Inleiding
Ubuntu is al enige jaren een van de populairste Linux-distributies. 'Moederbedrijf' Canonical claimt inmiddels dat er wereldwijd meer dan 25 miljoen gebruikers van Ubuntu zijn en dat de vraag naar het opensource-besturingssysteem groeiende is onder zowel consumenten als overheden en bedrijven. Het softwarebedrijf laat echter niet los hoe het precies aan deze gebruikersaantallen is gekomen.
April is, net als oktober, de maand waarin we een nieuwe Ubuntu-release tegemoet kunnen zien. We zijn aangekomen bij Vivid Vervet, ofwel Ubuntu 15.04. Net als in de vorige release heeft Canonical weinig aandacht geschonken aan de Unity-interface, vooral omdat zijn ontwikkelaars zich focussen op de mobiele Ubuntu-versie en projecten als de Mir-displayserver. Toch zien we onder de motorkap een belangrijke wijziging: systemd gaat Canonicals eigen init-daemon upstart vervangen.
Twee officiële Ubuntu-smaken springen er in deze releasecyclus uit. Kubuntu introduceert de moderne KDE Plasma 5.2-interface en ook in Xubuntu 15.04 zien we een grafische Xfce-interface, waar wel het nodige aan is veranderd. Uiteraard werpen we een blik op deze Ubuntu-varianten, evenals op enkele andere 'smaken'.

Onder de motorkap
Een belangrijke verandering, die overigens voor veel gebruikers niet direct zichtbaar zal zijn, is de introductie van systemd in de Ubuntu-wereld. Systemd is een belangrijke component, die direct na het starten van de Linux-kernel actief wordt en allerhande services en daemons start. De opensourcesoftware bestaat uit diverse utility's om het startproces te optimaliseren en dient als opvolger voor het aloude init-mechanisme, al had Ubuntu zijn eigen upstart-alternatief ontwikkeld en sinds Ubuntu 6.10 geïmplementeerd.
Ubuntu is zeker niet de eerste die kiest voor systemd. Zo koos Debian er al in 2014 voor om de init-daemons te verruilen voor systemd en Linux-distributies als Fedora, Mageia, Frugalware en openSuse gebruiken inmiddels ook deze software. Voorstanders prijzen het simultaan starten van services en daemons , waardoor het bootproces vooral op desktop-pc's kan worden verkort. Init start vanwege zijn statische ontwerp immers pas de volgende taak op als de vorige al loopt.
/i/2000601102.png?f=imagenormal)
Er zijn ook de nodige tegenstanders van systemd. Zo stellen sommige developers dat deze init-daemons te veel 'macht' naar zich toetrekt en met zijn monolithische ontwerp ingaat tegen de Linux/Unix-filosofie die de voorkeur geeft aan modulaire ontwerpen. Verder zou de kans bestaan dat systemd zo vervlochten raakt met de overige Linux-code dat het steeds lastiger wordt om alternatieve init-daemons te gebruiken.
In aanloop naar de brede implementatie van systemd liepen de gemoederen in de Linux-gemeenschap hoog op. Deze periode lijkt echter beëindigd nu ook 'het grote Ubuntu' heeft besloten om zijn eigen upstart te verruilen voor systemd en Ubuntu-voorman Mark Shuttleworth in februari toegaf dat upstart de strijd definitief heeft verloren.
Uiteraard is de Linux-kernel eveneens geüpgraded voor Ubuntu 15.04. Canonical heeft gekozen voor versie 3.19.3. Het zal nog even duren voordat Ubuntu de 4.0-kernel bevat. Canonicals Mark Shuttleworth heeft aangegeven dat hij verwacht dat deze in oktober verschijnt, bij de release van Ubuntu 15.10.
Marginale wijzigingen in Unity 7.3
In de bekende Unity 7-interface zijn, net zoals we in Ubuntu 14.10 zagen gebeuren, slechts kleine veranderingen zichtbaar. Pas als Unity 8 beschikbaar komt, gaan we grote wijzigingen in Canonicals eigen desktopomgeving zien. Wel zijn er in Unity 7.3 enkele kleine tweaks doorgevoerd, zoals in de animaties bij het starten en afsluiten van het besturingssysteem. Deze aanpassingen zouden de zaak enigszins versnellen.
