Wat moet je nog met een gasaansluiting in de woning als je er, door de installatie van een warmtepomp, geen gebruik meer van maakt en het leveringscontract voor gas hebt opgezegd? Die aansluiting laten verwijderen of laten zitten? Netbeheerders stellen zich op het standpunt dat verwijderen nodig is en dat de kosten daarvoor mogen worden doorberekend aan de klant. Het gaat dan om 700 tot 800 euro. Nogal wat gasverlaters hadden hier een andere kijk op. Zij zijn tegen deze 'afsluitboete', zoals ze het noemen, en organiseerden zich op Gathering of Tweakers. Een eerdere rechterlijke uitspraak pakte al in hun voordeel uit en nu ligt er een tweede, kersverse uitspraak die opnieuw positief voor hen uitpakt. Wat is precies de situatie, hoe verhoudt de nieuwe uitspraak zich tot de eerdere en welke rol speelde de community bij dit onderwerp?
:strip_exif()/i/2004165274.jpeg?f=imagenormal)
Wat werd in de eerste uitspraak bepaald?
Deze zaak begon toen Stefan Boerma uit Meppel drie jaar geleden zonnepanelen en een warmtepomp installeerde. Als gevolg daarvan had hij geen gas meer nodig en zegde hij zijn leveringscontract voor gas op bij zijn energieleverancier. Daarmee werd ook de verbintenis met de netbeheerder beëindigd, te weten het Regionaal Nutsbedrijf voor Zuid-Drenthe en Noord-Overijssel, of Rendo. Na het opzeggen kreeg hij van dit bedrijf een factuur van 400 euro voor het verwijderen van de gasaansluiting. Daar ging hij niet op in, maar het bedrijf kwam vervolgens op eigen initiatief de aansluiting verwijderen. Boerma weigerde te betalen en dat leidde tot een rechtszaak. De uitspraak was in augustus vorig jaar. Rendo werd in het ongelijk gesteld. Volgens de rechter in Assen was niet overtuigend aangetoond dat er een wettelijke basis is om consumenten kosten in rekening te brengen voor het verwijderen van een aansluiting als daar niet om is gevraagd.
Deze uitspraak leek nog redelijk op zichzelf te staan en niet zomaar ook uitkomst te bieden voor anderen in dezelfde situatie. Dat kwam door het vernietigen van de algemene voorwaarden die horen bij de Aansluit- en Transportovereenkomst, of ato, voor het gas. Boerma was namelijk niet in staat gesteld om voorafgaand aan het afsluiten van de overeenkomst kennis te nemen van deze voorwaarden en de daarin opgenomen verplichting tot het betalen van de verwijdering. Daar kon Rendo zich dus niet meer op beroepen.
De netbeheerder vond echter dat de verplichting tot het betalen van deze kosten ook voortvloeit uit de Tarievencode Gas. Dat is een besluit van de ACM uit 2016 waarin staat hoe netbeheerders de tarieven moeten berekenen voor het transport van gas en voor de andere wettelijke taken van netbeheerders. De rechter vond daarentegen dat de verplichting tot het betalen van de verwijderingskosten alleen door de beugel kon als die zijn basis vond in een wet die door de regering en het parlement is aangenomen. De Tarievencode Gas was daarvoor dus onvoldoende. De Gaswet is wel zo'n formele wet. Specifiek draaide het om artikel 12a. De rechter concludeerde dat niet duidelijk is of de wetgever bij de invoering van dit artikel heeft gedacht aan deze kwestie van het verwijderen van de gasaansluitingen. Niet duidelijk is dat de wetgever daarbij heeft willen regelen dat deze kosten bij een normale beëindiging van de ato door de consument moeten worden betaald.
Wat maakt de tweede uitspraak duidelijk?

In de nieuwe zaak gaat het om een vergelijkbare situatie. Niek Rensen uit Laag Soeren installeerde net als Boerma zonnepanelen en een warmtepomp, waardoor gas niet meer nodig was. In augustus 2019 zegde hij zijn leveringscontract voor gas op bij zijn energieleverancier. Daarmee werd ook de verbintenis met netbeheerder Liander beëindigd. Rensen ging niet in op het daaropvolgende verzoek van Liander om opdracht te geven om de gasaansluiting te verwijderen en daarvoor de rekening van 687 euro te betalen. Na enkele maanden verwijderde het bedrijf de gasaansluiting uit eigen beweging en stuurde Rensen een factuur. Hij betwiste die, waarna in mei vorig jaar een dagvaarding volgde.
In de uitspraak van enkele dagen geleden oordeelde de kantonrechter in Arnhem dat Rensen de kosten niet hoeft te betalen. Het voornaamste verschil met de eerste rechtszaak is dat hier de algemene voorwaarden een inhoudelijke rol speelden. Rensen voerde aan dat de algemene voorwaarden in ieder geval deels terzijde moeten worden geschoven, onder meer omdat ze niet tijdig ter beschikking waren gesteld. De rechter ging, anders dan bij de eerste uitspraak, toch inhoudelijk in op deze algemene voorwaarden. Daarin staat dat de kosten voor verwijdering betaald moeten worden als de afnemer dit heeft verzocht of als 'dit het gevolg is van zijn handelen of nalaten of het gevolg is van omstandigheden die hem redelijkerwijs zijn toe te rekenen'. Liander stelde verplicht te zijn de loze aansluiting te verwijderen, zodat deze werkzaamheden rechtstreeks het gevolg waren van de opzegging. Een expliciete opdracht tot verwijdering van de afnemer was volgens Liander dan ook niet nodig.
