Inleiding
Laten we eerlijk zijn, Ubuntu voor smartphones leek lange tijd de Duke Nukem Forever van de smartphonewereld. De eerste plannen om Ubuntu voor smartphones uit te brengen dateren van het voorjaar van 2007: vóór de release van de eerste iPhone en vóór de aankondiging van Android.
Die mobiele versie kwam er vervolgens niet, maar ontwikkelaars vonden het wel een sport om Ubuntu naar smartphones te porten. De Samsung Omnia met Windows Mobile bijvoorbeeld kreeg Ubuntu-firmware. De Xperia X1 van Sony Ericsson ook. En natuurlijk is er een werkende Ubuntu-uitgave voor de twee meest tweakbare smartphones tot nu toe: de Nokia N900 en de HTC HD2.
De op een bestaande smartphone gehackte uitgaven van Ubuntu zijn natuurlijk aardig, maar Canonical had zelf ook grootse plannen. In 2012 kwam er een tussenstap in de vorm van Ubuntu for Android, maar toen al liet Canonical doorschemeren dat dit niet meer dan een tussenoplossing was.
In 2013 was het dan zover; Mark Shuttleworth kondigde Ubuntu voor smartphones aan. In dat jaar volgde een opvallend project; Canonical wilde tientallen miljoenen euro's ophalen via Indiegogo om de eigen Ubuntu Edge-smartphone te maken. Het project bleek iets té ambitieus.
De ontwikkeling van Ubuntu voor smartphones ging verder en inmiddels was Canonical samenwerkingen aangegaan met bq in Europa en Meizu in China voor het maken van smartphones. De eerste modellen verschenen dus deze zomer. De Spaanse fabrikant bq bouwde zijn Android-smartphone Aquaris E4.5 om voor een Ubuntu-editie; Meizu deed hetzelfde met zijn MX4.
Het was dus een lange weg voordat Ubuntu uiteindelijk op smartphones verscheen. Inmiddels is het zover. Hoe vaak krijg je de kans om een nieuw besturingssysteem voor smartphones voor het eerst uit te proberen? Op de redactie van Tweakers zijn we enthousiast over nieuwe ontwikkelingen en geeks als we zijn, hebben de meesten van ons de MX4 met Ubuntu op zijn minst even vastgehad tijdens de reviewperiode. Het enthousiasme voor de mobiele versie van Ubuntu is er dus, maar hoe werkt het in de praktijk?
Dankzij tweaker ratmats konden we Ubuntu voor telefoons een paar weken uitproberen. Dank ratmats!
/i/2000832053.jpeg?f=imagenormal)
Opbouw en interface
Laten we beginnen met een stevig voorbehoud; Ubuntu voor smartphones is nog lang niet af. Een van de belangrijkste zaken, Convergence, waarmee je de telefoon als desktop kunt gebruiken door een monitor, toetsenbord en muis aan te sluiten, werkte nog niet op de door ons geteste softwareversie: OTA 6. We hebben het geprobeerd met het flashen van een versie voor ontwikkelaars, maar hoewel de ontwikkeling van de code al klaar moet zijn, bleek Convergence ook daar nog niet aan de praat te krijgen. We konden niet vaststellen of dat ligt aan de software, aan de gebruikte mhl-kabel of aan beide.
/i/2000832057.jpeg?f=imagenormal)
Bovendien heeft dit toestel niet het Ubuntu dat je wellicht gewend bent. Omdat de Meizu een processor op de ARM-architectuur heeft, zullen ook in de desktopmodus alleen toepassingen werken die voor ARM zijn gecompileerd en dat zijn ze lang niet allemaal.
Zelfs met de stabiele versie voelt het hele besturingssysteem aan als een testversie voor ontwikkelaars. Het zit vol met kleine en grote bugs, en met dingen die geen bugs zijn, maar desondanks raar staan. Zo vraagt de camera-app bij de eerste keer starten toegang tot de camera en de browser vraagt keurig om internettoegang. Het is goed dat permissies individueel geregeld kunnen worden, maar dat levert nu iets te veel meldingen op.
