Inleiding: stock of aftermarket?
In deze vergelijking hebben we vijftien populaire koelers met elkaar vergeleken. Op basis van de prijs, koelprestaties en geluidsproductie moeten we de Scythe Mugen 4 als winnaar aanwijzen. Deze koeler is verkrijgbaar vanaf ongeveer 35 euro en houdt onze processors niet alleen als een van de beste processorkoelers koud, maar is daarbij ook nog eens een van de stilste koelers.
Prijs bij publicatie: € 35,50
Een van de voordelen van de aanschaf van een boxed processor is dat je direct van start kunt met de bouw van je systeem. In de doos tref je niet alleen de processor van je keus aan, maar AMD of Intel levert ook een processorkoeler mee die geschikt zou zijn voor het product in de doos. Deze 'boxed thermal solution', zoals sommige fabrikanten de koelers noemen, zijn niet de populairste koelers onder tweakers.
De meegeleverde koelers zouden niet altijd even stil zijn of de gewenste prestaties bieden. Veel zelfbouwers kiezen er dan ook voor een koeler van een andere fabrikant op hun processor te monteren. Die presteren veelal beter dan de stockkoeler wat koeling en geluidsproductie betreft. Het nadeel is uiteraard de meerprijs; 'aftermarket'-koelers kosten geld. Dat kan variëren van nog geen tientje tot vele tientallen euro's.
We hebben de populairste koelers in de Tweakers Pricewatch naar ons testlab gehaald en de koelprestaties en geluidsproductie uitgebreid getest. We vergelijken die resultaten met de door AMD en Intel meegeleverde stockkoelers om de vraag te beantwoorden: loont het om de meegeleverde processorkoeler te verruilen voor een ander exemplaar?
/i/2000534466.jpeg?f=imagenormal)
Testmethode
We hebben het testsysteem in een behuizing gebouwd om een realistisch scenario na te bootsen. Als behuizing hebben we de Cooler Master CM690III genomen. Daarin bouwden we het Asus Z87 Sabertooth-moederbord, met daarin de Intel Core i7-4770K (een cpu met een tdp van 84W) en 2x 4GB ddr3-geheugen. Ook hebben we de koelprestaties getest op een AMD-systeem, met een MSI FM2-A85X-moederbord en de A10-6800K-apu. We hebben geen videokaart ingebouwd en gebruikten een passief gekoelde voeding om de geluidsmetingen niet te beïnvloeden. Ook de casefan werd niet aangesloten, zodat de processorkoeler de enige geluidsbron was.
Testsysteem | AMD | Intel |
Moederbord |
MSI FM2-A85X |
Asus Z87 Sabertooth |
Processor |
AMD A10-6800K |
Intel Core i7-4770K |
Processor-tdp |
100W |
84W |
Geheugen |
2x 4GB ddr3 |
2x 4GB ddr3 |
Voeding (passief) |
Seasonic X460 Fanless Gold |
Seasonic X460 Fanless Gold |
Behuizing (zonder koeling) |
Cooler Master CM690III |
Cooler Master CM690III |
Opslag |
Samsung 830 128GB |
Samsung 830 128GB |
Besturingssysteem |
Windows 8.1 |
Windows 8.1 |
Omgevingstemperatuur |
23 graden |
23 graden |
Omgevingsgeluidsdruk |
~30dB(A) |
~30dB(A) |
We hebben de koelprestaties van de processorkoelers op twee manieren gemeten, met variabele toerentallen en met een vaste temperatuur, waarbij we het toerental aanpasten om die te bereiken en vast te houden. De toerentallen lazen we uit met een KazeMaster Ace-fancontroller. De spanningen waarmee de ventilators worden gevoed lazen we uit met een multimeter tussen de fancontroller en de ventilator. De geluidsdruk lezen we met een Voltcraft geluidsdrukmeter uit, waarbij de meter in de behuizing gestoken is. De afstand tot de ventilators is daarom vanzelfsprekend variabel, maar de afstand tot de processor is constant 20cm.
De temperaturen van de processors lazen we uit met behulp van HWInfo. We hielden daarmee de package-temperatuur van de processor aan. Het uitlezen van temperaturen is, vooral bij AMD-processors, notoir onbetrouwbaar. Omdat we geen processors onderling vergelijken en bij alle koelers dezelfde hypothetische afwijking hebben in combinatie met de AMD- en Intel-processors, kunnen we de prestaties goed vergelijken.
Variabele toerentallen
Eerst hebben we het koelvermogen zonder en met belasting getest (Prime95), met verschillende spanningen en dus variabele toerentallen. Dit deden we met behulp van een Kazemaster fancontroller waarop de koelers werden aangesloten. We lieten de ventilators op maximale spanning, 9V, 7V en 5V draaien, en noteerden de overeenkomstige temperaturen, toerentallen en geluidsproductie. De spanningen werden uitgelezen met een multimeter tussen de processorventilator en de fancontroller.
Constante temperatuur
Vervolgens hebben we getest welk toerental en welke daarmee gepaard gaande geluidsproductie nodig zijn om de cpu onder belasting op een constante temperatuur te houden. Daarbij hielden we als target-temperatuur 70 graden aan en stelden de fancontroller zodanig in dat die temperatuur stabiel gehandhaafd bleef. Om een indicatie van de koelprestaties van de koelers voor omliggende componenten op het moederbord te krijgen, noteerden we ook de vrm-temperaturen.
