Twee 13,3"-schermen
Samengevat
Lenovo's Yoga Book 9 is een laptop met een tweede scherm op de plek waar je een toetsenbord verwacht. In combinatie met de bijgeleverde steun werkt dat verrassend goed, op voorwaarde dat je een externe muis aansluit. Het bijgeleverde toetsenbordje werkt niet helemaal bugvrij, maar tikt stukken prettiger dan wanneer je je helemaal op het touchscreen verlaat. De twee oledschermen geven mooi beeld, maar slurpen de accu wel wat sneller leeg dan een laptop met een enkel scherm en de extra warmteontwikkeling zorgt ervoor dat de ventilator bij licht gebruik al wel hoorbaar is.
Ergens in 2010 bouwde Acer een laptop met twee schermen. Op de plek waar je normaal gesproken het toetsenbord verwacht, zat dat tweede scherm. Ik kan me herinneren dat dat ding in de computerwinkel lag... en dat het geen succes werd. Het was voor zover ik weet de eerste en meteen ook de laatste keer dat Acer een dergelijke laptop bouwde. En dat het geen succes werd, was geen wonder, want virtuele knoppen zonder feedback werken een stuk minder fijn dan een gewoon toetsenbord.
Ondertussen zijn we dertien jaar verder en brengt Lenovo net als Acer destijds een laptop met twee 13,3"-schermen uit. Ook bij de Yoga Book 9 tref je op de plek waar je het toetsenbord verwacht een tweede touchscreen aan, maar er is al een verschilletje met de Acer van weleer, want bij deze laptop krijg je er een los bluetoothtoetsenbordje en een soort hoes bij. Is dat genoeg om het wel een succes te laten worden?
:strip_exif()/i/2006077706.jpeg?f=imagearticlefull)
Twee schermen in de praktijk
Ik heb geen idee of Lenovo bij de ontwikkeling naar de eerdergenoemde Acer-laptop heeft gekeken, maar het grootste nadeel van die laptop was het ontbreken van een fysiek toetsenbord. Je vingers kunnen zich door het gebrek aan feedback op het touchscreen nauwelijks oriënteren en dus voelt typen op een dergelijke laptop alsof je op een smartphone tikt, maar dan niet priegelig, maar met je vingers wijd uit elkaar en je moet continu kijken waar je je vingers neerzet.
Zo kun je de Yoga Book 9 gebruiken en dan kun je ook gebruikmaken van de virtuele touchpad onder het virtuele toetsenbord. Ook dat werkt minder fijn dan een gewoon touchpad, want je voelt niet tot waar de randen van de touchpad lopen en je kunt er niet op drukken om een klik te geven. Bovendien verschilt het gladde glas van een touchscreen van het glas met een lichte textuur erin, waar de meeste high-end touchpads van gemaakt zijn. Die laatste geeft je vinger een duidelijker gevoel van precisie. Als je hem zou gebruiken als gewone laptop waarbij het toetsenbord vervangen is door een groot touchscreen, komt de Yoga Book 9 niet goed uit de verf.
Gelukkig levert Lenovo een toetsenbord en een stoffen steuntje mee en als je de Yoga Book 9 daarin zet, verandert het apparaat ineens in iets dat veel bruikbaarder is. Het bovenste scherm komt hoger te zitten dan gebruikelijk en dat geeft een prettigere werkhouding dan bij een gewone laptop, waar je toch altijd een beetje omlaag zit te turen tijdens het werken. Het tweede virtuele toetsenbord kan ophoepelen en het onderste scherm kun je gewoon als een tweede scherm gebruiken. Windows heeft daar prima ondersteuning voor, ook al staan de schermen onder elkaar en worden ze gescheiden door de taakbalk. Lenovo heeft bovendien een stukje software toegevoegd waardoor je zelfs met je vingers een venster van het ene naar het andere scherm kan slepen. Maar hoe leuk touchscreens ook zijn, in deze opstelling is een losse muis eigenlijk wel een must-have. Lenovo levert een stylus mee en dat is leuk voor de creatieve gebruiker, maar het is geen vervanging voor een muis.