Canonical werkt er hard aan en er komen geregeld updates uit. De concurrentie inhalen is echter niet alleen een kwestie van een hoog tempo, maar evenzeer van een lange adem. Daar komt bij dat een besturingssysteem maar een deel is van een mobiel ecosysteem. Een mobiel ecosysteem heeft apps nodig en liefst ook hardware die werkt met of past op de toestellen. Daarover gesproken, omdat Canonical heeft besloten geen eigen hardware te maken, zijn er fabrikanten nodig die aansprekende telefoons maken.
Het bouwen van een ecosysteem is in de afgelopen jaren ongelofelijk lastig gebleken. Het is Apple gelukt met zijn iPhones en Google is succesvol met Android. Microsoft heeft weliswaar een ecosysteem gebouwd rond Windows Phone, maar dat is aantoonbaar veel kleiner dan die rondom iOS en Android. BlackBerry brengt binnenkort zijn eerste Android-toestel uit en gooit dus zelf niet eens alles meer op BlackBerry 10. Jolla's Sailfish komt niet echt van de grond en Mozilla's Firefox OS heeft wel wat kleine succesjes met vooral heel goedkope smartphones, maar ook dat is nog niet om over naar huis te schrijven.
Kortom, er zijn veel initiatieven geweest, maar weinig grote successen. Waarom Canonical wel denkt te kunnen slagen? Het heeft al een bekend desktopbesturingssysteem in de eigen stal en het zal veel willen inzitten op Convergence, het samensmelten van mobiel en desktop. Er zijn talloze redenen om te denken dat Canonical het niet redt, maar die golden uiteraard evenzeer in de begindagen van Android en iOS.
Scopes
Apples iOS heeft een grid van iconen, Windows Phone en Windows 10 mobile werken met tegels, en Android heeft het homescreen. Elk besturingssysteem werkt dus met een eigen startscherm en Canonical heeft eveneens zijn eigen primaire schermen: scopes. Scopes zijn schermen met een bepaald thema. Een scope geeft bijvoorbeeld een overzicht van alle apps, als ware het een soort hoofdmenu in een homescreen. Er zijn verder een scope voor muziek en een scope met dingen om je heen. Daarnaast zijn veel scopes al in de firmware gezet, waaronder van Reddit en YouTube.
Canonical spoort ontwikkelaars aan om eigen scopes te maken, waarvan al voorbeelden in de Ubuntuwinkel staan. Het idee is op papier misschien aardig, maar de uitwerking is minder goed. Ten eerste moeten de scopes informatie ophalen uit het geheugen of van internet op het moment dat je ze opent. Dat is onhandig, want elke keer is het wachten op het opbouwen van het scherm met info. Daarbij zitten de scopes allemaal naast elkaar. Wie dus van zijn eerste scope naar de laatste wil, is behoorlijk wat aan het vegen. Dat is onhandig en duurt simpelweg lang. Dat kun je omzeilen door het menu met het lipje onder in beeld naar boven te halen en vervolgens op een scope te tikken, waardoor het iets sneller gaat.
Scopes zien er weinig aantrekkelijk en af en toe rommelig uit. Bovendien zou je met widgets en apps hetzelfde kunnen bereiken. De Vandaag-scope heeft wel wat nut en de Apps-scope is pure noodzaak als hoofdmenu, maar de overige scopes gebruikten we niet of nauwelijks. Het belangrijkste kritiekpunt is misschien nog wel de lag. De interface in scopes werkt lang niet altijd met 60fps en daardoor voelt die stroperig aan. Soms bevriest een scope en dan is er niets wat je kunt doen. Dat zijn echter geen rampen en Canonical lost het in de toekomst hopelijk met updates op.
Besturing
Het valt op; elk nieuw besturingssysteem sinds grofweg een jaar of vier werkt met veegbewegingen in de besturing van de interface. Nokia's Swipe-interface in MeeGo Harmattan, BlackBerry 10, Jolla's Sailfish en Ubuntu gebruiken allemaal veegbewegingen om de interface te besturen.
