'Nederlands spoor heeft nieuwe aanpak en miljoenen nodig tegen cyberaanvallen'

Het spoorwegennetwerk in Nederland is niet goed voorbereid op cyberaanvallen, sabotage en een structurele toename van militair transport. Er is een andere aanpak nodig en dat vereist minimaal 600 miljoen euro, aldus een adviesrapport van het Overlegorgaan Fysieke Leefomgeving.

In het nieuwe rapport adviseert het Overlegorgaan Fysieke Leefomgeving (OFL) aan spoorbeheerder ProRail om onder andere te zorgen voor meer reserveonderdelen, extra herstelcapaciteit en draaiboeken voor het omgaan met grootschalige verstoringen. Daarnaast moet er meer informatie-uitwisseling komen tussen ProRail, het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat en de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV). Hiervoor is volgens het OFL een investering van minstens 600 miljoen euro nodig.

Deze maatregelen dienen om het spoor beter bestand te maken tegen de dreiging van cyberaanvallen en fysieke sabotage, zoals de kabelbrand die het treinverkeer rond Schiphol een dag lang platlegde tijdens de NAVO-top in augustus. Onbekende personen staken toen meerdere belangrijke kabels in brand. Naast die fysieke sabotageactie spelen ook pogingen tot cybersabotage van het spoor.

De afgelopen jaren lag de focus voor het spoor op efficiëntie, punctualiteit en kostenbeheersing. De voornaamste problemen daarbij waren slecht weer en technische storingen. Nieuwe, deels digitale problemen dienen zich echter aan en daardoor is de tot op heden gehanteerde aanpak volgens het OFL 'niet langer toereikend': "De geopolitieke context is fundamenteel veranderd: fysieke sabotage en cyberaanvallen zijn reële dreigingen geworden en de kans op een serieus incident met ontwrichtende impact neemt toe". Het overlegorgaan noemt ook meldingen van de MIVD dit jaar over concrete pogingen tot cybersabotage van Nederlandse vitale infrastructuur.

Een bijdragende factor is de structurele toename van militair vervoer via het spoor. Dat type transport zorgt op zichzelf al voor flinke verstoringen. Het spoornet kan dat nu niet goed aan: militair transport heeft grote impact op het normale verkeer. Het civiele verkeer kan tot wel drie uur vertraging oplopen door één enkele militaire trein, blijkt uit het rapport van het OFL. Verder kan militair transport leiden tot sabotagepogingen, fysiek en digitaal.

Reacties (42)

[lamello12]

Prorail heeft de afgelopen veel wissels weggesaneerd omdat deze storingsgevoelig zijn.

Daarmee is veel flexibiliteit verdwenen. Dus bij een storing/aanslag is er minder keuze om een trein een andere rijweg te geven.

[Reactie gewijzigd door lamello12 op 13 oktober 2025 17:13]

[Ceaus]

Prorail heeft de afgelopen veel wissels weggesaneerd omdat deze storingsgevoelig zijn.
Daarmee is veel flexibiliteit verdwenen. Dus bij een storing/aanslag is er minder keuze om een trein een andere rijweg te geven.

Insider here: Integendeel, de wissels die zijn gesaneerd staat voornamelijk op plekken waar die flexibiliteit weinig oplevert. ProRail kan er meer last van hebben dan gemak.

[Vaevictis_]

Daarnaast hebben ze ook het personeel niet (of aannemers) om al het werk wat erbij komt uit te voeren. Capaciteit is ook voor programma's zoals ERTMS ingezet. Dit komt er nog eens bij, kan natuurlijk wel in de planning worden meegenomen en wellicht wel wat overlap.

[dyrc]

"Het civiele verkeer kan tot wel drie uur vertraging oplopen door één enkele militaire trein"

Nou moet je natuurlijk wel 't spul op een trein krijgen, dat zal bij vaste laadplekken gebeuren, of met een van de vijf mobiele laadplaatsen . Die vertraging loopt wel los dus (we plannen er als échte Nederlanders gewoon omheen, daar zijn we goed in; of de stront is zo hard aan de knikker dat iedereen 3 uur prima vindt).

Dan blijft over meer reservemateriaal en overige maatregelen, en daar wint iederen: (uit het rapport) Veel maatregelen hebben daarbij een dualuse-karakter en dienen zowel militaire als civiele doelen. Investeringen in betere veiligheidsmaatregelen en sneller herstelvermogen na incidenten, langere treinen en meer rangeercapaciteit versterken ook het reguliere goederenvervoer.

