Inleiding
Toen Intel zijn Sandy Bridge-serie introduceerde, bood het consumenten twee chipsets: de P67 en de H67. De eerste was bedoeld voor het high-end segment en maakte onder meer het overklokken van de processor mogelijk, maar de gpu van de Core i-cpu's kon niet worden gebruikt. Met de H67-chipset kon de igp wel worden ingezet, maar was overklokken weer niet mogelijk.
De Z68-chipset moet de beste eigenschappen van de P67- en H67-chipsets combineren. Zo maakt de Virtu-technologie het mogelijk om zowel de Sandy Bridge-gpu als een losse videokaart te gebruiken, en kunnen bijvoorbeeld de K-processors worden overgeklokt.
Tweakers.net testte de features van de Z68-chipset met behulp van een Core i7-2600K-processor en MSI's GD65-moederbord. Daarbij keken we vooral naar de Virtu-technologie en naar Intels Smart Response Technology, dat een kleine ssd gebruikt om de prestaties van harde schijven te verbeteren.
Nieuwe Z68-features
Met de introductie van de Z68-chipset heeft Intel twee nieuwe technieken aan de trukendoos toegevoegd: Virtu en Smart Response Technology. Met Virtu wordt ervoor gezorgd dat de in de Sandy Bridge-processor ingebouwde gpu voor 2d-applicaties wordt gebruikt en dat een krachtigere, losse videokaart pas wordt ingeschakeld als daaraan behoefte is, bijvoorbeeld voor gaming. De Smart Response Technology maakt gebruik van een (kleine) solid state disk om de prestaties van een harde schijf te verbeteren.
/i/1313421615.png?f=imagenormal "Intel Z68 Express-chipset")
Virtu
De Virtu-technologie is ontwikkeld door Lucid, dat ook al verantwoordelijk was voor het Hybrid-systeem om kaarten van AMD en Nvidia met elkaar te combineren. Virtu is een softwarematige techniek. Terwijl Hybrid een extra chipje vergt, kan elke moederbordfabrikant de Virtu-techniek implementeren zonder de noodzaak voor extra hardware en de bijbehorende kosten. De gebruiker profiteert vooral van een lagere energierekening: de losse videokaart kan worden uitgeschakeld wanneer zijn rekenkracht niet nodig is.
/i/1313480226.jpeg?f=imagenormal "Z68: Virtu")
De Virtu-software heeft twee modi. In de D- of Discrete-mode wordt voornamelijk de losse videokaart gebruikt, terwijl de igp van de cpu gebruikt kan worden voor het transcoderen met behulp van de Sandy Bridge Quick Sync-techniek. In de I- of Integrated-mode wordt juist primair de Sandy Bridge-gpu gebruikt, en wordt de losse kaart pas ingeschakeld als een applicatie 3d-rekenkracht vergt.
Wel moet die applicatie, net als bij de Hybrid-techniek, ondersteund worden. Zo wordt Stalker: Call of Pripyat wel door Virtu ondersteund, maar de bijbehorende benchmarktool niet. Ook crashte onze Far Cry 2-benchmark een paar keer; de techniek werkt dus niet altijd feilloos.
Smart Response Technology
Intel heeft de Smart Response Technology ontwikkeld om de voordelen van ssd's te combineren met die van traditionele harde schijven. In theorie zou dat moeten zorgen voor de snelheid van een ssd, met de prijs en de opslagcapaciteit van een harde schijf. Een kleine ssd zorgt daarbij voor het cachen van data, terwijl dat uiteindelijk op de harde schijf wordt weggeschreven.
Voor SRT dient een ssd minimaal 18GB groot te zijn; de maximaal benutte capaciteit bedraagt 64GB. Eventuele overcapaciteit kan voor reguliere opslag benut worden. SRT kan ook worden uitgeschakeld, bijvoorbeeld om dataverlies bij een ssd-upgrade te voorkomen. Speciaal voor SRT heeft Intel de Larson Creek-ssd met een capaciteit van 20GB ontwikkeld. Deze ssd is vrij prijzig, omdat er slc-geheugen wordt gebruikt. Dat is volgens Intel nodig om goede random-write-prestaties mogelijk te maken.