De te testen koeler werd volgens de instructies van de fabrikant ingebouwd. We hebben echter niet de meegeleverde of al aangebrachte koelpasta gebruikt, maar hebben deze vervangen door onze eigen Arctic Silver MX-2.
Ontbrekende data
Als de toerentallen zeer laag worden, beneden ongeveer 400rpm, kan de fancontroller ze niet uitlezen. In dat geval kunnen we de toerentallen niet vermelden. Zo kunnen we ook temperaturen niet vermelden als de koeler de processor niet afdoende kan koelen. In sommige gevallen kunnen we daarom alleen idle-temperaturen melden. In een enkel geval kunnen we zelfs dat niet; de koeler kan dan ook de processor niet onbelast koelen.
Specificaties en inbouw
Op de volgende pagina's geven we een korte beschrijving van alle geteste koelers, maar voor het overzicht hebben we de belangrijkste eigenschappen in onderstaande tabel samengevat.
Koeler | Hoogte | Ventilator | Toerental | Prijs |
Gelid Tranquillo Rev.2 |
153mm |
120mm |
750-1500rpm |
Onbekend |
Scythe Mugen 4 PCGH |
156,5mm |
120mm |
800rpm |
Onbekend |
CM Hyper 212 EVO |
159mm |
120mm |
600-1600rpm |
Onbekend |
Scythe Big Shuriken 2 Rev. B |
58mm |
120mm |
500-2000rpm |
Onbekend |
Noctua NH-D14 |
160mm |
120mm en 140mm |
900-1300rpm |
Onbekend |
CM Hyper TX3 Evo |
136mm |
92mm |
800-2200rpm |
Onbekend |
Scythe Shuriken Rev. B |
64mm |
100mm |
650-2200rpm |
Onbekend |
CM Hyper 412S |
160mm |
120mm |
900 of 1300rpm |
Onbekend |
Scythe Samurai ZZ Rev.B |
94mm |
92mm |
300-2500rpm |
Onbekend |
Scythe Mugen 4 |
156,5mm |
120mm |
400-1400rpm |
Onbekend |
Scythe Kozuti |
40mm |
80mm |
800-3300rpm |
Onbekend |
Noctua NH-U12S |
158mm |
120mm |
300-1500rpm |
€ 76,90 |
Noctua NH-U14S |
165mm |
150mm |
300-1500rpm |
€ 82,90 |
Noctua NH-D15 |
165mm |
2x 150mm |
300-1500rpm |
€ 99,90 |
Be Quiet Dark Rock Pro 2 |
166mm |
120mm en 135mm |
1500 en 1700rpm |
Onbekend (laatste prijs ~65 euro) |
AMD stock |
58mm |
70mm |
850-3000rpm |
Bij processor |
Intel stock |
46mm |
80mm |
1000-2000rpm |
Bij processor |
Compatibiliteit
Naast inbouw in onze twee atx-testsystemen hebben we de koelers ook op een matx- en mitx-moederbord gemonteerd, de Gigabyte GA-Z77MX-D3H en de Asus P8H67-I Deluxe. Zo kunnen we beoordelen of de koelers compatibel zijn met verschillende posities van heatsinks en geheugen. Let wel: dit zijn slechts twee moederborden (vier inclusief de twee atx-systemen) waarop we compatibiliteit hebben getest. Dat wil niet zeggen dat elke hardwareconfiguratie dezelfde resultaten geeft. Dit is slechts een indicatie.
Het installatiegemak geven we met plussen en minnen weer. Zeer makkelijk te monteren koelers krijgen twee plusjes en waar nodig lichten we een en ander in de tekst toe. Je kunt op de link bij de naam van de koeler klikken voor een foto van de koeler op een moederbord.
De Dark Rock Pro 2 is lastig te monteren; dat moet ondersteboven, net als de vroegere Mugens. De nieuwe Mugen 4-koelers zijn makkelijker dan voorheen te monteren, maar op een Intel-bord is het iets minder prettig dan op een AMD-bord. De Tranquillo van Gelid is vrij bewerkelijk en lastig, omdat de schroeven voor de backplate geen kruis voor schroevendraaiers hebben. Het aandraaien van de moertjes kan lastig zijn in de hoekjes bij de vrm. De koeler kan wel haaks gemonteerd worden, zodat hij op het mitx-bord het pcie-slot vrijlaat.
De Kozuti blokkeert op ons AMD-bord de hoge geheugenmodule, maar op het Intel-platform niet; de koeler kan dan negentig graden gedraaid worden. De Big Shuriken 2 heeft hetzelfde probleem, maar iets erger door de grotere afmetingen. De derde compacte Scythe-koeler, de Shuriken, is met zijn pushpins voor Intel makkelijk en met de clips voor AMD zelfs extreem makkelijk te monteren. De Samurai ZZ ten slotte werkt met hetzelfde systeem als de Shuriken en is op Intel-borden iets lastiger te monteren dan op AMD-borden.
