Inleiding
Al sinds de introductie vorig jaar van de Fujifilm X100 leek het logisch dat er ook een versie zou komen met verwisselbare lenzen en de roep daarvoor in fora steeg met de maand. Op de CES werd de nieuwe 'interchangable lenses compact', of compacte systeemcamera, zoals verwacht geïntroduceerd.
Tweakers.net nam een kijkje bij de Fujifilm-stand om te zien of Fujfifilm met de X-Pro1-camera een interessante camera heeft neergezet. Met een verwachte prijs van rond de 1700 dollar voor alleen de body posititioneert Fujifilm de X-Pro1 duidelijk aan de top van de ilc-voedselketen.

Van X100 naar X1
Fujifilm bracht in 2011 twee eigenzinnige high-end camera's in verschillende segmenten uit. Begin dat jaar werd de X100-camera leverbaar. Eerst nog mondjesmaat en pas tegen de zomer waren de meeste leverachterstanden weggewerkt en was de populaire camera goed te verkrijgen.
De X100 heeft het uiterlijk van een meetzoekercamera, een aps-c-beeldsensor en een vaste lens met een effectieve brandpuntsafstand vergelijkbaar met ongeveer 35mm in kleinbeeldformaat. Ideaal voor onder meer straatfotografie. De cmos-beeldsensor met 12,1 megapixels wist ook bij hogere iso-waarden lage ruisniveaus te noteren.
Uniek was ook de hybride zoeker. Deze kon een optisch beeld tonen met een overlay met de beeldkadering en rudimentaire camerainstellingen via een ingebouwde lcd en prismaconstructie, maar met een hendel aan de voorkant kon ook de evf-stand geactiveerd worden.
Het ontwerp kende ook wat nadelen. Zo was de scherpstelling op zijn zachtst gezegd niet razendvlug en trefzeker, terwijl het menu ook een mijl op zeven was. Daarnaast schortte het aan de bouwkwaliteit en vooral de d-pad met draairing zorgde voor veel ergernis, omdat je bij het drukken op de ok-knop in het midden veelal een van de d-pad-posities aanklikte. Ook de 'rockerswitch' met drukmogelijkheid was geen staaltje van 'flawless engineering'.
Net als de X100 was ook de kleinere X10, geintroduceerd op de IFA-beurs in september 2011, uniek te noemen. Ten eerste maakte het gebruik van een, zelfs voor high-end compactcamerabegrippen, grote sensor. Deze was namelijk van het 2/3"-type in plaats van het gebruikelijke 1/1,7".
Ook maakt de sensor gebruik van de exr-technologie. Dit is een andere subpixelordening dan het gebruikelijke Bayer-patroon bij de meeste andere camera's. Bij de exr-technologie zitten altijd twee subpixels van dezelfde kleur aangrenzend aan elkaar, waardoor de waarden ervan gecombineerd kunnen worden voor een beeld met minder ruis of een hoger dynamisch bereik bij een halvering van de resolutie.
De X10 heeft tevens redelijk lichtsterke lens met een net bereik. De lens steekt in ingetrokken toestand iets uit de body en heeft een handmatige zoom, een feature die je bij een compactcamera niet snel ziet. Met het uitdraaien van de lens gaat de camera automatisch aan. Om de camera uit te zetten hoeft de lens alleen maar weer in te trekken. Veel van de ontwerpkeuzes zijn behouden gebleven voor de 'opvolger'.
Uiterlijk en behuizing
De X-Pro1 is een duidelijk lid van de X-familie van Fujifilm. Zo valt van de voorkant het grote venster voor de hybride zoeker op en het rechthoekig ontwerp aan de bovenkant. Zelfs de flitsschoen zit verzonken in de bovenkant van de body dat het rechthoekige ontwerp accentueert.
De X-Pro1 is beduidend groter dan de X100 en heeft plattere zijkanten dan zijn kleinere familielid. De Fujifilm-ilc is uitgevoerd in zwart en heeft hetzelfde geribbelde plastic als camerabekleding. De textuur daarvan is niet ons ding, maar dat is persoonlijk.
Aan de voorkant zien we links een belangrijke toevoeging, namelijk het rubberen, gewelfde gripvlak dat op de body lijkt te zijn bevestigd. Het gripvalk en de bolling voor je vingers zijn redelijk verder naar de zijkant geplaatst en door het behoorlijke gewicht van de camera heeft deze de neiging naar links te kantelen. Een grotere grip aan de voorkant was handig geweest. De X100 had alleen een licht uitstulping van de body op die plek zonder rubber, maar door het lagere gewicht was dat minder een probleem.