De dure slc-drive van Intel is echter niet noodzakelijk om SRT te kunnen gebruiken. Elke ssd van willekeurig welke fabrikant kan als caching drive worden ingezet.
De SRT-software cachet veelgebruikte data op de ssd, zodat deze sneller voor de gebruiker beschikbaar is. De software 'leert' hierbij de gebruikerspatronen herkennen en weet zo na verloop van tijd welke data gecachet moet worden. Het systeem kan hierbij in twee modi opereren: de Enhanced- en de Maximized-standen. Bij de eerste wordt data zowel naar de harde schijf als naar de ssd geschreven; bij de tweede optie wordt alleen naar de ssd geschreven. De modi komen respectievelijk overeen met de write-through- en write-back-methodes, waarbij de laatste weliswaar een grotere prestatiewinst kan opleveren, maar in geval van een stroomstoring voor dataverlies kan zorgen.
Testopzet
Ons testsysteem bestaat uit een MSI Z68A-GD65-moederbord met daarin de Core i7-2600K-cpu. We kozen voor de snelste cpu om prestatie-bottlenecks zoveel mogelijk te vermijden. Voor het geheugen namen we 4GB ddr3-geheugen uit de XMS-serie van Corsair, met een snelheid van 1600MHz en c9-latency. De voeding werd verzorgd door een Seasonic S12II Bronze 330W.
/i/1313573492.jpeg?f=imagenormal "Z68 testsysteem")
Allereerst werd het systeem met alleen de gpu van de processor getest met een Postville 80GB-ssd als systeemschijf. Om de Virtu-techniek te testen, werden een Radeon HD 6570 en HD6950-videokaart in I-mode bijgeschakeld. Met deze opstellingen werden voornamelijk grafische en gamingbenchmarks opnieuw gedraaid. Om te zien of de combinatie van losse videokaart en igp een prestatieverlies opleverde, werden deze tests ook met alleen de losse videokaarten uitgevoerd.
Om de prestaties van de Smart Response Technology te benchen, werd het systeem gekloond naar een 1TB-harddisk van Seagate. Na het draaien van de benchmarks werd werd de slc-ssd als caching-schijf toegevoegd en werden de benchmarks opnieuw gedraaid. Ter vergelijking hebben we de tests herhaald met een van de snelste mlc-drives van dit moment, de Corsair Force GT, en met de al wat oudere Vertex van OCZ. De voor SRT beschikbare ruimte werd hierbij gelijkgesteld aan de capaciteit van de Intel-ssd: 20GB. Bij de SRT-tests werd overigens alleen de igp van de Core i7 gebruikt.
| Testsysteem | Sandy Bridge |
| Processor |
Core i7-2600K |
| Gpu |
HD3000 (geïntegreerd)
Radeon HD 6570
Radeon HD 6950 |
| Moederbord |
MSI Z68A-GD65 |
| Geheugen |
2x 2GB Corsair XMS3 1600 C9 |
| Opslag |
Intel Postville 80GB
Seagate Barracuda ES.2 |
| Caching (SRT) |
Intel Larson Creek 311 20GB
Corsair Force GT 120GB
OCZ Vertex 120GB |
| Voeding |
Seasonic S12II Bronze 330W
Enermax Modu87+ 700W |
Virtu: game-prestaties
Allereerst kijken we naar de prestaties van Lucid's Virtu-technologie. We vergelijken de prestaties van het testsysteem met de Postville-ssd en alleen de Sandy Bridge-gpu met de prestaties met Virtu in I-mode met een Radeon HD 6570 en een HD 6950, en met de prestaties van de HD 6570 en de HD 6950 als de igp is uitgeschakeld. Als benchmarks gebruikten we 3DMark11 en Vantage, en de games Far Cry 2, Batman: Arkham Asylum en Stalker: Call of Pripyat op een resolutie van 1280x720 pixels. Voor de vergelijking tussen Virtu en de losse videokaarten werden Far Cry 2 en Batman: AA ook op een resolutie van 1680x1050 beeldpunten getest.
