Inleiding
Oktober is de .10-maand in het release-schema van Ubuntu. Een half jaar geleden zag Vivid Vervet, ofwel Ubuntu 15.04 het levenslicht. Donderdag 22 oktober is voor Wily Werewolf of Ubuntu 15.10 de dag dat de laatste release candidate door Canonical wordt omgezet in een officiële uitgave.
Als bekendste Linux-distributie wordt Ubuntu wereldwijd onder een vergrootglas gelegd, zeker nu ook Ubuntu-telefoons op de markt zijn verschenen en Ubuntu convergence, waarbij de telefoon of tablet kan fungeren als volwaardige desktop, steeds dichterbij komt. Ondanks die belofte, is Microsoft met Continuum nu toch echt een paar stappen verder. Convergence gaan we in ieder geval niet terugzien in Ubuntu 15.10 en misschien ook niet in de volgende Long Term Support-versie 16.04.

Deze uitgave is meer een 'bugfix-release', net als de afgelopen paar Ubuntu-releases, en een goede upgrade voor mensen de niet op de lts-cycle zitten. Gebruikers van recente AMD-gpu's moeten wellicht nog even wachten, aangezien de laatste Catalyst Linux-driver problemen heeft met de Linux 4.2-kernel.
Officiële Ubuntu-smaken
Naast de normale Ubuntu-versie met Unity 7.3.2, verschijnen ook Kubuntu, Lubuntu, Ubuntu Mate, -Server, -Touch, -Studio, -Gnome, Xubuntu en een versie voor de Raspberry Pi 2 als nummer 15.10. De nieuwe reeks draait op Linux Kernel 4.2.1 met verbeterde ondersteuning voor bepaalde AMD gpu's, Intel Skylake-processors, verschillende soorten sensors en bepaalde randapparatuur, zoals recente Logitech-muizen. Ook worden namen voor netwerkinterfaces nu met de komst van v197 van systemd/udev zo toegekend dat ze 'voorspelbaar en stabiel' zijn, wat in praktijk betekent dat de netwerkverbinding elke keer bij opstarten dezelfde naam meekrijgt, zoals ; eth0 blijft dus eth0 en is niet de volgende keer eth1.
Verder beschikt het OS uiteraard over de bekende standaardprogrammatuur in zowel repositories die bereikbaar zijn via de bekende installatieprocedures als via de vooraf meegeleverde programma's zoals Firefox 41, videospeler Totem, muziekspeler Rhythmbox, fotobeheerprogramma Shotwell, e-mail-client Thunderbird 38.3, de LibreOffice-suite versie 5 en vele basisprogrammatuur, zoals een scan-client en Patience.
Andere applicaties
Populaire programmatuur in het Softwarecentrum is bijvoorbeeld de opensourceversie van Google's Chrome browser: Chromium, de VLC-mediaplayer en partitiebewerker GParted. Uiteraard mogen applicaties als fotobewerkingsprogramma Gimp, fotostudioprogramma Darktable en vectortekenprogramma Inkscape daarin niet ontbreken. Simpele videootjes zijn te bewerken met OpenShot of een van de vele andere applicaties die hiervoor beschikbaar zijn in het softwarecentrum. Video's omzetten naar andere formaten kan met Handbrake en geluid bewerken is nog steeds goed te doen met Audacity, al zou een kleine gui-update ook hier niet misstaan. Verder hebben veel populaire applicaties die niet standaard in de repo's voorkomen, veelal voor Ubuntu geoptimaliseerde installatiebestanden, maar daarover later meer.
Reguliere Ubuntu nagenoeg ongewijzigd
In de reguliere Ubuntu-release is de meest zichtbare verandering de overlay scrollbar. Deze is ingeruild voor de scrollbar uit Gnome 3.16. Sommigen zullen hem missen, anderen als kiespijn. Verder is het goed zoeken naar zichtbare wijzigingen, vooral omdat er nog steeds gebruik gemaakt wordt van Unity 7.
Toch zijn er een paar zaken die wel opvallen. Het is in Unity 7.3.2 bijvoorbeeld niet meer mogelijk de computer van een gebruiker uit te zetten als het scherm gelockt is, althans niet vanuit het lockscreen van Ubuntu. Even wat langer op de aan-uitknop van de computer drukken resulteert natuurlijk alsnog in uitschakelen, maar voor op afstand bestuurde desktops is dit natuurlijk wel een uitkomst. Verder zijn er nog enkele kleine wijzigingen, zoals een miniem gewijzigde standaardachtergrond voor het bureaublad.
