Stabiele versie macOS Mojave komt uit

De stabiele versie van macOS Mojave is uitgekomen. De nieuwe versie van Apples besturingssysteem voor desktops en laptops biedt onder meer verbeteringen aan de desktop, Finder en introduceert een donkere modus.

De release van Mojave komt niet als een verrassing, want Apple zei bij de aankondiging van de nieuwe iPhones en Apple Watch Series 4 al dat Mojave nu zou gaan uitkomen. Mojave komt uit voor alle Mac-producten van 2012 en later en op Mac Pro's uit 2010 en 2012 met de juiste grafische kaarten.

In de nieuwe versie van macOS zit onder meer een donkere modus, zegt Apple. Ook heeft het besturingssysteem een nieuwe versie van Safari die tracking door fingerprinting tegengaat. Ook laat Safari een melding zien als bijvoorbeeld Facebook via een Like-knop de gebruiker probeert te tracken. Daarnaast ondersteunt de desktop 'stacks' van bestanden en kan de wallpaper zich aanpassen aan de tijd van de dag.

Mojave bevat bovendien de eerste apps die Apple geport heeft vanaf iOS. Dat gebeurt via Marzipan, de codenaam voor de integratie van UIKit voor iOS in macOS. Ontwikkelaars kunnen officieel iOS-apps vanaf volgend jaar pas porten naar macOS, maar officieus doen ontwikkelaars dat al. De Aandelen- en Notities-apps in macOS heeft Apple zelf op die manier ook geport. Apple kondigde macOS 10.14 Mojave begin juni aan tijdens zijn ontwikkelaarsconferentie WWDC. Het besturingssysteem kwam toen ook direct uit als bèta voor ontwikkelaars.

Reacties (111)

[eth0]

Voor de darkmode heb ik een menubar switcher gemaakt. Zodat je snel kunt omschakelen.

Zie https://blog.kruyt.org/darksome/

[iAR]

Voor mensen met een Touch Bar: je kunt ook een action maken waarmee je een Touch Bar knop krijgt waarmee je kunt switchen.

Alle actions (lees workflows uit automator) kun je op je Touch Bar plaatsen onder een speciale knop.

[Reactie gewijzigd door iAR op 22 juli 2024 15:51]

[AchtungYall]

Kan je ook zelf het logo kiezen voor die knop?

[iAR]

Jazeker. Standaard reeks of een plaatje to your liking.

[z1rconium]

of gewoon assignen aan een shortcut.

[Remcom00]

Top! Zag m ook al in het OSX topic. Erg handig icm Night Shift, hoef ik niet steeds settings in om het in te schakelen.

[mikesmit]

Het loont om op tweakers te kijken!

Hulde!!!

[com2,1ghz]

Nice!

[JasperN]

Dank je wel! Hele fijne toevoeging.

[Carlos0_0]

Horizon wisselen gewoon dark modus 24/7

[EvilItSelf]

Beetje jammer dat ik 'm zelf niet kan compilen, omdat er files ontbreken.

[SpoekGTi]

En het eerste lek is al gevonden https://www.macrumors.com...ave-bypass-vulnerability/

[ThomasG]

En dit vind ik nu weer jammer. De beveiligingsonderzoeker die dit heeft gevonden wist al tijden van het lek af (immers gevonden in de developer beta versies), maar heeft het vervolgens (bewust) achtergehouden om het op de dag van de releaes in het nieuws te brengen. Dan vraag ik mij toch af wat hij belangrijker vindt: een veilig besturingssysteem of media aandacht.

[SoloH]

In zijn video geeft hij een hint. Er is geen bug bounty program. Hij wil dus of geld of roem.

[A4553]

Of hij wachtte af om te zien of de bug niet al bekend was. Dan hoeft hij ook niet uitgebreid alles uit de doeken te doen als het al bekend is.

[PeterBennink]

Dan is het volgens de guidelines voor responsible disclosure nog steeds niet netjes om het lek publiek te maken. Wat hij had moeten doen is 1. het lek bij Apple aangeven en 2. hen de tijd moeten geven om dit op te lossen. Dit is een serieus lek, en hoewel hij de technische details voor nu achterwege laat geeft hij hiermee mensen wel de kans te proberen dit lek te exploiteren voordat Apple er een update voor kan uitbrengen.

