Vanaf zondag is het zover: dan begint het WK voetbal in Qatar in open stadions met airconditioning in de buitenlucht, gebouwd door arbeidsmigranten die zijn en worden uitgebuit. Volgens eerder onderzoek uit februari 2021 zijn al 6500 arbeidsmigranten uit voornamelijk Aziatische landen tijdens de bouwfase om het leven gekomen. Om nog maar te zwijgen over andere berichten van mensenrechtenorganisaties over de werkomstandigheden, uitbuiting en bijvoorbeeld het feit dat homoseksuelen in het golfstaatje geen relatie mogen hebben. Volgens de hoogste FIFA-baas, die in al zijn bescheidenheid vanuit Qatar ook wel even een staakt-het-vuren in Oekraïne dacht af te kunnen dwingen, zijn dit soort gevallen slechts 'ideologische of politieke gevechten' en moeten mensen zich vooral 'richten op het voetbal'.
Degenen die zijn oproep opvolgen, kunnen zich vanaf zondag vergapen aan het voetbal. Maandag speelt het Nederlands elftal zijn eerste wedstrijd en vanaf woensdag zijn de Rode Duivels aan de beurt. Deze beelden zijn in ieder geval in Nederland in een afwijkende kwaliteit dan die van reguliere televisie-uitzendingen te bekijken. Waar er bij eerdere edities voor Nederlandse kijkers mogelijkheden waren om de voetbalwedstrijden in 4k en hdr te bekijken, is dat dit jaar niet mogelijk. In dit artikel wordt besproken wat de beeldkwaliteit zal zijn, wat ervoor nodig is en waarom beelden in 3840x2160 pixels dit jaar afwezig zijn.
Voorgeschiedenis
Vier jaar geleden was het al mogelijk om het toenmalige WK 2018 in 4k en hdr te aanschouwen. Daarvoor werd een speciale versie van NPO 1 beschikbaar gesteld. Providers Jonaz en KPN zonden het toernooi toen uit in 4k en hdr en dat gold ook voor Canal Digitaal via de satelliet. KPN-klanten moesten toen wel het toenmalige speciale 4k-abonnement hebben en de daarbij horende tv-ontvanger, in combinatie met een minimale internetsnelheid van 100Mbit/s. Ziggo was toen de grote afwezige.
De website FWD nam de proef op de som en was behoorlijk lovend over de beeldkwaliteit: "Als we het kort moeten omschrijven dan zijn we absoluut onder de indruk. Puur kijkend naar de 4k-uhd-resolutie is het al een wereld van verschil. (...) Door de hogere resolutie is alles simpel gezegd een stuk strakker, oogt het beeld rustiger en zie je ook daadwerkelijk meer details, bijvoorbeeld op de tribune maar ook in het gezicht van voetballers. Maar, het is zoals gezegd de combinatie van elementen die het beeld indrukwekkend maken. Zo is de weergave ook een stuk vloeiender dan we gewend zijn (het signaal is 50Hz-uhd) wat zeker bij voetbal een belangrijk punt is."
Bij het in 2021 gehouden EK 2020 waren er meer gegadigden: naast kleinere providers gaven ook Ziggo en KPN de speciale NPO 1-zender door, zodat kijkers de wedstrijden in 4k en hdr konden bekijken. KPN was daarnaast de enige die ook een apart kanaal beschikbaar stelde in 1080p en hdr om in te spelen op kijkers die door netwerk en hardwarevereisten geen gebruik konden maken van 4k, maar zo toch in een betere kwaliteit naar het voetbal konden kijken.
De meerwaarde van 4k en hdr was ook dit keer evident, maar er was ook kritiek van kijkers. Een veelgehoorde klacht was een te donker of flets beeld en andere problemen. Het was duidelijk dat de uitzendingen op het speciale NPO 1-kanaal niet allemaal even soepel verliepen, met storende, haperende beelden en bijvoorbeeld meermaals het langdurig wegvallen van de scoreweergave bovenaan het beeld.