/i/2000809099.png?f=imagenormal)
Ook is de onderliggende desktopmanager Compiz voorzien van verscheidene bugfixes en verbeteringen, betere integratie met de Mate-desktop en enkele poweruser-opties, zoals het handmatig instellen van de achtergrondkleur van de applicatie-wisselaar. De standaardinstelling voor de menu's is nog steeds dat deze zich in de grote balk bovenin bevinden, of 'OS X-stijl'. Deze instelling is simpel te wijzigen bij de instellingen of door 'menu' in te voeren in het zoekveld van Dash.
Om een installatie-usb-drive te maken voor 15.04 en hoger, kan de standaard 'Opstartschijf maken'-optie uit 14.04 en ouder niet meer gebruikt worden. Volgens de ontwikkelaars ligt dit aan wijzigingen in syslinux. Alternatieve opties om een usb-schijf te maken zijn rechtstreeks de image te schrijven op een usb-schijf of andere applicaties als Unetbootin te gebruiken. Deze en verschillende andere mogelijke problemen, zoals dat het nog niet mogelijk is Ubuntu Mate te upgraden, staan in de release notes van Wily Werewolf.
Uiteraard zijn traditiegetrouw de winnaars van de Wallpaper Contest weer toegevoegd aan het bureaubladbehangarsenaal, te beginnen met de nieuwe default-achtergrond. Deze en oudere winnaars zijn ook via Launchpad te downloaden.
Lubuntu en Xubuntu: lekker licht voor oudere hardware
Ook Lubuntu 15.10 is een echte 'maintenance release'. Het gestelde doel om de nieuwe desktopomgeving LXQt te integreren is niet gehaald, waardoor Lubuntu in vergelijking met zijn voorgangers vrijwel niet zichtbaar veranderd is. Het ziet ernaar uit dat de eerste Lubuntu met LXQt, dat op de Qt-toolkit is gebaseerd, pas over een jaar verschijnt bij 16.10.
In 2008 kwam de LXDE desktop voor het eerst beschikbaar voor Ubuntu 8.10. De eerste versies van Lubuntu waren niet beschikbaar als aparte download via Ubuntu. Twee jaar later nodigde Ubuntu-oprichter Mark Shuttleworth de ontwikkelaars van het LXDE-project uit om een eigen project binnen de Ubuntu-community te vormen om zo uiteindelijk een van de officiële Ubuntu-versies te worden. Lubuntu 11.10 was de eerste versie die een officiële status als lid van de Ubuntu-familie kreeg.
Het grote voordeel van Lubuntu ten opzichte van Ubuntu is dat het draait op veel oudere hardware. De ontwikkelaars hebben zelf als stelregel dat Lubuntu goed moet draaien op hardware van maximaal zo'n tien jaar oud. Dat wil zeggen: een Pentium 4, Pentium M of AMD K8 met een kloksnelheid van 1GHz. De minimale hoeveelheid ram waarmee Lubuntu nog uit de voeten moet kunnen is 128MB, maar om een beetje fatsoenlijk te kunnen browsen en programma's als LibreOffice te kunnen gebruiken, is 512MB toch echt het minimum. Voor zwaardere taken als het gebruik van Google Documents of het afspelen van online video, wordt 1GB aan intern geheugen aanbevolen.
Eigen tests op een Asus Eee PC 901 uit 2008 met een 1,6GHz N270 Intel Atom-processor, 2GB intern geheugen en een Supertalent 32GB ssd wijzen uit dat YouTube-video's afspelen 'op het randje is'. Het afspelen van offline 720p-content lukt vrijwel zonder haperen. Met andere woorden: het in leven houden van oudere hardware en toch veilig gebruik kunnen blijven maken van lichte internettaken en office-applicaties gaat prima, maar verwacht geen wonderen. Het grote voordeel is dat het, in tegenstelling tot Ubuntu met Unity, allemaal 'snappy' aan blijft voelen als er geen zware taken tegelijkertijd uitgevoerd worden.
Lubuntu biedt drie verschillende interfaces: de standaard interface met werkbalk onderin, een Netbook-interface, waarbij de desktop is vervangen door verschillende tabs met de beschikbare programmatuur en OpenBox.
Xubuntu
Xubuntu zag bij de 15.04-release veel zichtbare verbeteringen op de desktop, maar dat wil niet zeggen dat er niets gebeurd is voor deze release. Net als in Lubuntu vervangt LibreOffice 5 Abiword en Gnumeric als standaard kantoorsoftware. Om ervoor te zorgen dat LibreOffice mooi integreert met de Xf-omgeving, heeft het Xubuntu-team ervoor gezorgd dat de iconen van LibreOffice beter passen binnen de desktopomgeving van Xubuntu, wat het geheel een wat frissere look geeft.