Het systeem dat Cooler Master voor zijn koelers gebruikt, met verstelbare kruizen die aan de backplate worden bevestigd, is vrij bewerkelijk. Het bedrijf gebruikt dezelfde mounting voor de 212 Evo en de 412S. De TX3 wordt echter op AMD met clips bevestigd en is een stuk makkelijker te monteren. De pushpins voor Intel-borden zijn wel weer bewerkelijker.
De D14 en D15 zijn wat mountings betreft niet wezenlijk anders. Op de AMD- of Intel-backplate worden beugels gemonteerd waaraan de koeler met geveerde schroeven wordt vastgezet. De U14S en U12S werken op een vergelijkbare manier, maar de AMD-beugels worden op de lange in plaats van korte zijde bevestigd. De mounting voor Intel is dankzij de vaste schroeven in de backplate nog iets makkelijker en op het mitx-bord moeten en kunnen beide koelers haaks gemonteerd worden om het pcie-slot bruikbaar te maken.
De koelers nader bekeken (1)
Scyte Mugen 4 PCGH Edition
De PC Games Hardware-versie van de Mugen 4 is een rebranded versie van de gewone Mugen 4. De samenwerking tussen Scythe en de uitgeverij leidde tot een extra ventilator op de Mugen 4. De twee ventilators draaien niet, zoals bij de gewone 4, op een variabel toerental, maar op een vaste 800rpm. Dat moet de geluidsproductie gering houden en de koelprestaties, dankzij de push-pull-configuratie, optimaliseren.
De koeler is voorzien van Scythes speciale koeltoren, die dankzij de Three-dimensional Multiple Airflow Pass-through Structure, TMAPS in het kort, een maximale luchtstroming moet garanderen. De koeltoren weegt 625 gram en de twee GlideStream 120-ventilators doen daar nog ongeveer 240 gram bovenop. De koeler kan op alle sockets van AMD en Intel worden gemonteerd door middel van een verbeterde mounting, die Scythe het Hyper Precision Mounting System noemt. Dat maakt de installatie erg makkelijk, een grote verbetering vergeleken met eerdere versies.
Gelid Solutions Tranquillo Rev 2
Voor de revisie van de Tranquillo heeft Gelid Solutions het origineel op een aantal punten verbeterd. De koeler bestaat nog steeds uit een enkele koeltoren, die is opgebouwd uit vier U-vormige heatpipes en veertig aluminium koelribben. De heatpipes en de toren zijn asymmetrisch, zodat aan één kant meer ruimte voor grote geheugenmodules wordt gemaakt. De putjes in de koelribben zijn nog steeds aanwezig en moeten dankzij turbulentie leiden tot betere prestaties.
De Tranquillo Rev 2 wordt geleverd met een 120mm-ventilator die op 750 tot 1500rpm draait. De koeler wordt met dezelfde backplate op AMD- en Intel-moederborden gemonteerd, waarbij de meeste courante sockets ondersteund worden. Een belangrijk verschil met het origineel is daarbij dat de koeler in elke gewenste oriëntatie op AMD-borden gemonteerd kan worden; eerder was dat niet het geval.
Cooler Master Hyper 212 EVO
De Hyper 212 heeft direct contact-heatpipes. De contactplaat is dus niet gepoliijst, maar grotendeels opgebouwd uit de heatpipes. De koeler heeft een 120mm-ventilator met een toerental van 600 tot 1600rpm, die dankzij rubberen voetjes geïsoleerd is tegen contactgeluid. Een tweede ventilator kan gemonteerd worden, waardoor de koelprestaties moeten toenemen en het gewicht toeneemt van ongeveer 570 gram naar 675 gram.
De koeler is geschikt voor alle courante sockets van AMD en Intel. Voor AMD- en Intel-sockets wordt dezelfde backplate tegen kromtrekken van het moederbord gebruikt. Een metalen kruis klemt de koeler op de processor met behulp van geveerde schroeven. Voor de Intel lga2011-socket is de backplate niet nodig; dan wordt de bestaande mounting gebruikt. Afhankelijk van de oriëntatie kan geheugen in de weg zitten. Hoge modules kunnen niet gecombineerd worden met een haakse montage.
Scyte Big Shuriken 2 Rev. B
Ook de Big Shuriken 2 Rev. B is een verbeterde versie van het origineel. De koeler heeft een extra heatpipe van 6mm gekregen, waarmee hij in totaal over vijf heatpipes beschikt. Ook het aantal koelribben werd uitgebreid, maar de koeler blijft nog steeds een zeer bescheiden 58 millimeter hoog. Dat maakt hem geschikt voor htpc's, waarin weinig ruimte voor hoge koelers is.
De geringe hoogte wordt onder meer mogelijk gemaakt door de dunne, 12mm dikke ventilator van 120mm doorsnede. Die blaast op 500 tot 2000rpm en zou in staat moeten zijn om ook een 130W-cpu te koelen. De Shuriken is behalve voor alle kleinere sockets van AMD en Intel ook geschikt voor de lga2011-socket. Voor die laatste sockets en voor AMD's voetjes is geen backplate nodig; voor de overige Intel-sockets wordt een backplate meegeleverd.