/i/2000832047.jpeg?f=imagenormal)
Door vanaf links het scherm in te vegen open je een snelmenu van verticale iconen, om snel bij veelgebruikte apps te komen, zoals de camera, de telefoonkiezer en de browser, en bij het homescreen. Door vanaf boven naar beneden te vegen open je het notificatiemenu, net als bij Android, iOS en Windows Phone, en krijg je toegang tot verschillende instellingen. De beweging bij de onderste rand mag door app-ontwikkelaars ingevuld worden, dat doet elke app dus iets anders. Ten slotte is er de swipe van de rechterrand naar links; die opent het multitaskingmenu. Dat bestaat uit previews van de openstaande apps waar je doorheen kunt scrollen als met een carrousel. Door de preview naar boven het beeld uit te vegen sluit je een app af, net zoals het werkt in iOS, Windows Phone en ooit in Palms uitgave van webOS.
Veruit het fijnste van de besturingselementen is de balk met apps vanaf de linkerkant. Er staan puntjes onder apps die openstaan en onderaan staat een Ubuntu-icoon om terug te gaan naar het homescreen. Het werkt consistent en fijn, natuurlijk mede doordat er geen honderden apps zijn op de telefoon om in zo'n balk te worden gezet. Het is desondanks een vernuftige manier van besturing. Het switchen tussen apps via de veegbeweging vanaf de rechterkant werkt minder goed. Ten eerste werkt dit niet altijd en ziet de software het soms als een opdracht om naar links te scrollen of wisselt de interface naar de laatstgebruikte app. Kortom, als je gaat vegen, weet je nooit precies wat het resultaat zal zijn.
De notificatiebalk werkt grofweg zoals in andere mobiele besturingssystemen. Het witte envelopje staat altijd boven in beeld en als dat groen wordt, zijn er nieuwe meldingen. De meldingen zijn slechts een tabblad in het scherm bovenin. Daarnaast staan andere tabs die lijken op toggles, maar die echte tabbladen zijn, vaak met maar een of meer instellingen. De balk kan scrollen. Doordat er meer dan tien tabs zijn met elk een, twee of drie instellingen, werkt het weinig efficiënt en vereist het meer handelingen dan nodig zouden zijn.
Daar komt bij dat het toestel bij tijd en wijle tergend traag aanvoelt. Soms is het gewoon lang aan het laden, maar vaak vertragen de animaties simpelweg. Nog irritanter is dat het soms aanrakingen heel laat registreert en soms helemaal niet. De eerste paar seconden weet je niet welke van de twee het geval is. Dat gebeurt niet alleen bij zware applicaties, maar evengoed bijvoorbeeld in het instellingenmenu. Bovenal voelt Ubuntu voor smartphones, hoewel het al enige jaren in de pijplijn zit, simpelweg aan als niet af. Canonical heeft nog een lange weg te gaan voordat zelfs maar de basisbesturing in orde is en klaar is voor gebruik door het mainstream-publiek.
Toch stiekem Android?
Canonical heeft het allemaal verborgen en in de instellingenapp staat keurig dat de Meizu MX4 Ubuntu Edtion draait op Ubuntu 15.04, maar dat is niet helemaal waar. Onder die laag vonden we in de firmware verwijzingen naar Android 4.4.2. Ubuntu blijkt inderdaad gebruik te maken van die kernel, OpenGL ES-drivers, multimedia-library's zoals Stagefright, de Radio Layer Interface-deamon en cameraservice van Android-firmware. Dat gebeurt ook op de Meizu. Wie bang is dat Ubuntu gevoelig is voor de Stagefright-bug: dat is zo, maar er is geen manier om er misbruik van te maken.
Apk's zijn niet te installeren en er is geen runtime om de Java-code van Android-apps uit te voeren. Ubuntu gebruikt dus veel van Android, maar het grootste voordeel van Googles besturingssysteem, compatibiliteit met de meer dan een miljoen Android-apps, is er niet. Aan de andere kant, het is logisch dat Canonical hiervoor kiest, omdat Android zich bewezen heeft als basis voor een mobiel platform. Applicaties zijn te maken in QM, de Qt Markup Language, en dus gebaseerd op Trolltechs Qt-framework. Html5-code is eveneens bruikbaar in applicaties, hoewel het altijd begint met qml.