[CH4OS]

De vraag is, of Apple een dergelijk beleid heeft ja of nee en of een onderzoeker daar dan heil in ziet ja of nee. Nu het out in the public is, kan het best een grotere impact hebben en dus een grotere prioriteit krijgen dan dat het krijgt als het via het 'normale' responsible disclosure beleid was gegaan.

[PeterBennink]

Ja, die hebben ze. Bovendien is responsible disclosure niet alleen een beleid vanuit een bedrijf, het is de formalisering van een morele verplichting, je probeert er namelijk niet het bedrijf mee te beschermen maar je medemens.

'Nu het out in the public is' kan het inderdaad een grotere impact hebben, omdat mensen nu weten dat het lek bestaat en een poging kunnen proberen te doen om het te misbruiken. Stel nou dat Apple hier al maanden/jaren van wist en er niks aan heeft gedaan zou ik die logica misschien nog enigszins snappen, als een soort laatste redmiddel. Dat lijkt hier echter niet de situatie te zijn, het lijkt er eerder op dat de onderzoeker niet kon wachten met opscheppen over zijn ontdekking. Tuurlijk krijgt het nu een hogere prioriteit, maar dat is niet de belangrijkste factor. Dat is namelijk 'hoeveel kans krijgen andere partijen om hier misbruik van te maken?'. Het hele doel van responsible disclosure is er voor zorgen dat dat geminimaliseerd wordt, en de huidige gang van zaken geeft hier veel meer kans toe.

[CH4OS]

Dan is het dus enkel de vraag of zo'n onderzoeker zich kan vinden in dat beleid. Waarschijnlijk dus niet, anders had deze onderzoeker het wel via die route aangekaart.

[PeterBennink]

Zijn handelen vertelt iets over de reden dat hij niet koos voor responsible disclosure, en daarom is wat hij heeft gedaan aantoonbaar de verkeerde manier. Zoals @ThomasG ook al zei, deze onderzoeker heeft lekker zitten wachten tot nèt na de final release om dit naar buiten te brengen. Dus zijn reden voor niet aan responsible disclosure doen is níet omdat hij denkt dat full disclosure de betere optie is. In bepaalde situaties zijn er voor full disclosure nog argumenten te bieden, maar door zijn handelen zijn die argumenten hier niet te gebruiken. Hij koos er voor om dit op deze manier naar buiten te brengen omdat hij hier gewoon graag zo veel mogelijk aandacht voor wilde krijgen, en dit belangrijker vond dan het beschermen van zijn medemens. Daar zijn geen argumenten voor, dat is gewoon belachelijk zielig gedrag voor eigen gewin.

[ikweethetbeter]

Dan is het dus enkel de vraag of zo'n onderzoeker zich kan vinden in dat beleid. Waarschijnlijk dus niet, anders had deze onderzoeker het wel via die route aangekaart.

Stel er is een land, laten we het Nederland noemen, waar het beleid heerst dat je spullen die niet van jou zijn je zomaar mag toe-eigenen. Echter, er is een winkel waar hele mooie spulletjes staan. De eigenaar en enige aanwezige medewerker op een bepaald moment zit even op de wc.

Nu loopt er toevallig een winkelcentrumonderzoeker langs, die dat ziet. Hij weet dat er een beleid is, maar heeft er geen zin in, want wie heeft er geen zin in een mooie LG OLED tv "voor weinig"? Hij is binnen een minuut binnen en buiten, en een mooie platte tv rijker.

Moraal van het verhaal? Je kunt beleid niet simpelweg negeren, het is meer dan een beleefdheidsvorm.

[CH4OS]

De wet overtreden is strafbaar, je niet aan iemands responsible disclosure houden niet en dat is precies waarom jouw vergelijking mank gaat / niet klopt.

[ikweethetbeter]

Analogieën kloppen zelden tot nooit, maar daar gaat het niet om.

Vooruit, dan heb ik er nog één, om mijn punt te maken.

Stel je gaat trouwen en je belooft je partner eeuwige trouw. Na een paar jaar kom je een leuke andere persoon tegen en je gaat vreemd.

Wettelijk gezien is er niks aan de hand, in Nederland kom je hiervoor niet in de gevangenis. Echter, richting je partner heb je wel een probleem, je hebt je belofte gebroken.

