstellend ook, lijkt dan ook de juiste en we zullen dan ook minimaal een halfjaar moeten wachten tot we betere code in Ubuntu 14.04 LTS kunnen verwachten. De kans dat Mir tegen die tijd al als vervanger voor X.org wordt ingezet, lijkt ons klein.
Waarin Mir op de korte termijn vermoedelijk wel voldoende stabiel zal zijn, is de integratie in de zojuist verschenen Touch-editie van Ubuntu. Helaas hebben we dit nog niet kunnen testen, maar een eerdere preview van Ubuntu Touch liet zien dat Mir op mobiele apparaten al bruikbaar is. Vermoedelijk hebben de Mir-developers bij Canonical zich ook primair op de tablet- en smartphonemarkt gericht.

Kleine vernieuwingen en verbeteringen
Het alt-tab-dialoogvenster heeft een nuttige wijziging ondergaan. Zo kan er voortaan met de muiscursor een keuze gemaakt worden uit de geopende applicaties in de lijst. Met het muiswiel kan bovendien snel gescrolld worden in de applicatielijst, een handige extra bedieningsmogelijkheid. Ook handig is de standaardaanwezigheid van de keyboard indicator in de werkbalk. Hiermee kan tussen verschillende talen en lay-outs voor het toetsenbord worden geschakeld.
Canonical heeft ook enkele kleine wijzigingen in zijn twee hoofdthema's, Ambiance en Radiance, doorgevoerd. Zo zijn de zogeheten symbolic toolbars in diverse Gnome 3-apps compatibel gemaakt met de twee thema's. Dergelijke toolbars zijn onder andere te vinden in bestandsbeheerder Nautilus en pdf-lezer Evince. De in onze ogen prima pdf-lezer Evince heeft ondertussen een update gekregen naar versie 3.10. Daarbij is vooral de vormgeving onder handen genomen. Ook muziekspeler Rhythmbox heeft een opfrisbeurt gekregen in de toolbar.
/i/1381397239.png?f=imagenormal)
Ubuntu maakt al enige tijd gebruik van Zeitgeist, een service die onder andere bestandsgebruik, chats en diverse webactiviteiten logt en deze informatie voor andere software toegankelijk maakt. In Ubuntu 13.10 zijn daarvoor nu uitgebreidere instelmogelijkheden beschikbaar via de privacyinstellingen. Zo kan de gebruiker aangeven welke typen data Zeitgeist moet loggen en welke niet. Verder zijn individuele applicaties of mappen te selecteren die niet gelogd mogen worden. Ook kan alle verzamelde informatie met een druk op de knop worden gewist of de in de achtergrond draaiende Zeitgeist-deamon geheel worden uitgeschakeld.
/i/1381400230.png?f=imagenormal)
Canonical ontwikkelt, met zijn mobiele ambities in het achterhoofd, al enige tijd een virtueel toetsenbord onder de naam Onboard. In Ubuntu 13.10 is de functionaliteit verder uitgebreid. Zo kan Onboard voortaan woordsuggesties geven tijdens het invoeren van woorden. Ook valt het grote aantal configuratiemogelijkheden van het virtuele toetsenbord positief op.
/i/1381402253.png?f=imagenormal)
Het sofwareaanbod in het Ubuntu Software Center is traditiegetrouw weer gegroeid. Vooral het aantal beschikbare games is gestegen, mede dankzij de komst van Valves Steam-platform naar Linux. Het aangekondigde SteamOS zal het aantal nieuwe speltitels voor Linux naar verwachting verder laten groeien, iets waarvan ook Canonical kan profiteren. Verder valt op dat het aanbod van commerciële softwarepakketten is gegroeid. Er zijn geen verschuivingen te zien in de standaard meegeleverde applicaties, en ten slotte zijn Firefox, Thunderbird en LibreOffice bijgewerkt naar courante versies.
