Veel mensen denken te zwartwit. Er bestaan namelijk geen betrouwbare methoden om iemands gedrag te voorspellen buiten iemand heel langdurig intens te observeren in zijn sociale gedrag, liefst in verschillende situaties en omgevingen. Dan nog is zoiets niet zuiver objectief en je weet feitelijk ook niet wat je observeert. Er is geen theoretische model van een mens te maken die betrouwbare voorspellingen geeft.
Dat onderzoeken grafologie als onbetrouwbaar afwijzen zegt in dat verband veel minder dan mensen denken. Zo weten behavioristen steeds onderzoeken te doen die het belang van opvoeding en omgeving dominant tonen en hun tegenspelers weten steeds weer aan te tonen dat erfelijkheid belangrijker is. Vaak bewijzen onderzoeken wat de onderzoekers hoopten te bewijzen.
Eigenlijk zou je moeten concluderen dat de wetenschappelijke methode in sociale wetenschappen een beperkte waarde heeft en dat er vooral niet te veel gewicht aan de uitslagen moet worden gegeven. Wanneer het om mensen gaat speelt mensenkennis een grote rol in het observeren en interpreteren. Maar wat is mensenkennis? Dat een heel subjectief aanvoelen van complexe verbanden die niet expliciet gemaakt kunnen worden en op aanleg en ervaring gebaseerd is.
Sommige hebben een goede kijk op mensen anderen helemaal niet. De vuistregels die objectieve wetenschap ontdekt berusten op zulke zwakke verbanden dat je daarmee mensen niet langs theoretische weg een expert maakt in het beoordelen van anderen. Dat is alleen de pretentie die men volhoudt om als wetenschap serieus genomen te worden. Als groepen zijn mensen voorspelbaar in gedrag als individu nauwelijks. In zoverre hun gedrag voorspelbaar is, heeft dit meer te maken met conditionering en invloed sociale omgeving dan karakter. Daarom is een karakteranalyse ook weinig betrouwbaar in hoe succesvol mensen zijn in een baan. Maar dat wil niet zeggen dat de karakteranalyse zelf daarom onzin is,
Wij uiten ons innerlijk in complex gedrag. Veel van dat gedrag is of aangeleerd, aangewend of gestuurd, geprikkeld. In de moderne samenleving is dat zelfs zo sterk dat mensen niet eens meer weten wat natuurlijk gedrag is. Want dat kan je in de kunstmatige samenleving niet meer ontwikkelen. Als je bijvoorbeeld in een bedrijf gaat werken, dan wordt je gereduceerd tot een functievervuller. Van mensen wordt verwacht dat ze hun persoonlijkheid zoveel mogelijk op het gemiddelde afstemmen en gewenste gedragingen vertonen. Hoe kan een karakteronderzoek dan nog grote voorspellingswaarde hebben in het vervullen van een functie? Het karakter mag zich immers maar heel beperkt uiten, binnen de marges en slechts op voorgeschreven wijzen. Of een persoon daarin gedijt hangt sterk af van zijn collega's en leiding, en thuissituatie.
Wij zweren bij de wetenschappelijke methode omdat het een eenvoudig herhaalbaar mechanisme is om verbanden te vinden die voorspelling en herhaalbare resultaten mogelijk maken. En belangrijk, het is hanteerbaar voor mensen met een niet al te hoge intelligentie en gemakkelijk op te schalen en de uitkomsten zijn hanteerbaar te maken voor de meeste mensen. Maar ze werkt alleen goed voor een deel van de waarneembare werkelijkheid. Als je voorspelbaarheid van mensen wil krijgen, is het veel gemakkelijker om ze te conditioneren, dan ze te bestuderen. Wanneer je mensen bestudeert meet je een vage, wisselende, mengeling van aanleg, conditionering, omstandigheden, gezondheid.