De rechter wijst daarbij op een citaat uit de ato; de dienstverlening bestaat uit 'het in stand houden van de bestaande aansluiting(en) en het transporteren van elektriciteit en/of gas'. Volgens de kantonrechter kan daar niet uit worden opgemaakt dat een kostbare verwijdering van die aansluiting er ook onder valt. Bovendien stipt de rechter aan dat in het verleden 'veelvuldig geen verwijdering plaatsvond na opzegging'. Ook concludeert de rechter dat Rensen met het opzeggen van de ato geen impliciet verzoek tot verwijdering heeft gedaan. Liander beroept zich net als Rendo op de Tarievencode Gas en de Gaswet, maar de kantonrechter sluit zich aan bij het oordeel van de eerdere uitspraak, namelijk dat er geen wettelijke grondslag is om de kosten voor het verwijderen in rekening te brengen. Volgens de rechter maakt het daarbij niet uit dat de Gaswet netbeheerders als Liander verplicht om 'te zorgen voor een veilig gasnet en netverlies moet voorkomen en daarom genoodzaakt is om een aansluiting, waarvan definitief of gedurende een langere tijd geen gebruik meer wordt gemaakt, te verwijderen'.
Situatie voorafgaand aan en na verwijdering bij tweaker Rommelzolder
Wat is nu de situatie?
Na de eerste uitspraak van vorig jaar kwam de toenmalige minister van Economische Zaken, Eric Wiebes, met een tijdelijke regeling waardoor de kosten verdwijnen als particulieren van hun gasaansluiting af willen. Wiebes: "Onduidelijkheid over kosten kan vertragend werken voor de energietransitie. Daarom kies ik ervoor om de procedure in gang te zetten om de verwijderkosten tijdelijk volledig te verrekenen in het algemene periodieke aansluittarief. Hiermee wordt geregeld dat afnemers die hun gasaansluiting willen beëindigen, in alle gevallen geen rekening hoeven te betalen en de netbeheerders de kosten voor de werkzaamheden mogen verrekenen in het periodieke aansluittarief. Op deze manier wordt geregeld dat de netbeheerders een redelijke vergoeding krijgen voor de werkzaamheden die zij moeten uitvoeren", aldus de toenmalige minister. Dit gaat op korte termijn gelden. Het betreft een tijdelijk regeling; er komt een nieuwe Energiewet aan waarin opnieuw gekeken wordt naar de verdeling van kosten voor het verwijderen van gasaansluitingen.

Bram Bos, een metgezel van Boerma die zich ook veel met dit dossier heeft beziggehouden, stelt dat de onduidelijkheid waaraan Wiebes refereerde, is weggenomen met de nieuwe uitspraak. Hij zegt dat daar definitief uit is te concluderen dat verwijderkosten niet betaald hoeven te worden als er geen opdracht aan voorafging. "Het vonnis weerspreekt ook branchevereniging Netbeheer Nederland, die drie weken geleden in een brief aan de Tweede Kamer het omgekeerde beweerde. Een kleinverbruiker die geen verzoek tot verwijdering van de aansluiting doet, zou in de nieuwe regeling van Wiebes juist nog steeds de volledige kosten daarvan moeten betalen. Die zorg is dus onterecht", aldus Bos.
De huidige minister van Economische Zaken, Bas van 't Wout, heeft onlangs gereageerd op de brief van Netbeheer Nederland. Daarin benadrukte hij nogmaals dat de tijdelijke regeling het beoogde effect heeft 'dat iedereen in Nederland die geen gebruik meer wil maken van zijn of haar gasaansluiting, deze gasaansluiting kan laten verwijderen zonder kosten'. Zo'n verzoek moet volgens de minister heel laagdrempelig kunnen en hij benadrukt dat 'het in het belang van zowel de afnemer als de netbeheerder is dat een verzoek tot stand komt'. Als zo'n verzoek tot verwijdering toch niet gedaan wordt en de netbeheerder vanuit veiligheidsoverwegingen toch tot verwijdering overgaat en dus kosten maakt, ligt de bal bij de ACM. Tot dusver heeft de toezichthouder hier geen standpunt over ingenomen.