Ook dit kun je natuurlijk verwerpen (ik ben tenslotte al begonnen om te zeggen dat analogieën zelden kloppen), maar ik hoop dat je mijn punt snapt. Beleid is niet zomaar eenzijdig aan de kant te zetten, beleid dien je te respecteren.

[CH4OS]

Beta's zijn testversies. Je weet dan dus niet of de bug met de final opgelost is. Blijkbaar was dat niet zo en daarom heeft de onderzoeker het alsnog gemeld. Lijkt mij niets mis mee. De manier waarop is discutabel.

[Reactie gewijzigd door CH4OS op 22 juli 2024 15:51]

[Bosmonster]

Beta's zijn testversies. Het is dus de bedoeling dat je bugs meldt...

[tom.cx]

Tja, wat dacht je dan van deze. Ik weet even niet meer zo 123 waar hij vandaan komt. Het laad in elk geval je werkgeheugen vol lopen. iOS apparaten crashen. MacOS apparaten lopen vast. Dit komt door een bug in safari.

Hier onder een link naar de broncode. Zodat we geen last hebben van crashende devices ;-).

https://gist.github.com/d...0bee0bfb0bce389509f0d365b

[Reactie gewijzigd door tom.cx op 22 juli 2024 15:51]

[TheMaxMan]

Als ik het goed begrijp gaat het om toelatingen die vanaf nu expliciet door de gebruiker moeten gebeuren (zoals een iOS app toelating moet vragen om camera / contacten te gebruiken), terwijl dat vroeger niet moest. Dus in het ergste geval kan een programma de bug exploiten om dezelfde toelatingen als in High Sierra te krijgen?

[Anoniem: 343906]

Ars Technica heeft een uitgebreide review online geplaatst: https://arstechnica.com/f...-the-ars-technica-review/

[My_self]

Toch jammer dat MacBook Pro's vanaf mid 2012 pas recht hebben op deze mooie upgrade. Ik keek echt uit naar Mojave, met name de donkere modus en Woning-app.

Zit ik hier met een MacBook Pro 2011... Voelt onder High Sierra nog steeds lekker snel, erg jammer dat deze niet mee kan genieten van de laatste versie van macOS. Helaas nagenoeg volledig toe te wijten aan de videokaarten zonder Metal-ondersteuning.

Gelukkig zijn er al mensen bezig om het werkende te krijgen onder officieel niet ondersteunde Macs. Zie deze link voor de huidige status.

[Reactie gewijzigd door My_self op 22 juli 2024 15:51]

[N14]

Je kunt ook naar dosdude1 kijken. Ik heb een tijdje High Sierra op een oude Macbook 2008 gedraaid op die manier, dat werkte top!

[iMars]

Die link staat ook op de site welke @My_self vermeld

[Neocortex-re]

Ik bevind me in dezelfde situatie met een 17 inch mbp 2011. Toch kan ik wel begrijpen dat na 7 jaar het doek een keer valt. Met name in gpu prestatie is veel veranderd. Als je dan eindeloos legacy mee moet sjouwen dan houdt dat innovatie tegen. Jammer, maar het leven gaat verder.

[Keypunchie]

Early adopters: veel sterkte ;-)

Ikzelf laat Mojave even links liggen.* Dark theme is leuk, maar voordat ontwikkelaars dat goed ondersteunen...

Verder biedt het niet zo heel veel krijg ik het gevoel. Ja, gedonder met 32-bit apps...

(Overigens was Windows Vista niet ook eens undercover als Mojave?)

*Paar weken hooguit hoor.

[Reactie gewijzigd door Keypunchie op 22 juli 2024 15:51]

[NBS]

Het project "Mojave Experiment" was een soort van redmiddel (in vorm van promotie/marketing) voor de slechte reputatie van Windows Vista destijds [1]. Ze hadden tijdens het experiment Windows Vista de naam Mojave gegeven, om zo de positieve kanten van Windows Vista te belichten. Het was geen build/interne codenaam, zoals wat Longhorn en Blackbomb wel waren. Toch leuk dat je dat nog herinnert.

[1] https://www.cnet.com/news...e-to-revive-vistas-image/

[xoniq]

Snap dat paniekerige niet zo. Ben naar de beta's gegaan op mijn main machine. (Omdat ik deze de hele dag gebruik elke dag, en goed kan bijdragen aan bug reports)

Rete stabiel, geen gedonder met 32bit apps, alles werkt naar behoren.

