Inleiding: de grens van 5000
Inleiding: de grens van 5000
Het is moeilijk voorstelbaar, maar volgens de makers is de telefoon die voor me op tafel ligt het begin van een kleine revolutie in de telefoonmarkt. Het is een vrij anoniem model, waarvan er in China vele zijn. Hij is van zwart plastic, met een zware, metalen accuklep. Hij is klein noch groot, dun noch dik en valt eigenlijk nauwelijks op, maar, zo gaat het cliché, ware schoonheid zit van binnen en dat moet bij deze telefoon ook zo zijn. Het is namelijk volgens de makers de ‘eerlijkste’ smartphone ter wereld.
Die makers komen nu eens niet uit Silicon Valley en zijn ook geen ambitieuze Zuid-Koreanen die de wereld willen veroveren. De makers van deze FairPhone zitten op de vijfde en zesde verdieping van Pakhuis de Zwijger, niet ver van het Centraal Station in Amsterdam. Pakhuis de Zwijger huisvest diverse organisaties en biedt daarnaast ruimtes voor bijeenkomsten. Ironisch genoeg prees Samsung, de grootste maker van telefoons, tijdens de Nederlandse presentatie van zijn Galaxy Note II deze plek aan als ‘broeinest van creativiteit’. De Nederlandse Samsung-medewerkers zullen niet geweten hebben dat een paar verdiepingen hoger een telefoon werd ontwikkeld, bedoeld om mensen bewust te maken van het probleem van de fabricage van telefoons als de Note II.
Wat is eigenlijk het probleem met de fabricage van telefoons? Er zijn veel problemen, zegt initiatiefnemer Bas van Abel, een man van ogenschijnlijk een jaar of vijfendertig, met een bos krullen. “Neem nu de grondstoffen voor telefoons, zoals cobalt en tin. Een van de plekken waar je tin vandaan kunt halen is Congo, maar bij veel mijnen staan bij de ingang militairen die een deel van de opbrengst van de tinmijn opeisen. Dat geld gebruiken ze om wapens te kopen voor hun strijd.”
Er gaat meer fout, bijvoorbeeld met het in elkaar zetten van de telefoon, veelal in Chinese fabrieken. “Sinds een paar jaar is er meer aandacht voor problemen zoals die bij Foxconn in China. Dat was een van de redenen voor ons om hiermee aan de slag te gaan.”
De laatste plaats waar het fout gaat, is hier, bij kopers van telefoons. “Veel mensen kopen sneller dan nodig een nieuwe telefoon, omdat bijvoorbeeld de accu stuk is of de software niet langer up-to-date. Dat is zonde, wij willen de levensduur van telefoons verlengen, zodat er minder telefoons gemaakt hoeven te worden.”
FairPhone is klein; het wil dit jaar 20.000 telefoons verkopen, een druppel op de gloeiende plaat, want er worden elk jaar meer dan een miljard telefoons gemaakt. De eerste stap is in elk geval gezet; FairPhone wilde voor half juni 5000 betalende klanten om de productie te laten starten. “Dat is ruim gelukt”, aldus Van Abel. “Dat vind ik heel bijzonder en toont voor mij aan dat veel mensen toe zijn aan een eerlijkere telefoon.”
Tweakers sprak uitgebreid met Van Abel over de telefoon, de doelen van FairPhone en wat er nog moet gebeuren. En uiteraard speelden we met een prototype van het toestel.
Ontwerp en hardware: zelf moederbord vervangen
De FairPhone is geen origineel ontwerp; het is in feite een HonPhone V9, een toestel dat in het najaar van 2012 in China uitkwam voor omgerekend ongeveer 250 euro. FairPhone heeft hem naar eigen zeggen uitgezocht in een 'catalogus' om zich de moeite van het zelf ontwerpen te besparen. De telefoon is gemaakt van glimmend zwart kunststof met een metalen accuklep. De micro-usb-aansluiting zit aan de bovenkant.