Maar als je dan een muis aansluit, dan blijkt hoe praktisch de twee schermen zijn. Je productiviteit verdubbelt niet ineens, maar hij gaat wel omhoog, omdat het praktischer is om een extra scherm te hebben bij het uitvoeren van dagelijkse taken. Je kunt bijvoorbeeld op het ene scherm een meeting hebben en op het andere scherm notities maken. Je kunt op het grote scherm je Photoshop-afbeelding bekijken, terwijl al je tools op het onderste scherm staan. Of je kunt een review tikken op het bovenste scherm, terwijl je je mail en favoriete chatsoftware op het onderste scherm in de gaten houdt. Gebruikers die al twee schermen gebruiken, vertel ik niets nieuws. Nieuw is dat je die schermen in een 1,34kg wegend pakketje onder je arm kunt meenemen.
Dat meenemen geschiedt in twee delen. Je kunt de Book 9 dichtklappen als een gewone laptop. Dan houd je het stoffen steuntje over, dat magnetisch om het toetsenbord heen klapt, zodat je dat ook mee kunt nemen. Een elastieken lusje biedt ruimte voor de stylus.
Je kunt de Book 9 ook op andere manieren gebruiken. Je kunt hem bijvoorbeeld in 'tent'-modus zetten, eventueel in een opstelling waarbij twee mensen tegenover elkaar zitten met de Book 9 tussen hen in en naar hetzelfde beeld kijken. Je kunt hem als een soort boek vasthouden en ook zo neerzetten, zodat je twee verticale schermen hebt. Dat werkt net wat minder goed dan de horizontale schermen boven elkaar, omdat de stoffen hoes wel magnetisch aan de lange kant van de laptop blijft plakken, maar niet aan de korte kanten als je hem in de boekmodus zet. Ik heb alle andere 'standen' wel uitgeprobeerd, maar vond ze vooral 'gimmicky' en, in tegenstelling tot de plaatsing met twee schermen boven elkaar, weinig toevoegen.
Er is nog een opstelling die wat aandacht verdient en dat is wanneer je het bijgeleverde toetsenbordje op het onderste scherm legt. Dan verschijnt er een virtuele touchpad onder het toetsenbord en kom je het dichtst in de buurt van wat een 'gewone' laptop is. Bij een situatie waarin je onderweg bent en niet de ruimte hebt om je stellage op te bouwen, is dat nog wel handig. Als je dat toetsenbordje op het onderste deel van de behuizing legt, zou het scherm onder het toetsenbord zichzelf moeten uitschakelen, maar dat werkt niet altijd vlekkeloos. Ook wilde het toetsenbord tijdens de testperiode af en toe blijven hangen en geen inputs meer verwerken, terwijl de lampjes van de microfoon (F4) en capslock knipperden en de accu vol genoeg was. Over dat toetsenbord gesproken, dat tikt uiteraard fijner dan een schermtoetsenbord, maar in zijn soort is het niet geweldig. Het is een compact toetsenbordje en dat betekent dat de platte toetsjes weinig travel hebben.
Je kunt uiteraard ook een ander toetsenbord aansluiten. Dat kan draadloos, maar je kunt ook een van de drie Thunderbolt 4-aansluitingen voor je randapparatuur gebruiken. Voor een hoofdtelefoon zul je dan wel weer naar bluetooth moeten grijpen, want een jackaansluiting heeft Lenovo weggelaten. Een goede 5-megapixelcamera zit er gelukkig wel in en die kun je ook gebruiken om in te loggen met behulp van gezichtsherkenning. Met een schuifje op de zijkant kun je de camera hardwarematig uitschakelen.
Benchmarks
Je kunt de Yoga Book 9 in een configuratie bestellen en die heeft de onderstaande specificaties. Lenovo bouwt ook een uitvoering met 512GB opslag, maar die is op dit moment niet verkrijgbaar. Opvallend is dat er geen Belgische uitvoering is, waardoor liefhebbers van de azerty-toetsenbordlay-out naar Frankrijk moeten uitwijken.