Noctua NH-U12S
Het kleine broertje van de U14S is de U12S en deze koeler houdt de hoogte beperkt tot 158mm. Daarmee past de U12S in meer behuizingen dan de 165mm-U14S en ook het gewicht is met 755 gram inclusief ventilator wat minder belastend voor moederborden. De U12S bestaat uit een enkele koeltoren met koperen basis, aluminium koelribben en vijf heatpipes.
De meegeleverde ventilator heeft een doorsnede van 120mm. Deze NF-F12 is geregeld door middel van pwm en heeft een low-noise-adapter om het toerental te beperken. Dat toerental wordt door middel van pwm gereguleerd van 300rpm tot 1500rpm, of 1200rpm inclusief adapter. De koeler is geschikt voor alle courante sockets van AMD en Intel, inclusief lga2011-sockets.
De koelers nader bekeken (2)
Cooler Master Hyper TX3 Evo
Cooler Master heeft met de TX3 Evo een budget-alternatief voor de stockkoelers; de koeler kost nog geen twee tientjes. Daarvoor krijg je een torentje met drie heatpipes en een pushpin-bevestigingsmethode voor Intel-borden. Daarmee krijg je niet de meeste contactdruk op een processor, maar de installatie is wel erg makkelijk. Voor AMD-sockets wordt een klem gebruikt, net zoals de stockkoeler van AMD die gebruikt.
De ventilator van de TX3 Evo is wat kleiner dan die van de meeste geteste koelers. CM levert een 92mm-ventilator mee, die op 800 tot 2200rpm draait. Dankzij de kleinere ventilator en relatief kleine koeltoren is de koeler geschikt voor vrij kleine behuizingen; de hoogte is beperkt tot 136mm. Ook het gewicht is met 306 gram gering, maar daar komt wel 73 gram voor de ventilator bij. Optioneel is een tweede ventilator te installeren.
Cooler Master Hyper 412S
Officieel is de Hyper 412S van Cooler Master niet langer verkrijgbaar, maar de koeler is nog steeds zeer populair en leverbaar bij een groot aantal shops. Er zijn diverse alternatieven in de 412-serie, zoals de 412 PWM en de 412 Slim. Die laatste heeft twee ventilators in plaats van één. De 412S heeft net als de 412 PWM één ventilator, van 120mm doorsnede en een toerental van 1300 of 900rpm, met een weerstand in de kabel.
De 412S heeft vier heatpipes die sterk afgeplat zijn in de voet en die direct contact maken met de heatspreader van de processor. De enkele toren is van aluminium koelribben gemaakt en is 160 millimeter hoog. Voor de bevestiging op AMD-borden wordt de moederbord-backplate gebruikt in combinatie met een verstelbaar kruis om de koeler mee vast te klemmen. Dat kruis wordt op Intel-moederborden, inclusief lga2011-sockets, gebruikt met een aparte backplate.
Noctua NH-D14
De D14 is alweer bijna vijf jaar oud, maar nog altijd een zeer populaire en effectieve koeler. De koeltoren bestaat uit een dubbele radiator waartussen een ventilator gemonteerd wordt. De koeler beschikt over zes heatpipes die in de twee koeltorens steken. Tussen de twee torens wordt een 140mm-ventilator geplaatst, terwijl een 120mm-ventilator aan de voorkant wordt vastgemaakt.
Voor de montage op Intel-sockets wordt gebruikgemaakt van een backplate die twee aparte beugels draagt. Op die beugels wordt de koeler met zijn montagelipjes vastgeschroefd. Voor AMD-sockets wordt de bestaande backplate van het moederbord gebruikt; verder is de montage hetzelfde. Optioneel is een setje voor socket lga2011-moederborden verkrijgbaar, maar gezien de leeftijd is de D14 daar standaard niet geschikt voor.
Scyte Shuriken Rev. B
De Shuriken is een compacte koeler, die dankzij zijn hoogte van slechts 64mm bedoeld is voor kleine behuizingen. Een platte ventilator van 12mm dikte draagt bij aan het bescheiden verticale profiel. De 100mm-ventilator draait op 650 tot 2200 toeren per minuut.
De koeler wordt met pushpins op Intel-sockets bevestigd en voor AMD-sockets zijn geveerde clips meegeleverd. De brackets voor beide bevestigingsmethoden worden in het koellichaam vastgeklikt. Op onze testmoederborden past de koeler net; het koellichaam zit vaak strak tegen het geheugen aan.
Noctua NH-D15
De D15 is het grote broertje van de D14 en is dan ook op deze befaamde koeler geïnspireerd. Het ontwerp met twee radiators is gehandhaafd, maar Noctua heeft de ventilators een upgrade gegeven. In plaats van een 120mm- en een 140mm-exemplaar heeft de D15 twee 140mm-ventilators gekregen. Die twee NF-A15-ventilators draaien op 300 tot 1500rpm, maar een low-noise-adapter is meegeleverd.
De koeler is opgebouwd uit twee torens met aluminium koelribben waar zes heatpipes doorheen steken. De koeler is iets breder om de grotere ventilators plaats te geven, maar met 160mm even hoog als de D14. Wel is het gewicht, nog zonder ventilators, toegenomen tot 1000 gram; met ventilators is dat 1320 gram. De koeler kan standaard op lga2011-sockets gemonteerd worden. Bij de D14 is daarvoor een los verkrijgbaar setje nodig.