HonPhone V9
De FairPhone is weliswaar gebaseerd op dit model en veel van het ontwerp zal overeenkomen, maar er zijn zeker ook verschillen. De gebruikte grondstoffen moeten uiteraard 'eerlijker' zijn en zullen dus anders zijn, maar ook bijvoorbeeld de accuklep zal worden aangepast en de soc is anders.
Daarnaast vervangt FairPhone veel andere onderdelen: het touchscreen wordt vervangen, FairPhone voegt een kompas en gyroscoop toe en het geheugen is uitgebreid: het werkgeheugen gaat van 512MB naar 1GB en het opslaggeheugen van 4GB naar 16GB.
De telefoon meet 123x64x9,8mm, vergelijkbaar met bijvoorbeeld een Galaxy S II, maar dan iets dikker. Hij is ook zwaar voor zijn grootte. Er was geen weegschaal voorhanden, maar een voorzichtige schatting is dat hij rond de 160 of 170 gram weegt. De bedoeling is dat de uiteindelijke versie lichter wordt, rond de 140 gram. Diverse onderdelen worden nog vervangen, waaronder de zware, metalen accuklep. De accu heeft een capaciteit van 2000mAh.
/i/1370520795.png?f=imagenormal)
Onder de motorkap zit een MediaTek MTK6589-soc. Die voorziet onder meer in een quadcore-cpu, gpu en baseband, met ondersteuning voor 2g, 3g, wifi, bluetooth en de mogelijkheid voor het gebruik van twee simkaarten. Dat doet FairPhone ook; in de telefoon kunnen twee reguliere simkaarten. De soc heeft vier Cortex A7-processorkernen op 1,2GHz en wordt gemaakt met een 28nm-procedé. Het is geen snelheidsmonster; je moet hem schatten tussen de midrange- en high-end toestellen van vorig jaar, zoals de Samsung Galaxy S III Mini met zijn ST-Ericsson Novathor. De gpu is een PowerVR SGX544 van Imagination, vermoedelijk in een singlecore-configuratie. De quadcore-versie van deze gpu zit in de iPad 4 en is dus prima up to date.
Het scherm is een ips-lcd met een diagonaal van 4,3” en een resolutie van 960x540 pixels. De lcd geeft kleuren redelijk weer, maar was op het oog flets en de maximale helderheid leek bovendien niet al te hoog te liggen. In felle lichtomstandigheden kun je dus moeite hebben om het scherm af te lezen.
/i/1370520794.png?f=imagenormal)
Het meest bijzondere is echter dat alle onderdelen te koop zullen worden aangeboden via de website van FairPhone. Niet alleen zaken als accuklepjes en accu’s, maar ook de cameramodule, moederborden en andere onderdelen kunnen op die manier worden vervangen. Handleidingen moeten maken dat gebruikers de onderdelen zelf kunnen vervangen. Op termijn kan er ook hulp van andere gebruikers komen om minder ervaren gebruikers te helpen. Al voordat er sprake was van de FairPhone sprak Van Abel openlijk over het principe ‘If you can’t open it, you don’t own it’. Deze telefoon brengt dat in de praktijk. De telefoon kan geopend worden met een tamelijk gewone schroevendraaier; de schroeven zijn kleine kruiskoppen.
De telefoon is geen wonder van schoonheid: hij is vrij onopvallend en zal niet bij iedereen in de smaak vallen. Hij is echter niet al te groot, wat voor veel mensen een voordeel zal zijn.
Update, maandag: Naar aanleiding van een lijst van FairPhone verduidelijkt op welke punten de FairPhone verschilt van de HonPhone V9.

Software: alles moet open
Voor de software hanteert FairPhone hetzelfde principe als voor de hardware: 'If you can’t open it, you don’t own it'. En dus is de telefoon standaard te rooten en te voorzien van custom roms. FairPhone gebruikt bij de release dit najaar Android 4.2 met enkele eigen features. Welke dat zijn is nog niet duidelijk; het prototype gebruikte de skin van de HonPhone v9, een lichte skin, die vooral icoontjes aanpast en wat instellingen erbij plaatst.
