Xbox schrapt geplande prijsverhoging: games blijven dit najaar 70 euro kosten

Microsoft verhoogt de adviesprijzen van Xbox-games dit najaar toch niet naar 80 euro. The Outer Worlds 2 zou in oktober de eerste Xbox-game worden met deze hogere prijs, maar inmiddels is de prijs verlaagd naar 70 euro.

"We houden onze full-priced najaarsreleases, waaronder The Outer Worlds 2, op 69,99 dollar, in lijn met de huidige marktomstandigheden", zegt een woordvoerder van Xbox tegen onder andere Windows Central. De woordvoerder bevestigt dat deze verandering ook geldt voor Europa. Het is niet duidelijk of Xbox-games volgend jaar wel een prijsverhoging krijgen.

Microsoft kondigde de komst van hogere gameprijzen afgelopen mei aan. De techgigant noemde 'marktomstandigheden en ontwikkelkosten' als redenen voor de prijsverhogingen. Het was de bedoeling dat The Outer Worlds 2 de eerste Xbox-game zou zijn met een adviesprijs van 80 euro, maar inmiddels is de prijs in de digitale winkels verlaagd naar 70 euro. Gebruikers die de game voor de hogere prijs hebben gepreorderd, kunnen volgens Microsoft een terugbetaling aanvragen.

The Outer Worlds 2
The Outer Worlds 2

Door Kevin Krikhaar

Redacteur

24-07-2025 • 09:56

140

Submitter: Xtuv

Reacties (140)

Sorteer op:

Weergave:

In 1996 kocht ik Command and Conquer Red Alert 1 bij release voor fl. 89,95 bij de Max winkel aan de Coolsingel 195 in Rotterdam, waar nu een casino is gevestigd. De Max winkel had een indrukwekkend mammoetskelet dat midden in de winkel stond en verkocht diverse pc-games. Volgens het CBS komt het aankoopbedrag in 2024 overeen met €77,70. Anno 2025 zou €80,- een prima prijs zijn voor nieuwe games.
Anno 2025 zou €80,- een prima prijs zijn voor nieuwe games.
Het inflatie argument is al meermaals ontkracht. Mensen hadden meer te besteden in 1996 omdat de huren en hypotheken niet zo idioot hoog waren en eten nog redelijk goedkoop was. Dat is inmiddels niet meer, alles is duurder. Probeer als starter, de doelgroep voor games, maar eens een huis te kopen. Dan is een 80 euro game ineens heel erg duur.

Daarnaast was de gaming industrie vele malen kleiner dan tegenwoordig. Door schaalvergroting zijn games per verkochte unit vele malen goedkoper geworden om te maken. Het is niet redelijk om de prijs "gelijk" te houden als de productiekosten dalen. De winsten voor de gaming industrie zijn inmiddels torenhoog. Die hoeven echt niet nog hoger.

Dus nee, 80 euro is niet een prima prijs voor nieuwe games. Ik zou zelfs zeggen dat het veel en veel te duur is zeker als je kijkt naar de concurrentie van goedkopere games. Een Clair Obscur Expedition 33 voor 50 euro is vele malen beter dan alle 80 euro games op de markt. Gezien de review en user scores is daar geen twijfel over. Of de Oblivion Remaster voor 50 euro, ook enorm goede prijs voor de game. Om het nog maar niet te hebben over indie games die vaak 1 of 2 tientjes kosten en die gezamelijk inmiddels half zo groot zijn als de AAA industrie.
Onze basics zijn duur geworden. Maar onze luxe is goedkoop geworden.
Kijk eens naar wat een computer of TV koste in 1996.

Dus dat ontkrachten vind ik niet helemaal waar.
Dat is meer omdat de luxe artikelen van toen nu onze basic standaard is.
Als je nu een goede game pc wilt samenstellen of grote oled TV wilt, betaal je uiteindelijk net zo veel.
De PS3 was 1200 gulden, de PS5 550 euro.. dat ontloopt elkaar niet zo veel.

Wat dat betreft zijn games heel lang blijven hangen op bepaalde prijzen. SNES games betaalde je bijna net zo veel voor als je nu betaald voor een game.

Wat op zich raar is.. want games zijn nu langer in ontwikkeling, er werken veel en veel meer mensen aan een game. Dat wordt niet allemaal gecompenseerd op de grotere afzetmarkt.

[Reactie gewijzigd door SunnieNL op 24 juli 2025 13:55]

De PS3 was 1200 gulden, de PS5 550 euro.. dat ontloopt elkaar niet zo veel.
Hier lijkt iets niet te kloppen. De ps3 is uitgebracht in 2006 en is nooit afgerekend in guldens. Maar volgens mij klopt de algemene stelling wel. Consoles zijn niet echt duurder geworden als je inflatie meeneemt.
Dat is niet raar, want (zeker door de opkomst van het internet) zijn de volumes ook veel groter.
Bedoel je de PS2? Die was inderdaad 1200 gulden.
Een 286 met de beste VGA graphics van het moment kostte 80.000 Belgische franken. Nu kost de beste grafische kaart alleen al meermaals dat. Er zat toen zelfs een scherm bij!
Het koopkracht-argument is inderdaad niet supersterk, vooral internationaal: bepaalde levenskosten zijn sterk gestegen, andere weinig, elektronica is gedaald in prijs, en het modaal inkomen is meer of minder meegegaan met die kosten, afhankelijk van regio. Veel interessanter is wat mensen over hebben voor games en die factor is vrij stabiel geweest. Wel met grote weerstand tegen verhoging, en dus relatief kleine prijsstijgingen op games.

Daarnaast de komst van abonnementen, deluxe-bonussen, DLC, microtransacties en dergelijke. Dat zijn flinke extra inkomstenbronnen geworden.

Ook is de afzetmarkt voor games enorm gegroeid. Dat heeft zoveel ruimte gegeven dat de prijs niet altijd heeft hoeven stijgen om toch al grote winsten te zien. Wij stemmen collectief met de portemonnee voor wat redelijk is, en de industrie mag dan het beste werk leveren voor dat geld. Kijkend naar wat er te spelen tot €70 (nieuwprijs), zie ik geen reden om de grootste corporaties in de markt nu €10 meer te geven. Laat ze vooral de werkwijze verbeteren en realistische budgetten stellen. De prijzen kunnen alsnog stijgen maar alleen zolang de consument nog toehapt. We zullen zien wat GTA6 doet o.a.

[Reactie gewijzigd door geert1 op 24 juli 2025 18:57]

Zijn games dan juist niet zogezien best goedkoop? Een huis is voor velen onbetaalbaar en eten (lees: goed en gezond eten) is best duur, waardoor die kosten voor een nieuwe AAA game in het niets valt. Maar helemaal een eerlijke vergelijking is dat dan ook weer niet, aangezien je 'vroeger' nog echt een hele volledige game kocht, terwijl het nu soms deels gestript lijkt te zijn om DLC's en in-app aankopen te creëren.

Aan de andere kant, er zijn zoveel games uitgebracht de afgelopen decennia die gewoon goed zijn qua gameplay en grafisch ook nog best mee kunnen (soms zijn simplistische graphics best wel passend en soms moet je wat extra fantasie creëren :) ) Die games zijn voor een habbekrats of zelfs soms helemaal legaal gratis te verkrijgen, combineer dat met gaming hardware van een paar generaties geleden en je kunt toch prima gamen voor ontzettend weinig geld.
Offtopic:

Wil je goed en gezond eten is duur argument toch even ontkrachten, dat is namelijk echt een illusie. Goed en gezond eten is heel goedkoop in NL, je moet gewoon bereid zijn in de keuken te staan.

Ga naar de markt en haal de zakjes groenten van 1-2 euro of gewoon diepvries (vooral spinazie is goedkoop en gezond) 5 euro p/w/pp

Ga naar de islamitsche slager en haal daar je kip en eventueel rund. Koop vis uit de vriezer en check (online) diepvries outlets. Varkensvlees is meestal wel ergens in de aanbieding vooral de lidl is cheap, voor ongv 10,- p/w/pp kun je makkelijk genoeg vlees eten.

Koolhydraten, check de rijst en pasta aanbiedingen vrijwel altijd wel ergens in te slaan met 1+1 gratis of goedkoper. Of je weet wel die ronde knollen die je zelf van hun huid moet ontdoen vaak vooral in grote volumes erg cheap: 5,- p/w/pp

Kruiden, en spul voor sasujes, kaas om te gratineren etc: 5,- p/w/pp

Totale kosten gezond avondeten 25 p/w pp. En als je echt tactisch bent (groot inokopen en in vriezer bewaren) kun je hier waarschijnlijk nog 5 euro van afhalen. Punt is iedereen wil kant en klaar maaltijd en/of in 5 min klaar zijn. Grappigste vind ik die maaltijdpakketten je betaalt opeens het 3-4 dubbele voor je avondeten en je moet het nog zelf maken ook! 8)7

[Reactie gewijzigd door Frankyfreeze op 25 juli 2025 12:24]

Ik ben volledig met je mee, buiten natuurlijk die Oblivion Remaster voor 50 euro. Dat is gewoon geldklopperij.
Heb je een bron waaruit blijkt dat mensen meer te besteden hadden in de jaren 90? Inkomens zijn namelijk ook fors gestegen.

Een modaal inkomen was in 1991 1.541 euro per maand nu is dat meer dan 3.588 euro per maand

Zelfs als we in relatieve zin minder over houden is het in absolute zin waarschijnlijk meer. En games zijn echt stukken goedkoper dan vroeger.