| Far Cry 2 - 1280x720 - Med - 0xAA |
| Systeemnaam | Minimum / Gemiddelde Score (fps) |
| Z68 + HD 6950 |
******
+
**
144,5 / 186,0 |
| Z68 Virtu-i 6950 |
*****
+
***
113,2 / 167,5 |
| Z68 + HD 6570 |
**
+
*
46,5 / 56,3 |
| Z68 Virtu-i 6570 |
**
+
*
45,9 / 55,3 |
| MSI Z68A-GD65 |
*
+
18,5 / 22,9 |
De framerates die in Far Cry 2 met de igp worden behaald, zijn op 1280x720 niet speelbaar. Met de HD 6570 erbij schieten de framerates omhoog, maar de communicatie tussen videokaart en igp heeft wel een kleine impact op de prestaties. Het verlies van enkele fps in de Virtu-modus is ook in de hogere resolutie zichtbaar.
Het verschil is met de HD 6950-kaart veel groter: tussen de gemiddelde framerates van de Virtu- en de niet-Virtu-opstellingen zitten tien tot twintig fps verschil, bij de minimale framerates loopt dat in de 1280x720-test zelfs op tot meer dan 30fps.
| Batman - 1280x720 - Medium - 0xAA |
| Systeemnaam | Minimum / Gemiddelde Score (fps) |
| Z68 + HD 6950 |
***
+
*****
118,3 / 305,7 |
| Z68 Virtu-i 6950 |
***
+
*****
107,0 / 283,7 |
| Z68 + HD 6570 |
**
+
**
87,0 / 161,0 |
| Z68 Virtu-i 6570 |
**
+
**
84,0 / 155,0 |
| MSI Z68A-GD65 |
*
+
*
32,3 / 69,0 |
| Batman - 1680x1050 - Medium - 0xAA |
| Systeemnaam | Minimum / Gemiddelde Score (fps) |
| Z68 + HD 6950 |
***
+
*****
110,0 / 276,7 |
| Z68 Virtu-i 6950 |
***
+
****
97,0 / 246,3 |
| Z68 + HD 6570 |
*
+
*
53,0 / 94,0 |
| Z68 Virtu-i 6570 |
*
+
*
49,7 / 87,0 |
| MSI Z68A-GD65 |
+
*
17,0 / 41,0 |
In Batman: Arkham Asylum is het verschil tussen de igp en een losse videokaart nog wat groter. Het verschil in gemiddelde framerate tussen wel en geen Virtu bedraagt op 1280x720 pixels vijftien tot twintig fps.
Op de hogere resolutie is dit verschil nog duidelijker zichtbaar. Met de HD 6950 kost het gebruik van Virtu 13fps voor de minima en wederom ruim 30fps voor de gemiddelde framerate.
| Stalker: CoP - 1280x720 - Extreme - 0xAA |
| Systeemnaam | Minimum / Gemiddelde Score (fps) |
| Z68 + HD 6950 |
****
+
****
73,5 / 128,7 |
| Z68 Virtu-I + HD 6950 |
***
+
****
57,4 / 120,9 |
| Z68 + HD 6570 |
*
+
*
21,5 / 31,2 |
| Z68 Virtu-I + HD 6570 |
*
+
*
21,0 / 30,7 |
| MSI Z68A-GD65 |
*
+
12,8 / 16,3 |
In de Stalker: Call of Pripyat-benchmark zet de HD 6570-configuratie geen speelbare framerates neer. Net als bij de vorige twee games is de losse videokaart sneller dan wanneer deze met Virtu wordt aangestuurd. Dat verschil is vooral met de HD 6950-videokaart zichtbaar, waarbij vooral de minima onder Virtu te lijden hebben.
Ook in 3DMark11 is een klein verschil tussen de prestaties met en zonder Virtu zichtbaar. Ook in Vantage zien we verschillen tussen de scores met en zonder Virtu, maar ook daar zijn de verschillen vrij klein.