[DigitalExorcist]

De beta’s waren prima hoor 😎

[loekf2]

Ik vrees voor het omzetten van mijn Fusion disk naar APFS, maar tja .. nieuw = beter

[Vorkie]

Ging hier op de iMac 2015 als een zonnetje, was een uurtje bezig, maar daarna wel een stuk sneller!

[Sankel]

Ben ik ook bang voor, vooral omdat de Boot Camp partitie ook al niet soepel werkte bij mij.

[klakkie.57th]

ik krijg bootcamp gewoon niet aan de praat op Mojave
Ik heb het ook gemeld via de feedback assistant. De wizard kan op één of andere manier de disk niet correct partitioneren

[Sankel]

Ja er zijn mogelijkheden om dit handmatig te doen. Maar dan ben je wel genoodzaakt om je HDD leeg te gooien. Op zich niet heel moeilijk, tenzij je een Fusion Drive hebt, word het iets lastiger. Omdat je dan eerst de "schijven" los moet koppelen van elkaar en na de partitie weer aan elkaar moet maken, oftewel de fusion drive weer moet herstellen.

Mocht je hulp daarbij nodig hebben, kan ik je wel op weg helpen.

[bl0m5t3r]

Maar veel software moet ook ge-update worden, zo zal veel Adobe software niet meer goed werken op Mojave. Ik ga dan ook nog niet updaten totdat er nieuwe Mojave compatible versies zijn van alle pakketten die ik gebruik. Van Adobe is oa. bekend dat Acrobat, InDesign, Lightroom & After Effects sowieso problemen geven, en mogelijk nog meer.

Ik geef alles rustig de tijd en ga m'n productie niet op het spel zetten om net wat eerder met dark mode te kunnen spelen.

[DigitalExorcist]

Nog niet geprobeerd. Ook geen meldingen van incompatibiliteit trouwens. Ik heb de CC-versie gewoon draaien alleen niet veel gebruikt afgelopen tijd...

[bl0m5t3r]

Op het adobe forum staat het er vol van, al sinds public beta 1 en 2. En aangezien adobe nog niks heeft veranderd of updates klaar heeft, is het op de final precies het zelfde. Vorige keer met de high sierra update was het precies het zelfde verhaal, adobe komt na een maand wel een keer met een update. Als je Adobe software nodig hebt voor je dagelijkse werk is het advies dan ook om niet te upgraden (zegt adobe zelf ook, en ze ondersteunen Mojave dan ook specifiek niet op dit moment).

nu is adobe maar een voorbeeld, maar denk aan vele professionele pakketten voor product ontwikkeling, grafische markt, muziek productie, 3d productie, etc. die bij launch nog geen ondersteuning bieden of simpelweg crashen na een update van apple. Dan is het 100% je eigen schuld als het niet meer werkt en je daardoor in de problemen komt qua werk.

Daar komt nog bovenop, dat apple het niet makkelijk maakt om een rollback te doen als je in de problemen komt, eenmaal geupgrade zit je bij apple er zo goed als aanvast. Das behoorlijk $%^ als dan ineens je software waar je je brood mee wint niet meer werk.

[Sfynx]

Bizar vind ik dat, van zulke grote bedrijven met zoveel capaciteit zou je toch verwachten dat ze er bovenop zitten, er zijn niet voor niets al maanden van tevoren developer beta's beschikbaar om mee te testen. Het zijn meestal de wat kleinere software studio's die wel gewoon al een compatibiliteitsupdate uitbrengen nog voor de release van het nieuwe OS, zodat het vanaf dag 1 gewoon blijft werken.

Daar komt nog bovenop, dat apple het niet makkelijk maakt om een rollback te doen als je in de problemen komt, eenmaal geupgrade zit je bij apple er zo goed als aanvast. Das behoorlijk $%^ als dan ineens je software waar je je brood mee wint niet meer werk.

Nou ja, een oudere macOS installeren is in ieder geval nog mogelijk i.t.t. iOS waarbij het ophoudt als ze de software niet meer signen.