Blijft over de kosten, minimaal 600 miljoen is natuurlijk veel geld. @Zyphlan stipt daar al mooi aan dat dit binnen de bredere investeringen van defensie kunnen vallen.

[asing]

Ik denk dat 600 miljoen meer een druppel is als je beseft wat er allemaal gedaan moet worden. Een deel van de spoorverbindingen moet verbeterd worden om het gewicht te kunnen dragen, er zal ruimte gemaakt moeten worden om brede voertuigen als tanks te vervoeren, de aansluitingen naar Duitsland moeten ook beter. Nu heeft ProRail uiteraard al ervaring op kunnen doen met het transporteren van Amerikaans materieel van Vlissingen naar Polen.

Hebben we dat allemaal gehad dan moeten we zorgen dat een koperdiefstal (of sabotage actie) niet het hele treinverkeer plat kan leggen.

Dus ik denk dat er over meerdere jaren goed geïnvesteerd dient te worden om dit mogelijk te maken.

[xaradine]

over het gewicht wat denk jij dat de goederentrein weegt? en aangezien ons landschap plat is is onze ondergrond prima voor zwaar gewicht.

De bruggen ook dus dus gewicht speelt geen rol in Nederland

[RSH]

over het gewicht wat denk jij dat de goederentrein weegt? en aangezien ons landschap plat is is onze ondergrond prima voor zwaar gewicht.

De bruggen ook dus dus gewicht speelt geen rol in Nederland

O.a. veen- en (jongere, vochtigere) kleigrond kunnen veel op drijfzand lijken. Het draagvermogen, zeker bij hogere belastingen, kan dramatisch slecht zijn. Daarnaast zijn in meerdere gebieden de gevolgen van lagere grondwaterstanden zichtbaar (inklinking van de grond, verzakkingen en scheuren).

Gewicht speelt dus wel zeker een rol. Om nog maar niet te spreken van achterstallig onderhoud op bruggen en andere infrastructuur.

[Reactie gewijzigd door RSH op 13 oktober 2025 17:06]

[Pixelmagic]

Ik kan je vertellen dat het gehele NL spoornet zonder problemen het gewicht aan van elke militaire trein die er maar bestaat. We hebben dat namelijk eerder gedaan toen een groot deel van de Duitse voorraad naar Irak is verhuist. De gemiddelde ertstrein weegt meer.

De uitdaging is de afwijkende breedte en hoogte, daar zitten de echte uitdagingen.


Serieus, downvotes, wat is er toch mis op Tweakers de laatste tijd?

[Reactie gewijzigd door Pixelmagic op 13 oktober 2025 20:05]

[ZwolschBalletje]

Dat is een beetje een kip-en-ei verhaal, want treinen die te lang of te zwaar zijn worden door ProRail gewoon geweigerd, dus zorgt Defensie (en de door hen ingehuurde vervoerders) ervoor dat ze binnen de normen blijven.

De massa is op zich nog niet zo’n probleem, maar wel in combinatie met snelheid: als je harder rijdt, neemt de druk op de bodem exponentieel toe.

Het is niet voor niets dat er een meerjarenprogramma Baanstabiliteit loopt, waarin de gesteldheid van de bodem onder het spoor in kaart wordt gebracht en waar nodig versterkt. Dat heeft de sector op de harde manier geleerd met bijvoorbeeld het Kamperlijntje, de nachttrein en de snelle IC Berlijn.

Tot hun grote schrik bleek al bij de eerste proefrit – die werd gehouden toen alles al bijna klaar was – dat de grond onder het traject toch veel te veel bewoog als het nieuwe materiaal er met 140 km/uur overheen reed.

Hetzelfde geldt voor de nieuwe nachttrein naar Praag, die in de loop van volgend jaar gaat rijden. Die is zwaar doordat hij wordt getrokken door een locomotief en daarom komen er snelheidsbeperkingen op een deel van het Nederlandse traject.

ProRail heeft op het spoor bij Wierden, Zenderen en De Lutte in Twente duizenden sensoren geplaatst om de spoorbaan in de gaten te houden. Er gaat een zwaardere locomotief over dat spoor heenrijden en niet overal kan worden aangetoond dat de bodem voldoet aan de eisen hiervoor.

