Van idee naar werkelijkheid
Zo'n twee jaar geleden zagen we op de CES in Las Vegas voor het eerst de smartphoneversie van Ubuntu. In de periode ervoor waren ze bij Canonical, het bedrijf achter Ubuntu, al bezig met het werkend krijgen van Ubuntu op telefoons, maar het bedrijf liftte toen mee met Android. De eerste demoversie was dan ook gebaseerd op CyanogenMod. Ook werkte Canonical nog een tijd aan een hybride oplossing met Android en Ubuntu. Daarbij was Android het hoofdbesturingssysteem en werd Ubuntu gestart zodra het toestel in een dock geplaatst werd.
De versie die wij op het MWC zagen, staat los van die twee en is echt bedoeld als primair besturingssysteem voor een smartphone. Technisch gezien is deze smartphoneversie gebaseerd op de desktopvariant van Ubuntu en hoewel het gemakkelijk is om de software draaiend te krijgen op bestaande Android-toestellen, zeggen de mensen van Canonical dat ze onder de motorkap geen leentjebuur meer spelen bij Google.
Canonical had op het MWC twee toestellen gereedstaan met daarop de nieuwste versie van Ubuntu en wij gingen bij ze lang om te kijken hoe Ubuntu op smartphones uit de verf komt.
De telefoons
Het eerste toestel is de Aquarius E4.5 van de Spaanse fabrikant BQ. Dit is een instapmodel, met een quadcore-Cortex A7-soc, 8GB opslag, een micro-sd-slot en een 4,5"-scherm met een resolutie van 960x540 pixels. Het is een variant op een Android-telefoon van BQ met dezelfde naam. De behuizing van de telefoon is volledig van zwart kunststof gemaakt; rondom het scherm zit een forse bezel en het doet allemaal erg simpel aan. De bouwkwaliteit viel ons echter niet tegen.
Het Ubuntu-besturingssysteem draaide redelijk op de hardware, maar compleet vloeiend was het zeker niet. Gezien de lage prijs van 169 euro is dat nog wel te begrijpen, al heb je in het Windows Phone- of Android-kamp voor dit geld al heel aardige toestellen tegenwoordig.
De andere Ubuntu-telefoon die we op het MWC zagen is van het Chinese Meizu. Het gaat om een variant van de Meizu MX4, die een tijdje terug al aangekondigd was met Android. Dit 5,4"-toestel is duidelijk van een andere klasse, met een metalen behuizing. De behuizing voelt hoogwaardig aan en loopt aan de zijkanten een beetje af, waardoor het toestel fijn in de hand ligt.
Wat meteen opvalt zijn de dunne schermrandjes, die ons een beetje deden denken aan die van de LG G3. Omdat Ubuntu veel met swipes vanaf de schermranden werkt, komt dat op de MX4 goed uit de verf. De resolutie van het scherm bedraagt 1920x1152 pixels, waardoor alles er een heel stuk scherper uit ziet dan op de telefoon van BQ.
De telefoon wordt aangedreven door een octacore-soc van MediaTek, bestaande uit vier Cortex A7 en nog eens vier Cortex A17-kernen. Dankzij het mooie scherm komt de software op deze telefoon een stuk beter uit de verf, maar écht compleet vloeiend werkte het hier ook niet. Daarbij liep een van de toestellen ook nog eens vast. En bij een besturingssysteem dat niet meer in bèta zou zitten mag dat eigenlijk niet gebeuren.
Hoe het werkt
Als je een telefoon met Ubuntu voor het eerst aanzet, krijg je geen grid met daarop iconen te zien. In plaats daarvan bestaat het homescreen uit verschillende pagina's, scopes, die elk een thema hebben. Zo is er een scope met nieuwsheadlines, een scope voor muziek, zowel op de telefoon als uit de cloud, een scope met informatie over dingen die zich bij je in de buurt bevinden en ook nog een wat traditionelere scope met het overzicht van al je apps. Gebruikers kunnen de volgorde zelf aanpassen en ook aangeven welke zaken ze wel en niet willen zien. Daarnaast kunnen ontwikkelaars nieuwe scopes bouwen. Noem ons traditioneel, maar wij geven toch de voorkeur aan een lijst met apps. Gelukkig kun je die scope gewoon als standaardscherm instellen.
Veegbewegingen
De bediening van het besturingssysteem leunt op veegbewegingen vanaf de randen van het scherm, net als bijvoorbeeld Sailfish van Jolla en BlackBerry 10. Door vanaf links het scherm in te vegen open je een snelmenu van verticale iconen, om snel bij veelgebruikte apps te komen zoals de camera, de dialer, de browser en ook het homescreen. Door vanaf boven naar beneden te vegen open je het notificatiemenu, net als op Android, iOS en Windows Phone, en krijg je toegang tot verschillende instellingen. De beweging bij de onderste rand mag door app-ontwikkelaars ingevuld worden, dat doet dus in elke app iets anders.