Subjectieve beoordeling op basis van mensenkennis is beslist het beste wat we hebben. En dat is geen onzin omdat het niet objectief is. Dat is nu juist een grote drogreden. Eigenlijk wordt dit nu aangetoond door hoe AI werkt. Zo ontdekken we nu dat een schaakcomputer die al doende zichzelf leert schaken een veel beter subjectief begrip/beheersing van het spel ontwikkelt dan een computer die op basis van objectieve criteria zetten doorberekent. Subjectief denken wint het in complexe samenhangen van objectief denken. Hoe komt Alfa Go tot zijn zetten? Het is niet te achterhalen omdat het niet keuzen zijn op basis van objectieve criteria is maar op basis van gevoelsafwegingen.
Om terug te komen op grafologie. Ons handschrift is een hele persoonlijke uiting. En het mooie is dat we op school een vrij eenduidige schoolse manier van schrijven aanleren. Dat geeft een soort gemeenschappelijke nullijn. De afwijkingen daarvan zijn persoonlijk en onbewust. Dat is belangrijk omdat ander menselijk gedrag dat we aangeleerd krijgen veel minder eenduidig is, en mensen bewust bezig zijn dat gedrag vorm te geven. Veel gedrag en vertoon van emoties is aangewend, voorgewend, gekopieerd van voorbeelden, daardoor vertelt het weinig over karakter. Maar handschrift is nog een vrij zuivere maar hele complexe uiting die wel degelijk het innerlijk van mensen bloot legt. Maar dat wil niet zeggen dat je daar ook voorspel gedrag aan kan koppelen. Het voldoet daarmee niet aan de criteria van wetenschappelijke kennis die vertaalbaar moet zijn in voorspeld gedrag. Maar het is wel degelijk een aanvullend instrument om een beter inzicht te krijgen in een persoon. Het zou mij niets verbazen als het AI zou kunnen helpen om mensen beter in te voelen.
Maar het is maar een van vele uitingen die een bijdrage geven aan een beter begrip van mensen. Jouw hele felle repliek bijvoorbeeld is ook een uiting die iets bloot geeft. Dat soort defensieve reacties duidt op bedreigd voelen. Het idee dat andere mensen inzicht hebben in jou wordt door veel mensen als erg bedreigend ervaren. De innerlijke leefwereld is de grootste privacy.
Toch denk ik dat juist de innerlijke leefwereld grootschalig ingedrongen gaat worden door AI die ons gaat leren lezen in onze uitingen en steeds beter manipuleren. AI kan nu al louter op beeldmateriaal voor 80% inschatten wie homofiel is. Daarmee verslaan ze mensen al. AI kan met behulp van grote datasets een ervaring opbouwen en een gevoel ontwikkelen dat die van mensen ver te boven gaat.
De psycholoog van de toekomst zal een AI zijn, en mensen zullen zich daar mogelijk zelfs beter bij voelen. Want diepste gevoelens blootgeven aan mensen ligt toch gevoeliger dan ze aan een machine toevertrouwen. Daarmee wordt de mens wel een wezen dat steeds gemakkelijker gemanipuleerd gaat worden. AI zal ook de machthebbers feilloos leren manipuleren.
Zeker een interessante toekomst hoe het ook afloopt. Zal AI ons respectvol behandelen als wezen in ons eigen recht en vrijheid gunnen. Of zal het ons net als onze machthebbers als uniforme staldieren willen houden. Of zal AI ons als huisdieren gaan houden die het vertroetelt, of gaat het de mens als overbodig geworden eerdere fase in de evolutie zien. Misschien zet het wel een museum op zoals wij musea opzetten voor de volkeren die wij uitroeien of een heuse mensentuin zoals wij dierentuinen opzetten voor de dieren die we in het wild uitroeien.
In ieder geval. Iets kan best waarde hebben zonder dat het wetenschappelijke voorspellingskracht heeft. Anders ga je als mens wel in een heel kaal benepen wereldje leven, waarin alleen nog utiliteitswaarde bestaat.
[Reactie gewijzigd door Elefant op 21 augustus 2021 21:35]