Een grote zware trein met tanks o.i.d. erop kan best met 60 km/h door Nederland, maar dan loopt de rest van het treinverkeer in de soep en is Defensie eindeloos onderweg voordat de tanks daar staan waar ze nodig zijn. Om harder (tussen het gewone treinverkeer door) te kunnen rijden met dit soort transporten, zal er echt nog heel veel moeten gebeuren aan het spoor in Nederland.

[Pixelmagic]

Die zware treinen rijden tegenwoordig gewoon 100 hoor, de erts trein waar ik het over had weeg doorgaans 5300ton en rijd gewoon 100. Een militaire trein weegt bij lange na niet dat gewicht en valt daardoor binnen het normale waar een container of chemietrein ook rond de 1800ton weegt. Alleen dus de maten, dat is de uitdaging.

Het echte probleem waarom ze niet tussen het gewone verkeer door kunnen is dat er gewoon geen ruimte meer zit in de dienstregeling. Sinds we bv elke 10 minuten .amsterdam-Eindhoven rijden is er daar al bijna geen ruimte meer. Gevolg is dat ALS je er een speciale trein door wil laten gaan dan moet je ruimte maken en de kans dat de militaire trein stil komt te staan wil je voorkomen. Daardoor bouw je marges in en krijg je grotere blokken die geraakt worden.

[RSH]

Ik kan je vertellen dat het gehele NL spoornet zonder problemen het gewicht aan van elke militaire trein die er maar bestaat. We hebben dat namelijk eerder gedaan toen een groot deel van de Duitse voorraad naar Irak is verhuist. De gemiddelde ertstrein weegt meer.

De uitdaging is de afwijkende breedte en hoogte, daar zitten de echte uitdagingen.

Ik woonde destijds op hemelsbreed minder dan 10km van de haven, weet nog wat er langs denderde en overgevlogen werd. Weet ook dat een bekende van ons destijds al waarschuwde dat de lijnen onder druk stonden, maar goed - da’s geen bewijs, enkel “hearsay”.

De mate waarin ons spoornet nu belast wordt is m.i. niet te vergelijken met de belasting en situatie 30-35 jaar geleden. De staat waarin onze infrastructuur nu verkeerd, en de mate waarin achterstallig onderhoud zijn opgebouwd, is echt wel anders dan destijds. Er wordt van meerdere kanten, zeker ook vanuit RWS, hiervoor gewaarschuwd. Nieuwere infra is vaker “scherp” berekend, waardoor situaties als met de 2e Moerdijkbrug zijn ontstaan. Ik neem aan dat je begrijpt wat ik hiermee bedoel?

En voor wat betreft “het kan het wel aan”: een enkele belasting zal zeker kunnen, maar vaker zwaardere belastingen van het netwerk zullen voor meer problemen zorgen. (Ook) ProRail geeft aan de laatste jaren met steeds meer verzakkingen te kampen te hebben. Niet van het peil van ooit het oude boemeltje van Gouda door de Krimpenerwaard (zoek desnoods maar op), maar wel zodanig dat het meer problemen op zal leveren.

[Pixelmagic]

Ik reed destijds tijdens en na Reforger met die treinen dus heb het eerstehands

Dat er nu meer verzakkingen zijn is heel erg locatie gevoelig, op de grote lijnen valt het allemaal erg mee, de plaatsen waar het is het al heel erg lang zo en ook daar hebben we meer grip er op de laatste jaren door nieuwe technieken. Wat je wel merkt is dat de waterschappen dingen ander doet en dat is uiteraard niet zonder gevolgen.

[xaradine]

Dan had het allang ingezakt zijn of dacht jij dat alleen burger treinen rijden? Alles gaat over het spoorwegnet! De bruggen worden onderzocht en onderhouden en gecontroleerd door Rijkswaterstaat.

Dat er onderhoud nodig is dat klopt maar eerst zijn de sluizen en de waterschap de prioriteit.op dat gebied is al jaren niks aan gedaan.

En welke bruggen zijn onveilig?

Op veen grond? Dat is iets nieuws als dat zo is waarom daar bouwen?

Denk dat nu de Betuweroute lijn eindelijk een match is tussen Nederland en Duitsland.