Dat we de camera niet direct uit onze handen hebben laten vallen komt door richel van de behuizing. Daar kan je je duim zeer goed achter haken. Dat mag ook wel, want voor de duim is geen rubber gripvlak gereserveerd. De bovenkant van de camera is getrapt en het lagere gedeelte hangt wat schuin. Volgens Fujifilm heeft het bedrijf dat vlak onder een hoek gezet om de elleboog bij het nemen van foto's zoveel mogelijk dicht bij het lichaam te houden.
De hendel voor het schakelen tussen de ovf- en evf-weergave van de zoeker wijst bij de X-Pro1 in tegenstelling tot de X100 nu naar beneden en Fujifilm heeft daarnaast een af-hulplicht geplaatst. De X100 had wel een ingebouwde flitser, maar geen af-hulplicht. Het hulplicht bij de X-Pro1 wordt geflankeerd door de stereomicrofoons.
Rechts aan de voorkant zit een draaiknop voor de af-stand. Deze zat bij de X100 aan de zijkant. Tevens heeft Fujifilm een aansluiting voor externe flitsapparatuur in de linkerzijkant van de body verwerkt.
Aan de bovenkant heeft Fujifilm wat functionele wijzigingen aangebracht. Zo is de dedicated knop voor de belichtingscompensatie niet meer op de body geplaatst, maar verzonken, terwijl de grote knop voor het instellen van de sluitertijd aan de bovenkant voorzien is van een lock-knop. Zonder indrukken hiervan kan de knop niet gedraaid worden.
De grootste functionele wijzigingen zitten aan de achterkant. Zo is de draairing rond de d-pad verdwenen. De vier pijltjes van de d-pad hebben ook meer body gekregen en er is op de OK-knop te drukken zonder pardoes andere knoppen te activeren. De 'rockerswitch' van de X100 is vervangen door een draaiwiel, net zoals op de X10 , en deze wordt bijvoorbeeld gebruikt om tusen foto's te wisselen in ingezoomde stand.

Fijn is dat Fujifilm de afspeelknop verplaatst heeft van links naar rechts. Dat werkt toch prettiger in de praktijk. Waar de X100 nog een diopteraanpassing ingebouwd had in de zoeker, maakt de X-Pro1 gebruik van opschroefbare diopterglazen. Dat doet denken aan lang vervlogen tijden. Het nadeel daarvan is dat deze glaasjes mogelijk snel kwijt kunnen raken.
Unieke beeldsensor
Enkele maanden voor de officiële introductie van de X-Pro1 bevestigde een topman van Fujifilm dat het werkte aan een ilc met een aps-c-beeldsensor die dezelfde prestaties zou neerzetten als een fullframe-sensor. Daarop ontstond speculatie dat Fujifilm gebruik zou maken van een sensor met fotodiodes op basis van een organisch materiaal zoals beschreven in een patent van het bedrijf.
Daarvoor is het waarschijnlijk nog te vroeg, want de 'X-Trans CMOS'-beeldsensor met 16,3 megapixels in de X-Pro 1 maakt gewoon gebruik van silicium voor de fotodiodes. Wel heeft Fujfiilm weer een andere subpixelconfiguratie toegepast. Deze is zo geordend dat er meer 'willekeur' ingebouwd is en daardoor meer lijkt op de korrel in de filmrolletjes van weleer.