Ik weet uit eigen ervaring dat n64 spellen tussen de 129 en 149 gulden waren in de jaren 90. Dat is meer dan €100 per stuk anno 2025. Wij kochten slechts een stuk of 2 spellen per jaar. Dat ligt nu toch echt anders.

Dit staat overigens los van het feit dat ik het goed vindt dat we ons verwerven tegen prijsverhogingen, want ik twijfel of de prijsverhogingen echt op basis van kosten gestoeld zijn of dat men gewoon aan het kijken is met hoeveel ze weg kunnen komen.

Ik koop tegenwoordig het gros van mijn games op Steam als ze in de aanbieding zijn. Wellicht kunnen we ook met onze portemonnee laten zien dat 80 te veel is door geduldig te zijn en pas te kopen bij een prijsdalingen.

[Reactie gewijzigd door DLSS op 24 juli 2025 16:04]

Het inflatie argument is al meermaals ontkracht. Mensen hadden meer te besteden in 1996 omdat de huren en hypotheken niet zo idioot hoog waren en eten nog redelijk goedkoop was. Dat is inmiddels niet meer, alles is duurder. Probeer als starter, de doelgroep voor games, maar eens een huis te kopen. Dan is een 80 euro game ineens heel erg duur.
"Alles is duurder". Dat is dus inflatie. Misschien begrijp ik je verkeerd, maar 'alles' omvat ook games, lijkt me. Dat alles duurder wordt, behalve games, daar kan ik me weinig bij voorstellen. En ja, €80 is duur voor een game, maar er zijn natuurlijk ook veel meer games te koop voor minder dan vroeger het geval was toen games nog €60 kostten.
Door schaalvergroting zijn games per verkochte unit vele malen goedkoper geworden om te maken.
Dat hangt natuurlijk heel erg van de game af. Sommige games worden met een klein team gemaakt en dan zit er een flinke marge op als je die voor €60 kan verkopen. Aan andere games werken honderde mensen; dan is de marge natuurlijk veel kleiner.

Volgens mij moet je per game bekijken wat je een eerlijke prijs vindt. Ik zie soms 10 jaar oude Call of Duty games in de 'uitverkoop' gaan voor €30 en blijkbaar verkoopt dat als zoete broodjes. Ik vind persoonlijk €80 voor een gloednieuwe, open world RPG een stuk begrijpelijker.

Belangrijk is toch ook dat iedereen zelf mag bepalen wat een game kost en wat hij/zij ervoor wil betalen? Als miljoenen mensen bereid zijn €80 neer te tellen voor een game, waarom zou de uitgever dat dan niet vragen?

Persoonlijk vind ik de huidige verzadiging met micro-transacties en het gebruik van dark patterns om die te verkopen een stuk verwerpelijker dan een verhoging in de aanschafprijs. Bij die laatste weet je tenminste waar je aan toe bent.
als ik met een uitkering 80 euro games kan kopen, kunnen starters dit al helemaal.

Echt onzin dat mensen zeggen dat het niet te betalen is.
Niet iedereen heeft dezelfde verdeling van uitgaven.
Sommigen moeten een groter deel van hun inkomen uitgeven aan huisvesting/voedsel/enz.
Dan betekent dat hun vrij besteedbaar inkomen lager is dan je zou verwachten in verhouding tot hun inkomen.
Er zijn ook mensen die 80 euro kunnen uitgeven alsof het 1 euro-cent is. Dat betekent nog steeds niet dat de prijs 'correct' is.
Het grote probleem met games is dat je absoluut niet kunt zien wat de investering is geweest - een goede game kan 'goedkoop' gemaakt zijn en een slechte game heel 'duur' gemaakt zijn. Bij fysieke produkten hebben we nog materialen en specificaties om te vergelijken. Maar software is ongrijpbaar op dat punt.

Want het is toch bijzonder dat AAA games bij launch bijna hetzelfde kosten? Terwijl de kosten om deze te maken nooit gelijk zullen zijn tussen de verschillende studio's en uitgevers.

En dit zie je dus steeds meer; onder de noemer van 'gestegen kosten' [wat best waar is denk ik] verhogen allerlei partijen hun prijzen in stapjes totdat de markt begint te mopperen.
Streaming diensten zijn net zoiets - totaal onduidelijk wat de kosten zijn dus is de waarde gebaseerd op 'wat men ervoor wil geven'. Natuurlijk afgezet tegen de kosten - maar zelfs dat kan losgelaten worden om de markt te veroveren.
Daarnaast was de gaming industrie vele malen kleiner dan tegenwoordig. Door schaalvergroting zijn games per verkochte unit vele malen goedkoper geworden om te maken. Het is niet redelijk om de prijs "gelijk" te houden als de productiekosten dalen.
Er is ook een groter aanbod en de ontwikkeling van een €70 game is heel duur geworden dus die vergelijking gaat niet op. De productie kosten stijgen net!
Puur gebaseerd op inflatie: ja. De prijzen van games waren ook erg hoog in het verleden, vergeleken met het aantal gewerkte uren en aantal personen om die game te maken. Dat was deels nodig omdat de afzetmarkt beperkt was: rijkere nerds met een dure computer thuis wat nog niet zo gewoon was (en alleen in bepaalde landen). Sindsdien zijn de kosten/uren/aantal werkers gestegen met meerdere orden van grootte, terwijl games amper duurder werden en soms goedkoper na inflatie. Dan moet er dus een hele hoop marge zijn geweest. En tegelijk groeide de afzetmarkt voor gamers ook met grote sprongen, van enkele miljoenen tot in de miljarden afnemers. Dat verlaagt in principe de noodzaak voor prijsverhoging.

Maar games hebben vooral een bijzondere prijservaring voor kopers. Ze worden gekocht als een luxe. Inflatie op voedsel vinden we ook niet leuk, maar daar hebben we geen andere keuze. Als games erg duur worden, dan zijn er ontelbare andere bronnen van vermaak beschikbaar. Zelfs een boek of de bioscoop is in bepaalde zin concurrentie van gaming. En boven de €60, 70, 80 en 90 uitsteken zorgt voor flinke prijsshock onder kopers.

Ik vind deze weerstand tegen prijsverhoging een goede zaak. Want de uitgevers kunnen prima goede games maken met €60/70 als hoogste prijs, vanwege de grote afzetmarkt. Uitgevers en ontwikkelaars kiezen zelf de omvang van de game, de complexiteit, de graphics, enzovoort en daarmee dus wat het spel gaat kosten om te maken. Dat staat niet vast zoals bij staal of aardappels. Een verkoopprijs van maximaal €60/70 geeft genoeg budget om goede games te maken, en voor kleinere titels minder. Er is geen harde noodzaak voor hogere prijzen, noch MTX of Battle Passes en andere geldstromen. Want wat een game zou moeten kosten is subjectief en bepaalbaar - geen natuurgeweld. Duurder betekent lang niet altijd beter.

De industrie zou meer creatief moeten worden in het maken van de games, en minder creativiteit op het vlak van verdienmodellen en winstmaximalisatie.

[Reactie gewijzigd door geert1 op 24 juli 2025 11:40]

De industrie zou meer creatief moeten worden in het maken van de games, en minder creativiteit op het vlak van verdienmodellen en winstmaximalisatie.
Er is niet veel creativiteit in verdienmodellen en wel degelijk een afhankelijkheid van winst omdat het zo simpel is. Doordat het maken van een beetje game al snel meerdere miljoenen kost en er geruchten zijn dat een aantal triple-A games al dik over de 100 miljoen aan productiebudget hadden zijn de developers afhankelijk van investeerders, of zijn de studio's zelf feitelijk investeringsmaatschappijen. Als investeerders niet genoeg rendement op hun investering krijgen verplaatsen ze hun geld naar andere markten.
Sindsdien zijn de kosten/uren/aantal werkers gestegen met meerdere orden van grootte, terwijl games amper duurder werden en soms goedkoper na inflatie. Dan moet er dus een hele hoop marge zijn geweest. En tegelijk groeide de afzetmarkt voor gamers ook met grote sprongen, van enkele miljoenen tot in de miljarden afnemers.
Dat is het hele punt. Er kon zo veel geld verdient worden dat dat geleid heeft tot een enorme groei van de industrie en consolidatie onder een paar van de grootste investeerders als Activision of EA die met hun focus op geld niet bepaald een goede invloed op de industrie hebben gehad. Maar ook een Sony of Microsoft hebben studio's opgekocht en gesloten als ze er geen brood in zagen.

Het grappige is dat die aantrekkelijkheid voor investeerders er feitelijk ook toe heeft geleid dat games als Balder's Gate 3, Cyberpunk 2077 en Expedition 33 gemaakt kunnen worden en er zijn nog een paar veelbelovende projecten op komst. Van mensen die in de industrie genoeg hadden van de invloed van op geld (of andere dingen die niets met games te maken hebben) gefocuste managers en redelijk eenvoudig een investeerder kunnen vinden om een nieuwe studio op te richten.

Dat soort projecten maakt ook duidelijk dat zelfs turn-based games en een game die bij release nog maar half af was nog steeds genoeg geld op kunnen leveren om het de investering de moeite waard te maken. Als je naar de filmindustrie kijkt zie je hetzelfde plaatje. Investeerders moeten niet bepalen hoe een game of film er uit ziet. Dat moeten ze overlaten aan mensen die de passie, kennis en kunde hebben een geweldige beleving voor consumenten te creëren. Maar helaas zijn ze wel afhankelijk van elkaar.
De afzetmarkt voor games is veel groter. Van die Red Alert 1 zijn in totaal 3 miljoen spellen verkocht. Vergelijk dat met Minecraft waar er 300 miljoen van verkocht zijn of Cyberpunk 2077 waar er 30 miljoen van verkocht zijn. Een GTA 5 zijn er 215 miljoen van verkocht.