Daarnaast zijn de locally integrated menus voortaan de standaardkeuze binnen Unity, waardoor de menu's bovenaan in het actieve venster zichtbaar zijn in plaats van de 'OS X-stijl', waarbij het menu altijd in de grote balk bovenin is geplaatst. Veel gebruikers voerden deze instelling al handmatig door, waarmee de keuze om haar tot default te maken voor de hand lag. Deze wijziging in de Unity-instellingen wordt naar verwachting ook met terugwerkende kracht in Ubuntu 14.04 LTS doorgevoerd.
Firefox en LibreOffice zijn eveneens geüpgraded, net als diverse andere applicaties. Mozilla's browser draagt versienummer 37 en het kantoorpakket is geüpgraded naar versie 4.4. Er zijn verder geen nieuwe applicaties aan de standaardinstallatie van Ubuntu toegevoegd.
Geheel volgens de traditie hebben gebruikers nieuwe wallpapers ingestuurd voor de kersverse Ubuntu-release. Daaruit is de onderstaande selectie voortgekomen. Overigens is de standaardwallpaper voor het eerst niet voorzien van de kenmerkende oranje accenten.
Xubuntu: zichtbare verbeteringen op de desktop
Xubuntu 15.04, een van de Ubuntu-releases in de 'lichtgewichtklasse', is gebaseerd op Xfce 4.12. Deze desktopomgeving heeft in februari een nieuwe release gehad, ruim drie jaar na de release van 4.10, waarin een aantal interessante vernieuwingen te vinden zijn. Zo is de alt-tab-combinatie, waarmee tussen geopende vensters geschakeld kan worden, verbeterd, kunnen er previews van vensters getoond worden, is de switcher themeable en is er een lijstmodus waarin de venstertitel te zien is. Er is een thema bijgekomen dat geschikt is gemaakt voor hidpi-schermen en biedt het panel een 'intelligente verbergmodus'. Ook kunnen vensters als tegels getoond worden door ze naar een hoek te verslepen.

Zeer welkom zijn de verbeterde mogelijkheden met multimonitor-configuraties. Zo kan het displaydialoogvenster vers aangesloten schermen herkennen en kunnen enkele veelgebruikte lay-outs snel uit een lijstje worden gekozen. Verder is er de mogelijkheid om op elke monitor een aparte wallpaper te plaatsen. Het dialoogscherm voor het energiebeheer is in Xfce 4.12 aanmerkelijk verbeterd. Zo toont het statusvenster informatie over eventueel aangesloten, draadloze toetsenborden en muizen, en bij de instellingen zijn de energiebesparende functies overzichtelijker gegroepeerd.
/i/2000602616.png?f=imagenormal)
Bestandsmanager Thunar biedt ondersteuning voor Gtk+ 3-bookmarks en er kunnen tabs worden aangemaakt, een functie die we al aantroffen in filemanagers op andere desktopomgevingen. In het properties-scherm wordt de vrije schijfruimte meer inzichtelijk gemaakt door middel van een visuele weergave. Verder is het nog mogelijk om de eigenschappen van verschillende bestanden tegelijk op te vragen.
Aardig is de komst van het zogeheten Whisker-menu. Dit toont veelgebruikte applicaties in een apart kader en daarnaast kan het 'startmenu' doorzocht worden op trefwoorden. Ten slotte is de grafische weergave van de taskmanager onder handen genomen en geheel in Gtk+ 3 herschreven. Dit is ook gebeurd met de Parole-mediaspeler, die daarnaast een fraaiere weergave van de afspeelknoppen heeft door middel van een overlay-effect.
/i/2000602618.png?f=imagenormal)
Op de valreep heeft het Xubuntu-ontwikkelteam nog een opvallende keuze gemaakt; Xubuntu 15.04 zal niet langer de packages bevatten voor tekstverwerker AbiWord en spreadsheetapplicatie Gnumeric, terwijl ook afbeeldingsbewerker GIMP komt te vervallen. AbiWord en Gnumeric zouden te buggy zijn en moeilijk te themen, en GIMP vergt in de ogen van de developers te veel ruimte in de installatie-image. Daarnaast zouden slechts weinig gebruikers de geavanceerde functies van GIMP nodig hebben. LibreOffice dient als vervanger voor Gnumeric en AbiWord.