Ik installeer doorgaans via internet recovery een gloednieuwe OS release eerst even op een externe schijf om de daar de belangrijkste software mee te testen. Macs werken daarin erg fijn, dat je eigenlijk elke schijf als opstartbare systeemschijf kan gebruiken.
Ook erg fijn dat de internet recovery modus in de firmware tegenwoordig altijd de nieuwste beschikbare macOS voor je hardware (sinds vandaag dus Mojave) downloadt. Dat was een paar jaar terug wel anders, zat de hele wereld al op El Capitan, maar de internet recovery startte gewoon nog Mavericks omdat je computer daarmee was geleverd. Voelde altijd zo zinloos om die met een leeg systeem als springplank te moeten gebruiken alleen maar om via de App Store een nieuw OS te installeren

[WhatsappHack]

Niet perse. Installer van HS downloaden en bootable maken, TimeMachine backup erbij en je kan de upgrade terugdraaien.

Wel slecht trouwens dat bedrijven als Adobe er nog steeds niet klaar voor zijn.

[bozotheclown]

Lightroom werkt anders iig alle beta's die ik gedraaid heb en nu de ga versie, uitstekend op Mojave

[Reactie gewijzigd door bozotheclown op 22 juli 2024 15:51]

[Timo002]

Ik wacht ook even. Gebruik vagrant voor virtualisatie voor webdevelopment. Maar heb gehoord dat virtualisatie een beetje een dingetje is op Mojave.

[oscarbravo]

Hier werken de laatste versies Vagrant en VirtualBox vlekkeloos out-of-the-box. Maar garantie tot aan de voordeur natuurlijk.

[Reactie gewijzigd door oscarbravo op 22 juli 2024 15:51]

[pietje63]

Eerste app update met dark mode al binnen (Albelli)

[Anoniem: 343906]

Wat echt wel nieuw is volgens mij zijn de paar apps van Apple die van iOS komen via Marzipan (codenaam voor dat project).

Andrew Cunningham van Ars Technica is er nog niet zo kapot van maar het is misschien wel veelbelovend voor developers van iOS apps om die relatief gemakkelijk ook beschikbaar te maken voor macOS Mojave.

De makers van PSPDFKit for iOS, Android, Web, Windows, and macOS (hele mond vol, uit luiheid maar ff copy pasted van hun site) hebben een aardig artikel daaromtrent in een blog van hun gepost: https://pspdfkit.com/blog...ipan-iosmac-uikit-appkit/

[Keypunchie]

Ja, dat is zeker nieuw.

Niet veel mensen zullen op de banken staan voor de ingebakken apps (aandelenkoersen kijken, whoo!).

Maar dit zal volgend jaar pas echt los gaan. Ik heb even gekeken wat die lui van PSPDFKit doen, maar dat is nogal experimenteel. Algemeen wordt "dat wat in de Apple-media Marzipan genoemd wordt" pas voor 3rd party-developers op WWDC 2019 verwacht.

[sigmundfreund]

Nu nog de Nvidia web drivers en dan neem ik ook een gokje met de hackintosh dark mode al eeuwen op gewacht.

[Woodsnaps]

Zonder de officiele web drivers van Nvidia kan je ook al updaten, alleen even via terminal zorgen dat de buildnumber aangepast wordt in de config.plist m.b.t. de drivers. Dan werken ze als een poepie!

[Steenvoorde]

Klopt, al las ik op diverse fora dat dit met de vroegere beta's niet werkte. Tenminste, macOS draaide prima, maar zonder hardware acceleratie. Kan jij bevestigen dat dit met de laatste beta's ook al werkte?

[Dannydekr]

Klopt niet? Zonder nieuwe drivers is er geen HW-acceleratie omdat alles is overgegaan van OpenGL naar Metal.

[sigmundfreund]

Hier ben ik dan ook bang voor idd.

[Dannydekr]

Naja het is een feit op alle
communityfora wacht iedereen met smart op NVIDIA. Ben bang dag het nog even kan duren. Nvidia heeft totaal geen resources voor MacOS, dat we tot nu toe drivers hebben gekregen is bijna een wonder. Nu alles over is gegaan naar Metal zal Nvidia meer resources moeten vrijmaken, en het is de vraag of ze dit doen. Enige plausibele reden is het feit dat je Nvidia kaarten kunt gebruiken als eGPU. Hopelijk beseft Nvidia dus dat ze hierdoor snel moeten handelen.