De ontwikkelkosten moeten verdeeld worden over dat aantal verkochte eenheden. Natuurlijk zijn de ontwikkelkosten vele malen hoger nu door de complexere inhoud, toch zou de prijs beduidend lager moeten kunnen liggen dan destijds, door het veel grotere volume en de geringe extra kosten om meer eenheden te produceren en distribueren.

Juist voor toptitels zou 50 euro een prima prijs. Uniekere titels die een kleinere afzetmarkt hebben zouden een hogere prijs kunnen verantwoorden, maar niet de toptitels.
Vergeet ook niet dat de prijs die ze nu verhogen in veel gevallen de 'basis' game ipv het complete pakket omvat. Als we het totaal pakket inclusief alle DLC van jaar 1 meenemen zitten veel AAA games al een hele tijd boven de 60,-

De afzetmarkt zou je bij xbox in ieder geval nog kunnen opgooien, Nintendo met hun exclusives daarentegen...


Verder natuurlijk alleen maar goed dat die ontwikkelaars met deze prijsverhogingen niet meer 24/7 aan het werk hoeven rond release en een goede baanzekerheid krijgen zonder massaal ontslagen te worden wanneer hun project klaar is en ze nog niet nodig zijn voor het volgende project. /s
PC gaming was in 1996 ook nog echt een ding voor de nerd elite.
PC gaming was in 1996 ook nog echt een ding voor de nerd elite.
Grapjas. De gaming markt in 1996 ongeveer maakte tussen de $25.000,000,000 en $34,000,000,000 omzet wereldwijd. Dat waren een hele hoop 'nerd elites'. Natuurlijk was de arcade in Japan en Korea daar een enorm deel van.

Het waren gouden jaren voor veel uitgevers, ik was er daar een van.
Tegenwoordig zijn er 2 uitgevers die op zichzelf al meer dan 25 miljard usb aan omzet draaien. De game industrie als geheel is veel harder gestegen in formaat dan de inflatie. Daarbij zijn kosten om een game uit te geven drastisch gedaald.

Ik geloof best dat het gouden jaren waren toen, voor uitgevers. Maar dat komt ook omdat de aanbod komt veel kleiner was en dus minder concurrentie.

Er zijn bijvoorbeeld bijna evenveel Switch (1) consoles verkocht als NES, SNES, N64, en Gamecube bij elkaar. Dan is er nog de enorme markt van mobile games bij gekomen. De afzetmarkt is echt gigantisch geworden waar het in de jaren 90 toch echt vooral een hobby voor minimaal de middenklasse in de rijke landen was.
Je gaat er vanuit dat de kostprijs van een product gelijk staat aan de kosten + een marge. Dat is het niet. Dat is de minimum. De prijs wordt bepaald door wat de markt wil geven. Anders zou een Louis Vuitton handtas geen 3000 EUR kosten maar 300 EUR (ik zeg maar iets).
Dat is een leuk argument voor grote games die een groot singleplayer component hebben.
Vroeger had je namelijk niet veel keuze om dit te doen op die manier en had je weinig game engines die een game bijná plug n play neerzetten voor je (en "auto-optimization" bieden).

Maar de 'enshitification' van vele games die een live-service functie bieden en een utigeklede (of zelfs volledig afwezig) singleplayer kunnen dit soort bedragen echt niet rechtvaardigen naar mijn mening. Zet dan het spel gratis in de markt (of minimale instapprijs 'starter pack') en biedt een maandelijkse service 'fee' (abbo) aan.

[Reactie gewijzigd door LongTimeAgo op 24 juli 2025 11:31]

Outerworlds 2 is een singleplayer game.
Voor Outerworlds 2 had ik de prijsverhoging wel begrip voor gehad.
Hetzelfde voor GTA VI.

Dus ergens positief dat het niet door gaat.
GTA is een digitale goudmijn. Het geld zit daar niet in de verkoop van de game vanwege de single player content, het zit hem in de aanwas die blijft hangen en geld uitgeeft in het online gedeelte.

Niet om je tegen te spreken, qua scope en ontwikkelkosten valt er zeker wat voor te zeggen, maar het business concept is eigenlijk inherent anders.
GTA V werd pas een digitale goudmijn zo'n jaar na de release, toen ze hevig begonnen te investeren in het online gedeelte.
Het eerste jaar (met zelfs nog de 360 en PS3 releases) was het spel bijna puur en alleen voor de Singleplayer. Het online component was (erg) leuk, maar je was er ook bijzonder snel doorheen. Shark cards bestonden ook nog niet.

Dus mijn argument was ook meer in lijn met hoe ze eigenlijk alle GTA's uitbrachten: Een volwaardige singleplayergame met een multiplayer'tje er een beetje aangeknoopt. Nu hoop ik niet dat ze dit voor GTA VI zullen veranderen (als in, de singleplayer zal er door aanzienelijk worden ingekort ten faveure van het multiplayer gedeelte), maar die angst is wel aanwezig.
Ben persoonlijk nou niet echt fan van abbonementen...
Same. Ik ga ook geen pc game pass afsluiten. Hou het lekker bij Steam
Vroeger had je namelijk niet veel keuze om dit te doen op die manier en had je weinig game engines die een game bijná plug n play neerzetten voor je (en "auto-optimization" bieden).
Dit is een misvatting die ik toch wel even wil rechtzetten. Games maken is VEEL moeilijker dan vroeger. We werken nu met mega-complexe software die geen enkele persoon helemaal kan begrijpen.
Dat het makkelijk is om wat assets in elkaar te klikken en je asset flip voor €1 op Steam te zetten staat totaal los van wat ervoor nodig is om een kwalitatieve game te leveren.

Mijn carrière is nog maar 10 jaar lang, maar zelfs ik merk dat het steeds lastiger word. Dat engines steeds complexer worden en dat we meer tijd kwijt zijn aan optimalisatie, wat ook steeds moeilijker word omdat DirectX12 nou eenmaal een stuk complexer is dan 9.

Maar Ron Gilbert had het er ook al over hoeveel lastiger het nu is dan in de jaren '90. Mensen waren met minder tevreden, en de software kon dus lekker simpel blijven.
de software kon dus lekker simpel blijven
Deels waar. Vergeet niet dat je vroeger niet of nauwelijks frameworks en engines had waar je op kon leunen. Ja, software is nu vele malen complexer, maar daarbij is er een gigantische hoeveelheid aan abstractielagen uit het verleden waar we op kunnen bouwen. Vroeger moest je dat allemaal zelf doen. In bepaalde opzichten was software bouwen vroeger complexer dan het nu is.
Die abstractielagen zijn alleen nodig omdat de hardware en APIs dat niet meer bieden. Als je bijvoorbeeld een CGA kaart wil programmeren dan schrijf je die abstractielaag gewoon zelf want dat ding doet niet zoveel. Dan heb je geen game engine nodig.

Of denk aan de eerste 3D APIs in direct mode waar je gewoon kon zeggen "ik wil op deze plek een kubus in deze kleur". Het is niet voor niks dat het de norm was om een eigen engine te schrijven, want dat was prima te doen.

Maarja, nu zit er dus een hoop software tussen jou en de veel complexere hardware. Als je die als een zwarte doos kon behandelen, dan nog was het een stuk complexer want game engines zijn gigantisch. Helaas zijn game engines niet te vertrouwen, er zitten veel bugs en inefficiënties in, dus je moet echt donders goed weten waar die dingen mee bezig zijn - ook al heb je ze niet gebouwd.

Dus, ja, we hebben wat meer gereedschap, maar het is wel ingewikkelder gereedschap.
Inflatie is een factor, maar het is echt te kort door de bocht om alleen daarnaar te kijken bij de prijs van games.

De gamesindustrie is sinds de jaren 90 geëxplodeerd, niet alleen qua omzet maar ook qua schaal, investering en complexiteit. Waar je vroeger een klein team had dat in een paar maanden een game in elkaar draaide, werken er nu honderden mensen jarenlang aan een triple A titel (of zelfs quadruple A, ik kijk naar jou, Skull and Bones :P). Denk aan schrijvers, voice actors, animators, level designers, QA, community managers, etc. Daar komen nog eens marketingkosten bovenop die soms net zo hoog zijn als het ontwikkelbudget. Daarnaast is de markt gigantisch gegroeid. In 1996 was gamen iets voor een nichegroep van pc-gebruikers of consoleliefhebbers. Nu is het mainstream entertainment, volgens mij zelfs groter dan film en muziek bij elkaar. De afzetmarkt is dus ook enorm en met dat grotere bereik komen ook hogere verwachtingen van kwaliteit, verhaallijn, graphics en support (denk aan patches, DLC, de beruchte live services).

Inflatiecorrecties worden vaak aangehaald als verantwoording dat een hogere prijs goed te verantwoorden, maar het zegt weinig over wat een game “zou moeten kosten” anno 2025. Die €80 voor een nieuwe AAA-game weerspiegelt niet alleen geldontwaarding, maar ook een totaal andere industrie dan die van de Max-winkel met dat mammoetskelet aan de Coolsingel (ik kan me die ook nog herinneren nu ik dit type, memory unlocked!).
In 1992 kwam mario kart uit voor de SNES deze is 8,7 miljoen keer verkocht.