De koelers nader bekeken (3)
Scythe Mugen 4
De Mugen 4 is Scythes vierde versie van de ooit zo populaire en betaalbare originele Mugen. Waar de voorgaande versies nog een bijzonder lastige montagemethode hadden, is de Mugen 4 een stuk makkelijker op een moederbord te bevestigen. Daarvoor wordt voor AMD-borden de bestaande backplate gebruikt, terwijl voor Intel-borden een backplate wordt meegeleverd. Voor de eveneens ondersteunde lga2011-borden is dat weer niet nodig.
De Mugen 4 wordt geleverd met een GlideStream 120 PWM-ventilator. Deze 120mm-ventilator draait op 400 tot 1400rpm, terwijl de bijna identieke PCGH-versie met een niet-pwm-gestuurde ventilator van 800rpm werkt. Het materiaal om een tweede ventilator te bevestigen wordt meegeleverd. De koeler is opgebouwd uit een in vieren gedeelde koeltoren met daarin zes heatpipes.
Scythe Samurai ZZ Rev. B
De kleinere topflow-koelers van Scythe zijn niet geschikt voor Intels lga2011-socket, maar de iets grotere Samurai ZZ is dat wel. Het koellichaam is wat substantiëler en bovenop is een 92mm-ventilator gemonteerd. Deze standaard 25mm dikke ventilator draait op 300rpm tot 2500rpm.
De koeler wordt door middel van pushpins op de meeste Intel-sockets gemonteerd. De pushpin-brackets en ook de brackets met de clips voor AMD-sockets worden in het koellichaam vastgeklikt. Voor de lga2011-socket zijn echter beugels meegeleverd, waaraan de koeler met dezelfde clips wordt bevestigd als het AMD-systeem. De hogere clearance zorgt ervoor dat de koeler geen last van heatsinks of geheugen heeft.
Be Quiet Dark Rock Pro 2
Het ontwerp van de geheel zwarte Dark Rock Pro 2 van het Duitse Be Quiet doet wat denken aan dat van Noctua's D1x-ontwerpen. De dubbele koeltoren biedt tussen de twee heatsinks of radiators plaats aan een 135mm-ventilator, terwijl een tweede 120mm-Silent Wing-ventilator aan de voorkant wordt bevestigd. Die ventilators draaien respectievelijk op maximaal 1500 en 1700rpm en zijn gemaakt om weinig geluid te produceren.
In de 44 vernikkelde aluminium koelribben steken maar liefst zeven heatpipes van 6mm doorsnede en het geheel weegt ongeveer 1250 gram. Een stevige mounting met backplate is dus geen overbodige luxe om kromtrekken van het moederbord te voorkomen. Voor alle AMD- en Intel-sockets wordt dezelfde backplate gebruikt, waarop de koeler met behulp van beugels wordt vastgeschroefd. Voor lga2011-sockets worden geen schroeven, maar moeren gebruikt, waarvoor een steeksleuteltje is meegeleverd.
Scythe Kozuti 40mm Super Low Profile
De Kozuti is met zijn hoogte van slechts 40 millimeter vooral geschikt voor kleine behuizingen als htpc's. Een 80mm-ventilator zit onder het 110 bij 103mm grote koellichaam verstopt en deze draait op 800 tot 3300rpm.
De montage maakt gebruik van schroeven die van onderaf in de brackets worden gedraaid, met een systeem dat Scythe een easy installation with screw noemt. Er is echter weinig ruimte om de moeren in de brackets te monteren. Voor AMD-sockets moeten de brackets verwisseld worden. Veel ruimte voor de koeler is er niet: op onze testborden zit de koeler strak tegen het geheugen aan.
Noctua NH-U14S
Voor wie de D-serie met de dubbele koeltoren en twee ventilators te groot en zwaar vindt, heeft Noctua de U14S. Deze koeler heeft het meer traditionele ontwerp met een enkele koeltoren waardoor zes heatpipes steken. Niet elke behuizing kan de 165mm hoge U14S kwijt en het gewicht is, inclusief ventilator, nog altijd een pittige 935 gram.
Die ventilator is, hoewel de naam van de koeler anders doet vermoeden, een 150mm grote NF-A15. Het toerental loopt, zonder low-noise adapter, van 300 tot 1500rpm. Met adapter is dat begrensd tot 1200rpm. De koeler is geschikt voor alle sockets, inclusief de lga2011, en kan behalve met de meegeleverde 150mm-ventilator met 140mm- en 120mm-ventilators overweg.
Prestaties: 5V AMD
Temperaturen
We vergelijken de prestaties van de koelers op een AMD-systeem met AMD's stockkoeler. Als de koeler onvoldoende koelt om de processor onder de 100 graden te houden, zetten we het systeem uit om schade aan de processor te voorkomen. In die gevallen noteren we als cpu-temperatuur 100 graden en noteren we geen waarde voor de vrm.
We beginnen met de laagste spanning, 5V, wat de traagste toerentallen voor de ventilators oplevert. Enkele ventilators draaien nog niet op deze snelheid en sommige andere kunnen we niet uitlezen omdat ze zo langzaam draaien.