Ook zijn er enkele wijzigingen in de xfdesktop4 4.12 doorgevoerd, waaronder dat de locatie waar achtergronden voor de desktop bewaard worden, wordt gemonitord voor eventuele wijzigingen. Ook kunnen desktoplaunchers naar het panel gesleept worden en blijft de volgorde bewaard wanneer er meerdere iconen versleept worden. Al met al is Xubuntu een mooie, gepolijste desktop, al vereist een geïnstalleerde versie minimaal 512MB geheugen en 6,1GB ruimte op de harde schijf. Aanbevolen wordt echter 1GB ram en 20GB opslagruimte, waarmee de minimale eisen net iets pittiger zijn dan die bij Lubuntu.
Ubuntu Gnome, Kubuntu en Ubuntu Mate
Ubuntu Gnome
In 2012 werd Ubuntu Gnome geïntroduceerd als antwoord op de komst van de Unity-interface. Met de komst van Gnome versie 3 met Gnome Shell werd bovendien een andere weg ingeslagen dan in de Gnome 2.x-branch.
Ubuntu Gnome 15.10 bevat Gnome 3.16, waar Tweakers al eerder over schreef. Met het nieuwe notificatiesysteem en een nieuwe overlay-scrollbar, die ook in Unity 7.3 verwerkt is, komt Gnome over als een moderne desktop. 'Ouderwetse' tray-icons worden nu weergegeven in een 'laatje' in de linkerbenedenhoek. De Gnome Image Viewer heeft een nieuw uiterlijk waarbij er alleen nog een balk bovenin zit. Fotoprogramma Shotwell heeft Gnome Photos ernaast gekregen en Rhytmbox Gnome Music. Helaas kwam de release van Gnome 3.18 net te laat voor de feature freeze, waardoor zaken als de integratie van Google Drive nog niet out-of-the-box te gebruiken zijn.
Kubuntu
Kubuntu 15.10 komt met Plasma 5.4 en KDE Applications 15.08. Daarmee komt er een nieuwe geluidsvolumeapplet die direct met PulseAudio werkt. Verder heeft het KDE-team vele nieuwe icons toegevoegd die nu ook in Kubuntu zijn terug te vinden. Via de Netwerkverkeerapplet is het nu mogelijk het netwerkverkeer weer te geven in graphs. Ook is het geheugengebruik danig teruggebracht en is de zoekfunctionaliteit op de desktop verbeterd.
Ubuntu Mate
Bij Ubuntu Mate, gebaseerd op de Gnome 2-desktopomgeving, zijn eveneens weinig wijzigingen doorgevoerd. Sinds 15.04 is er ook een speciale Mate-versie voor de Raspberry Pi die wordt gemaakt door een hobbyist. De normale versie van Ubuntu Mate heeft als minimale systeemeisen een Pentium III op 750MHz, 512MB ram en 8GB-schijfruimte, al wordt een 1,6GHz Core 2 Duo aangeraden, tezamen met 2GB ram en 16GB hardeschijfruimte. Mate heeft iets heel goed begrepen: het softwarecentrum van Ubuntu is heel traag. Daarvoor in de plaats hebben de ontwikkelaars App Grid toegevoegd, een losstaande applicatie die als installatiecentrum fungeert. De interface werkt snel en is simpel.
Hardware
Vanuit het Ubuntu-topic op GoT kwam de vraag om meer aandacht te besteden aan zaken als: hoe werkt het op de desktop met zakelijke software of hoe is het nu met games? Ook hoe het OS functioneert met mobiele hotspots, het inpluggen of pairen van andere mobiele apparaten en hoe zit het met het functioneren van verschillende soorten hardware, kwam voorbij. Die laatste is wellicht het belangrijkst: zonder werkende hardware kunnen we niks met de software. Daarover later meer.
Hardware
Bij veel hardware die wel werkt onder Ubuntu en dan in het algemeen onder Linux, kan als vuistregel gehanteerd worden: de meest cutting edge hardware zou wel eens niet volledig ondersteund kunnen worden. Aan de andere kant is de verwachting van de professionele markt dat zaken wél goed voor elkaar zijn. Dat zien we bijvoorbeeld bij het Skylake-platform van Intel, dat was al lange tijd voorbereid en werd direct bij het uitkomen van de eerste processors, goed ondersteund vanuit de kernel, inclusief de geïntegreerde HD-graphics. Wat dat betreft zijn er verschillende hardwarebouwers die vrijwel altijd betrouwbaar zijn en bepaalde merken waarbij de werking maar afwachten is. Staat er ergens 'broadcom chipset' voor een wifi-verbinding? Dan is eerst even goed zoeken naar de prestaties van de betreffende chipset wel verstandig. Daarom: kies van te voren hardware waarvan zeker is dat het werkt, dat scheelt een hoop frustratie.