Mario kart 8 is wiiu en switch samen 76 miljoen keer verkocht. dit is nog los van de DLC die is uitgekomen en wat ze verdienen aan abbos omdat online spelen extra kost. Ja inflatie is een ding maar we moeten niet vergeten dat gaming vroeger een niche markt was.

Expedition 33 is het perfecte voorbeeld dat grote gaming studios gewoon de weg kwijt zijn en je niet 10 jaar nodig hebt voor een goede game net een kosten plaatje van 300 miljoen
Ik ben het helemaal met je eens. Maar Mario Kart was 129 gulden in 1992. Dat is zo'n 126 euro in 2025. Het is alsnog goedkoper voor de consument.

Persoonlijk ben ik een Steam gamer en koop ik games bijna alleen maar in de aanbieding. Ik denk dat we als consumenten met onze portomonee invloed kunnen hebben op game prijzen. Als we het te duur vinden moeten we het gewoon niet kopen totdat het in de aanbieding is. Dat is een sterk signaal naar uitgevers.
probleem bij game prijzen is dat er aan een game niet X productie prijs aanzit waardoor je per verkoop X marge winst hebt.

in 1996 was het volume aan games wat verkocht werd vele malen lager als nu

dat zal met de productie prijs net zo goed zo zijn maar gok dat er nu veel meer winst gemaakt word vergeleken met toen
Dat zou inderdaad kunnen, maar denk dat hier het belangrijkste is, dat Outer Worlds 2 nu niet echt een system seller is, het soort game is waarmee je een prijsverhoging door kan voeren.

Ik vermoed dan ook dat de preorders tegen vielen.

Verder is het zo dat de wereld behoorlijk is veranderd op dit gebied. het aantal spelers is veel gegroeid, de keuze ook. In de jaren 90 was een backlog van 5 jaar oude games toch echt een heel andere wereld, nu is daar niet veel minder aan. Er zijn veel multiplayer of andere games waar je lang mee kan doen. Persoonlijk hoewel ik best € 80 uit kan geven, is er genoeg keuze dat dit niet hoeft.

Zeker voor een game als deze, € 10 - 20 over een paar jaar, lijkt me prima.
Probleem is je kocht het spel toen nog fysiek, tegenwoordig is het digitaal en heeft het vaak niet het oneindige leven.
Vroeger...

1. hadden we gemiddeld minder games en speelden wij die vaker uit, alleen al omdat ze vaak origineler waren i.p.v. "oudere wijnen in nieuwere zakken". En dus een betere investering. Tegenwoordig hebben we een gigantis he voorraad thuis liggen of bij Steam, Eric, Battle.net en is de waarde van een allang niet meer zoals vroeger. Dus wil ik er ook niet meer/gelijkwaardig voor betalen. Het hele gebeuren met "Early access", 'tig patches die noodzakelijk zijn voor een enigzins goede ervaring, is misschien tegenwoordig onvermijdelijk maar maakt (voor mij i.i.g.) de aanschaf van een game een tricky gebeuren. Ik heb bijvoorbeeld Path Of Exiles 2 aangeschaft in EA en vond het in het begin fantastisch. Na de zovele patches is alle plezier erin weg geslagen.

2. was het programmeren van games vaak ingewikkelder dan tegenwoordig. Het gebruik van 3rd party "hulpmiddelen" zoals de Unreal engine, id Tech 1, Quake engine, RE engine, Unity e.d. heeft ervoor gezorgd dat de focus kon worden verplaatst van coderen naar creativiteit.

3. waren games "eerlijker", meer gericht op vaardigheid en doorzettingsvermogen. Tegenwoordig zitten er vaak algoritmes in, zogenaamd t.b.v. randomness, afwisseling en onvoorspelbaarheid maar ook ten stimulering van het verslavings- en gokelement. Van sportgames t/m shooters. Voor mij persoonlijk is dat een achteruitgang. Ik heb minder zin om geld uit te geven aan alleen mooiere beelden, onvoorspelbaarheid of een soort deelname aan een soort gedwongen film. De frustraties die optreden bij AAA games zoals bijvoorbeeld Fifa, Call of Duty, vanwege die verwijfde cheaters en scriptkiddies, maken deze games in mijn ogen juist minder waard. Zeker gezien de herbruikbaarheid bij jaarlijkse versies door de ontwikkelaars.

In ieder geval... waarom zou ik €80 betalen voor dit soort AAA titels?

[Reactie gewijzigd door Obfzk8R op 25 juli 2025 08:20]

Ik snap de verontwaardiging rond de hoge prijzen van games wel, al vind ik die prijzen ergens ook niet echt onrechtvaardig. Games maken is duur, veel duurder dan vroeger. Ik zou liever wat meer betalen voor de base game om vervolgens geen microtransacties of battlepasses te zien verschijnen op mijn scherm.

Als ik een game aankoop dan doe ik altijd de berekening in mijn hoofd hoeveel ik betaal per uur speelplezier. Zo heb ik games gekocht voor 20 euro die ik honderden uren gespeeld heb en games voor 50 euro die ik 5 uur gespeeld heb. Als je een film huurt of naar de bioscoop gaat betaal je meer per uur entertainment.

Nu, ik weet ook wel dat het geen of-of verhaal is. Als mensen blijven kopen aan hogere prijzen gaan ontwikkelaars waarschijnlijk wel alsnog die microtransacties etc in de games laten. Want uiteindelijk draait het om het onderste uit de kan halen.
Ik snap de verontwaardiging rond de hoge prijzen van games wel, al vind ik die prijzen ergens ook niet echt onrechtvaardig. Games maken is duur, veel duurder dan vroeger.
De uitgaven aan marketing zijn groot, veel groter dan vroeger.
De afzetmarkt is groot, veel groter dan vroeger.
Ik zou liever wat meer betalen voor de base game om vervolgens geen microtransacties of battlepasses te zien verschijnen op mijn scherm.
Als je een tijdje wacht kan je het volledige spel met alle uitbreidingen en volledig gepatched voor een prikkie oppikken. Het is niet alsof er een tekort is aan spellen om te spelen in de tussentijd.

[Reactie gewijzigd door The Zep Man op 24 juli 2025 10:22]

Wat gebeurt er indien iedereen wacht tot het goedkoper wordt? Juist ja.

Velen onder jullie zijn missch te jong om te weten dat we bijna 20 jaar een stagnatie hadden qua prijzen voor games. Nemen we de kostprijs in het begin van deze stagnatie, in 1995, en passen we standaard inflatie toe dan zouden games vandaag tussen €90 en €95 moeten kosten.

En dan wordt er gemekkerd dat ze €80 te veel vinden?
Wat er gebeurt als iedereen dat zou doen? Dat zou een uitstekend signaal naar de AAA publishers zijn dat we genoeg hebben van hun dure overgeproduceerde op safe spelende bij release veel te vaak buggy en incomplete games! Het zou een nog grotere impuls geven aan indie devs en die AAA studio's mogen zich aanpassen of ten onder gaan. Ja rot voor de mensen die daar werken, maar als de markt aangeeft dat er geen behoefte is aan het product in de vorm zoals zij die aanbieden dan zijn ze een dinosaurus. Adapt or die.

Helaas zijn er altijd meer dan genoeg mensen die wel gewoon meegaan in de eisen van de uitgevers. Voor ons die dat niet willen en toch af en toe ook wat van die grote producties willen spelen, wij kunnen dan wel gewoon even wachten en de complete edition voor de helft of nog minder kopen. Prima oplossing voor nu.
Ik lees enkel: ik wil die praktijken waar ik het niet mee eens ben eigenlijk best wel financieel steunen, maar niet tegen volle prijs.

Ik ben het met een aantal publishers niet eens. Als gevolg heb ik al meer dan 10 jaar niets van hun gekocht. Dat is pas een signaal. Niet het lame "ah ja, nu is het goedkoop genoeg" excuus.
Ik wil bijzonder weinig game studio's financieel steunen*... Het is toch geen goed doel? Het gaat om of ze een product aanbieden voor een prijs die ik het waard vind of niet. Gaat de prijs omlaag dan kan het toch prima dat wat het eerst niet waard was het dan wel waard wordt? Zeker als het product tegen die tijd ook nog beter geworden is.

En niet met publishers eens zijn... Dat klinkt alsof je mij nu schaart bij mensen die bv roepen dat ze Ubisoft gaan boycotten want -vul in wat voor maf probleem het internet nu weer verzonnen heeft-. Maar dat is helemaal niet mijn insteek. Ik heb gewoon behoefte aan entertainment, ik kijk wat mijn opties zijn en wat die verschillende opties kosten, ik maak een afweging en ik besluit dat het voor mij het geld niet waard is om zo'n game van 70 of 80 euro gelijk bij release te kopen.

Wat jij voorstelt, 10 jaar niks van een uitgever kopen, dat snap ik dan juist niet. Prima als je dat wil doen omdat je het principieel niet eens bent met hoe zij zaken doen hoor, maar een signaal is het zeer zeker niet. Immers, je bent al 10 jaar geen klant. Dat je nu nog steeds doorgaat met geen klant zijn is geen signaal. Zij zien nul verschil tussen jij die principieel hun games niet koopt en iemand die gewoon geen interesse in hun games heeft. Juist als je soms wel en soms niet hun games koopt kan dat een signaal zijn waarbij ze in hun cijfers kunnen zien dat, bijvoorbeeld, mensen veelal toch niet bereid zijn om €80 te betalen voor een game van niveau x.
offtopic:
* Soms wel, bv no rest for the wicked gekocht ondanks nog geen tijd om te spelen omdat ik Moon Studios wel wilde ondersteunen, maar dat is een uitzondering.
Yup. En als ze minder en minder klanten hebben, dan is het pas adapt or die zoals jij het stelt. Nu ben jij een berekend bron van inkomsten. Ze weten dat x-aantal pas bij lager prijs koopt. Dat jij het later koopt is nog altijd een win voor hen.
Ok, maar is dat erg dan? Van mij hoeven ze niet te verliezen hoor...