[markverhagen]

yup hier ook een macbook pro 13" uit mid 2012. Ding blijft maar gaan en heeft alle poorten die ik nodig heb. Zolang deze het blijft doen koop ik geen andere.

[markverhagen]

wacht ik idd ook op

[laptopleon]

en @sigmundfreund

Ik heb dezelfde interesse Is er een draadje voor hackintosh'ers wat jullie volgen, hier of elders?

[sigmundfreund]

Ik hou tonymacx86.com in de gaten

[Kokkers]

Voor de mensen die zich (net als ik) afvragen hoe Mojave te downloaden; zoek in OSX App Store op 'Mojave' om de gratis upgrade te downloaden. (Mojave werd bij mij niet als automatische update gevonden)

[Pandanl]

Dit komt omdat het een major release is, die zal nooit als automatische update tevoorschijn komen.

[nils83]

Normaal komt er wel een popup rechts boven op geregelde tijden die je voor een major release informeren.

[xoniq]

Dat is meestal een paar dagen na release, en bewust, je wilt niet ineens spontaan de hele wereld een popup bezorgen dat ie beschikbaar is; beter verdelen qua server load over deze week.

[GeforceAA]

Klopt hoewel ik heb gemerkt dat macOS gebruikers veel conservatiever zijn in het updaten dan iOS gebruikers. Ik zie sommige nog Mavericks draaien!

[xoniq]

Op de Mac kán er ook meer stuk qua software ondersteuning. Dus ergens snap ik 't wel. Ik werk 8 uur per dag op m'n Mac, netto wel meer, en update al sinds Leopard elke keer bij de release en de laatste jaren zelfs de eerste beta direct na 't WWDC, nooit echt grote problemen ondervinden. Neemt niet weg dat ik die terughoudendheid wel snap.

[SeenD]

Echt? Balls of steel. Ik wacht altijd tot de 2e patch. Ik heb al een paar keer mn vingers gebrand omdat ik meteen naar een nieuwe versie van MacOS ging.

De eerste patch is meestal een beetje buggy, en de 2e patch komt vaak vrij snel en fixt de bugs van de eerste patch. En dan vind ik meestal safe om over te stappen.

[Anoniem: 93248]

Ik gebruik OSX/MacOS sinds 10.4 Tiger en ben altijd direct overgegaan naar de laatste versie, eigenlijk nooit problemen mee gehad. Enige miskleun die ik ooit heb gehad was de upgrade naar Mountain Lion(?) op mijn C2D MacBook, die trok dat slecht. (had destijds een C2D MacBook, C2D iMac en een iPod video; lekker hoor al dat wit!)

_{schiet me nu te binnen dat ik toch al langer OSX gebruiker ben dan ik dacht}

[xvilo]

Met de beta's geen enkel probleem gehad. Een aantal obscure app's (die door het gros niet gebruikt worden) wat issues. Maar overall, beta's gingen lekker. Heb in de beta periode wel een nieuwe macbook gekregen en ben daar gewoon op High Sierra verder gegaan.

[DarkSim1986]

ik zit al een tijdje met de beta te werken, klopt het dan dat ik nu geen update heb op mijn imac?
volgens de update tool ben ik up to date

[MazeWing]

Zojuist zonder problemen geïnstalleerd op mijn 2017 MacBook Pro 15. Installatie duurde ongeveer 45 minuten en draait als een zonnetje (of moet ik vanwege de dark mode zeggen als een "maantje"??)

Heb meteen gekozen voor de dark mode en alhoewel het er wel vet en futuristisch uitziet is het nog wel heel erg wennen. Veel apps geven mij in eerste aanleg de indruk dat er iets niet klopt. Natuurlijk is dit gewoon een kwestie van wennen.
Het is wel mooi dat Apple de icoontjes en kleuren allemaal goed op elkaar heeft afgestemd bij dark mode. Veel apps die de keuze bieden voor een donkere weergave laten op dat front steken vallen met kleuren die of niet goed uit de verf komen of kleuren die simpelweg niet zijn aangepast op een donkere achtergrond.

Ook de nieuwe weergave die cover flow heeft opgevolgd is, zeker bij afbeeldingen, erg welkom. Voorheen was het niet zo makkelijk om via Finder veel foto's achterelkaar te bekijken. Dit is nu geen enkel probleem met de nieuwe weergave(s).