Velen zullen Ubuntu of een lichtere afgeleide mogelijk gebruiken op pc's die niet meer erg up-to-date zijn met dito grafische kaarten. De meeste opensourcedrivers werken tegenwoordig goed en zo kan menig oudere game nog prima draaien, denk aan games gebaseerd op Valve's eerste Source-engine of vele Indy-games die vaak lagere hardware-eisen hebben.
Zaken als tethering via usb of bluetooth werkt met Android-telefoons en iPhones over het algemeen zonder problemen. Het installeren van extra drivers om de lokale opslag van een telefoon te bereiken, is ook niet nodig. Specifieke telefoonsoftware van fabrikanten zelf, werkt logischerwijs niet op Ubuntu of andere Linux-systemen, maar dat is tegenwoordig ook praktisch nooit meer nodig.
Printen
Doordat Linux gebruik maakt van cups, wat onder andere ook op Mac's gebruikt wordt, werkt eigenlijk elke printer, al wil het niet zeggen dat de configuratie altijd even makkelijk is. Veel printerbouwers maken ook eigen linux-printerdrivers en vaak leveren die betere werking. Toch blijf ook bij printers het adagium 'check liever eerst voordat je voor verrassingen komt te staan' gelden.
Games, zakelijke software en online diensten
Zakelijke software komt in vele soorten en maten. Sommige programmatuur werd geschreven voor MS Dos of archaïsche Unix-systemen en is sindsdien nooit bijgewerkt. Aan de andere kant resideert een groot deel van de zakelijke software steeds meer online, bereikbaar via api's, browsers, apps en wat al niet meer. Met een paar slimme programmeurs is bijna alles probleemloos bereikbaar.
Een grote dealbreaker voor velen was de mogelijkheid fatsoenlijk games te kunnen spelen op Linux-systemen. Weliswaar zijn nog niet alle a-titels die op Windows draaien, ook verkrijgbaar of te draaien op Linux, maar de tijd dat Tux Racer de enige 3d-titel was, ligt zeker achter ons.
Officesuites en andere zakelijke software
Veel bedrijfsomgevingen durven niet de stap te nemen van Windows naar een ander besturingssysteem en die angst is soms gegrond. Als men afhankelijk is van zeer specifieke software, kan het verstandig zijn bij een bepaald platform te blijven. Buiten die groep, kan vrijwel alles net zo goed of soms beter of makkelijker via een Linux-omgeving. PC-gebruikers lonkt de Linux-desktop niet omdat bepaalde dingen er minder makkelijk op zouden kunnen.
Bedrijven die werken met online services zoals Google for Business doen waarschijnlijk alles al via het web. In dat geval maakt het werkelijk niets meer uit welk OS er gebruikt wordt. Mocht er binnen een zakelijke omgeving nog gebruikgemaakt worden van zaken als Exchange of Sharepoint, dan hangt het erg af van de configuratie aan de server-kant of het goed, een beetje of helemaal niet werkt met Ubuntu of andere Linux-systemen. Afhankelijk van de benodigde toegang tot bepaalde Exchange-onderdelen, zal dan eerst gekeken moeten worden of dat werkt en of er mogelijk omwegen te bedenken zijn, bijvoorbeeld voor een print-server.
Zeker door de sterk gestegen populariteit van OS X en in de VS het op Gentoo gebaseerde Chrome OS is de hegemonie van een puur Microsoft-omgeving aardig doorbroken. Chrome OS heeft ervoor gezorgd dat het aantal online applicaties die niet onderdoen voor lichte versies van bijvoorbeeld Adobe's Photoshop overal probleemloos in de browser draaien, om over tekstverwerkers maar te zwijgen
Online diensten
Verder integreert Ubuntu standaard al toegang tot enkele online diensten, waardoor bijvoorbeeld gezocht kan worden via Dash in Google Documenten of Google Contacts. Ook kunnen foto's geupload en gezocht worden op Flickr en Facebook via Dash. Andere diensten, zoals Dropbox, bieden makkelijk te installeren clients, maar ook synchronisatiemogelijkheden voor op servers en dergelijke.