Je suggereert eerst dat als iedereen wacht dat er dan iets ergs gebeurt (je zei niet precies wat je bedoelde, ik denk dat je probeerde te insinueren dat games dan zouden verdwijnen), nu zeg je dat het feit dat ik een game later tegen een gereduceerd tarief koop juist nog steeds een win is voor de uitgever... Waar wil je nou naar toe?
Redelijke afzwakking van je initiële adapt or die statement.

Als iedereen wacht, dan zijn de eerste verkoopscijfers slecht. Game is geen success. Er zijn achteraf, tenzij het natuurlijk een Ubisoft game is en ze trekken de stekker er volledig uit, toch nog een inkomst om ze niet volledig te kelderen. Ze zullen het dus verder op safe spelen. Net hetgeen jij aanhaalt dat je niet wilt.

Indien je het niet koopt is er geen inkomst. Dan gaan ze ten onder. Wat een opening creëert voor bedrijven die het wel deftig willen doen.
Dat adapt or die ging uit van het scenario dat jij schetste, wat als iedereen zou wachten. Dat wil niet zeggen dat ik wil dat dat gebeurt, ik wil alleen maar zeggen dat als dat zou gebeuren de markt zich aan zou moeten passen.

Wat betreft als ze wel nog wat inkomsten krijgen maar een stuk minder, dat dat betekent dat ze nog meer op safe zouden spelen, dat is een aanname van jou. Voor sommige partijen zou dat inderdaad zo kunnen zijn, maar ook daar gaat dan de marktwerking weer overheen. Als dat op safe spelen een product oplevert wat spelers willen dan verdienen ze er aan en is het prima. Als dat niet zo is dan begint het spelletje toch gewoon weer opnieuw.

Ik denk echter dat het ook prima mogelijk moet zijn om wat gas terug te nemen in de absurde hoeveelheid resources die nu verbruikt worden om een game te ontwikkelen. Wat mij betreft zouden we best een stapje terug kunnen zetten en een kortere en minder dure development cycle hebben voor goede games. De kosten en tijd die veel voornamelijk AAA studio's tegenwoordig nodig lijken te hebben om een goede game neer te zetten zijn zo absurd gegroeid terwijl het resultaat wat dat geeft naar mijn idee absoluut niet in verhouding staat tot al die extra moeite. Ook een game als Expedition 33 laat dat zien (al moet ik zeggen dat ik hem nog niet zelf gespeeld heb, maar afgaand op alle positieve geluiden er over).
Ik snap wat je wilt zeggen maar gaat dat wel helemaal op?

Reken eens door wat het modale loon van 1995 tegenwoordig zou zijn en je schrikt je kapot. Niet alleen games hebben een "prijsstagnatie" gehad, personeel ook ;)
€ 1.715 vs € 3.588 volgens het CBS.

Gebruiken we de door jou voorgestelde cijfers, dan zouden spellen €104 moeten kosten.
Ja zeker weten omdat je niet naar inflatie moet kijken maar naar de waarde van het product. Ik betaal geen 80 euro voor een game omdat ik het simpelweg geen 80 euro waard vind. Uiteraard mijn persoonlijke mening maar dit geldt blijkbaar voor het merendeel van de gamers gezien de keutel alweer ingetrokken wordt. Als ik kijk naar de grootste concurrenten van AAA games, indie dev's die voor 20/30 euro een fantastische game kunnen neerzetten is het in mijn ogen niet te verantwoorden dat er 80 euro betaald moet worden. Ja ik snap de argumentatie dat marketing duur is en dat er meer dev's op gezet worden en grote studio's meer overhead hebben etc. Maar dat is niet mijn probleem als consument maar als business owner. Dan heb je blijkbaar een waterhoofd gecreëerd en spendeer je teveel aan marketing en te weinig aan je game. Hoeveel steengoede games worden over het hoofd gezien door gebrek aan marketing? Maak een goede game en het wordt door de community opgepakt en gaat vanzelf viral, dat is de kracht tegenwoordig van sociale media.
Dit is een persoonlijke keuze natuurlijk. Volste recht om te vinden dat iets het niet waard is.

Maar flatout zeggen dat iets wat nu 20-30% goedkoper is dan 30 jaar terug, waar veel meer effectieve werk en kosten in zitten, te duur is in vergelijking met vroeger? Dat is er een beetje over.
Tjah, vroeger toen gras nog groen was en honden nog uit hun kont blaften werd je ook niet verwacht dat je nog veel betaal in microtransactions
Dat je een game koopt met MT is je eigen keuze.
Net zoals het accepteren dat je 80 of meer voor een spel betaalt. Blijkbaar is er gelukkig nog een grote groep mensen dat het niet doet.

Maar voor de discussie, welk spel dat blijkbaar van zichzelf vind dat het 70+ euro waard is heeft geen MT?
Er zijn een aantal. Demon's Souls voor de PS5 bijvoorbeeld.
Ok, touche.

Maar dan heb je het over from software, die teminste nog net wat sociaal is. Larian ook. Maar dan een spel van squeenix, ea of ubisoft
Zelda - Tears of the Kingdom
Wat gebeurt er indien iedereen wacht tot het goedkoper wordt? Juist ja.
Dan zakt de prijs omdat ze anders hun game niet verkocht krijgen. Of gaan er een paar op de fles. Ook niet erg. De enige manier om prijs te veranderen is stemmen met je portemonnee.

Maar dat gaat niet gebeuren want er zijn altijd gekken die een spel op dag 1 willen hebben. Die mogen van mij de topprijs betalen. Ik wacht wel.
En dan wordt er gemekkerd dat ze €80 te veel vinden?
Het staat iedereen vrij te bepalen wat ze een game waard vinden. Als 80 te veel gevonden word dan is het te veel. Dat mogen ze gewoon melden. Als ze het toch kopen, dan was het niet hoog genoeg. Het is die mensen hun eigen keuze om die prijs betalen of niet.
Ben ik akkoord mee. Het gebeurt zelden dat ik een game binnen een jaar na uitgave koop. Planet Coaster 2 wilde ik bijvoorbeeld wel bij release kopen, maar dan zag ik in wat voor erbarmelijke staat die game uitkwam. De enige game die ik full-price bij release zal kopen is GTA VI, omdat ik weet dat ik daar waarschijnlijk wel weer 10 jaar plezier aan zal hebben.
Maar ook de uitgaven aan ontwikkeling van vele topgames zijn een heel stuk groter dan vroeger. Als je kijkt naar de prijs van computerspellen en dan rekening houdt met inflatie dan worden ze wil ietsjes duurder in recente jaren, maar zitten we nog altijd op zeer lage prijzen. Toen de Euro werd geintroduceerd, nu alweer meer dan 2 decennia geleden, betaalde je ook al rond de 50 Euro voor een nieuwe AAA titel. Kijk eens naar hoe vele dingen een heel stuk duurder zijn geworden, maar we toch nog altijd proberen te blijven vasthouden aan die prijs. En dat terwijl games in de jaren 80 een stuk duurder waren.
Maar ook de uitgaven aan ontwikkeling van vele topgames zijn een heel stuk groter dan vroeger. Als je kijkt naar de prijs van computerspellen en dan rekening houdt met inflatie dan worden ze wil ietsjes duurder in recente jaren, maar zitten we nog altijd op zeer lage prijzen.
Andersom is de concurrentie en daarmee het aanbod ook een stuk groter geworden.
Toen de Euro werd geintroduceerd, nu alweer meer dan 2 decennia geleden, betaalde je ook al rond de 50 Euro voor een nieuwe AAA titel.
Dat betrof een fysieke release. De kosten per digitaal gedistribueerd spel zijn een stuk lager. De totale kosten worden gedragen door veel grotere aantallen.

[Reactie gewijzigd door The Zep Man op 24 juli 2025 11:27]

Dat betrof een fysieke release. De kosten per digitaal gedistribueerd spel zijn een stuk lager.
Mmmm, dat valt fors tegen hoor. Toen wij stopte met doosjes was het verschil ongeveer 15%. Het grootste probleem is dat veel gebruikers meer dan eenmaal downloaden. Als je files groot zijn lopen die kosten enorm op. Zelfs als je Amazon etc gebruikt kijk je zo maar tegen een paar euro per verkoop over drie jaar. En een DVD case met sleeve en DVD kun je voor $1.75 (5000 stuk) laten maken als je het in elkaar zetten zelf deed. Daarnaast deed de verkoper een goed deel van de support en marketing. Daarom kost Steam ook 30% en verdienen ze minder dan een dollar per verkoop na aftrek van de kosten.

Games zijn bijzonder risicocvol. Voor elke succes waar we allemaal de titel van kennen, staan 10 games die net winstgevend zijn en 5 die gewoon verlies maken. Als je de budgetten ziet (lopen op tot $400 miljoen) en dat je dat allemaal moet investeren voor je ook maar iets kan verkopen (de rente kosten zijn vaak een enorme hindernis) blijft de verkoopprijs van de meeste games gewoon laag. Alleen de Triple A games met hun enorme verkoop aantallen zijn niet genoeg om de meeste uitgevers overeind te houden.