| |
Lenovo Yoga Book 9 13IRU8 (82YQ003JMH) |
| Processor |
Intel Core i7-1355U |
| Cores/threads |
10/12 (2 P-cores, 8 E-cores) |
| Max. kloksnelheid |
5GHz (P-cores), 3,7GHz (E-cores) |
| Gpu |
Intel Iris Xe 96eu |
| Werkgeheugen |
16GB Lpddr5-6400, quadchannel |
| Ssd |
SK hynix hfs001tej4x112n, 1TB |
| Wifi |
Intel Wi-Fi 6E AX211 160MHz |
| Scherm |
2x 13,3", 2880x1800 pixels, oled, touch, glanzend |
| Schermpaneel |
2x Samsung ATNA33AA02-0 |
| Accu |
80Wh |
| Besturingssysteem |
Windows 11 |
Normaal gesproken schroeven we de laptops die we testen open, maar dat is lastig bij de Yoga Book 9. Lenovo heeft een onderhoudshandleiding (pdf) op hun website staan, waarin uitgelegd wordt dat delen van de behuizing met tape of lijm aan elkaar zitten. We wilden het systeem niet beschadigd aan Lenovo retourneren, maar het is jammer dat de fabrikant het repareren van de laptop zo lastig maakt. Als je je toegang tot de binnenkant van het systeem kunt verschaffen, tref je daar een 42mm lange 1TB-ssd aan, die je eventueel kunt upgraden. Het werkgeheugen is vastgesoldeerd.
Benchmarks
De Core i7-1355U in de Yoga Book 9 is geen onbekende processor. Het is een Core i7-chip van Intels dertiende generatie, met twee snelle P-cores en acht langzame, maar efficiënte E-cores. De maximale kloksnelheid van de twee snelle cores is 5GHz.
- Cinebench 23 - Multi
- Cinebench 23 - Single
We draaien om te beginnen Cinebench en daarbij vallen de prestaties niet tegen. De Zenbook S13 en de HP Spectre x360 hebben dezelfde processor en eveneens een compacte behuizing, maar presteren duidelijk minder goed dan de Yoga Book 9.
- 3DMark Night Raid
- 3DMark Night Raid - Graphics
- 3DMark Night Raid - CPU
Ook in 3DMark is de i7-1355U in de Yoga Book 9 sneller dan dezelfde processor in andere laptops. Blijkbaar heeft Lenovo de cpu en de koeling zo geoptimaliseerd dat de prestaties lekker hoog zijn. De koeling is wel hoorbaar tijdens het draaien van deze benchmarks en dat zal ook blijken uit de metingen van de geluidsproductie.
- Geekbench 6.1.0 - Multi
- Geekbench 6.1.0 - Single
Geekbench 6 is nog niet zo lang uit, dus vandaar ziet het bovenstaande lijstje er wat korter uit dan dat van eerdere benchmarks. Ook hier presteert de processor van de Yoga Book 9 boven verwachting en een stuk sneller dan dezelfde chip in de Zenbook S.
In Blender renderen we herhaaldelijk dezelfde afbeelding en dan wordt duidelijk dat de laptop de hoge prestaties in Cinebench en 3DMark niet continu kan volhouden. De drie laptops in de bovenstaande grafiek hebben dezelfde processor en het is duidelijk dat de Yoga Book 9 in de pakweg eerste twee minuten de snelste is, maar als de belasting aanhoudt, is de HP Spectre sneller. Je kunt erover discussiëren of dat per se een nadeel is. In de meeste gevallen belast je je hardware niet continu voluit. Sterker nog, veel taken vergen korte pieken van de processor, wat de Yoga Book 9 goed doet. Maar stel, je draait zwaardere software, of je speelt een lichte game, dan zal er uiteindelijk dus wel throttling optreden.
- PCMark 10 Extended
- PCMark 10 Essentials
- PCMark 10 Productivity
- PCMark 10 Digital Content Creation
- PCMark 10 Gaming
In tegenstelling tot 3DMark en Cinebench maakt PCMark gebruik van 'echte' software om workloads te simuleren en in dagelijkse taken zal het verschil tussen de drie laptops met de i7-processor niet zo groot zijn als wanneer je aan het renderen slaat, zoals bij Cinebench het geval is.
Beeldkwaliteit
De belangrijkste eigenschap van de Yoga Book 9i zijn de twee schermen die erop zitten en die hebben we met behulp van een colorimeter en Portrait Displays Calman Color Calibration-software doorgemeten. De twee oledschermen hebben een resolutie van 2880x1800 pixels, wat op 13,3 inch heel scherp beeld oplevert. Normaal gesproken kijken we in dit deel van de review naar de kwaliteit van een laptopscherm ten opzichte van een standaard, zoals sRGB of P3, maar in dit geval is de kalibratie naar zo'n standaard niet het belangrijkste. Het gaat er in dit geval vooral om dat de beide schermen dezelfde helderheid en dezelfde kleuren weergeven. Een kleine afwijking is namelijk niet snel te spotten, tenzij het afwijkt van het scherm dat er letterlijk naast zit gemonteerd.