Lubuntu, Ubuntu MATE en Ubuntu Gnome in het kort
Over Lubuntu, op basis van de Lxde-desktopomgeving, kunnen we kort zijn; de 15.04-release bevat slechts bugfixes en bijgewerkte software. Bovendien mist Lubuntu 15.04 nog de overstap naar systemd, terwijl er voor de 32bit-versie geen grafisch georiënteerde installer aanwezig is. De ontwikkelaars zeggen nog druk bezig te zijn om code om te zetten naar LXqt, dat op de Qt-toolkit is gebaseerd. Ook andere inconsistenties moeten nog verholpen worden. We zullen dus pas over minimaal een halfjaar kunnen zien hoe ver de developers gevorderd zijn met deze klus.
Ubuntu MATE
Ubuntu MATE 15.04 heeft evenmin opzienbarende wijzigingen, maar bevat wel Tilda, een interessante terminalapplicatie. Tilda gebruikt een 'dropdown'-benadering, waarbij de console door middel van een sneltoets direct is op te roepen. Dit heeft als voordeel dat er geen los terminalvenster geopend hoeft te worden. Ubuntu MATE biedt standaard de F12-toets aan als sneltoets.
Bezitters van een Raspberry Pi 2 kunnen voortaan ook gebruikmaken van Ubuntu MATE, dankzij een ARM-port van een hobbyist. Omdat MATE minder zwaar is dan bijvoorbeeld Gnome en Unity, kan deze prima draaien op de beperkte rekenkracht van de Pi en het beschikbare werkgeheugen van 1GB. Voor de installatie is een micro-sd-kaartje van minimaal 4GB nodig. De release ondersteunt overigens geen oudere Raspberry Pi's met 256MB of 512MB werkgeheugen.
Ubuntu Gnome
In Ubuntu Gnome 15.04 wordt Gnome Shell 3.14.3 gebruikt. Dit is helaas een wat oudere versie van Gnome, want de release van Gnome 3.16 eind maart kwam te laat om deze nog mee te nemen. En juist in versie 3.16 is er veel polijstwerk gedaan aan de Gnome-desktopomgeving, zoals de weergave van notificaties en verbeterde privacyinstellingen. We zullen tot de release van Ubuntu Gnome 15.10 moeten wachten voordat we Gnome 3.16 kunnen gebruiken, tenzij een gebruiker handmatig de desktopomgeving installeert.
Kubuntu, Desktop Next en Snappy Core in het kort
De KDE Community heeft laten weten dat in KDE Applications-release 15.04.0 in totaal 72 applicaties naar Qt5 zijn gemigreerd, waaronder apps als Kompare, enkele KDE Games en KDE Telepathy. Daarnaast zeggen de makers trots te zijn op de port van de vrij geavanceerde video-editor Kdenlive. Dit 'voorwerk' komt de ontwikkelaars van Kubuntu goed van pas; de Plasma 5-desktopomgeving werd in de laatste Utopic Unicorn-release nog als een previewrelease uitgebracht, terwijl de reguliere release nog gebaseerd was op KDE 4.x. Inmiddels is de op Qt5 gestoelde interface volgens de ontwikkelaars dermate gerijpt dat de Plasma 5-omgeving de standaardomgeving is geworden in de Vivid Vervet-releasecycle. Kortom, Kubuntu is overgestapt naar Plasma 5.
Kubuntu met Plasma 5.2 werkt in de praktijk lekker soepel, ook in een virtuele machine. Dit komt doordat de desktopomgeving volop gebruikmaakt van OpenGL en daarmee de gpu aan het werk kan zetten voor het renderen van de interface. De cpu wordt zo ontlast. Samen met de talloze grafische verbeteringen in Plasma 5 en de van huis uit vergaande tweakbaarheid van de KDE-omgeving maakt dit Kubuntu ons inziens tot de meest vooruitstrevende Ubuntu-desktopomgeving van dit moment.