/i/2000832055.jpeg?f=imagenormal)
Applicaties en accuduur
De lijst met standaardapps is lang niet compleet. Wel zijn er apps aanwezig voor telefoon, sms en contactbeheer, een camera-app, browser, klok, muziek en galerij, een app voor taken en een rekenmachine. Canonical leunt op derden voor bijvoorbeeld kaarten via Here Maps en voor het weer via The Weather Channel. Uiteraard is er een downloadwinkel in de vorm van de Ubuntuwinkel. Daarnaast staan er veel apps van 'partners' op, bloatware dus: Amazon, Cinco Dias, Cut the rope, eBay, El País, Facebook, Pathwind, Tagger, Telegram en Twitter. Ook is er integratie met Instagram, Flickr, 7Digital, SoundCloud, Songkick en YouTube.
De verhouding tussen basisfunctionaliteit en bloatware is een beetje zoek. Standaard staat nieuws van het Spaanstalige El País in de Nieuws-scope en de app staat op het toestel. Voor Nederlanders die geen Spaans spreken en geen interesse hebben in Spaanstalig nieuws is dat volstrekt overbodig. Aan de andere kant, voor wie veel van de services gebruikt, is het een handige toevoeging.
Veel apps zijn weliswaar aanwezig, maar niet volledig. Facebook is simpelweg een link naar de mobiele site en hetzelfde geldt voor Twitter. Chatprogramma Telegram is er wel, maar ondersteunt bijvoorbeeld de populaire Stickers-functie niet. Zoals je kunt verwachten is de downloadwinkel van Ubuntu nog niet bijzonder goed gevuld. Wie wil kijken welke apps er wel of niet zijn, kan bijvoorbeeld terecht op deze site.
Bij het gebruik van Ubuntu voor smartphones zul je het bijvoorbeeld moeten stellen zonder WhatsApp, hoewel dat via een omweg volgens sommige gebruikers wel te installeren is. Mobiel bankieren is niet mogelijk en apps van kabelaars zijn er evenmin, net als apps voor Sonos of Nest. Kortom, veel van de zaken die veel mensen op een smartphone doen anno 2015, zijn niet mogelijk op Ubuntu.
De standaardapps zijn uiterlijk consistent. Ze gebruiken veelal lichte achtergronden en hebben een eveneens lichte titelbalk met rechtsbovenin instellingen, met als dat nodig is linksbovenin diverse manieren van weergave en met onderin een extra optie. Vaak ontvouwt zich geen balk met een optie als je vanaf de onderkant van het scherm omhoog veegt, maar een heel scherm om bijvoorbeeld een contact toe te voegen: een mooi effect.
Al is het nog pril, er is al een soort 'root-optie' voor Ubuntu voor smartphones. De app heet TweakGeek en maakt dingen mogelijk die standaard niet kunnen. Apps daarvoor staan in de OpenStore.
Browser
De browser is de Ubuntu Touch-browser. Dat is een omgebouwde Oxide-browser, gebaseerd op de Chromium render-engine. Dat de code oud is, is duidelijk; de browser zegt in zijn user agent-string dat hij draait op Ubuntu 14.04, terwijl de telefoon zelf op 15.04 zit.
De Ubuntu-browser doet zijn werk over het algemeen aardig. Rendering gaat prima, al was de hoop dat hij sneller zou zijn. Tabs zijn te beheren aan de onderkant van het scherm, terwijl andere bedieningselementen aan de bovenkant zitten. Een privémodus zit er wel in, maar sommige andere opties missen we. Zo is er geen manier om bookmarks op een scope te plaatsen, waardoor er geen snelle toegang is tot bookmarks, als vervanging voor apps. Zeker op een systeem als Ubuntu is dat een groot gemis. Verder valt op dat als de browser zijn werk hervat na geminimaliseerd te zijn, hij even tijd nodig heeft, zelfs als de pagina nog in het geheugen staat. Dan moet je een paar seconden wachten voordat de browser zijn werk hervat.