/i/1381404903.jpeg?f=imagenormal)
Vers behang
Kubuntu 13.10
Traditiegetrouw kijken we ook naar wat Kubuntu te bieden heeft. Deze releasecyclus is gebaseerd op KDE Plasma and Applications 4.11. Daarmee is KDE volgens de developers alvast klaargestoomd om de overstap te kunnen maken naar Wayland, zoals gezegd de concurrent van de Mir-displayserver van Canonical. Ook zou het besturingssysteem klaar zijn voor het Qt5-applicatie-framework. Verder belooft KDE 4.11 een snellere Nepomuk, de bestandsindexeerder die op de achtergrond draait.
Om applicaties binnen Kubuntu 13.10 te 'ontdekken' is aan de Muon-tool, de tegenhanger van het Ubuntu Software Center, een 'discovery'-functie toegevoegd. In een carrousel wordt een aantal applicaties getoond, terwijl er ook top-vijf-lijstjes te zien zijn van populairste software en best gewaardeerde pakketten. Ook de informatie over een softwarepakket wordt op een heldere wijze getoond. Hoewel weinig revolutionair, is deze presentatiewijze beter dan in voorgaande Kubuntu-edities.
De nieuwe network manager-applet, die vooral wordt gebruikt om verbinding te maken met wifi-netwerken, wist op een netbook met een relatief klein 720p-scherm niet goed automatisch te schalen. Gelukkig kan het venster handmatig groter gemaakt worden. De lay-out is wel duidelijker dan in vorige Kubuntu-versies.
/i/1381408495.png?f=imagenormal)
Andere kleine verbeteringen zijn een opgepoetste gebruikersbeheerdialoog, de mogelijkheid om tijdens de installatieprocedure van Kubuntu alvast verbinding te maken met een wifi-netwerk en enkele nieuwe mogelijkheden in de chat-applicatie KDE Telepathy. Net als Ubuntu draait Kubuntu op kernelversie 3.11.
Conclusie
Ubuntu 13.10 is in onze ogen een iets teleurstellende release van Canonical. Dit is deels te verklaren door de focus die Canonical legt op het gereed krijgen van de Touch-editie van Ubuntu. De ontwikkelingen op de mobiele markt gaan immers nog steeds in sneltreinvaart en elk verder uitstel kan de mobiele plannen van Canonical in het honderd laten lopen.
Het niet toevoegen van Mir aan de desktopversie van Ubuntu 13.10 is een gemis. Uiteraard begrijpen we de keuze, op een instabiele omgeving zit niemand te wachten, maar we vrezen dat Canonical met de komende LTS-versie voor april volgend jaar te weinig tijd zal hebben om Mir voldoende stabiel en functioneel te krijgen. Bovendien heeft Canonical weinig steun van buiten gekregen voor Mir, mede omdat het de teugels stevig in handen houdt.
Smart Scopes functioneert op zichzelf prima, maar Canonical moet nog wel het nodige sleutelen aan het concept. Vooral de relevantie is belangrijk om Smart Scopes uiteindelijk echt nuttig te maken voor de eindgebruiker. Wel zijn we blij dat Canonical meer aandacht heeft gegeven aan de mogelijkheid om Smart Scopes geheel of gedeeltelijk uit te schakelen en dat het de privacyvoorwaarden duidelijker naar voren heeft gebracht.
Mochten we de software voorzien van een rapportcijfer, dan zou dit blijven steken op een mager zesje, met de aantekening: beter je best doen. Canonical moet in het komende halfjaar vol aan de bak om van Ubuntu 14.04 een LTS-waardige release te maken. De grote vraag is of het erin slaagt om Mir voldoende rijp te maken; wij hebben zoals gezegd onze twijfels. Desondanks is Ubuntu 13.10 als tussenrelease zeker geen spelbreker; Ubuntu-fans zullen de kleine verbeteringen vermoedelijk kunnen waarderen. Verder zijn we benieuwd of Canonical een kans maakt op de tablet- en smartphonemarkt.