Het is aan Duitsland om dat na 10 jaar de verbinding te maken en beter te gebruiken.

[RSH]

Dan had het allang ingezakt zijn of dacht jij dat alleen burger treinen rijden? Alles gaat over het spoorwegnet! De bruggen worden onderzocht en onderhouden en gecontroleerd door Rijkswaterstaat.

Dat er onderhoud nodig is dat klopt maar eerst zijn de sluizen en de waterschap de prioriteit.op dat gebied is al jaren niks aan gedaan.

En welke bruggen zijn onveilig?

Op veen grond? Dat is iets nieuws als dat zo is waarom daar bouwen?

Denk dat nu de Betuweroute lijn eindelijk een match is tussen Nederland en Duitsland.

Het is aan Duitsland om dat na 10 jaar de verbinding te maken en beter te gebruiken.

Zucht. Kijk ook even naar de opmerking van @ZwolschBalletje .

Voorbeelden van duidelijke problemen met bruggen, de afgelopen jaren: het geklooi bij de “nieuwe” Moerdijkbrug (“juist berekend” en daardoor te zwak; ook na eerdere aanpassingen zwak); Merwedebrug; A12 Velperbroek; A4 - A12 Prins Clausplein (hele knooppunt is jarenlang een puinhoop geweest); A7 Hoorn; alle heisa rond de beruchte tand-nok - constructie.

Ja, RWS wordt geacht te controleren. En heeft meerdere malen gecommuniceerd niet de middelen te hebben om deze controles doelmatig gestructureerd periodiek uit te voeren. Daarnaast wordt RWS geacht projecten (onderhoud, renovatie, nieuwbouw enz.) uit te kunnen voeren. Echter ontbreekt door afbreken van (m.n.) technische kennis de expertise deze projecten te voeren.

Prioritering bij waterkundige infra wil niet zeggen dat andere infra in orde is. Cynisch zou je kunnen zeggen dat het mogelijk is dat de prioritering fout kan zijn. Gezien de veroudering in o.a. de OT en hardware bij waterkundige infra denk ik dat het goed is dat daar iets aan gebeurt, maar dit betekent echt niet dat de rest makkelijk kan wachten, laat staan picobello in orde is.

Voor wat betreft je opmerking over bouwen op veen en klei. Als aangegeven heb ik een tijd in de polder bij Rotterdam gewoond. Onder de woningen mochten palen van >25 meter, omdat (op de eerste meter na) de eerste 20 meter bagger was, waar heipalen enkel op gewicht van het blok de grond inzakten. Da’s klei in een iets jongere polder. Succes. Voor veen wil ik je aanraden te kijken naar de polders ten Oosten en Zuiden van Rotterdam (Zevenhuizen, Krimpenerwaard). Problemen met de juiste “mix” in de grondwaterhuishouding zorgen voor allerlei problemen in de bodemstabiliteit. Dit werkt ook door op rail- en wegverbindingen.

Maar goed, n=1, niet?

[xaradine]

Ahh ok

Goeie uitleg 😉

[Reactie gewijzigd door xaradine op 13 oktober 2025 20:51]

[moonlander]

Of gewoon met een groepje op het spoor staan, is ook alles ontregeld: https://nos.nl/artikel/2585716-treinverkeer-amsterdam-centraal-korte-tijd-stil-na-xr-actie-op-het-spoor

[-=bas=-]

En dan te bedenken dat tanks en ander rollend materiaal vrijwel geen enkel nut meer heeft op het slagveld.

[Mitchelllll]

Die drie uur vertraging is er ook dagelijks zonder militair transport.

[Ceaus]

"Het civiele verkeer kan tot wel drie uur vertraging oplopen door één enkele militaire trein"

Dit gaat vermoedelijk om de totale doorlooptijd, dus niet om de duur van één vertraging. Maw, tot drie uur na de militaire trein kunnen er hier en daar nog vertragingen plaatsvinden. Vergeet niet de dienstregeling een enorm dominosteen-effect kent.

[Reactie gewijzigd door Ceaus op 15 oktober 2025 13:22]

[Sylph-DS]

Lijkt me prima om wat van onze toegezegde procenten gdp voor defensie aan te besteden

[3raser]

Precies. Dit is waar die extra 1,5% NAVO norm voor bedoeld is. 600 miljoen is in dat geval zelfs een schijntje. Vooral omdat dit over meerdere jaren wordt uitgesmeerd.