Flashen
Voor de review hebben we geprobeerd om een ontwikkelaarsversie van Ubuntu te flashen op het toestel. Dat is even puzzelen. De verbinding verloopt via Android Debug Bridge, maar zo makkelijk als dat gaat bij Android-toestellen, bleek het bij de Meizu niet te gaan. Geen Windows-machine wilde hem verbinden met adb, maar op een computer met Ubuntu bleek dit wel te kunnen.
Wie firmware wil flashen, kan kiezen uit verschillende 'channels'. De meest aan te raden versie is uiteraard 'stable', maar je kunt ook kiezen voor 'rc-proposed', voor voorgestelde release candidates. Wie niet geeft om bugs, kan een ontwikkelaarsversie kiezen in de vorm van 'devel', waarin de laatste wijzigingen zitten, maar die dus grote bugs kan bevatten.
Tijdens de review hebben we een devel-versie geflasht in de hoop dat die Convergence ondersteunt. Dat ging op zich prima, ware het niet dat het niet het gehoopte effect had. Convergence bleek nog altijd niet te functioneren en er zat een grote bug in; de adb-verbinding ging verloren. Via de bootloader bleek dat te herstellen, maar zulke zaken kosten bij telefoons op nieuwe platforms veelal de nodige tijd. Omdat er nog weinig documentatie is, is het niet op te lossen met alleen een eenvoudige Google-actie.

Accuduur
De accuduur van Ubuntu voor smartphones bleek lastig te meten. Het scherm blijft namelijk standaard nooit op de volledige helderheid staan. Dat is een lastig element dat bovendien hindert in het dagelijks gebruik, want wie een YouTube-filmpje kijkt of een boek wil lezen, zal daar ook last van hebben. Gelukkig is daar een appje voor: Active Screen. Een druk op de knop in die app en het scherm dimt niet meer. Hoewel dat uiteraard vereist dat er een app actief is op de achtergrond en daardoor de accuduur kan beïnvloeden, krijgen we zo de beste indicatie van accuduur die we kunnen geven.
Met bijna 5,5 uur is het geen slechte accuduur en als we een lichte vergelijking mogen maken met de M1 Note, ook een Meizu, met een ongeveer even grote accu, dan is er nauwelijks verschil. Veel andere telefoons doen het wel beter, de Jolla veel minder.
Vermoedelijk houdt de processor zichzelf nog behoorlijk bezig tijdens het kijken van video, want hij gaat maar een uur langer mee dan met browsen. Aangezien de backlight precies op hetzelfde niveau staat, moet het wel liggen aan de manier waarop de processor omgaat met het verwerken van de video.
Hoewel je op basis van de tests zou verwachten dat de accuduur niet zo best is, heeft Canonical het gebruik als het toestel idle is goed onder controle. Het vraagt dan nauwelijks iets van de accu en dat is prettig. Daardoor kan het bij licht gebruik makkelijk een dag mee en bij sommige mensen kan het zelfs de tweede dag nog halen.
Het toestel: Meizu MX4
Het toestel waarop we Ubuntu voor smartphones hebben kunnen proberen, is het meest high-end van de tot nu toe verkrijgbare modellen met dit besturingssysteem: de Meizu MX4 Ubuntu Edition. Dit is een variant op de vorig jaar verschenen MX4, met in plaats van Android dus Ubuntu 15.04. De telefoon heeft een 5,36"-scherm en is met 14,4x7,5cm voor zijn schermgrootte niet eens heel groot. Hij heeft een metalen rand met over de zijkant vijf antennestreepjes en een verwijderbare plastic achterkant, die een beetje aanvoelt als iets wat Samsung ooit voor zijn Galaxy S III omschreef als 'hyperglaze': een glanzend dun plastic.
De afwerking voelt daarom goedkoop aan. Bovendien is de achterkant gevoelig voor viezigheid en vingerafdrukken, waardoor het een raadsel is waarom Meizu voor deze afwerking heeft gekozen. Om de simkaart erin te steken, moet de achterkant eraf. De accu is vermoedelijk verwisselbaar, maar Meizu maakt met een sticker duidelijk dat het niet de bedoeling is dat gebruikers de accu echt gaan verwisselen. Er is geen ruimte voor een sd-kaart.
