Als je aan een programmeur denkt, zie je misschien een jongen met een hoodie en grote bril voor je die in een donkere kamer naar een overdaad aan monitors met code tuurt. Dat stereotype is wellicht deels op waarheid gebaseerd en vormde de motivatie voor Corinne Vigreux, medeoprichter van TomTom, om in 2019 de gratis programmeeropleiding Codam op te richten. Inmiddels heeft de opleiding het vijfjarige jubileum gevierd, een lustrum dat werd bijgewoond door koningin Máxima, Constantijn van Oranje-Nassau, minister van Economische Zaken en Klimaat Micky Adriaansens, Vigreux zelf en door Tweakers, om terug te blikken op vijf jaar Codam.
Wat is Codam?
42
42 komt, net als de Codam-oprichter Corinne Vigreux, uit Frankrijk. De opleidingsvorm is bedacht door de zakenman Xavier Niel. Het nummer is een verwijzing naar het boek The Hitchhiker's Guide to the Galaxy.
Het netwerk van programmeerscholen heeft inmiddels wereldwijd 54 locaties die allemaal volgens hetzelfde principe werken. Vigreux financiert de opleiding in Amsterdam volledig zelf via Sofronie Foundation. Studenten kunnen ook een aanvraag voor vergoeding van reiskosten en huisvesting indienen, ook gefinancierd door de stichting.
Codam is een gratis programmeeropleiding in Amsterdam en maakt deel uit van het 42-programmeerscholennetwerk. De school is 24 uur per dag open en hanteert een peer-to-peerleerconcept waarbij studenten elkaar onderling onderwijzen en controleren. Er zijn geen traditionele docenten die lesgeven.
Het idee hierachter is dat studenten zelfstandig en met elkaars hulp moeten 'leren om te leren'. Ze helpen elkaar met het uitwerken van opdrachten en projecten en evalueren elkaar. Iedereen wordt door minimaal drie medestudenten geëvalueerd. De opleiding levert een overzicht aan van de punten waaraan een opdracht of project moet voldoen. Overigens zijn er wel begeleiders beschikbaar om studenten in hun studieloopbaan te begeleiden. De overkoepelende organisatie 42 stelt het curriculum van de opleiding en de eisen aan projecten vast.
Het onderwijstraject is niet-lineair. Studenten kunnen eigen richtingen kiezen en meedoen aan projecten die zij interessant vinden. Er zijn 30 projecten, waarvan minimaal 25 moeten worden gehaald. Wanneer de eindstage is afgerond, is een student geslaagd voor de opleiding. In het verleden waren er geen deadlines voor de projecten, maar volgens de opleiding werkte dit niet goed; daarom is er nu enige structuur in het traject aangebracht.
Veel projecten richten zich op fundamentele programmeervaardigheden, voornamelijk voor toepassingen dicht bij het hardwareniveau. De opleiding noemt als voorbeelden het leren van de 'onvergeeflijke programmeertaal C' en later C++, het leren kennen van programmeerterminals en het samenstellen van een eigen codelibrary. Volgens de opleiding is de onderliggende filosofie dat programmeurs met een fundamentele kennis van C en C++ later makkelijker kunnen overstappen naar andere talen. In een later stadium van het onderwijstraject worden ook onder meer projecten voor Python, TypeScript, en React en Angular voor JavaScript geleerd. Er worden ook introducties in netwerkbeheer en virtualisatie gegeven.
Terugblik op lustrum
Studenten hebben geen vooropleiding voor Codam nodig. Volgens de opleiding moet iedereen, ongeacht de socio-economische achtergrond, de opleiding kunnen volgen. Codam legt daarom nadruk op het werven van vrouwen en 'ondervertegenwoordigden' uit de samenleving om programmeur te worden; dit zijn groepen die normaal gesproken misschien niet snel voor een carrière als programmeur zouden kiezen.
Sinds de start in 2019 hebben ruim 2000 studenten zich bij Codam aangemeld. Een groot deel daarvan, ongeveer 70 procent, viel al vrij snel na aanmelding af, onder meer tijdens de selectiemaand die Piscine heet, Frans voor 'zwembad'. Dit staat symbool voor in het diepe gegooid worden, of sink or swim, om een Engelse uitdrukking te gebruiken.
De opleiding wil geen details geven over wat er precies tijdens deze intensieve maand gebeurt en is hier naar eigen zeggen bewust 'heel vaag' over. Een woordvoerder licht toe: "Tijdens Piscine willen we erachter komen of de opleiding bij een student past. Dit doen we bijvoorbeeld door ze in opdrachten op het verkeerde been te zetten. Zo moet blijken of de opleidingsvorm bij de student past." De opleiding wil aan de hand van deze periode toetsen of studenten zelfstandigheid en doorzettingsvermogen hebben. De opleiding vereist geen vooropleiding, maar studenten moeten tijdens Piscine wel kunnen aantonen dat ze aanleg en enige kennis van programmeren hebben.
Het afvalpercentage na de selectiemaand is 21 procent. Ruim 150 studenten hebben inmiddels de opleiding afgerond. Van al die studenten is gemiddeld ongeveer 30 procent 'vrouw of non-binair'. In 2022 was dit percentage zelfs 37 procent. Het doel is volgens oprichter Vigreux dat de opleiding voor 50 procent uit vrouwen bestaat en ze zet daar actief op in, onder meer met gerichte marketing richting vrouwen en met steun van koningin Máxima en minister Adriaansens. Toch is het aantal vrouwen de afgelopen vijf jaar stabiel gebleven en dus niet gegroeid.