Virtu: opgenomen vermogen
Virtu zou het mogelijk moeten maken energie te besparen door de losse videokaart uit te schakelen wanneer deze niet nodig is. Tijdens 3d-intensieve taken levert dat uiteraard geen besparing op, maar bij 2d-bezigheden kan er wel een verschil zijn. Met behulp van een Voltcraft Energy Monitor 3000-energiemeter en de Radeon HD 6570- en HD 6950-videokaarten kijken we of dat ook werkelijk zo is.
| Opgenomen vermogen, idle |
| | Opgenomen vermogen in watt: lager is beter |
| MSI Z68A-GD65 |
******
32 |
| Z68 + HD 6570 |
*******
41 |
| Z68 + Virtu-I + HD 6570 |
********
43 |
| Z68 + HD 6950 |
**********
54 |
| Z68 + Virtu-I + HD 6950 |
**********
56 |
Allereerst meten we het opgenomen vermogen wanneer alleen de desktop wordt getoond. Zonder videokaart vergt het systeem, zoals verwacht, de minste energie. Wanneer de HD 6570 in het systeem wordt geprikt en Virtu is ingeschakeld, kost dat net iets meer energie dan wanneer de Sandy Bridge-gpu niet meedoet.
Het bijprikken van de HD 6950 verhoogt het idle-verbruik ten opzichte van alleen de igp nog verder. Wederom is de Virtu-combinatie marginaal minder zuinig. Overigens is de voeding voor de tests met de HD 6950 aangepast: de Seasonic heeft de twee benodigde pci-express-voedingsstekkers niet, dus sloten we een Gold-gecertificeerde 700W Enermax Modu87+-voeding aan.
| Opgenomen vermogen, video afspelen, Quicktime |
| | Opgenomen vermogen in watt: lager is beter |
| MSI Z68A-GD65 |
*****
41 |
| Z68 + Virtu-I + HD 6570 |
*******
52 |
| Z68 + HD 6570 |
*******
53 |
| Z68 + Virtu-I + HD 6950 |
*********
70 |
| Z68 + HD 6950 |
**********
78 |
Als we een 1080p-videobestand in Quicktime-formaat afspelen, zien we dat het verschil tussen de de HD 6570 met en zonder Virtu daalt tot een verwaarloosbare 1W. Dat verschil is bij de HD 6950 echter een stuk groter.
| Opgenomen vermogen, video afspelen, Windows Media Player |
| | Opgenomen vermogen in watt: lager is beter |
| MSI Z68A-GD65 |
****
36 |
| Z68 + Virtu-I + HD 6570 |
*****
46 |
| Z68 + HD 6570 |
*****
50 |
| Z68 + Virtu-I + HD 6950 |
*******
65 |
| Z68 + HD 6950 |
**********
94 |
Wanneer we Windows Media Player inzetten voor het afspelen van hetzelfde bestand, zien we al duidelijker dat de Virtu-combinatie zuiniger is dan wanneer alleen de losse HD 6570 wordt gebruikt. Echt interessant wordt het met de HD 6950: met Virtu verbruikt het afspelen van de video slechts 9W meer dan het onbelaste systeem, maar zonder Virtu schiet het opgenomen vermogen omhoog tot 94W. Hier is met de Virtu-techniek dus veel winst te behalen. De ingebouwde HD3000-gpu van de Sandy Bridge-processor is uiteraard nog altijd zuiniger.
SRT: prestaties
De SRT- of Smart Response Technology-prestaties worden vergeleken met de prestaties van een Z68-systeem met alleen een Seagate Barracude en alleen een Intel Postville-ssd van 80GB. We draaiden eerst benchmarks met de Postville, waarna we de installatie naar de Seagate kopieerden en de benchmarks opnieuw draaiden. Daarna draaiden we de benchmarks met de Seagate in combinatie met drie verschillende caching-ssd's.
In slechts een aantal benchmarks zijn echte verschillen tussen de harde schijf met en zonder SRT te meten. Van de testsuite die Tweakers.net draait, zijn alleen in PCMark 7, Adobe Premiere, CrystalDiskMark en Winrar duidelijke prestatieverschillen meetbaar. In de overige benches zijn de verschillen te klein om significant genoemd te worden, zoals op de volgende pagina duidelijk wordt.