/i/1370520792.png?f=imagenormal)
FairPhone bereidt zich voor op jarenlange updates, maar vooral met hulp van de community. Die zou firmware moeten maken voor de telefoon met nieuwe Android-versies, al zal dat vanuit het bedrijf gestimuleerd worden. Omdat verouderde software een reden is om een telefoon vroegtijdig te vervangen, is dat van groot belang.
Om de custom rom-community van alle benodigde informatie te voorzien, wil FairPhone dat alle leveranciers de code van bijvoorbeeld drivers opensource maken. Daarbij gaat het vooral om informatie rondom de camera en veel zaken die met de MediaTek-soc te maken hebben, zoals wifi en code om het stroomverbruik binnen de perken te houden. De onderhandelingen lopen nog, maar het kan een probleem vormen. Bedrijven zijn niet happig om code weg te geven, omdat concurrenten dan kunnen meegluren. Of het lukt, is dus de vraag. Daarnaast gaat die code ook naar Mozilla en Canonical: FairPhone hoopt dat zij ports maken van Firefox OS en Ubuntu voor de telefoon. Firefox OS en Ubuntu ondersteunen vooralsnog geen dualsim, maar desondanks wil FairPhone dat gebruikers de keuze hebben uit diverse besturingssystemen.
De FairPhone met de software uit de fabriek is niet overdreven snel of traag. Het openen van en wisselen tussen applicaties gaat redelijk vlot, zoals van een midrange-smartphone anno 2013 mag worden verwacht.


Hoe eerlijk is eerlijk?
Laat de naam je niet misleiden; de FairPhone is geen 'fair trade'-telefoon, zo geeft initiatiefnemer Van Abel grif toe. FairPhone heeft als doel de productie van telefoons eerlijker en duurzamer te laten verlopen en de eerste telefoon is een stap in de richting van dat doel. Er zijn al diverse elementen aan de FairPhone die wel 'fair' zijn. Het tin komt bijvoorbeeld uit een conflictvrije mijn in Congo. Bovendien draait het om transparantie; het bedrijf heeft een eerste lijst van leveranciers en toeleveranciers online gezet. Daardoor kan iedereen opzoeken waar de onderdelen van de telefoon vandaan komen.
Hoewel de FairPhone naar eigen zeggen dus 'eerlijker' is, is hij nog lang niet zo eerlijk als zou kunnen. Neem nu het metaal tantalium. Dat is weliswaar conflictvrij, maar niet kinderarbeidvrij. Nog altijd moeten kinderen, waarvan sommige naar verluidt slechts zeven jaar jong zijn, elke dag de mijn in om tantalium te delven, ook in de mijn waar FairPhone zijn tantalium vandaan haalt.
Dat had voorkomen kunnen worden door het tantalium uit Australië te importeren, maar Van Abel ziet daarin geen oplossing. "Mensen die nu in elk geval werk hebben in de mijn, verliezen hun baan als het op die manier gaat. Bovendien hopen wij, dankzij het afnemen van tantalium in Congo, daar ook te kunnen helpen de arbeidsomstandigheden te verbeteren en kinderarbeid tegen te gaan." Hoewel dat te prijzen is, is het de vraag in hoeverre potentiële kopers het streven steunen. "Ik kreeg al een telefoontje uit het buitenland van iemand die vond dat wij de naam fair misbruiken, omdat onze telefoon vooralsnog niet fair is."
Voor een volgende versie van de telefoon wil FairPhone dan ook veel meer elementen 'eerlijker' maken. Zo streeft het ernaar als eerste electronicaproducent 'fairtrade'-goud toe te passen in producten. Ook moeten meer onderdelen recyclebaar zijn. Daarnaast wil FairPhone dan een eigen ontwerp met allemaal zelfgekozen materialen gebruiken. Nu is een bestaand ontwerp gebruikt en aangepast, maar een eigen ontwerp maakt meer eigen invloed mogelijk. Dat moet gebeuren met de opbrengst uit de verkoop van de telefoon en eventueel geld van investeerders.