.
De afzetmarkt is ook gigantisch gegroeid. Zolang die bedrijven elk jaar record winst maken geloof ik die redenen voor prijsverhoging niet zo.
Je hebt gelijk dat sommige bedrijven zeer mooie winsten maken. Maar kijk eens verder dan dat. Hoeveel studios sluiten er niet elk jaar? Hoeveel spellen worden er wel niet gemaakt die geen commercieel succes zijn ondanks dat er soms ook pareltjes tussen zitten?

Het is leuk om naar die successen te verwijzen zonder het grotere plaatje te bekijken. Net zoals in de muziek of de film wereld. Omdat er enkele successen zijn gaat het volgens velen goed met die industrieen. Maar als je ziet hoe moeilijk kleinere artiesten en producties het hebben, hoe hard ons aanbod aan het verschralen is omdat men dezelfde "succesformule" blijft uitmelken ipv originele dingen te proberen, dan durf ik echt niet zeggen dat het goed gaat.
Veel studios worden door diezelfde grote bedrijven gesloten voor winstmaximalisatie of omdat ze onsuccesvolle spellen maken die focussen op politiek ipv plezier.

Zijn juist die uitmelkers waar je het over hebt die willen dat je €80 betaald. De populaire spellen van de laatste tijd komen vaak van kleinere studios die niet de hoofdprijs vragen.

[Reactie gewijzigd door Rogers op 24 juli 2025 11:08]

Haha ja, als je alleen maar kijkt naar de studio's die veel winst maken en de studio's die verlies maken en worden gesloten negeert, lijkt de winst inderdaad wel wat hoger.
Of alternatief waarom studio's sluiten: De markt is verzadigt / Choice paralysis als je ziet hoe enorm veel games er tegenwoordig zijn. Geen markt research doen maar wel grote bedragen investeren(effectief gokken). De game is van grond af aan opgebouwd met mtx/dlc in gedachte en gamers zien daar door heen -> Formulistisch een game maken ipv iets waar passie achter zit. Mismanagement door te veel proberen te doen in te weinig tijd en/of een game van te voren marketen met beloftes die niet waargemaakt kunnen worden.

Studios sluiten ook omdat het bijna de norm geworden is onder grote publishers; Constant mensen schuiven van bedrijf naar bedrijf. Koop een succesvolle studio over en laat nieuwe managers alles hierboven toepassen en poef weer een studio weg. Alle giganten doen hier aan mee.

Ik kan nog wel een uur door gaan zo :P
Hoeveel van die gesloten studios zijn in handen van de grote spelers zoals Microsoft? Het ene jaar hebben ze 69 miljard dollar over om Activision Blizzard te kopen, en dan een paar jaar laten is het geld op en moeten er duizenden mensen vertrekken. Ze hebben begin juli aangekondigd van nog eens 9000 werknemers te ontslaan (waarvan slechts een deel uit de gaming divisie). Laten we even rekenen dat ze allemaal aan games zouden gewerkt hebben, en elk $150K per jaar verdienen. Weet je hoe lang ze die mensen in dienst zouden kunnen gehouden hebben met die 69 miljard?

Gokje?

51 jaar. 51 jaar kan je al die mensen in dienst houden voor hetzelfde geld dat ze een paar jaar geleden nog hebben kunnen smijten naar de aandeelhouders van Activision Blizzard.

De ziekte in de gaming industrie is echt niet de spelers die te gierig zijn om iets duurdere games te kopen. Games floppen omdat ze gewoon niet goed zijn. Studios sluiten door mismanagement en hebzucht.

Ik kan meegaan in het argument dat games erg goedkoop zijn voor de hoeveelheid entertainment dat je er uit haalt, en dat een hogere prijs gerechtvaardigd kan worden. Maar niet op hetzelfde moment als wanneer er giganten proberen een monopolie op te bouwen in de industrie en gooien met bedragen die letterlijk meer dan 10% zijn van het totale nationale binnenlands product van mijn land zijn. Ik vind het heel spijtig voor al die passionele developers die nu hierdoor op zoek moeten naar een nieuwe job. Maar dat komt door hebzucht van de grote spelers die gewoon niet vol te houden was.
het is maar hoe je er naar kijkt ...

2021 181.000 in dienst

2024 228.000 in dienst

dat is al 48.000 mensen meer in dienst ondanks de 30.000 ontslagen

2024 - 6,000

2023 - 10,000

2022 - 8,000

2021 - 6,000


dus a-b , er zijn in de periode 2021 => 2024 78.000 mensen aangenomen ,dat is meer dan 30% groei in tewerkstelling .

maar daar lezen we niets over

[Reactie gewijzigd door Black_Diamond768 op 25 juli 2025 01:42]

Ik denk dat het grootste probleem is dat de meeste studio's allemaal volgers zijn. Springen allemaal mee op de hype van dat moment, maar vergeten voor het gemakshalve dat een game ontwikkelen niet een paar weken duurt.

Tegen de tijd dat de zoveelste fortnite clone uit is gekomen, is de markt allang beslist op dat vlak en heb je gewoon een dead on arrival gemaakt.

En misschien is het ook wel goed dat studio's worden gesloten, want blijkbaar is er een overdaad aan. Je kan niet 3 games op hetzelfde moment spelen, maar de studio's willen wel allemaal dat je 1 of andere season pass gaat grinden/betalen.

Volgens mij gamen er nog nooit zoveel mensen als nu op deze wereld, dus daar zit het probleem niet. Het probleem ligt naar mijn mening echt bij de studio's zelf en dan niet dat zij hun games voor te 'weinig' geld in de markt zetten. Maak je een toffe game dan wordt het echt wel verkocht. Maak je de zoveelste clone gebaseerd op wat excel data van 1 of andere manager die nog nooit een controller in zijn hand heeft gehad, dan ben jij bij voorbaat al zo goed als kansloos in de huidige (terecht kritische) markt.

Bij de kritische gamer valt nog winst te halen (die willen gewoon toffe games en die kopen het ook met alle liefde), bij de kinderen ben je gewoon kansloos. Die zitten al in hun eigen bubbel en die trek je daar ook echt niet uit.
Dus de prijs moet van jou omhoog om niet verkopende studio's meer geld te geven en tegelijk de rijke studio's nog rijker te maken?

Omdat een studio klein is of iets aparts doet wil niet zeggen dat het dan ook maar betaald moet worden. Als er geen vraag naar is, dan is er geen vraag naar. Ik snap je punt van verschraling wel. Maar sommige mechanieken werken goed voor games en sommige niet. Ik ben niet altijd op zoek naar iets diepers, meestal wil je gewoon simpel ontspannen, dan hoef ik geen "unieke" game.

Als je als studio iets origineels wil proberen dan hoort daar als ondernemer een financieel risico bij. Als je geluk hebt word het een succes en anders verdwijn je weer. En ja er gaan er continue genoeg ten onder. In elke branche. Dat is gewoon hoe het werkt. Het is geen teken van iets slechts.
Zolang die bedrijven elk jaar record winst maken geloof ik die redenen voor prijsverhoging niet zo.
De meeste game uitgevers maken amper winst. Ik denk dat jij het over de paar grote namen hebt (en ook daar zie je de winst enorm fluctueren). Neem bijvoorbeeld Microsoft Gaming, een van de hele grote, daar zit amper winst. Of neem Epic, de aandelen daarvan kosten nu minder dan de helft in vergelijk met 2022.

Ik denk dat je naar twee of drie firma's kijkt die gewoon een aantal triple A games hebben gehad die het goed deden.
Ik snap de heisa ook niet, topgames hebben mijn hele leven ongeveer 60 euro gekost maar de waarde van mijn geld is in die tijd gehalveerd. De lonen van ontwikkelaars en kunstenaars zijn ook flink gestegen in die periode. Super Mario Sunshine werd in 2002 voor 60 euro verkocht. Dat geld is met de huidige koersen zo'n 36 euro waard, en ieder jaar wordt dat minder dankzij de eeuwig stijgende kosten.

Ja, de afzetmarkt is ook gegroeid en ze hoeven geen fysieke schijfjes meer te drukken, maar er zijn wel flink meer kwaliteitseisen bijgekomen sindsdien. In plaats van te leven met de matige engines, kapotte quests, en savegame breaking bugs verwachten we nu z.s.m. een patch. Een spel met tien uur speelplezier is ook ondermaats tegenwoordig, tenzij je een indie-game maakt.

Vind je het gek dat alles verziekt wordt door gokmechanismen en microtransacties. De mensen die prijzen van twintig jaar terug willen, zouden hun baas ook maar blij moeten maken door een loon van twintig jaar terug te vragen.
Tegelijk is de afzetmarkt ook wel helemaal verandert he.... wat ook een enorm effect op de markt heeft gehad.

Zo hoeft er geen verpakking, transport of retail marges meer meegenomen te worden. Dit alles was meer dan 30% van de prijs van de game.

Over die 30% gesproken, die geldt niet voor 1st party games. Want de 30% die ze aan Steam moeten betalen, hoeven ze op hun eigen platform natuurlijk niet te voldoen. Waarom denk je dat iedere publisher en hun moeders een eigen digitale store hebben?