De AMD-processor heeft een tdp van 100W. Dat is voor de minder krachtige koelers een flinke kluif. De Shurikens en AMD's stockkoeler hebben moeite de processor onder de vijftig graden te krijgen. De reden waarom de Tranquillo hier bovenaan staat, is dat de ventilator van deze koeler met 5V niet draait. De ventilator van de Kozuti draait ook niet, maar de kleine heatsink is te klein om de apu passief koel te houden. De stockkoeler draait wel, maar koelt gewoonweg niet goed op 5V. Ook de rest blijft ruimschoots boven de veertig graden.
Voor de vrm's zijn de idle-temperaturen met de stockkoeler het hoogst. Onder belasting kunnen we van vijf koelers de resultaten niet meten, omdat die onvoldoende koelen om het systeem zonder oververhitting te laten werken. Alleen de Noctua D15 blijft onder de zestig graden, de rest zit zo tussen de zestig en zeventig graden in.
Geluidsdruk en toerentallen
Vervolgens kijken we naar de geluidsdruk. Het omgevingsgeluid is ongeveer 30 tot 30,5dB(A). Een koeler die niet of nauwelijks draait, zal een score tussen 30 en 31dB(A) geven.
De Kozuti wil niet draaien op 5V en ook de Tranquillo staat stil. De Dark Rock Pro 2 draait te langzaam om door de fancontroller gemeten te worden, maar hij draait wel, getuige de gemeten geluidsdruk. De Noctua's maken wat meer geluid dan de overige koelers en komen boven de 33dB(A) uit. Ook de Samurai ZZ, met op 5V al een toerental van ruim 1000rpm, is goed hoorbaar.
Prestaties: 7V AMD
Temperaturen
Met wat meer spanning, tot 7V volgens de multimeter die tussen de ventilators en de fancontroller is geplaatst, gaan de ventilators iets sneller draaien.
Met een wat hogere spanning houden de koelers het iets beter uit. De kleine Kozuti blijft idle op bijna zestig graden steken, maar de rest houdt de apu onder de vijftig graden. Onder belasting trekken nog altijd drie koelers de zware belasting niet; de stockkoeler, de Kozuti en Shuriken schieten boven de honderd graden en worden dus uitgeschakeld. De D15 overtuigt, maar ook de U14S, de Mugen 4 en de D14 doen het aardig op 7V.
Geluidsproductie en toerentallen
Het kleine ventilatortje van de Kozuti is niet in staat om voldoende te koelen en duidelijk niet gemaakt voor lage toerentallen. De ventilator van de Dark Rock Pro 2 is dat wel; hij draait zeer langzaam en is dus stil, maar koelt prima. De stockkoeler van AMD produceert de meeste toeren, maar is een middenmoter wat geluid betreft. De koelprestaties zijn echter niet best.
Prestaties: 9V AMD
We verhogen de spanning op de ventilators nog een stapje, tot 9V. De snelheid van de ventilators gaat daarmee flink omhoog, net als het geproduceerde geluid. De vraag is: is dat genoeg om de apu goed te koelen?
Het valt op dat de idle-temperaturen van de A6800K ook met 9V op de ventilators nog steeds hoog liggen; geen van de koelers weet onder de veertig graden te komen. Onder belasting kunnen nog slechts twee koelers de apu niet voldoende koelen; de stockkoeler en de Kozuti schieten te kort.
Naast de Noctua's en Mugen 4 kan nu ook Cooler Master de processor met twee koelers onder de tachtig graden houden. De 212 Evo en de Hyper doen het ook aardig op de vrm's.
Geluidsdruk en toerentallen
De Mugen 4 PCGH is de stilste koeler, maar een beetje een middenmoter wat koelprestaties betreft. De gewone Mugen 4 koelt een stuk beter, maar maakt flink meer geluid. Ondanks de meeste toeren en het meeste lawaai is de Kozuti nog steeds niet in staat de apu te koelen. De Dark Rock Pro doet het weer aardig.
Prestaties:12V AMD
We verhogen de spanning naar het maximum. Dat is in theorie 12V, maar in de praktijk leest de multimeter iets meer dan 11,6V uit.
Met de ventilators op vol vermogen is het nog steeds niet mogelijk de apu onder de veertig graden idle te houden. De stockkoeler kan, ternauwernood, de apu onder belasting van Prime95 koelen, maar gedurende lange tijd dergelijke temperaturen aanhouden is niet echt aan te raden. De 100W-tdp is voor de Kozuti nog altijd te hoog gegrepen. We komen op temperaturen boven de 100 graden uit, die echter wel stabiliseerden. Daarom is er voor het eerst ook een vrm-score van deze koeler.
Geluidsdruk en toerentallen
De PCGH-versie van de Mugen 4 is de stilste en een blik op de toerentallen laat zien waarom; hij heeft veruit de langzaamst draaiende ventilator. De gewone Mugen 4 is een stuk minder stil, maar koelt beter. De 212 Evo van Cooler Master verrast; hij is stil, maar koelt ook prima en dat voor een lage prijs. De Dark Rock Pro 2 doet het eveneens prima, maar is uiteraard duurder. De Noctua's koelen geweldig, maar zetten daar wel vrij veel geluid tegenover.