Dropbox is de bekendste online opslagdienst en integreert moeiteloos met de Ubuntu desktop en de file-manager Nautilus. Copy.com weet ook goed te integreren, maar voelt qua installatie voor Ubuntu-newbies misschien wat vreemd, al legt de readme keurig uit hoe alles te integreren met de file-manager. Een andere, misschien wat vreemde eend in de bijt, is OwnCloud, waarbij eigen opslag met andere online opslag gecombineerd kan worden. Voor Google Drive, Box en Microsoft OneDrive geldt helaas dat er geen officiële clients zijn. Wel zijn er verschillende work-arounds te vinden, maar die zijn niet allemaal even duidelijk.
Belangrijke samenwerkings-tools zoals Slack, Telegram, Confluence, Jira, Skype en Google Talk werken allemaal prima.
Games
Niet alleen zakelijke software onderging een metamorfose de afgelopen jaren. Eerst kwamen steeds meer indy-games naar Linux en later werd de toegankelijkheid van Linux-games vergroot door de toen nog Humble Indie Bundles, die over het algemeen ook een drm-vrije Linux-versie van games ter download aanboden.
Met de komst van Valve's Steam naar Linux, is het landschap snel veranderd. Het eigen OS van Valve, SteamOS, is net als Ubuntu op Debian gebaseerd. Is daarmee het gebruik van Wine of CrossOver helemaal niet meer nodig? Nee. Het aantal games op Steam is op moment van schrijven voor Windows 14.156, op de Mac kunnen 5145 games gedraaid worden en op Linux en SteamOS 3037. Het zou interessant eens een onderzoek op te zetten naar de leeftijd van de verschillende games en de populariteit, maar op dit moment is het gewoon duidelijk: Linux is nog zwaar ondervertegenwoordigd als het gaat om games. Toch bieden Humble Bundles al sinds het begin games aan die meestal op alle besturingssystemen te draaien zijn, uitzonderingen daargelaten.
Terug naar de grote kracht achter games op Linux, Valve. Officieel raadt Valve de laatste lts-versie van Ubuntu aan, maar de ervaring leert dat dit niet per se nodig is. Op moment van schrijven gebruikt zo'n 18 procent van de Linux-gebruikers 15.04 en 21 procent de lts-versie 14.04.3. Het totaal aan Steam-clients dat op Linux draait, ligt overigens op 0,94 procent. Macs worden door 3,23 procent van de Steam-gamers gebruikt en de overige kleine 96 procent gebruikt Windows. Met de binnenkort breder verkrijgbare SteamOS-boxes zou daar wel eens verandering in kunnen gaan komen. De net uitgekomen Steam-controllers hebben native-ondersteuning in Ubuntu 15.10.
Op dit moment zijn er steeds meer 'grote' games die ook draaien op SteamOS en Linux, zoals het populaire Cities: Skylines, maar ook Dota 2, Counter-Strike: Global Offensive en Football Manager 2015. Aan de andere kant kan GTA V bijvoorbeeld alleen op Windows gedraaid worden. Kort gezegd: wil je écht alles met games kunnen, dan blijft Windows toch nog de grote favoriet.
Screenshot van dualmonitoropstelling met links Cities: Skylines en rechts Steam
De ervaren Linux-gebruikers weten het al heel lang, maar alle software die voor Ubuntu geschikt is, is vaak ook ‘om te bouwen’ naar software voor andere distributies, zoals Fedora, Suse, Gentoo, Arch en wat al niet meer.
Conclusie
Ubuntu 15.10 is een rotsvast besturingssysteem als de gebruiker zich aan een paar basisbeginselen houdt, zeker met het oog op hardware. Verder is Wily Werewolf weinig opwindend, iets dat ook opgaat voor alle andere versies. Unity 7 oogt zo langzamerhand al weer ouderwets. Zeker met de mogelijkheid om via een simpel apt-get-commando een andere desktopomgeving te installeren naast Unity, maakt dat het switchen naar een van die andere desktopomgevingen wel erg aantrekkelijk begint te worden.
Kubuntu stond wat dat betreft lang bovenaan het 'verlanglijstje' met zijn strakke, platte Plasma-omgeving om Ubuntu met Unity te vervangen. Maar Ubuntu Gnome trekt ook steeds meer en Xubuntu is met zijn gepolijste interface ook geen gekke kandidaat. Gelukkig maakt het eigenlijk niet zo veel uit; sudo apt-get install [x]-desktop
doet het altijd leuk, al is er wel enige voorzichtigheid bij geboden.
Het wachten is op wat er gebeurt als alles 'over' is op Mir en Unity 8 en hoe het hele Ubuntu Touch-project zich overeind gaat houden binnen de druk bezette smartphone- en tabletmarkt. We zijn benieuwd, maar Mir en Unity 8 zullen hun opwachting pas in 16.10 als standaard maken, al was het doel ze met 16.04 met codenaam Xenial Xerus mee te leveren.