Vooral in de random-tests zorgen de caching-ssd's voor enorme prestatieverbeteringen ten opzichte van de harde schijf. De 311-ssd van 20GB, die Intel speciaal voor SRT ontwierp, legt het af tegen de Force GT van Corsair.
In Premiere zijn de prestaties met harde schijf zo'n zes tot zeven procent minder dan met Intels Postville-ssd. Die verschillen worden met een caching-ssd vrijwel volledig weggepoetst, alleen de oudere Vertex kan niet genoeg extra snelheid leveren.
In Winrar wordt de snelheid waarmee het bestand wordt uitgepakt grotendeels bepaald door de snelheid waarmee de data kan worden weggeschreven. De harde schijf is duidelijk in het nadeel en heeft een kleine eeuwigheid nodig om het videootje uit te pakken. Ook het systeem met de Postville is trouwens flink langzamer dan de SRT-opstellingen.
Ook in PCMark 7 is een systeem met ssd duidelijk veel sneller dan een met harde schijf. Voor de overall-score laat Futuremark de opslag zwaar meetellen. Opvallend is verder dat alleen de Force GT-ssd het Postville-systeem consequent achter zich laat, behalve in de op de cpu gerichte Computation-deeltest. Dat is ook de enige test waarin de Seagate niet door alle systemen wordt verslagen.
SRT: prestaties (2)
In onderstaande benchmarks, onderdeel van onze vaste set tests, zijn de verschillen tussen de verschillende configuraties veelal te klein om significant genoemd te worden, hoewel het volledig op flash gebaseerde systeem over het algemeen nipt sneller is.
We tellen zeven keer winst voor de Postville, drie keer voor de Vertex als cache, twee maal wint de 311-caching-ssd en de Force GT is als cacheschijf slechts eenmaal de snelste.
3D-scores
| Far Cry 2 - 1280x720 - Med - 0xAA |
| Systeemnaam | Minimum / Gemiddelde Score (fps, hoger is beter) |
| Z68 + Postville |
******
+
**
18,5 / 22,9 |
| Z68 SRT Vertex |
******
+
**
18,1 / 22,7 |
| Z68 SRT Force GT |
******
+
**
18,4 / 22,7 |
| Z68 SRT 311 |
******
+
**
18,3 / 22,7 |
| Z68 + Seagate |
******
+
**
18,0 / 22,6 |
| Stalker: CoP - 1280x720 - Extreme - 0xAA |
| Systeemnaam | Minimum / Gemiddelde Score (fps, hoger is beter) |
| Z68 SRT 311 |
******
+
**
12,7 / 16,4 |
| Z68 SRT Vertex |
******
+
**
12,8 / 16,3 |
| Z68 SRT Force GT |
******
+
**
12,8 / 16,3 |
| Z68 + Postville |
******
+
**
12,8 / 16,3 |
| Z68 + Seagate |
******
+
**
12,7 / 16,3 |
SRT: installatie en opstarten
Naast de op de vorige pagina getoonde benchmarks installeerden we OpenOffice.org en Photoshop CS5 op de systemen. Bovendien hebben we de boottijden gemeten.
| OpenOffice.org-installatie |
| | Tijd in secondes (lager is beter) |
| Z68 SRT Force GT |
*****
27 |
| Z68 SRT Vertex |
******
31 |
| Z68 + Postville |
*******
36 |
| Z68 SRT 311 |
*********
45 |
| Z68 + Seagate |
*********
50 |
Het installeren van Open Office verloopt met de harde schijf ongeveer tien procent langzamer dan met de hdd in combinatie met Intels 311-ssd. Wanneer echter de Force GT als cache wordt ingezet, wordt de installatietijd bijna gehalveerd. Ook in combinatie met de Vertex en met alleen de Postville is de installatie een stuk sneller klaar.
| Adobe Photoshop CS5-installatie |
| | Tijd in secondes (lager is beter) |
| Z68 Postville |
*****
157 |
| Z68 SRT Force GT |
******
182 |
| Z68 SRT Vertex |
******
196 |
| Z68 SRT 311 |
********
257 |
| Z68 + Seagate |
**********
306 |
De installatie van Adobes Photoshop CS5 verloopt op de harde schijf een stuk trager dan op een SRT-systeem. De Larson Creek-ssd van Intel versnelt de installatie aanzienlijk, maar pas met een Force GT en in iets mindere mate met een Vertex is de installatietijd serieus korter. Het systeem met alleen de Postville-ssd blijkt hier echter nog wat rapper te zijn.