Verder ben ik het helemaal met je eens. Maar gokmechnismes zijn overal nu (waar gamification toe heeft geleid). Is nagenoeg ALLE apps. Ik ben van mening dat er veel meer op het gebruik van gokmechnismes op alle mogelijk manieren moet worden gereguleerd. Want gokken doe je in het casino, niet in op de bank imho.
Zo hoeft er geen verpakking, transport of retail marges meer meegenomen te worden. Dit alles was meer dan 30% van de prijs van de game.
En nu krijgt Steam die 30% nietwaar?
Dit alles was meer dan 30% van de prijs van de game.
Ik geef volgens mij in de zin de jij aanhaalt al aan dat uitgevers daar meer dan 30% aan kwijt waren.
De vergelijking met bioscoopprijzen en ander buitenshuis entertainment zie ik vaker, maar vind ik altijd een beetje selectief. Ik vergelijk gamen vaak met andere 'huiselijke' activiteiten zoals bord- en kaartspellen, tuinieren, muziek maken, tvseries of films kijken, boswandeling maken, podcast luisteren, koken, etc. Sommige daarvan zijn vrijwel gratis, sommige vrij duur.
Ik zou liever wat meer betalen voor de base game om vervolgens geen microtransacties of battlepasses te zien verschijnen op mijn scherm.
:D Haha leuk idee maar zo werkt dat natuurlijk niet. Je gaat wel meer betalen voor games maar micro transactions/battlepasses krijg je er gewoon bij en binnen 5 jaar ga je ook waarschijnlijk ook nog advertenties door je strot geduwd krijgen.


Anyway, outer worlds 1 was een matig spel dus de voorverkoop van 2 voor 80 euro loopt waarschijnlijk kut, vandaar deze tijdelijke verlaging, eerstvolgende spel dat wel populair is gaat gewoon naar 80 euro.

[Reactie gewijzigd door Fourtrain op 24 juli 2025 10:41]

Klinkt als een goede vergelijking, echter gaat dit niet voor iedereen op. Laatste tijd veel indie games die meer speelplezier leveren voor minder geld en steeds meer triple AAA games die het grote publiek niet meer weten te raken. Deze prijsverhoging is puur voor de aandeelhouders. Als je echt wil bezuinigen of meer winst wil maken moeten ze maar eens kijken waardoor het succes komt van die indie games.


En qua films, wie huurt er tegenwoordig films? Meestal 1 abonnement en je kan een aantal films kijken. Bios heb je ook een abonnement die je na 2 films er al uit hebt. Dus voor die dingen zijn allemaal goede alternatieven. Een game van 80€ blijft toch een investering die ik niet snel zal doen, ongeacht hoeveel speelplezier ik eruit zal halen.
Games maken is helemaal niet duurder dan vroeger. Je kan via Unity of Unreal met gratis assets voor een appel en een ei een game in elkaar flansen. Waarom denk je dat er zoveel rommel te koop is op Steam etc?

Een unieke, goed functioneerende game maken en ervoor zorgen dat je consumenten je game uberhaupt kunnen vinden! Dat is een heel ander verhaal. Denk aan al die eeuwige early access rommel die nooit af komt. ;)

Persoonlijke voorkeur natuurlijk, maar naar mijn mening is speeltijd geen goede metric om de waarde van een game te bepalen. Ikzelf heb liever een korte game met een goed verhaal en gameplay (bijvoorbeeld Stray, Astro Bot en Hi-fi rush) dan een langere titel met veel grinden (Rust, Wow, Dune).
Dat zou je denken maar je kijkt heel beperkt. Een dingetje als voice acting wat vroeger bijna voor niets werd gedaan dient nu gewoon als normaal en fatsoenlijks salaris te worden uitbetaald. Dat alleen al zijn heel veel extra kosten. Ze hebben niet voor niets gestaakt. En zo zijn er wel meer factoren veranderd. Muziek zijn ook geen simpele synthesizer tunes meer maar worden volledige orkesten voor gebruikt. Mo cap apparatuur is niet gratis. En ga zo maar door.
Ik zie genoeg betaalbare opties voor de simpele developer. Tuurlijk, als je alles custom wilt hebben wordt het een stuk duurder, maar dat is juist mijn punt, dit soort asset stores had je "vroeger" niet. Je verbaasd je erover hoeveel je al in korte tijd in elkaar kunt klikken.

Natuurlijk is dit niet voor AAA titels. Maar voor je eerste game als indie developer? Lijkt me meer dan prima toch? Toegegegeven, het zijn meestal niet de indie devs die 80 euro voor hun spelletje vragen ;)

https://www.fab.com/category/audio
https://www.fab.com/category/animation

https://assetstore.unity.com/audio
https://assetstore.unity.com/3d/animations

[Reactie gewijzigd door JackJack op 24 juli 2025 15:30]

Asset flips en eenhandsworst worden meestel niet heel positief ontvangen. En dat dit het makkelijker maakt gaat het water vertroebelen waardoor je alleen nog maar meer goedkope shit.
Het overgrote deel van alle software (niet alleen games) wordt op deze manier gemaakt. Je gaat niet zelf opnieuw het wiel uitvinden, je gebruikt een library. Dat is effectief gebruik maken van je tijd. Het boeit niemand dat jij dezelfde stoel of vuilnisbak gebruikt als 20 andere games, daar let niemand op.

En ja, ook je AAA $80 titels zitten stampvol met herbruikte en ingekochte assets. Ze maken echt niet alles zelf of vanaf scratch voor elke game die ze uitbrengen. AAA titels zijn de grootste asset flippers die er zijn. Ubisoft, Bethesda, Blizzard, EA, ze gebruiken allemaal zoveel mogelijk assets van hun voorgaande games. En geef ze eens ongelijk!
De games zijn duurder, maar er zijn ook veel meer klanten, dus onder de streep levert een game ook veel meer geld op. Dus dan vind ik het niet zo erg dat de prijzen minder hard stijgen dan inflatie.

Games zijn inderdaad ook alsnog veel goedkoper dan de bioscoop, maar ik weet niet of deze vergelijking direct te maken is, omdat films op zich relatief kort zijn. Er word per uur aan speeltijd van een game namelijk veel minder geïnvesteerd dan in een film.

Ik schat namelijk dat dat het ongeveer een factor 20 duurder is om een film te maken per uur, want als beide 200m kosten (of welk bedrag dan ook, zolang het even duur is, wat niet geheel onrealistisch is) om te produceren, en de film duurt 2,5 uur en de game 50, dan kost de film 50 / 2,5 = 20x zoveel als de game per uur.

Zelfs als de film 2x zoveel kost als de game om te maken, zou de factor 10x zijn, en volgens deze logica zou de game dus 2x zoveel moeten kosten als de film, dus ongeveer €30.
Iets dat niet duurder word is tegenwoordig een unicum, hulde aan MS
Ik wou al zeggen, na alle prijsverhogingen van games, gamepass, consoles en dan nog de massa ontslagen dit jaar is het opvallend dat er een keer wat positiefs vanuit Microsoft komt.
Vergeet niet dat ze de consoles zelf onlangs duurder hebben gemaakt: nieuws: Microsoft verhoogt Xbox-prijzen met 50 euro in Europa, games worden ook duurder. Het plan voor de games hebben ze dus voorlopig in de koelkast gezet.
Maar het is de vraag hoeveel games ze werkelijk nog verkopen op de consoles. Ik heb zo geen cijfers maar de laatste tijd vaker gehoord dat je game naar Xbox (console) brengen eigenlijk zinloos is als je niet naar gamepass komt. Als dat klopt en op de consoles het merendeel alles via gamepass speelt dan zou deze prijsverhoging meer voor PlayStation en in iets mindere mate PC gelden (want op PC kun je ook gamepass nemen om hem te spelen, zolang je niet op Linux zit of om andere reden hem per se graag in Steam wil hebben).

Het is ook een beetje de vraag wie echt nog de doelgroep is van het bij release kopen van deze game. De meeste mensen zullen de game wel binnen een paar weken uitspelen dus kun je beter een maandje gamepass nemen. Doe je veel langer over een game dan zul je ook niet zoveel games per jaar spelen en dan moet je wel een grote Outer Worlds fan zijn om deze boven tig andere games dit jaar te verkiezen. Behalve op PlayStation natuurlijk (en Switch 2 mocht hij daar ook voor komen).
Maar consoles verkopen gaat volgens mij niet goed genoeg...

Vind het een prima consoles hoor maar helaas is Xbox niet de populairste keus.
XBOX schrijft ook gewoon zwarte cijfers, qua hardware halen ze PS niet meer in natuurlijk maar de gamesverkoop loopt prima.
Ook niet waar. Developers en publishers cancellen vaak xbox versies of releasen deze pas na vele jaren later (zoals Persona 5, Helldivers II, Marvel vs. Capcom Series enzovoorts) omdat ze de kosten voor de ports er niet meer uit terug krijgen. Daarnaast skippen developers tegenwoordig GamePass-deals/contracten omdat ze zien dat ze op de PS5 en PC nog wel goede verkoopaantallen krijgen. Zo hebben de makers van Clair Obscur: Expedition 33 erg veel spijt dat ze een GamePass deal gesloten hebben met een veels te laag bedrag via Microsoft omdat ze letterlijk miljoenen aan verkopen mislopen. (Ik kan even de directe quote niet vinden)

Als je gaat kijken hoeveel xbox games er nog op display staan in het wild, is dat ook erg karig. Lijkt me een platform dat ten dode is opgeschreven, waarschijnlijk is dit de laatste xbox generatie.
XBOX is games op zoveel mogelijk platvormen en cloud. Dat is hun strategie. Ik denk dat er nog wel XBOX hardware komt, maar niet meer noodzakelijk van Microsoft
Jij roept nogal graag dingen vanuit je onderbuik gevoel. Er zijn meerdere interviews te vinden op YouTube met die Franse developer dat ze juist blij zijn met de Game Pass deal en dat ze daardoor meteen in het spreekwoordelijke zadel geholpen zijn.