Om het verschil te minimaliseren, heeft Lenovo software voorgeïnstalleerd die de helderheid van de schermen tegelijk aanpast. Pas je in Windows of met de toets op het toetsenbord de helderheid aan, dan geldt dat voor beide schermen, tenzij je die functie uitschakelt.
- Helderheid wit
- Gemiddelde gedetailleerde-kleurafwijking
- DCI-P3-dekking
Gelukkig is de helderheid van beide schermen even hoog; het verschil van 7cd/m² zie je niet bij deze helderheid. In absolute zin is een helderheid van meer dan 350cd/m² netjes. De meeste oledschermen die we in laptops tegenkomen, halen niet meer dan 400cd/m² op een checkerboardpatroon.
- Gemiddelde grijsafwijking
- Gemiddelde gedetailleerde-kleurafwijking
Als je vervolgens kijkt naar de afwijking van de beide schermen, dan blijkt dat Lenovo ze netjes op elkaar gekalibreerd heeft. Zeker bij de colorcheckertest, de rechter afbeelding in beide situaties, zie je dat de afwijkingen precies op dezelfde plekken zitten. De schermen zijn bovendien ook goed gekalibreerd, als je het vergelijkt met de ΔE2000-norm. De afwijking is lager dan 3 en zo zien we het graag.
Geluidsproductie en accuduur
We meten de geluidsproductie van de ventilator in de Yoga Book 9 met behulp van een Larson Davis 831C-geluidsmeter met een 378A04-microfoon die is voorzien van een voorversterker. De microfoon heeft een noisefloor van 5,5dB(A). Door onvermijdelijk omgevingsgeluid is de noisefloor van onze geluidarme ruimte ongeveer 12dB(A). Als we een veilige marge nemen, kunnen we vanaf 14dB(A) consistente metingen uitvoeren. We meten de geluidsdruk op 50cm afstand, onder een hoek van 45 graden. Het testen doen we in drie scenario's: WebXPRT simuleert webbrowsen, PCMark 10 is representatief voor wat zwaarder desktopgebruik en Blender is een zware multithreaded workload voor de cpu. We meten de geluidsdruk over de periode die iedere test duurt en drukken het resultaat uit in een gemiddelde, LAeq, in dB.
- WebXPRT 3 - LAeq
- PCMark 10 Express - LAeq
- Blender - LAeq
Eerder in deze review merkte ik al op dat de ventilator bij het draaien van benchmarks hoorbaar was en dat is hij dus ook tijdens het webbrowsen. Dat er een scherm dat zelf ook warmte genereert boven op het moederbord ligt, draagt daar waarschijnlijk ook niet aan bij. In de wat zwaardere scenario's van PCMark en Blender ligt de geluidsproductie op een vrij gemiddeld niveau.
Accutest
Lenovo heeft een accu van liefst 80Wh in de kleine laptop weten te proppen. Een grote accu is ook wel nodig, want zeker bij een lage belasting, zoals webbrowsen, is het scherm de grootste stroomverbruiker. We hebben de browsetest tweemaal uitgevoerd. Eenmaal met beide schermen ingeschakeld en eenmaal door het bluetoothtoetsenbord op het onderste scherm te leggen. Dan zou het scherm zichzelf deels moeten uitschakelen, maar dat bleek niet vlekkeloos te werken, waardoor het scherm na verloop van tijd alsnog aan ging. De accuduur komt uiteindelijk uit op een uur of tien als je het rustig aan doet. Dat is geen topprestatie, maar omdat er twee schermen gevoed moeten worden, heel respectabel. Ook bij een zwaardere belasting weet de dikke accu goed te compenseren voor het verbruik van twee schermen en komt de laptop op een hele gemiddelde vijf uur uit.