Het opstarten van het systeem kost met de Postville-ssd ongeveer 32 seconden. Met de harde schijf als opstartdisk duurt dat ongeveer 48 seconden, de helft langer dus. Met een cachinglaag ertussen komt de opstarttijd tussen deze twee uitersten in te liggen, waarbij de slc-drive van Intel bijna even goed presteert als de Postville. Opmerkelijk genoeg levert de snelste drive, de Force GT, in deze test de minste snelheidswinst.
Conclusie
De Z68-chipset verenigt de eigenschappen van de H67- en P67-chipsets en heeft daarmee veel goeds aan boord. In deze review hebben we de nadruk gelegd op de twee nieuwe features: Virtu en Smart Reponse Technology.
Lucids Virtu brengt 'hybrid graphics' naar de desktop. Onder meer dankzij Nvidia's Optimus-technologie was iets dergelijks al langer op laptops beschikbaar, en met de opkomst van de Sandy Bridge-architectuur met zijn geïntegreerde gpu's is de overstap naar de desktop niet meer dan logisch. De uitwerking is echter minder goed geslaagd.
Uiteraard levert een extra grafische kaart in combinatie met Virtu-I een forse toename van de prestaties op, maar die is vrijwel altijd kleiner dan wanneer die kaart zelfstandig wordt gebruikt. Het grote voordeel lijkt de energiebesparing te zijn: ten opzichte van alleen een grafische kaart kan de winst oplopen tot ongeveer 30W, als de software tenminste meewerkt.
De prestatiewinst van het caching-systeem SRT is in een aantal gevallen wel zonneklaar. De prestaties van de harde schijf met een cache-ssd benaderen in veel gevallen de prestaties van een systeem met alleen ssd's, al is die laatste over het algemeen toch sneller. Alleen met de snelste mlc-drive van dit moment, de Force GT, kan een puur ssd-systeem in een aantal tests duidelijk worden verslagen. Opvallend is zeker ook dat Intels speciale slc-cache-schijf in vrijwel alle gevallen minder goed presteert dan een reguliere high-end ssd. Wie meer dan een gigabyte of honderd aan hardeschijfruimte nodig heeft en ontevreden is over de prestaties van die schijven, kan voor relatief weinig geld een grote prestatiesprong maken. Als pure prestaties het doel zijn, is het vermoedelijk verstandiger om een ssd als zelfstandige systeemschijf te gebruiken.
:strip_exif()/i/1313747285.png?f=thumbmedium)
:strip_exif()/i/1235656414.gif?f=thumbmedium)
:strip_exif()/i/1293723378.jpeg?f=fpa)
:strip_exif()/u/52808/warp11.gif?f=community)
/u/170728/owl.png?f=community)
:fill(white):strip_exif()/i/1307092177.jpeg?f=thumbmedium)
:fill(white):strip_exif()/i/1307086724.jpeg?f=thumbmedium)
:fill(white):strip_exif()/i/1291369664.jpeg?f=thumbmedium)
/i/1229874428.png?f=fpa)
/i/1221730219.png?f=fpa)
:strip_icc():strip_exif()/u/126096/crop580e4f8566fec_cropped.jpeg?f=community){kind=small}
:strip_exif()/u/44074/avatar001.gif?f=community){kind=avatar}
:strip_icc():strip_exif()/u/204309/goron.jpg?f=community){kind=small}
:strip_exif()/u/26632/dosprompt2.gif?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/159004/owl2.jpg?f=community){kind=small}
:strip_exif()/u/677/crop5e62ccc026e5a_cropped.gif?f=community){kind=small}
/u/1830/acm.png?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/76569/garfield14.jpg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/2580/KOMPAKTicoon.jpg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/145363/twforum.jpg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/196536/frank.jpg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/11888/cooler.jpg?f=community){kind=small}