Ten slotte is er de swipe van de rechterrand naar links; die opent het multitaskingmenu. Dat bestaat uit previews van de openstaande apps waar je doorheen kunt scrollen als met een carrousel. Door de preview naar boven het beeld uit te vegen sluit je een app af, net zoals het werkt op iOS, Windows Phone en ooit op Palms uitgave van webOS.
De bediening werkt op die manier redelijk intuïtief, behalve dan die swipe van de rechterrand, want die botst een beetje met andere vormen van interactie met de interface. Als wisselt tussen scopes met je vinger te dicht bij de rand, dan gaat het multitaskingmenu open. Op de scope zelf stond ook nog eens een rij foto's waar je horizontaal door kon scrollen, dus als je de swipebeweging te dicht op de content begint, scrollt de software door foto's. Dit is dus iets waar de designers bij Canonical goed rekening mee moeten houden, want met de huidige implementatie gaat het gemakkelijk mis.
Apps
De versie van Ubuntu die op telefoons draait, is technisch nauwelijks anders dan de versie voor desktops. Canonical bouwt dus één besturingssysteem dat zich aanpast aan het schermformaat, net zoals Microsoft dat bijvoorbeeld voor ogen heeft met Windows 10. Dat betekent dat ontwikkelaars dezelfde tools kunnen gebruiken. Apps kunnen gebouwd worden in een combinatie van Qt en C++, maar ook QML en een combo van html/css/javascript is een mogelijkheid. Canonical hoopt dan ook dat app-ontwikkelaars snel hun huidige applicaties voor de desktopversie van Ubuntu zullen porten.
Dat hopen wij ook, want op dit moment is het app-aanbod erg karig. De telefoons die op de stand bij Canonical stonden, leken prima gevuld. Zo zagen we app-icoontjes voor Amazon, eBay, Facebook, Twitter, Flickr en nog veel meer bekende diensten. Dat waren echter allemaal web-apps, wrappers om de bestaande webpagina's heen. Alleen van het chatplatform Telegram was een native app aanwezig. Deze heeft Telegram in samenwerking met Canonical ontwikkeld.
De toekomstvisie
Een versie van Ubuntu voor smartphones is niet het einddoel van Canonical. Toen het bedrijf zijn plannen twee jaar geleden uit de doeken deed, sprak het al van een visie waarin er één Ubuntu-versie is, die op verschillende soorten apparaten kan draaien. Het bedrijf ziet een scenario voor zich waarin een gebruiker een Ubuntu-smartphone heeft en die vervolgens kan omtoveren in een Ubuntu-desktop, door een extern scherm, toetsenbord en muis aan te sluiten.
Technisch gezien kan dat met de versie die Canonical intern test al. Het is namelijk dezelfde Unity-interface die we van de desktop kennen die op de telefoons draait. En de scopes? Dat is een app die weer binnen Unity draait. Tijdens het MWC demonstreerde Canonical de flexibiliteit van dit systeem met een tablet. Deze draaide de mobiele versie van Ubuntu, met een interface die sterk lijkt op die van de smartphone. Zodra echter een usb-toetsenbord ingeplugd werd, verscheen er opeens een normale Ubuntu-desktop met de scopes draaiend als app in een venster.
Niets staat telefoonfabrikanten dus in de weg een toestel uit te brengen samen met een dock dat weer op een scherm, toetsenbord en muis aangesloten kan worden. Op die manier heb je dan een échte Pocket PC, om maar eens een oude term van stal te halen.
Tot slot
Het is maar goed dat Canonical nog zo'n unieke feature in de pijplijn heeft zitten, want anders wordt het moeilijk voor het bedrijf om te concurreren met andere partijen. Op dit moment biedt het besturingssysteem namelijk weinig nieuws ten opzichte van andere mobiele besturingssystemen, behalve dan de manier van bedienen. Android heeft een veel volwassener ecosysteem en FireFox OS is bijvoorbeeld helemaal gratis. Ubuntu zal dat op telefoons niet zijn; Canonical laat doorschemeren dat fabrikanten een klein bedrag moeten betalen om een telefoon met Ubuntu uit te brengen.
Gebruikers zijn natuurlijk niet afhankelijk van grote fabrikanten; ze kunnen de sourcecode gewoon downloaden en proberen te porten naar bestaande toestellen. Volgens Canonical moet dat voor Android-toestellen waarvoor een AOSP-rom zoals CyanogenMod beschikbaar is niet al te veel problemen opleveren. Zo zijn er al builds van Ubuntu voor de Nexus 4, 5, 7 en 10, en ook de OnePlus One heeft een Ubuntu-versie.
Hoewel Canonical zelf zegt dat het de concurrentie met Android wil aangaan, zowel in het midrange- als in het high-end segment, hebben wij onze vraagtekens of ze dat zal lukken. Mocht dat niet zo zijn, dan hoeft het niet te betekenen dat Ubuntu voor telefoons niet succesvol is. De desktopvariant heeft immers ook geen enorm marktaandeel, maar wel een heel actieve en loyale community. Als er wat meer toestellen beschikbaar komen en de 'mobiele pc'-feature afgerond is, denken we dat die community best eens warm kan lopen voor deze mobiele variant.