Fujifilm heeft voor deze pseudo-random structuur gekozen omdat het zegt zo geen laagdoorlaatfilter meer nodig te hebben. Normaal hebben camera's een laagdoorlaatfilter voor hun sensor nodig om moire-effecten tegen te gaan, omdat de regelmatige ordening van de rgb-subpixels moire in de hand werkt. Door het weglaten van de laagdoorlaatfilter, die effectief het beeld wat vervaagt, is het resultaat een scherpere foto met minder ruis, aldus Fujifilm.
Fujifilm heeft voor de X-Pro1 een eigen lensbevestiging ontworpen: de X-mount. Deze heeft een kleine afstand van de voorkant van de mount tot het beeldsensoroppervlak en is zo ontworpen dat de afstand tussen de achterkant van de lens en de sensor, de zogeheten 'back focus'-afstand, zeer klein is. Zo bedraagt deze bij de 18mm-lens slechts 11mm. Hierdoor kan de lensopening aan de achterkant groot zijn en iets in de body steken. Het ontwerp is erop gericht om zo min mogelijk lichtvolume te verliezen.
Ook heeft Fujifilm zijn hybride zoeker aangepast aan het gebruik van verwisselbare lenzen. Net als de zoeker in de X100 maakt de zoeker in de X-Pro1 gebruik van een prisma en lcd om de lijntjes van de beeldkadering en belichtingsinformatie als een overlay op het optische beeld te projecteren, maar bij de X-Pro1 is het mogelijk om het blikveld aan te passen aan de lens die gebruikt wordt.
Fujifilm doet dit door voor het lenzenstelsel van de zoeker extra glaselementen te schuiven. In totaal kunnen zo drie blikvelden getoond worden, corresponderend met de drie lenzen die Fujifilm bij de lancering beschikbaar zal hebben. Ook de overlay past zich dan aan aan de lens. Bij het eropzetten van een andere lens wordt het optische zoekerbeeld direct aangepast. Dit zorgt ervoor dat het blikveld van de ovf en de evf niet van elkaar verschillen.
Een ander verschil met de X100-hybride zoeker is dat het beeld door de zoeker iets groter lijkt en dat de prisma en lcd vertikaal in de behuizing zijn verwerkt, terwijl dat systeem bij de X100 liggend is. Het is nog niet bekend hoe de X-Pro1-zoeker om zal gaan met zoomlenzen, die ook gepland staan.
Menu-interface en lenzen
Menu-interface
We hebben niet heel veel tijd doorgebracht in het menu van de X-Pro1, maar wel hebben we gezien dat de interface op een aantal punten verbeterd is. Zo is het menu nu onderverdeeld in flink wat meer tabs, waardoor het zoeken naar de juiste optie eenvoudiger en sneller is. Het maakt het menu overzichtelijker.
Daarnaast heeft Fujifilm de X-Pro1 nu ook voorzien van een handig snelmenu. Dit wordt opgeroepen met de Q-knop aan de achterkant en met het klikwiel aan de achterkant kunnen direct in deze overview instellingen gewijzigd worden. Onder meer de iso-waarde kan hierbij direct gekozen worden, maar onder meer ook de witbalans, de beeldkwaliteit, de ruisreductie, de sharpness, de transportmodus en de af-veldkeuze.

Lenzen en accessoires
De X-Pro1-ilc zal waarschijnijk begin februari beschikbaar zijn en Fujifilm zal de lancering vergezellen met drie lenzen: een 18mm f/2-, een 35mm f/1,4- en een 60mm f/2,4-lens. Vanwege de 1,5x-cropfactor van de beeldsensor leveren deze lenzen een effectief bereik op van respectievelijk 27mm, 53mm en 91mm gerekend in kleinbeeldformaat.
De Fujinon-lenzen zijn van metaal, zijn net als de body zwart en zien er zeer degelijk uit. Gezien de Fujinon-lens van de X100 en de historie van Fujifilm, het bedrijf maakte eind jaren negentig de Hasselblad XPan-camera en -lenzen, hebben we goede hoop op de uiteindelijke beeldkwaliteit van de X-Pro1.