Het scherm is een ips-lcd van 5,36" met de ongebruikelijke resolutie van 1920x1152 pixels. Het is de 15:9-variant van full-hd, maar behalve de MX4 hebben we nog nooit een toestel met deze resolutie in ons testlab gehad. Het scherm heeft last van backlight-bleeding en is op een zonnige dag niet helemaal goed af te lezen.
De helderheid is met 440cd/m² zeker niet dramatisch, maar ook niet hoog. Er zijn veel toestellen die feller kunnen en over het algemeen zijn die beter af te lezen op zonnige dagen. Wat ook opvalt, is dat het scherm automatisch snel dimt tot waarden waarbij het scherm in vrijwel alle omstandigheden lastig af te lezen is.
Het contrast van het scherm is dik in orde. Met 1177:1 behoort het absoluut tot de betere, hoewel de MX4 wat dat betreft de veel duurdere iPhone 6s voor zich moet laten. Wie het toestel vergelijkt met de Jolla, het enige met Sailfish OS, ziet eveneens een groot verschil, maar dan in het voordeel van de MX4.
/i/2000832052.jpeg?f=imagenormal)
Het scherm heeft niet zo'n dramatische, maar een zeker zichtbare blauwige tint. Dat is vrij normaal en de waarde van 7422 kelvin is niet extreem. Bij verzadigde kleuren gaat het vooral mis bij wit en cyaan, maar ook die zijn nog acceptabel.
/i/2000814199.png?f=imagenormal)
De camera aan de achterkant heeft een maximale resolutie van 20,7 megapixel en is een Sony IMX220. Daarvan zijn verschillende varianten in omloop. Het is niet de sensor uit de Xperia Z3, maar die uit de Xperia Z2. Hij wordt bijgestaan door een flitser met twee ledjes, met twee verschillende tinten. De frontcamera heeft een maximale resolutie van 2 megapixel.
De camera aan de achterkant kwijt zich redelijk van zijn taak. Hij zal echter geen prijzen winnen en laat veel steken vallen. De ruis verstoort in veel gevallen de detailweergave die je zou verwachten bij deze resolutie, terwijl foto's af en toe koel ogen.
Conclusie
Er is weer een nieuw mobiel besturingssysteem en dat is fijn. Ubuntu voor smartphones is momenteel vooral een leuk begin. Er zitten zeker goede ideeën in de interface, zoals de balk om snel van app te kunnen wisselen aan de zijkant. Dat Canonical als basis de Android-kernel heeft genomen, betekent dat het niet zelf opnieuw het wiel probeert uit te vinden.
Eerlijk is eerlijk, het idee van Ubuntu op smartphones spreekt ons op dit moment meer aan dan de uitwerking in de praktijk. Als Convergence eenmaal goed werkt, en het systeem als smartphone en als desktop kan dienen, dan is het ineens een heel ander beestje. Aan de andere kant, Microsoft probeert hetzelfde te doen voor Windows met Continuum en omdat er veel meer Windows-gebruikers zijn, is de potentiële doelgroep daarvan groter.
Canonical gaat nog een grote uitdaging tegemoet met Ubuntu voor smartphones. De ontwikkeling alleen al is lastig genoeg. Er is nog bijzonder veel te polijsten en te verfijnen, en de prestaties zijn nog niet je-dat, maar ook het bouwen van een ecosysteem zal veel vergen. Op dit punt lijkt het erop dat compatibiliteit met Android-apps haast onvermijdelijk is om dat te doen. Wie wil meedoen op de smartphonemarkt, moet de apps bieden die iedereen wil hebben.
Canonical heeft in elk geval een begin gemaakt. Hoewel het allemaal nog heel onvolwassen is en het zelfs nog niet duidelijk is welke kant het precies opgaat, is het goed om te zien dat de op twee na grootste speler op de markt van desktopbesturingssystemen zich eindelijk ook gaat manifesteren op smartphones. Meer concurrentie kan zeker geen kwaad op de markt voor mobiele ecosystemen, die steeds meer afstevent op een duopolie, waarin Google en Apple de dienst uitmaken. Het is aan Canonical, samen met Microsoft, Mozilla en Jolla, om die markt open te breken.
/i/2000832051.jpeg?f=imagenormal)