[Zyphlan]

Het kabinet is voornemens om het voorstel van de NAVO te steunen om 3,5% van het bruto binnenlands product (bbp) per jaar uit te geven aan defensie en 1,5% van het bbp per jaar te besteden aan bredere investeringen in relevante uitgaven zoals maatschappelijke weerbaarheid en infrastructuur.

https://www.rijksoverheid.nl/actueel/nieuws/2025/06/13/nederland-steunt-navo-norm-van-5#:~:text=Het%20kabinet%20is%20voornemens%20om,zoals%20maatschappelijke%20weerbaarheid%20en%20infrastructuur.

Lijkt me dat ze alvast voorsorteren op deze extra pot die eraan komt opzich niks mis mee als het goed onderbouwd is.

[Reactie gewijzigd door Zyphlan op 13 oktober 2025 15:02]

[Majhool]

Zou je die 1,5% ook aan de zorg kunnen besteden? In het kader van weerbaarheid / paraatheid?

[krentebol]

In het politieke landschap kan alles zolang je maar kan lullen als een brugman

[locke960]

Ja, staat letterlijk in dit document. quote:

Door het uitbreken van een epidemie of pandemie kan de zorg sterk onder druk komen te staan, zoals bijvoorbeeld door COVID-19. De toegankelijkheid van reguliere zorg kan dan snel afnemen. Dit kan ook gebeuren door de inzet van Nederlandse zorg voor gewonden bij een militair conflict.

Komt van deze site.

Je kunt ook een deel van het 3.5% defensie-budget voor zorg in zetten. Defensie heeft een eigen zorgsysteem voor al hun personeel. Meer personeel -> meer zorg nodig -> meer defensie geld naar zorg. En om de militaire weerbaarheid (meer militaire medische capaciteit) te bevorderen kun je dat nog wat verder opschroeven.

Die capaciteit kan dan natuurlijk ook bij civiele calamiteiten ingezet worden, net zoals civiele medische capaciteit bij een militair conflict ingezet zal worden.

[CivLord]

Juist niet om enkel in te etten bij calamiteiten.

Je moet zorgen dat je extra militair zorgpersoneel hebt voor wanneer er civiele calamiteiten of militaire conflicten zijn. Dan heb je in normale situaties dus eigenlijk militair zorgpersoneel over, wat je structureel in de reguliere zorg in zou kunnen zetten.

Een beetje het omgekeerde van wat er nu het geval is. Nu heb je regulier zorgpersoneel dat reservist is en in geval van grote calamiteiten of conflicten opgeroepen kan worden voor het leger. Dat personeel is in dienst van zorginstellingen (of werkt daar als ZZP-er) en wordt dus betaald uit het zorgbudget.
Je kan het systeem ook omkeren en militair zorgpersoneel onder normale situaties bij zorginstellingen stationeren, waarbij ze nog wel door defensie betaald worden.

Hetzelfde kan je doen met complete ziekenhuisafdelingen/ klinieken voor zorg die uitgesteld kan worden. Betaald door defensie en bemand met defensiepersoneel zodat er voldoende capaciteit is in het geval het nodig is, maar zolang het niet nodig is kunnen normale burgers er gebruik van maken.

[-=bas=-]

Miljarden spenderen aan het spoor is complete waanzin.
In de Oekraine zien we nu al dat tanks en ander materiaal op wieletjes geen enkele rol meer speelt met als die drones en raketten.
Dus waar dient het spoor dan voor?
Om al die oorlogslustige roeptoeters naar de frontlinie te vervoeren?
En met alle financiele steun en voordeeltjes die Prorail/NS nu al hebben werd het niks dus waarom zou het met miljarden extra wel wat worden?
Wat slimme bouwbedrijven graaien die miljarden binnen in ruil voor wat steekpenningen aan de Prorail/NS top.

[Zyphlan]

die eraan komt opzich niks mis mee als het goed onderbouwd is.

https://www.tweedekamer.nl/kamerstukken/detail?id=2025D44103&did=2025D44103

Ga erdoorheen, zou ik zeggen. Ze hebben het uitgewerkt, dus je kunt zien waar ze het aan willen besteden. En nee, een oorlog wordt niet bevochten met alleen drones; ook in Oekraïne heb je nog steeds te maken met aanvoerlijnen voor je manschappen aan het front en dat hoeven echt niet alleens tanks te zijn.