Geheel stabiel was Kubuntu 15.04 tijdens onze testperiode niet; Plasma crashte enkele keren onverwacht. De reden is niet geheel duidelijk - misschien gaat het nog om wat problemen met de grafische drivers - en we voerden nog tests uit met bètaversies in aanloop naar de final release. Vermoedelijk zullen de meeste schoonheidsfoutjes in de final release zijn verholpen.
Iets om naar uit te kijken is Plasma 5.3. De KDE Community heeft inmiddels een bèta uitgebracht waarin onder andere het energiebeheer is verbeterd, evenals de bluetooth-implementatie van Bluedevil. Interessant is verder het Plasma Media Center, schermvullende mediaspelersoftware die in het bijzonder voor televisieschermen geoptimaliseerd is. Deze is als een tech preview beschikbaar. Ook worden in Plasma 5.3 de eerste stappen gezet richting Wayland, de displayserver die X.org Server moet gaan aflossen.
Desktop Next
In de Desktop Next-release experimenteert Canonical met zijn nog steeds in aanbouw zijnde Mir-displayserver en de Unity 8-omgeving. Na de installatie - de live-modus werkt nog niet goed - worden we verwelkomd met: 'Welcome to your Ubuntu Phone'. Uiteraard een wat vreemde opmerking, maar Unity 8 is nog primair gericht op smartphones.
Werkbaar is de interface voor een desktopomgeving nog allerminst. De interface is gericht op touchbediening en veel applicaties zijn nog niet opgenomen in de testversie van Ubuntu Desktop Next. Aan Canonicals Mir-displayserver, die momenteel versienummer 0.13 draagt, moet eveneens nog veel werk worden verricht voordat hij geschikt is om X.org Server te vervangen.
Ubuntu Snappy Core
Canonical kondigde in januari de komst van 'snappy core' aan, een minimalistische Linux-release die vooral bedoeld is voor internet-of-things-toepassingen, bijvoorbeeld op embedded systemen. Ubuntu Core vereist een cpu met een kloksnelheid van minimaal 800MHz en 128MB werkgeheugen, en is volgens Canonical geschikt om op cloudplatforms te worden geplaatst.
Inmiddels is voor de Raspberry Pi 2 een release van Ubuntu Core beschikbaar gekomen. Deze is compatibel met de ARMv7-soc die op het populaire ontwikkelbordje is te vinden. Een eenvoudige installatieprocedure kun je bij Xmodulo vinden. Developers kunnen zo direct aan de slag met de ranke en afgeschermde Linux-kernel, die overigens ook beschikbaar is voor x86-systemen.
Conclusie
De officiële release van Ubuntu 15.04 maakt op ons weinig indruk. De Unity-interface is op slechts kleine punten aangepast, terwijl we toch het gevoel krijgen dat er een flinke sprong gemaakt moet worden met deze desktopomgeving, vooral om trouwe Ubuntu-gebruikers niet te verliezen aan andere desktopomgevingen of andere distributies.
Dit gevoel wordt nog versterkt door de innovaties bij een aantal Ubuntu-smaken. Met name Kubuntu 15.04 maakt met zijn verbeterde Plasma-interface een goede indruk. De desktopomgeving oogt modern, is snel en door een tweaker tot in het kleinste detail aan te passen. De overzichtelijkheid is verbeterd. Wie minder moderne hardware draait, ziet in Xubuntu ook diverse verbeteringen die vooral de gebruiksvriendelijkheid en het gebruikerscomfort verhogen, al kunnen we deze niet spectaculair noemen.
We weten dat Canonical nog steeds veel ontwikkeltijd steekt in zijn mobiele initiatieven, maar inmiddels zijn de eerste Ubuntu-mobieltjes eindelijk beschikbaar. Wellicht geeft dit Canonical meer speelruimte om zich weer voor een deel op de desktop te focussen. Dat is ons inziens hard nodig, omdat het nog een uitdaging zal worden om de voorgestelde 'fundamentele' wijzigingen, zoals Mir en Unity 8, op te nemen in de eerstvolgende LTS-release van Ubuntu, die is gepland voor over exact een jaar. In oktober kunnen we in ieder geval de tussenstand opmaken.