Prestaties: 5V Intel
We gaan verder met het Intel-platform, met de processor van 84W, een stuk minder dan de AMD-apu dus. We beginnen net als bij AMD met 5V spanning voor de ventilators. Enkele ventilators draaien nog niet op deze snelheid en sommige andere kunnen we niet uitlezen, omdat ze zo langzaam draaien.
Temperaturen
De Intel-stockkoeler en de Kozuti houden de processor idle verreweg het warmst. Het verschil met de minst presterende koeler is al tien graden. De vrm's worden wel wat beter gekoeld; de verschillen met de kleine koelers zijn gering. De high-end koelers houden zowel de processor als de omliggende onderdelen net boven kamertemperatuur.
Onder belasting kan de stockkoeler zijn werk niet afdoende doen en ook de Kozuti trekt het niet. De twee Shurikens en de Tranquillo zitten boven de negentig graden en wat ons betreft boven de grens van wat comfortabel is voor de componenten. De Shurikens houden ook de vrm's het minst koel; de Tranquillo presteert dan wat beter. De Noctua's, Dark Rock Pro 2 en Mugens doen het prima voor de cpu, terwijl de Cooler Master-koelers vooral de omliggende componenten aardig koelen.
Geluidsdruk en toerentallen
De toerentallen van de Tranquillo, Kozuti, stockkoeler en Dark Rock Pro 2 zijn niet meetbaar, maar de stockkoeler draait wel hoorbaar; de geluidsdruk is iets boven het omgevingsgeluid. Alleen de D15 van Noctua en Cooler Masters TX3 zijn redelijk hoorbaar, met geluidsdrukken net boven de 35dB(A). De rest is eigenlijk niet echt goed hoorbaar.
Prestaties: 7V Intel
We hebben de werkspanning van de ventilators verhoogd naar 7V. De ventilators gaan dan iets harder draaien, wat de koelprestaties ten goede komt.
Temperaturen
Met een voedingsspanning van 7V voor de ventilators kan de Kozuti wel werken, maar onder belasting stijgt de temperatuur nog altijd vervaarlijk, net als bij de Shuriken. De Shuriken 2 doet het met 7V al een stuk beter dan met 5V. Alle temperaturen zijn onder belasting wat gedaald, alleen voor de stockkoeler van Intel is 7V nog onvoldoende.
Geluidsdruk en toerentallen
De D15 is goed hoorbaar, ondanks zijn toerental van net onder de duizend toeren per minuut. De Mugens en de Be Quiet-koeler doen het uitstekend; ze zijn nauwelijks hoorbaar terwijl ze goed koelen. Intels stockkoeler maakt niet heel veel geluid, maar is niet in staat de processor onder de honderd graden te houden.
Prestaties: 9V Intel
We hebben de werkspanning van de ventilators nog een stapje verhoogd, tot 9V, en herhaalden de stappen om temperaturen, geluidsdruk en toerentallen te meten.
Temperaturen
De idle-temperaturen zien er met een voedingsspanning van 9V voor de ventilators een stuk beter uit. Met een omgevingstemperatuur van 23ºC blijft de processor met elke koeler, behalve de stockkoeler, amper tien graden warmer dan zijn omgeving. Ook de vrm's blijven keurig koel dankzij de extra luchtstroom die deze spanning mogelijk maakt.
Onder belasting presteert elke koeler eigenlijk acceptabel, alleen de drie kleine Scythe-koelers zittten nog in het rood. De Noctua's en Be Quiet-koelers doen uitstekend werk en de Mugen 4 presteert met zijn pwm-ventilator beter dan de PCGH-versie.
Geluidsdruk en toerentallen
De PCGH-Mugen is het stilst, maar als we ook kijken naar de koelprestaties is de Dark Rock Pro 2 met zijn tweede plaats een heel stuk beter. Intels stockkoeler maakt niet heel veel herrie, maar koelt niet afdoende. De 14cm en 15cm grote Noctua's koelen het best, maar zijn allerminst stil.
Prestaties: 12V Intel
We zetten de maximale spanning op de ventilators. Idealiter is dit 12V, maar volgens de aangesloten mutlimeter blijkt de fancontroller in de praktijk ongeveer 11,5V uit te sturen.
Temperaturen
Idle trekt de Intel stockkoeler aardig bij, maar zelfs de kleinste koelers van Scythe zijn nog net iets beter. Onder belasting kan de stockkoeler voor het eerst voldoende koelen om de thermische beveiliging niet in te schakelen, maar met bijna 95 graden is de marge niet direct comfortabel. De kleinere Scythe-koelers doen het redelijk. Cooler Master vormt samen met de kleinste Noctua en de Gelid de middenmoot, terwijl de vier grotere koelers weer keurig onder de zestig graden blijven.
Ook de vrm's blijven met deze spanning voldoende koel; geen van de koelers laat de voedingselementen warmer dan zestig graden worden.
Geluidsdruk en toerentallen
De PCGH-versie van de Mugen 4 is nog altijd bijna onhoorbaar, maar wat koeling betreft is het een middenmoter. De beste koelprestaties worden geleverd door de D14 en D15 van Noctua, maar die zitten beide in de hogere regionen wat geluidsproductie betreft.