- Accutest browsen 2013 (180cd/m²)
- PCMark 10 - Accu - Tijd
- PCMark 10 - Accu - Digital
- PCMark 10 Accu Essentials
- PCMark 10 Accu Productivity
Conclusie
Eigenlijk was ik ervan overtuigd dat er aan het concept van een laptop niet veel meer te veranderen valt. Er zijn talloze voorbeelden van laptops, of convertibles, die het 'anders' doen, dan de gewone laptop. Er zijn omklapbare en openschuifbare laptops geweest. Laptops met een gek scharnier, zoals de Microsoft Surface Laptop Studio, maar ook laptops die vermomd zijn als tablet. Al die laptops, tablets en convertibles, hebben hun eigen gebruikersniche gecreëerd, maar ze hebben er niet voor gezorgd dat het standaard laptopconcept is verdwenen.
Geen zorgen: de Yoga Book 9 gaat dat ook niet doen, maar in tegenstelling tot al die andere convertibles die ik in de afgelopen jaren heb gereviewd, kon ik indrukwekkend snel aan dit nieuwe concept wennen. Je kunt geforceerd zoveel mogelijk met de bijgeleverde pen doen of het apparaat als een soort boek gebruiken. Maar het mooie van de Yoga Book 9 vind ik dat ik hem zonder nadenken kan inzetten op dezelfde manier waarop ik mijn dagelijkse laptop gebruik. Door de laptop in de bijgeleverde steun te zetten en een externe muis te gebruiken, had ik een bovenste scherm voor de primaire taken, dat om te beginnen op een fijnere hoogte zit dan een normaal laptopscherm, en een tweede scherm, waarop ik als vanuit een automatisme meteen wat andere vensters stationeerde. De touchscreens heb ik nauwelijks gebruikt en het werken met het schermtoetsenbord is een crime, maar dat hoef je allemaal niet te gebruiken. Het feit dat je twee volledig bruikbare schermen in een laptop hebt zitten, is de belangrijkste eigenschap van de Yoga Book 9.
Of we vanaf nu meer laptops met dubbele schermen gaan zien, is maar de vraag. Om te beginnen is de integratie van twee oledschermen een kostbare zaak, want de Yoga Book 9 kost op het moment van schrijven 2400 euro. Daarnaast leveren de twee schermen wat voorspelbare nadelen op. De extra warmteontwikkeling zorgt ervoor dat de ventilator harder moet werken en de accu sneller leeg is. Op beide punten doet de Book 9 het niet slecht, maar is hij ook geen uitblinker. Ook het bijgeleverde toetsenbordje blinkt niet uit in tikcomfort en de aanschaf van een externe muis is een aanrader, want een touchscreen voelt niet hetzelfde aan als een touchpad. We zullen met z'n allen nog wel een tijdje gebruik blijven maken van conventionele laptops met een enkel scherm, maar wie het handig lijkt en het geld ervoor over heeft, kan vanaf nu een laptop met dubbel zoveel bruikbare schermruimte kopen.
:fill(white):strip_exif()/i/2005831716.jpeg?f=thumblarge)
:strip_exif()/i/2006077706.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2006077714.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2006077712.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2006077710.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2006077708.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2006077722.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2006077720.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2006077718.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2006077716.jpeg?f=imagegallery)
/i/2006064710.png?f=imagegallery)
/i/2006064712.png?f=imagegallery)
/i/2006064714.png?f=imagegallery)
/i/2006064716.png?f=imagegallery)
:fill(white):strip_exif()/i/2005831716.jpeg?f=thumbmedium)
:strip_exif()/i/2006365904.jpeg?f=fpa)
:strip_exif()/i/2004972018.jpeg?f=fpa)
/i/2004828994.png?f=fpa)
/i/2004692272.png?f=fpa)
:strip_icc():strip_exif()/u/228863/crop58627e6377734_cropped.jpeg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/145751/check-in-minion-small2.jpg?f=community){kind=small}
)
/u/217510/crop660db19c1cf7b_cropped.png?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/401873/images2.jpg?f=community){kind=small}
/u/179105/crop5e14ab18a929c_cropped.png?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/140051/BSOD.jpg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/83648/logo-website-icoon-web.jpg?f=community){kind=logo}
/u/208684/crop5d9c7a25578e1.png?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/266273/crop5e26d80cce2b0_cropped.jpeg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/132224/crop677a9fc7782e4.jpg?f=community){kind=small}