Van Abel benadrukt dat het essentieel is dat FairPhone niet wordt opgeslokt door een grote fabrikant of provider. Zij mogen niet of niet te veel investeren in FairPhone en Van Abel zou een samenwerking met bijvoorbeeld Samsung voor een 'Galaxy Fair' resoluut afwijzen. "Dat ondermijnt ons doel. Voor ons is onafhankelijkheid het belangrijkste." Samsung zou daar bovendien geen interesse in hebben, vermoedt Van Abel. "Als ze een of twee modellen eerlijker zouden maken, wat zegt dat dan over de rest van hun telefoons?"
FairPhone zou alleen interesse hebben in samenwerking als grote fabrikanten de koppen bij elkaar steken. "Als Samsung, Apple, Nokia, Sony en dat soort grote merken bij elkaar gaan zitten en gezamenlijk de problemen willen aanpakken, dan doen wij wel graag mee, maar dat zie ik niet gebeuren."
Waar staat de industrie eigenlijk op gebied van eerlijke en duurzame productie van telefoons volgens Van Abel? "Er zijn wel initiatieven, maar die zijn verspreid. Nokia gebruikt bijvoorbeeld ook tin en tantalium uit conflictvrije mijnen, maar kan niet vertellen in welke telefoons die zitten. Amerikaanse beursgenoteerde bedrijven zijn verplicht om hun uiterste best te doen geen grondstoffen uit conflictgebieden te gebruiken, maar er is geen gestructureerde aanpak." Van Abel stelt vast dat er wel aandacht voor is gekomen. "Zo gaat Motorola telefoons in de Verenigde Staten in elkaar zetten. Dat klinkt natuurlijk goed, maar daar zit ook een deel marketing bij. De onderdelen komen nog altijd uit Azië en aan de keten verandert het dus zo goed als niets."

Kind aan het werk in een tinmijn in de open lucht in Congo. Foto: Grassroots Reconciliation Group / Sasha Lezhnev
Tot slot: de prijs van eerlijkheid
De FairPhone maakt vooralsnog weinig indruk met zijn hardware, uiterlijk, features en scherm. Met een prijs van 325 euro is deze telefoon duur, maar niet overdreven duur voor wat hij biedt. Een vergelijkbare Chinese telefoon kun je vermoedelijk vinden voor 100 euro minder - al moet je bij de FairPhone ook betalen voor Europese certificeringen zoals CE, milieuheffingen, btw en bijvoorbeeld de thuiskopieheffing.
Voor die eerlijkheid betaal je echter wel degelijk duidelijk een meerprijs. Deze telefoon is ook niet bedoeld voor power users of mensen die het beste koopje willen scoren; de FairPhone heeft een ander publiek. Mensen kopen hem vanwege het ‘eerlijkere’ productieproces en misschien ook als protest tegen een industrie die daar niet zo veel aandacht voor heeft als volgens hen zou moeten.
De FairPhone zelf is ook nog niet zo eerlijk als zou moeten. Er komen nog altijd kinderhandjes aan te pas om de grondstoffen te delven, maar de beer is los. Zowel in mainstreammedia als in uitgaven die op technologie zijn gericht, is er aandacht voor dit issue. Daarmee is in elk geval al een doel bereikt. We hopen dat de ideeën achter de FairPhone snel navolging krijgen van de grote fabrikanten die écht een verschil kunnen maken. Dat wil zeggen: streven naar betere werkomstandigheden en conflictvrije grondstoffen, maar ook moederborden en cameramodules aanbieden om de telefoon te repareren. Dat zou een grote winst betekenen, zowel voor degenen die de telefoons maken als voor ons, de gebruikers van die toestellen.
/i/1370520796.png?f=imagenormal)