Prestaties bij constante temperatuur
We hebben naast de resultaten met variabele toerentallen en daarbij behorende temperaturen ook onderzocht welke toerentallen bij een vaste streeftemperatuur horen. Voor de AMD-apu hebben we een streeftemperatuur van 80ºC gekozen en voor de Intel-processor een streeftemperatuur van 70ºC. Die laatste processor heeft een iets lagere tdp en bovendien werken de AMD- en Intel-sensors niet hetzelfde.
Wanneer de koeler de processor niet op de gewenste temperatuur kan houden, hebben we geen meetwaarde. De gemeten temperatuur kan licht afwijken van de streeftemperatuur; toch houden we respectievelijk 80 en 70ºC aan voor AMD en Intel.
De Dark Rock Pro 2 is de stilste koeler, met de budgetvriendelijke Hyper 412S als tweede. De D15 van Noctua en de Mugen 4 doen het ook uitstekend. De Tranquillo, TX3 en Shuriken 2 maken een flink kabaal om de apu te koelen. AMD's stockkoeler en de kleine Scythe-koelers zijn onderbemeten om de processor op een veilige temperatuur te houden; die kunnen ook bij hun maximale toerental de temperatuur niet in de buurt van de 80 graden brengen.
Bij de Intel-processor zien we een vergelijkbaar beeld als bij het AMD-systeem, maar over het algemeen kunnen de koelers nog een stuk minder hard werken. Dat levert minder geluid op, maar nog steeds kunnen de kleine Scythe-koelers de warmte niet voldoende afvoeren. Ook Intels stockkoeler kan het niet aan. De Dark Rock Pro is, samen met de Mugen 4 PCGH-versie en de D14 van Noctua, eigenlijk niet te horen. De gewone Mugen 4 en de Noctua-koelers werken uitstekend. Ook Cooler Master doet goede zaken en blijft ruim onder de 40dB(A) met al zijn koelers.
Conclusie
Het moge duidelijk zijn dat de stockkoelers die door AMD en Intel worden geleverd niet afdoende koelen om de processors op vol vermogen gedurende langere tijd te koelen. Een korte piek naar volle belasting is natuurlijk wel goed mogelijk, maar de koelers zijn voor onze continue Prime-belastingen te licht. De zuinigere varianten van AMD's apu's hebben tdp's van 65 en 45W, wat voor de stockkoeler een stuk beter te koelen moet zijn. Ook de nieuwere 95W-apu's uit de Kaveri-serie zullen echter voor deze stockkoeler te hoog gegrepen zijn. Voor Intel-processors met een lagere tdp, zoals Core i3-processors, T- en U-varianten of Pentiums en Celerons, is de stock-Intel-koeler wel acceptabel en produceert hij niet al te veel geluid.
Wie zijn processor zwaar belast en wat minder geluidsproductie op prijs stelt, kan dus niet om een 'aftermarket'-koeler heen. Kijken we naar de temperaturen, dan vallen voor desktopprocessors een aantal koelers af. De kleine Scythe-koelers kunnen net zo min voor de high-end processors gebruikt worden als de stockkoelers. De Kozuti, de beide Shurikens en de Samurai zijn alleen geschikt voor zuinige systemen en zijn dan ook vrij stil, tenzij ze op vol vermogen draaien. De Tranquillo is een middenmoter die nergens echt opvalt, maar wel vrij veel geluid produceert in de constante temperatuur-metingen.
De Noctua-koelers, en met name de D14, D15 en U14S, kunnen uitstekend koelen. Ze zijn dan echter niet heel stil, vooral niet op hogere toerentallen. De koelers van Cooler Master leveren goede prestaties zonder veel lawaai te maken. Ze zouden echter, getuige de verschillen tussen de 100W- en 84W-resultaten, nog beter tot hun recht komen met processors van 65W- of lager. De prijs van de koelers is bovendien zeer aantrekkelijk.
De beide Mugen 4-koelers behoren tot de beste koelers die we getest hebben, maar de PCGH-versie is net wat minder. Hoewel deze iets stiller is, blijkt de op 800rpm gelimiteerde ventilator toch iets te langzaam voor zware lasten. Dan hebben we veel liever de gewone Mugen 4; die combineert een lage prijs met uitstekende prestaties op zowel geluidsniveau als koeling. De Dark Rock Pro 2 van Be Quiet is stiller dan de Noctua's en is bijna altijd een van de stilste koelers. Alleen op vol vermogen presteert hij wat geluidsproductie betreft gemiddeld en de Duitse koeler is vrij prijzig.
De grotere Noctua-koelers zijn de beste keus als je absoluut de laagste temperaturen wenst. Voor weinig geluid, behalve op vol vermogen, is de Dark Rock Pro een aanrader. Voor processors met een lager vermogen zijn de Cooler Master-koelers uitstekende budgetvriendelijke opties en voor htpc's kun je niet om de kleine Scythes heen, mits de cpu niet te zwaar is. De beste allrounder is echter, zeker ook met zijn prijs in het achterhoofd, de Mugen 4.