KPN lijkt sommige telefoons op afstand te blokkeren als gebruikers met een abonnement die niet betalen. Dat leverde onder andere problemen op voor een tweedehandshandelaar, maar het roept ook vragen op. Zoals: mag dit zomaar? Zijn er geen minder ingrijpende methoden voorhanden? Dat blijkt nog niet zo makkelijk te beantwoorden.
Op het forum van KPN verscheen vorige maand een opvallend bericht: een gebruiker die iPhones zegt in te kopen en via zijn website te verkopen, zei dat die toestellen op afstand werden geblokkeerd. De gebruiker kocht recent vier iPhones via Marktplaats in. Twee van die iPhones zijn een maand later echter niet meer bruikbaar. KPN zou via mobile device management (mdm) een blokkade opgelegd hebben omdat er ‘niet betaald zou zijn’ voor het apparaat. Ook op het forum van Tweakers ontstond daar flinke discussie over. Veel gebruikers vragen zich af of dit wel mag; zijn er geen minder ingrijpende methoden om wanbetalingen tegen te gaan?
Een moderator van het KPN-forum verschaft, na intern navraag te hebben gedaan, duidelijkheid. "Er is een antwoord teruggekomen van onze securityafdeling en ik kan inmiddels een toelichting geven op hoe het zit met mdm-blokkades op iPhones", schrijft moderator Arjan. "In het geval van wanbetaling of fraude kan KPN een blokkade toepassen op zowel de aansluiting als het toestel zelf, bijvoorbeeld via een mdm-profiel. Dit geldt ook als de klant bijvoorbeeld in de eerste maanden netjes betaalt, maar later stopt met betalen. Het risico op een mdm-blokkade blijft dus aanwezig gedurende de looptijd van het toestelkrediet." De moderator zegt dat dit proces ook vaak voorkomt als een toestel bijvoorbeeld verloren raakt tijdens het bezorgproces of ‘bij andere vormen van onregelmatigheid waarbij het toestel als niet correct afgeleverd wordt beschouwd’. "Voor handelaren in tweedehandstoestellen betekent dit dat het helaas lastig te achterhalen is of een toestel in de toekomst geblokkeerd kan worden, tenzij er volledige zekerheid is over de betalingsstatus en herkomst."
Opvallend is dat KPN in een reactie aan Tweakers juist ontkent dat het mdm gebruikt voor blokkades bij achterstallige betalingen. "In het geval van wanbetaling plaatsen we geen mdm-blokkade", zegt een woordvoerder. "Het is gebaseerd op een post op onze community. Die gaan we ook aanpassen, want de informatie die daar nu in staat zoals die er nu staat, klopt gewoon niet. Als klanten problemen hebben met betalen, dan gaan we altijd met ze in gesprek om te kijken naar een passende oplossing. We hebben een sociaal incassobeleid. Zo maken we geen gebruik van externe incassopartijen en proberen we klanten te helpen als ze problemen hebben om hun rekening te voldoen. Een mdm-blokkade is daar geen onderdeel van." Dat staat haaks op wat de moderator op het forum zegt en wat de originele poster daar ook met screenshots laat zien.
Mag KPN dit zomaar doen?
Dat een bedrijf stopt met het leveren van diensten bij wanbetaling, is normaal, maar het hele toestel onbruikbaar maken is een ingrijpendere maatregel. Dat zou in bepaalde gevallen juridisch wel kunnen, als de klant bijvoorbeeld een huurkoopovereenkomst met KPN heeft. Bij die vorm van koop op afbetaling is het product pas van de koper nadat alle termijnbetalingen zijn voldaan, schrijft onder meer de Autoriteit Financiële Markten. In de kredietvoorwaarden van KPN en de goederenkredietovereenkomst van KPN wordt huurkoop echter niet expliciet genoemd.
Wouter Dammers, IT-jurist bij Lawfox Advocaten, sluit desondanks niet uit dat wat KPN zou doen ‘gewoon’ mag. "Dat ligt heel erg aan de voorwaarden. Afhankelijk daarvan kan best worden afgesproken dat KPN eigenaar is of blijft totdat het toestel volledig is afbetaald. En dat zie je geregeld in zulke overeenkomsten wel staan. Dat vind ik niet zo bijzonder. Je wilt toch een stok achter de deur hebben voor het geval dat er niet wordt betaald, zeker wanneer er zo'n afstand tussen leverancier en afnemer zit. Dus dat begrijp ik wel."
Ook ict-jurist Arnoud Engelfriet denkt dat het blokkeren van een toestel door KPN in geval van wanbetaling te rechtvaardigen is. "Ik denk dat in de relatie met de consument KPN zeker het toestel onbruikbaar mag maken als de consument wanpresteert in de betalingsverplichting of aflossing, maar alleen als het eigendom nog bij hen ligt zoals bij huurkoop."
Gebruik van mdm kan riskant zijn
Toch heeft Dammers wat bedenkingen bij de stappen die KPN naar verluidt onderneemt. Ten eerste kan het gebruik van mdm volgens hem riskant zijn. "Wat kan je met zo’n profiel? In hoeverre geeft dat macht over zo’n telefoon? Is dat alleen blokkeren op afstand of kan iemand bij KPN ook informatie uitlezen en kijken waar diegene is? Het is niet per definitie verboden. Het is ook een heel handig hulpmiddel, maar je moet wel gewoon voldoen aan de regeltjes daarvoor."
Ook is het de vraag of een mdm-blokkade een gerechtvaardigd middel is bij wanbetaling. Dammers: "Dat is de afweging die je moet maken. Is het middel dat je inzet, het blokkeren van een telefoon, redelijk en proportioneel? Waren er geen andere mogelijkheden om betaling af te dwingen? Ik denk dat die consument sowieso gewaarschuwd moet zijn bij het sluiten van die overeenkomst en gewaarschuwd moet worden als het dreigt te gebeuren. Maar dan nog kan je je afvragen of het dan wel proportioneel is om een telefoon te blokkeren. Ontneem je daar iemand niet het recht op deelname aan de informatiesamenleving? Het blokkeren van de telefoon moet de laatste stap zijn. En zelfs dan kun je ook denken: moet je niet gewoon een deurwaarder die kant op sturen en die telefoon opvorderen of iets dergelijks?"
Onontgonnen gebied
"Het is nog juridisch behoorlijk onontgonnen gebied", vervolgt Dammers. "De koepel van Europese privacytoezichthouders heeft er weleens een working paper over geschreven, maar dat is het eigenlijk." Daarom is het wachten op jurisprudentie in de vorm van rechtszaken, zegt Dammers. "Tot die tijd moeten we het gewoon doen met het recht zoals het er is en dat interpreteren en uitleggen. Dan ligt het volgens mij heel erg aan wat er dus is afgesproken door KPN en wat KPN nou heeft gecommuniceerd over dat mdm-profiel.
In dit specifieke geval denkt Dammers dat de verantwoordelijkheid vooral bij de webshop komt te liggen. "Die mag je als klant wel aanspreken op basis van je consumentenrecht. Je hebt het recht op herroeping, dus je mag je om een terugbetaling of een vervangende telefoon vragen."