Huidige beeldkwaliteit
Gelet op de eerdere ervaringen die de NPO en providers hebben opgedaan, zou je misschien verwachten dat de lessen van die experimenten worden meegenomen en voor het WK Qatar worden toegepast en dat er dus weer een speciale zender met 4k en hdr beschikbaar komt. Daar lijkt het ook wel op omdat in Nederland NPO 1 in uhd-kwaliteit wordt doorgegeven. In dit geval is uhd echter geen synoniem voor 4k: in Nederland is sprake van een beeldresolutie van 1920x1080 pixels met 50 beelden per seconde en high dynamic range. Ten aanzien van dat laatste wordt weer gebruikgemaakt van het voor tv-producties gebruikelijke Hybrid Log-Gamma.
In Nederland hebben de volgende providers bij de NPO aangegeven het uhd-signaal door te geven: KPN, VodafoneZiggo, T-Mobile, Deltafiber, Kabeltex, SKP, SKV, Youfone, Jonaz, BBH en OpenFiber.
Bij KPN is weer een VIP5202- of ZXV8001-decoder nodig en voldoende internetsnelheid om naar de uhd-zender te kijken. Vanaf 20 november is de zender voor KPN-klanten te vinden op kanaal 690, maar de KPN Smart TV-app kan ook voor het NPO 1-uhd-kanaal gebruikt worden. Een 4k-pakket is niet nodig.
Bij Ziggo is kanaal 999 beschikbaar voor NPO 1 in uhd-kwaliteit. Klanten hebben daarvoor wel een geschikte decoder nodig, zoals de Mediabox Next, Next Mini of een CI+-module. Abonnees zonder een geschikte decoder kunnen volgens de provider toch het WK in uhd bekijken via het digitale kabelsignaal.
In België zal de situatie waarschijnlijk lijken op die van vorig jaar toen het EK 2020 niet in 4k en hdr beschikbaar kwam en in reguliere beeldkwaliteit werd uitgezonden. Het lijkt erop dat dat dit jaar niet anders zal zijn. Nergens op de websites van de Vlaamse VRT is iets te vinden over de beeldkwaliteit en ondanks een vraag daarover aan een VRT-woordvoerder is er nog geen antwoord gekomen. Waarschijnlijk is dat veelzeggend. Op het forum van Telenet hebben enkele gebruikers de 4k-vraag opgeworpen, zonder dat er duidelijkheid kwam.
Waarom uhd als 1080p?
Het feit dat 1080p in combinatie met hdr wordt aangeduid als uhd, komt voort uit de definitie van de EBU. Van deze organisatie zijn meerdere Nederlandse en Vlaamse omroepen lid, zoals de NOS en VRT. De EBU benoemt vijf parameters die uhd-tv maken: meer pixels, meer lichtniveaus, meer kleuren, meer frames en onderdompelende en persoonlijke audio. Kortgezegd kan uhd volgens de organisatie min of meer gezien worden als een soort keuzemenu waar omroepen selectief uit mogen kiezen. Daarbij is de combinatie 4k en hdr een optie, maar geen noodzaak. Als het maar voorbij gaat aan hd, zo is de gedachte, en dat kan op verschillende manieren. Over deze uhd-kwestie schreef Tweakers eerder een achtergrondartikel.
/i/2004547102.png?f=imagenormal)
Waarom 'slechts' 1080p?
Aan de NPO is gevraagd waarom er niet zoals in 2018 en 2021 is gekozen voor de combinatie van 4k en hdr. Dit is het integrale antwoord van Egon Verharen, hoofd innovatie bij de NPO:
"Omdat de uitzendingen in uhd experimenten betreffen, waarbij we iedere keer iets nieuws willen leren. Deze keer willen we ervaring opdoen met het encoderen in wat een voor distributie uitermate geschikt distributieformaat lijkt, dat ook elders in de markt wordt gebruikt. EBU-studies hebben aangetoond dat op de afstand waarop de gemiddelde tv-kijker in Nederland tv kijkt, de resolutie niet uitmaakt; het publiek kan geen onderscheid maken tussen hd en het 4k-formaat. Om dat te kunnen zien, moet men maximaal 1,5x de beeldhoogte van de tv van het scherm afzitten. De onderscheidende kenmerken van uhd zijn rijkere kleuren (Wide Colour Gamut) en beter contrast (high dynamic range). De distributiefeed met 1080p50-hdr wordt 16Mbit/s, tegenover de 25Mbit/s-stream die nodig is voor 4k-hdr. Deze kleinere stroom past beter bij de zogeheten netwerkprovisioning die een aantal providers moeten doen voor doorgifte."