Gericht op diversiteit
Ervaring van alumna
Alumna Angeli zegt over de sfeer op de opleiding: "Je krijgt hier van medestudenten op een zachtaardige en constructieve manier feedback." Ze beschrijft ervaringen bij bedrijven waar een 'heel duidelijke mannencultuur' heerst. Die uit zich volgens haar in harde humor tussen collega's en een confronterende, competitieve manier van communiceren. "Dit is natuurlijk niet erg of fout, maar voor sommige vrouwen is een minder agressieve omgeving prettiger."
Vigreux licht toe: "Het gebouw is ingericht om ook verwelkomend te zijn voor vrouwen, onder meer met heldere ruimtes en lichte kleuren. We hebben daarnaast specifiek open dagen voor vrouwen." Ze benadrukt dat de opleiding, ondanks een focus op het werven van vrouwen, geen positieve discriminatie toepast om meer vrouwen te kunnen overhalen om de opleiding te volgen; iedereen wordt volgens dezelfde standaard beoordeeld. Studenten worden door andere studenten aan die standaard gehouden.
Minister Adriaansens voegt daaraan toe: "Diversiteit in de volle breedte leidt tot gezondere organisaties, betere beslissingen en sterkere planvorming, omdat je dan vanuit meerdere invalshoeken naar vraagstukken kijkt. Mannen en vrouwen beleven dingen anders, en ook voor toepassingen voor 'de andere groep' is diversiteit nuttig."
Flexibiliteit als geheime wapen
Vigreux gaat verder: "Docenten hebben normaliter één versie van de waarheid. Je komt zo in aanraking met één methodologie, een enkel perspectief." Ze ziet programmeren daarentegen ook als een creatief beroep, "Docenten hebben slechts een versie van de waarheid."
waarbij uiteenlopende aanvliegroutes mogelijk zijn om een probleem op te lossen.
Niet alleen de opleiding noemt deze flexibiliteit een belangrijk pluspunt. Tweakers sprak tijdens het evenement met meerdere studenten en alumni, die allemaal de flexibiliteit in het onderwijstraject en het peer-to-peermodel als positief ervaren. De 38-jarige studente Viktoriia uit Oekraïne geeft bijvoorbeeld aan hoe zij, met twee kleine kinderen en zonder financiële middelen, in haar eigen tempo de opleiding kan volgen. "In een normaal lestraject zou ik deadlines niet makkelijk kunnen halen, maar omdat ik mijn dagen zelf kan inplannen, haal ik het hier wel."
Welk traject studenten afleggen is deels individueel in te vullen en wordt door de opleiding als flexibel beschreven. Tycho, 18 jaar, wordt door de opleiding een beetje als een whizzkid gezien. Hij legt uit dat hij, mede door zijn dyslexie, het vwo niet heeft kunnen afmaken en in de vijfde klas met de middelbare school stopte. "Op Codam kan ik in mijn eigen tempo projecten volgen die mij goed afgaan en kan ik langer de tijd nemen wanneer het lastiger is."
Op zoek naar erkenning
Ondanks de positieve signalen van studenten en Codam zelf, is er een duidelijk en zeer praktisch obstakel: het gebrek aan erkenning vanuit de Dienst Uitvoering Onderwijs en het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. De opleiding heeft geen officiële erkenning van het overheidsorgaan en daarom komen studenten niet in aanmerking voor financiële steun vanuit de overheid, zoals studiefinanciering en een OV-chipkaart.
"We zijn een beetje anders en passen niet binnen de kaders van het ministerie."
Vigreux licht toe: "Wij zijn een beetje anders en passen daarom niet binnen de kaders. We hebben vijf jaar met het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap samengewerkt, maar het gebrek aan leraren maakt het onmogelijk om erkend te worden." Ze geeft aan dat ze openstaat om de opleiding enigszins aan te passen om aan de vereisten te kunnen voldoen, maar het blijft in het midden op welke punten dit dan zou zijn. Vooralsnog lijkt het erop dat de opleiding door de stichting gefinancierd moet blijven worden.
DUO en Inspectie van het Onderwijs van het vermelde ministerie kunnen zonder duiding over de specifieke aanvragen van Codam niet inhoudelijk op de casus van de opleiding ingaan. De instanties erkennen dat opleidingen een procedure moeten doorlopen om goedkeuring te krijgen en aan bepaalde eisen moeten voldoen, maar welke eisen dat zijn, ligt sterk aan de aanvraagvorm.
Rol van AI
Tot slot blikt Vigreux terug op een van de belangrijkste technologische ontwikkelingen van de afgelopen vijf jaar, namelijk kunstmatige intelligentie. Op de vraag of AI binnenkort de baan van menig programmeur in gaat nemen, antwoordt ze: "In de industriële revolutie werden productielijnen geautomatiseerd en gingen mensen ander werk doen. Hetzelfde gebeurt met AI. De repetitieve programmeertaken zullen worden overgenomen door AI." Mensen blijven volgens haar toch essentieel voor de technologie. Zij moeten 'de juiste vragen stellen, problemen met AI-modellen identificeren en de kwaliteit testen'. "We moedigen het gebruik van AI op de opleiding zelfs aan."
Maar ze erkent ook de gevaren van AI; vooral op het gebied van AI-ontwikkeling heerst er de afgelopen jaren veel discussie over de mogelijke inherente biases van algoritmes en modellen. Ze grijpt dit aspect van kunstmatige intelligentie aan om nogmaals het belang van diversiteit in de programmeerwereld te benadrukken: "Mannen en vrouwen denken anders. Mensen met andere achtergronden ook. De beste manier om vooroordelen in AI te voorkomen, is door mensen met verschillende achtergronden eraan te laten werken."