Daarnaast zijn wij als Nederland onderdeel van de NAVO. Hoe redelijk is het bijvoorbeeld om van Amerika te verwachten dat ze ons verdedigen, als wij zelf niet bereid zijn om het voor onze bondgenoten mogelijk te maken om aan het front te komen?

Wel de lusten, maar niet de lasten dat hebben we al decennia gedaan. Amerika heeft gewoon een goed punt dat we afspraken hebben gemaakt over percentage-uitgaven, en dat vrijwel heel Europa zich hier niet aan heeft gehouden. Je hoeft het er niet mee eens te zijn, maar ze hebben gewoon een goed punt.

en om af te sluiten met een goede quote

Si vis pacem, para bellum - If you want peace, prepare for war.

[Reactie gewijzigd door Zyphlan op 14 oktober 2025 12:44]

[Knallmeister]

Ik vraag me af of ProRail een budget krijgt voor het op orde brengen van de ICT infrastructuur bij de verkeersleidingspost. Daar was in juni 2024 een "storinkje" die tot veel vertragingen leidde.

ProRail heeft daar kennelijk wel vaker last van:

https://www.volkskrant.nl/economie/ns-heeft-genoeg-van-falende-computers-van-prorail~bca2d666/

https://www.rtvutrecht.nl/nieuws/408923/prorail-zwijgt-over-oorzaak-storing

https://www.prorail.nl/nieuws/geen-treinverkeer-utrecht-door-storing-verkeersleidingpost

Wellicht hebben de bonentellers van het ministerie een iets te grote greep gekregen op het ICT budget.

[Reactie gewijzigd door Knallmeister op 13 oktober 2025 16:57]

[Knallmeister]

Ik hoop dat er ook gekeken gaat worden (ik weet uit mijn diensttijd nog dat er toen al bij militairen zorgen waren over het uitfaseren van diesel-locs) naar de aanschaf van diesel/diesel-electric locs. Militair transport per spoor saboteren? paar bovenleidingen vernielen, en het staat stil.

[lkruijsw]

Ik hoop dat ze een goede analyse maken wat de meest kwetsbare onderdelen zijn.

Met security heb je het risico dat je een hoop mensen inhuurt die checklijstjes hebben. Encryptie: Check! Op plaatsen waar dat geen zin heeft of waar je op een andere manier er makkelijk omheen kant. Zo kom je snel op de 600 miljoen.

[xaradine]

laat me raden...de trein wordt weer duurder

[Kevinp]

Zou eigenlijk niet moeten. Als je dit goed aanpakt wordt het spoort door investeringen van de overheid beter. En hoeft prorail hier dus weinig aan te betalen.

Of het ook zo uitpakt is iets anders ;-).

[Knallmeister]

Het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat (IenW) is verantwoordelijk voor het toezicht op ProRail en voor de financiering van het onderhoud en de uitbreiding van de infrastructuur. 

[kodak]

digitale problemen dienen zich echter aan

Hoe zijn dat dan nieuwe problemen? Veel van de techniek voor het spoor is juist jaren in ontwikkeling. Waar spoorbedrijven aan mee ontwikkelen. Dat maakt problemen niet zomaar nieuwe problemen. Er mag dus wel wat duidelijkheid verwacht worden wat men precies als 'nieuw' meent te zien.

[Mathi159]

Zou dit dan eindelijk de impuls zijn die ervoor gaat zorgen dat een OV reis buiten de randstad niet meer 2x zo lang duurt & 3x zo duur is tov hetzelfde ritje met de auto?

[Knallmeister]

Nope.

1. Ten gevolge van slecht/achterstallig onderhoud van wegen en bruggen (IenW, ook verantwoordelijk voor ProRail): filevorming, vertraging en extra kosten.
2. Vanwege milieumaatregelen en het binnenkort afschaffen van de verlaging van de belasting op motorrijtuigenbrandstoffen gaat de prijs per kilometer omhoog.

Dat wordt dus zoveel mogelijk thuiswerken om de kosten te drukken. Maar ja, dan moet je je huis extra verwarmen/koelen (als je op kantoor bent betaalt de werkgever de verwarming/koeling).

Conclusie: Goedkoper zal het echt niet gaan worden.