:strip_exif()/i/2004416152.jpeg?f=imagenormal)
"Wij geloven heel erg in uhd en 4k-hdr-productie is het beste om te doen. De EBU-aanbevelingen, die wij zeker willen volgen, zijn om zelfs voor hd-uitzendingen en 1080p50-hdr-uitzendingen te produceren in 4k-hdr en dan terug te converteren. De experimenten zijn er om uit te zoeken wat de beste opties zijn voor als we een volgende stap in hogere kwaliteit tv-uitzendingen willen en kunnen maken. Een 4k-productiefeed omzetten in een 4k-distributiefeed hebben we al gedaan. Nu experimenteren we met een 4k-productiefeed en conversie naar een lichter distributieformaat waarbij we in ieder geval de meest kwaliteitsverhogende kenmerken behouden. Uiteraard onderzoeken we ook het bereik dat we met dit formaat kunnen behalen. Daarnaast is er een werkgroep van NPO en omroepen bezig om te kijken naar welke uhd-studio-, uhd-file- en uhd-uitwisselingsformaten we kunnen standaardiseren om uiteindelijk de stap naar uhd te kunnen maken. Die is echter ook van meer factoren afhankelijk: het economische verhaal naast het technische verhaal, zoals de investeringsruimte en vervangingsinvesteringencycli van omroepen, productiebedrijven en facilitaire bedrijven en de prijzen die voor produceren in uhd worden gerekend."
Op basis van dit statement hebben we enkele nadere vragen gesteld. Zoals een vraag over netwerkprovisioning, want het noemen van die term suggereert dat er rekening is gehouden met de eventuele moeilijkheden voor sommige providers om 4k en die hogere bandbreedte van 25Mbit/s goed werkend te krijgen. Verharen bevestigt dit: "Het is met name op QAM-netwerken bij DVB-C-netwerken beter in te delen (kan bijvoorbeeld eerder met andere zenders in een QAM gedeeld worden dan de 25 Mbit/s-versie). En inderdaad kan een 16Mbit/s-stream nog net over bepaalde (V)DSL-netwerken waar dat bij de 25 Mbit/s niet meer lukte. Verder zijn er naar de informatie die wij hebben gekregen meer settopboxen die deze feed aankunnen dan de 25Mbit/s-feed met 4k en hdr. En dus inderdaad voor ons een potentieel groter bereik, zonder nadelen."
:strip_exif()/i/2004550892.jpeg?f=imagenormal)
Daarnaast reageert Verharen instemmend op de vraag of de huidige 1080p50-weergave van het WK voetbal gezien kan worden als een experiment voor een volgende stap: 1080p en hdr als standaard voor alle tv-uitzendingen hanteren in plaats van het reguliere 1080i en sdr van nu.
Tot slot hebben we ook gevraagd in hoeverre de kosten mede een rol hebben gespeeld om 4k bij dit evenement links te laten liggen. "De kosten aan onze kant voor het opzetten van de evenementuitzendstraat zijn even hoog voor 1080p50 en 4k. Daar hebben kostenoverwegingen dus geen rol gespeeld. Maar in een productieomgeving maakt het wel degelijk uit. Bijvoorbeeld al in de opslagkosten van de files die moeten worden uitgespeeld. En als dit het standaardformaat wordt, zou men ook kunnen besluiten om in dat formaat te gaan produceren. En die kosten liggen ook lager dan in 4k met hdr."
Slot
Eén partij 'heeft een duidelijke mening over de keuze om het WK in 1080p beschikbaar te maken'. Een woordvoerder van Canal+ zei eerder het volgende tegenover TotaalTV over de keuze van NPO om het WK niet in uhd via de satelliet aan te bieden: "Als eerste, wij respecteren de keuze van NPO om het kanaal in uhd uit te gaan zenden. Wij hebben echter besloten om niet mee te doen. We waren bereid geweest de tijdelijke zender via de satelliet aan onze klanten aan te bieden als deze in volwaardig 4k aangeboden zou worden." De woordvoerder voegde daar aan toe 'bij een volgend 4k-project' weer graag mee te doen.