In dit playstation-only land vind je idd niet meer zo veel Xbox games "in het wild" Maar dat komt natuurlijk ook door alle Xbox onvriendelijke media en de "het is cool om MS te haten" mentaliteit die heerst in dit land. Het is maar goed dat de meeste Xbox games digitaal gekocht worden.

En de nieuwe Xbox "Prime" kan ieder moment aangekondigd worden dus dit is zeker niet de laatste Xbox generatie.
Hulde? Ze hadden direct na Nintendo prijsverhogingen aangekondigd. Nu hebben ze het terug gedraaid omdat de pre orders waarschijnlijk tegen vielen. Maar laten we ze loven want ze zijn zo begaan met gamers. Wat een fantastisch bedrijf dat Microsoft.

[Reactie gewijzigd door Rick1o1 op 24 juli 2025 10:38]

Maar als Nintendo het doet vinden alle fanboys het ok. Torenhoge prijzen voor de Switch 2 en games
Het verschil is kwaliteit. Nintendo games hebben geen mictransactions en bieden veel content/speelplezier. Microsoft games hebben microtransactions up the ass zelfs in single-player games (zoals Forza, Halo Infinite, Gears of War) en zijn toch vaak budgetgames die gamepassvoer worden.

[Reactie gewijzigd door TrafalgarLaw op 24 juli 2025 11:47]

Volgens mij overdrijf je nu want de backlash was gigantisch.

Donkey Kong heeft ook maar de helft verkocht van Mario Odyssey in een vergelijkbare periode. Is natuurlijk Mario vs Donkey Kong, maar ik denk dat prijs ook wel een rol speelt.
Maakt het uit waardoor ze tot inkeer gekomen zijn? Het is altijd nog beter dan helemaal niet tot inkeer komen. Imo is dat dus inderdaad positief van MS....

[Reactie gewijzigd door watercoolertje op 24 juli 2025 13:53]

En de burger blijft maar steeds verkeerd geinformeerd worden.

Diensten, producten worden niet duurder, de Euro en de Dollar worden steeds minder schaars, met andere woorden er wordt steeds meer bijgedrukt, zonder onderliggende waarde.

Hoe raar het ook klinkt de prijs van huizen, in goud daalt al jaren.En dat is ook logischer, daar er steeds meer systeembouw plaatsvindt. Goud is geld, en al meer dan 5000 jaar behoudt dat zjn koopkracht. Euro en Dollar zijn fiat. Vandaar dat dit issue ook wereldwijd speelt, daar veel valuta, wereldwijd aan Dollar en Euro zijn gekoppeld. Er is geen groot graaiflatie probleem, er is een money printer goes brrrrrrr probleem.

Het is niet voor niks dat je niet meer kunt sparen in de Euro bij de bank.
Sorry hoor, maar die 70 euro is alsnog duurder als waar Nintendo zát. Daar waren vrijwel alle games 60 of zelfs lager, de enige die ik me kan herinneren die hoger zat (op, inderdaad 70) was TOTK.

En gezien de ontslagen en bezuinigingen die MS aan het doorvoeren is in de gaming divisie zie ik dit niet als een positief iets - dit is damage control voor een afdeling die toch al niet helemaal lekker loopt. Microsoft heeft niet het marktaandeel om zich grote fouten of morrende klanten te kunnen veroorloven.
Het was de bedoeling dat The Outer Worlds 2 de eerste Xbox-game zou zijn met een adviesprijs van 80 euro, maar inmiddels is de prijs in de digitale winkels verlaagd naar 70 euro
Waarom staat Indiana Jones dan voor €80,- in de store? :?

https://www.xbox.com/nl-BE/games/store/indiana-jones-and-the-great-circle/9N8FQ28Z6QX3/0010

[Reactie gewijzigd door Raem op 24 juli 2025 10:34]

Lijkt me dat ze enorm Dollar en Europrijzen door mekaar gooien ?
Over een half jaartje gaan ze wrs wel stunten met die prijs, en heb je em voor €40-50.
Anders is 70 ook best veel
The Outer Worlds was met AA-kwaliteit geen volledige prijs van een AAA-spel waard. Toen het uitkwam kostte het spel 60 EUR. Binnen een jaar was de prijs gehalveerd. Hetzelfde voor de editie met alle DLC.

Ik kan mij voorstellen dat de pre-orders voor The Outer Worlds 2 tegenvielen. 80 EUR voor de opvolger van een mid/OK-spel is waanzin. Eigenlijk is 70 EUR al te veel.

Als ik deze ga spelen dan wordt het waarschijnlijk minstens een jaartje wachten om hem uit de budgetbak te vissen.

[Reactie gewijzigd door The Zep Man op 24 juli 2025 11:28]

Het ding is dat als games beter geoptimaliseerd waren, geen eenheidsworst tot in den treure waren, er geen microtransacties/battlepasses/lootboxes/XP boosters waren, de meeste mensen de prijsverhoging prima kunnen hebben.
Je kunt "stemmen" met je portomonnee.

Als een game elementen in zich heeft waar jij principieel op tegen bent, dan koop je die game niet, of je wacht op een flinke korting. Want zelfs als gamers vaker wachten tot er kortingen komen voor 1 bepaalde game (ipv de game helemaal links laten liggen), ook dan zal de ontwikkelaar zich achter de oren gaan krabben.
Ik vind het nogaltijd interessant waarom alle games (van een bepaald kaliber) even duur zijn. Voor mij voelt dat hetzelfde als dat alle koelkasten even duur zijn, of het nou een hotel-koelkastje is of een dikke Amerikaanse. Waarom kosten games niet gewoon wat ze waard zijn?

Ik snap trouwens dat dit bij films en muziek ook zo is, dus dat is net zo goed "bijzonder" in mijn ogen.

En los daarvan, waarom bepaalt MS de prijzen van games? Of begrijp ik het dan verkeerd?
Tegenwoordig is de kwaliteit van games zo variërend. Bijna elke uitgever probeerd de gamer zoveel mogelijk uit te melken. 80 euro kostende games plus een battlepass en microtransactions, say no more. Ondanks deze negatieve ontwikkeling begrijp ik de stijgende prijzen voor sommige games wel zoals GTA VI, maar niet elke game is 80, 70 of zelfs 60 euro waard.

In het geval van The Outer Worlds 2, zou deze prima 60 euro moeten kosten met een max van 70. Het zou best handig zijn als er een onafhankelijk bedrijf komt voor het bepalen van game prijzen aan de hand van een aantal criteria, net zoals er voor het bepalen van de leeftijdsgrens van games PEGI is.
Aan de ene kant kan je begrijpen waarom games duurder worden, maar aan de andere kant ook niet. Er zijn natuurlijk genoeg voor- en tegenargumenten te bedenken waarom een game wel of niet duurder zou moeten zijn. Maar soms vraag ik mij af waar dan die extra kosten inzitten? Er zijn zoveel games op te noemen waarbij de sequel van een game minder technologie bevat dan de voorganger. Van de manier hoe vuur zich verspreid (denk maar aan de oudere Facry games t.o.v. nieuwere games), hoe water zich beweegt naar omstandigheden, hoe NPC's met elkaar communiceren, etc. etc. Er zijn games van 10+ jaar geleden die betere technologie hebben dan games van nu. Een voorbeeld is bijv. LA Noire. Een game die in 2011 uitkwam. Ik kan mij herinneren dat deze game sublieme gezichtsuitdrukkingen had (helemaal voor die tijd). Er komen nu games uit waarbij de gezichtanimaties totaal niet overeenkomen met hoe een NPC of main character zou moeten reageren (soms gewoon gevoelloos). Ik begrijp niet dat wij nu 10-15 jaar verder zijn en ik vaak het gevoel heb dat wij 1 stap vooruit en 2 stappen achteruit nemen.

Ook de technologie die wordt toegepast om games speelbaar te maken, zoals DLSS, DLAA etc. Games van 5-10 jaar geleden hadden betere dynamic lighting dan de games die tegenwoordig uitkomen (een goed voorbeeld hiervan is The Division 1).

En als laatste, creativiteit. Van de week speelde ik nog met wat vrienden Phasmophobia (volgens mij kost deze tegenwoordig €19.50 als die niet in de aanbieiding is). Geweldige game. Spannende game, leuk om met vrienden te doen, honderde uren ingestoken en elke run voelt nog steeds als een avontuur. En het bijzondere is, het is een behoorlijk "simpele" game. Hoe kan het zijn dat een €19.50 game zo populair kan zijn (Overwhelmingly Positive op Steam), en veel studios kunnen amper een goede game uitbrengen. En dan heb ik het vaak nog helemaal niet over de day 1 DLCs, in-game cash shops, etc.

De trend die ik in mijn nabije kringen zie: mensen kopen steeds vaker goedkopere games, van om en nabij de 10-20 euro, en deze games worden kapot gespeeld (games zoals Repo, Phasmophobia, Schedule I, etc.). De argumenten die ik vaak hoor bij Triple A games: "Ik wacht wel totdat de game in de sale is" of "Is de game ook op Xbox Pass te spelen?".

Maar goed, we gaan zien hoe de ontwikkelingen de komende jaren zullen gaan.

Op dit item kan niet meer gereageerd worden.