De lenzen maken overigens gebruik van een elektronische koppeling van de zoomring, terwijl ook de diafragmaring elektronisch zijn informatie aan de camera doorgeeft. Wel geven de zoom- en diafragmaring een 'analoog gevoel' bij het draaien. Het is in ieder geval weer even wennen voor ons om de diafragma niet op de camera in te stellen, maar op de lens.
Fujifilm heeft een roadmap opgesteld voor nog eens negen lenzen, waaronder een of meerdere zoomlenzen, maar het bedrijf wil nog niets kwijt over de brandpuntsafstanden en grootste diafragma's van die lenzen. Het optische pad van de zoeker is echter toegesneden op de drie lenzen die bij de introductie beschikbaar zullen zijn.
Naast lenzen heeft Fujifilm bij introductie van het camerasysteem ook een groot aantal accessoires beschikbaar. Een van de belangrijkste in onze ogen is de externe grip. Deze optie bestaat uit een metalen plaat, die in de onderkant geschroefd wordt, met daarop rechtop een handgreep die aan de voorkant extra houvast toevoegt. Helaas zijn prijzen daarvoor nog niet bekend.

Daarnaast heeft Fujifilm nog een externe flitser in de aanbieding. Deze ziet eruit als een klein blokje met een draaiknop voor handmatige instelling van de flitssterkte en heeft een richtgetal van 18. Helaas heeft de flitser geen kantelmogelijkheid voor indirect flitsen. Verder levert Fujifilm beschermende glazen voor de lenzen, terwijl het ook een leren tas heeft voor camera met lens.
Conclusie
Beeldkwaliteit
Helaas konden we niet zelf een kaartje in de compacte systeemcamera van Fujifilm stoppen op de stand, maar de beeldkwaliteit bij de hoogste echte iso-waarde, iso 6400, leek ons zeer goed. Ook de witbalans leek goed met de omstandigheden op de stand om te gaan. Op de website van Fujifilm zijn overigens de eerste samplefoto's te vinden. De meeste daarvan zijn met een lagere lichtgevoeligheid geschoten, maar voor eentje is gebruikgemaakt van iso 1600.
Interessant is ook de toevoeging van een shot van de sterrenhemel, mogelijk ten teken dat Fujifilm de camera hier zeer geschikt voor acht. Veel camera's hebben problemen met het fotograferen van sterren, vanwege het feit dat ze op de beeldsensor vaak maar een paar pixels groot zijn en soms weggefilterd worden door ruisreductiemethodes. Mogelijk zorgt het afwijkende kleurfilter ervoor dat dit bij de X-Pro1 minder een probleem is.
Conclusie
De verwachte adviesprijs van 1700 dollar tilt de bovengrens van de ilc-markt flink omhoog. Eerder kreeg Sony al scheve blikken toen ze ongeveer 1200 euro durfden te vragen voor de NEX-7, toch ook al een high-end-ilc. Fujifilm lijkt daar maling aan te hebben en verwacht een niche te kunnen vullen voor een camera zonder compromissen. Het is echter geen snelheidsduivel met scherpstellen kunnen we al stellen.
Hoewel Fujifilm al heeft aangekondigd nieuwe lenzen voor de X-Pro1 te ontwikkelen, krijgen we wel het gevoel dat het nieuwe systeem al 'afgebakend' is vanwege het feit dat het optische zoekergedeelte alleen rekening houdt met de drie initiële lenzen. Wel zal de lcd de kadering in de zoeker voor de nieuwe lenzen op de juiste grootte kunnen afbeelden, maar dat voelt wat beperkt.
Alles aan de Fujifilm X-Pro1 ademt echter professionaliteit uit. Gezien het ontwerp en de hoge prijs zal het ook meer de professionele fotograaf aanspreken die er een handzame camera bij wil hebben, maar een betere beeldkwaliteit zoekt dan een camera met Four Thirds-sensor of een ilc met aps-c-sensor met 20+megapixels zoals de Sony NEX-7 en de Samsung NX200.