Kritiek op de huidige situatie
De kosten voor het verwijderen worden nu dus bij de gasverlaters weggehaald en komen in feite voor rekening van degenen die gas blijven gebruiken. Ze worden immers verrekend in het algemene periodieke aansluittarief. Bos en enkele andere gasverlaters, die ook allemaal op GoT actief zijn, hebben daar eerder kritiek op geuit. Volgens hen dwingt deze tijdelijke regeling de netbeheerders niet om hun proces te verbeteren en komen hiermee 'onnodige, hoge kosten bij de burgers terecht, die niet altijd kunnen kiezen om wel of geen gas te gebruiken'. De auteurs wijzen erop dat je met zeven miljoen gasaansluitingen in Nederland in theorie praat over een kostenpost van meer dan vijf miljard euro op het moment dat alle aansluitingen op individuele basis worden verwijderd. Volgens hen kan een wijkgerichte aanpak al heel erg schelen en ontbreken op dit moment kosten-batenanalyses en een debat hierover. Ook wijzen ze erop dat de netbeheerders eerst eens moeten uitleggen wat er is gebeurd met het geld voor vervanging dat via het vastrecht jarenlang is betaald en al een deel van de verwijderingskosten zou kunnen dekken.
Er is nog een ander kritiekpunt dat in theorie kan leiden tot nieuwe zaken. Dat zou dan niet inhoudelijk over deze kwestie gaan, maar over de vraag of er geld is terug te vorderen. Volgens onder meer Bos en andere gasverlaters kan de vraag worden gesteld of netbeheerders consumenten jarenlang onvoldoende of zelfs misleidend hebben geïnformeerd. Daarbij wijzen ze op suggestief taalgebruik van netbeheerders die in ieder geval in het verleden stelden dat ze verplicht zijn de gasaansluiting te verwijderen als consumenten van het gas af willen en dat ze dan ook verplicht zijn de kosten voor het verwijderen door te berekenen. Bos stelt dat het onduidelijk is hoeveel van die consumenten opdracht tot verwijdering zouden hebben gegeven als ze ervan op de hoogte waren dat ze daartoe niet verplicht konden worden.
Welke rol speelde de community?
Volgens Bos zijn er inmiddels al meer dan 288 consumenten die via de zogeheten 'Tweakers-route', zonder verdere kosten van hun vaste lasten voor gas zijn afgekomen, zonder dat ze de aansluiting en meter kwijt willen. Dit zijn mensen die zich gemeld hebben op GoT. Volgens de route moeten zij het leveringscontract voor gas opzeggen bij hun energieleverancier, waarmee ook automatisch de ato met de netbeheerder wordt ontbonden. Dat kan kosteloos. Vervolgens kunnen er verzoeken van de netbeheerder komen om opdracht te geven tot verwijderen en soms volgt een factuur, die betwist kan worden. Ook hebben volgens Bos meer dan 50 verhuizers ontdekt dat ze niet hoeven te betalen voor verwijdering van de gasaansluiting als ze die nooit hebben gebruikt. Volgens de netbeheerders gaat het om duizenden per jaar die van het gas gaan.
:strip_exif()/i/2004165280.jpeg?f=imagenormal)
Bij het vinden van de Tweakers-route en de voorbereiding van de rechtszaken speelde de community volgens Bos een belangrijke rol. Al in 2016 verzamelden zich leden van Tweakers in een topic hierover en in de topic-start van het nieuwe derde deel van dat topic staan bijvoorbeeld alleen al links naar dossiers van 134 leden die de soms jarenlange correspondentie en communicatie met hun netbeheerder over deze kwestie hebben gebundeld. Als de drie delen van de forumtopics gezamenlijk worden beschouwd, zijn er op het moment van schrijven 20.188 posts geplaatst om deze kwestie te ontleden en doorgronden.
"De Tweakers-gemeenschap in dit specifieke topic is volstrekt instrumenteel geweest in dit vonnis", licht Bos toe. "Inhoudelijk, organisatorisch, publicitair en financieel. Sinds 2016 heeft die community systematisch de argumenten van de netbeheerders onderzocht en honderden interacties met die netbeheerders integraal online gezet. De communityleden hebben elkaar geholpen bij het bieden van weerwerk aan de netbeheerders en soms hun incassobureaus en deurwaarders. De community heeft daarbij ook altijd elkaar moreel gecorrigeerd als het nodig was en de communityleden hebben er samen voor gezorgd dat het ook nog een vrolijke bedoening was. In de aanloop naar beide vonnissen is de community via e-mail aangesproken voor een financiële bijdrage. In dit laatste geval was de financiering van de advocaat binnen 24 uur rond."
Bos stelt dat er weliswaar een voorhoede was die het meeste werk heeft verzet, maar dat het collectief de inhoud jarenlang heeft aangescherpt door mee te denken en zaken te delen. "Door die grote aantallen, de voorbeeldbrieven en de onderlinge hulp werd het voor Jan met de pet ook een haalbare kaart. Een mooi voorbeeld vind ik het geval van een vrachtwagenchauffeur uit Helmond, die tot twee keer toe een incassobureau van zich af moest slaan, maar met hulp van het topic kosteloos van de vaste lasten voor gas afkwam", aldus Bos.
Hij stelt dat de bijdragen van de community niet alleen door de direct betrokkenen werden bekeken. "Sinds het najaar van 2017 kwam het topic in het vizier van de netbeheerders zelf. Ze reageerden nooit, maar indirect konden we zien dat ze meelazen. Hetzelfde geldt voor de Geschillencommissie Energie en de ACM; ze lazen allemaal met genoegen mee, maar bleven altijd aan de zijlijn."