De merkbare teleurstelling bij Canal+ zal wellicht ook gedeeld worden door veel kijkers. Menigeen zal wellicht door de ervaringen van de eerdere voetbalevenementen en de verwachtingen die samenhangen met de term 'uhd' op een 4k-weergave hebben gerekend. Zij komen bedrogen uit. Een deel zal dit opvatten als een vorm van misleiding, want bij uhd zou je eigenlijk meer mogen verwachten dan 1080p en hdr. Uhd zou eigenlijk synoniem voor 4k moeten zijn, zoals dat ook het geval is met de uhd-blu-rays.
Hier is weer eens sprake van een soort standaardisatieorganisatie die een bepaalde standaard niet al te strak afbakent en er in feite een voor-elk-wat-wilskeuzemenu van heeft gemaakt. Dat is prettig voor partijen, want die kunnen het vervolgens flexibel inzetten, maar de consument is daar doorgaans niet bij gebaat.
De NPO had ervoor kunnen zorgen om de in 4k en hdr aangeleverde beelden gewoon in die resolutie beschikbaar te maken voor de kijkers, zoals dat bij eerdere evenementen ook gebeurde. Veel andere Europese omroepen maken de wedstrijden wel in 4k en hdr beschikbaar. In die zin blinkt de NPO hier niet uit wat innovatie betreft, maar het kan erger: de VRT lijkt helemaal niets te doen.
In die zin kunnen degenen die het NPO 1-kanaal kunnen ontvangen hun zegeningen tellen. Er gebeurt tenminste iets en dat is heel wat in televisieland, waar veranderingen niet bepaald snel gaan. Daar komt bij dat 1080p toch een resolutieverbetering is ten opzichte van 1080i, zij het een betrekkelijk kleine. En uiteindelijk is de toevoeging van hdr ten opzichte van sdr vaak een grotere verbetering dan een serieuze resolutieverhoging. Het is even afwachten hoe goed hdr dit keer gaat werken en of er niet weer allerlei klachten over komen, ook al is dat laatste moeilijk uit te sluiten met zoveel verschillende soorten televisies die lang niet allemaal goed zijn in een overtuigende hdr-weergave. Op een high-end tv zou het daadwerkelijk van toegevoegde waarde moeten zijn.
Sportbeelden uitzenden in 1080p en hdr en dat als uhd in de markt zetten, is niet nieuw. Zo zendt sportbedrijf ESPN een deel van de voetbalwedstrijden van de Nederlandse Eredivisie al geruime tijd uit in 1080p en hdr en noemt dat een uhd-hdr-signaal. Een dergelijk los gebruik van de uhd-term lijkt al grotendeels ingeburgerd. Ondanks dat de verwaterde definitie partijen hiertoe de mogelijkheid biedt, zou het televisiebedrijven en omroepen sieren om eens af te zien van het gebruik van termen als 'uhd' als het geen 4k is.
:strip_icc():strip_exif()/i/2005651568.jpeg?f=fpa_thumb)
:strip_icc():strip_exif()/i/2004545190.jpeg?f=fpa_thumb)
:strip_icc():strip_exif()/i/2004414562.jpeg?f=fpa_thumb)
:strip_exif()/i/2007162378.jpeg?f=fpa)
/i/1279535785.png?f=fpa)
/u/42776/crop6501d346786db_cropped.png?f=community)
:strip_exif()/u/328601/crop6861076ed5df4_cropped.webp?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/304250/Clipboard01.jpg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/154154/crop5faeab1bc08b6.jpeg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/233436/crop5b332c630ecee_cropped.jpeg?f=community){kind=small}
:strip_exif()/u/19853/Goku1.gif?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/626892/Tweakers-MJ-Small.jpg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/23148/crop5aa38c3d4a408_cropped.jpeg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/204061/crop591d528256d44.jpeg?f=community){kind=small}
/u/1982/crop5a048313062a4_cropped.png?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/85308/mirko.jpg?f=community){kind=small}
:strip_exif()/u/120076/crop662cc528d7e2f_cropped.webp?f=community){kind=small}
:strip_exif()/u/526848/crop57679d1938ba1_cropped.gif?f=community){kind=small}