Inleiding
Met de introductie van ATi's RV670 breekt een interessante periode in videokaartenland aan. De chip moet het opnemen tegen de G92 van nVidia, die amper twee weken geleden in de vorm van de 8800GT is verschenen. Beide fabrikanten willen het 200 euro-segment veroveren met opzienbarende graphics voor een aanvaardbare prijs, en Tweakers.net keek of de kaarten de moeite waard zijn.
Zowel ATi als nVidia hebben fors ingezet op hun nieuwe chips. De G92 en de RV670 bieden prestaties die kunnen wedijveren met de vorige generatie topmodellen, terwijl de prijzen aanzienlijk lager liggen. Met de RV670 - de 'V' staat voor 'value' - wil AMD zijn prijsvechtersstrategie uitbouwen, maar ook de G92 zou prestaties leveren waarvan de meeste G80's van kleur verschieten. Waar de 8800 Ultra ten tijde van schrijven niet voor minder dan 545 euro te krijgen is, zouden de 8800GT's net iets meer, en de HD38x0-kaarten net iets minder dan 200 euro moeten kosten.
Op papier bestaat er weinig twijfel over de beide gpu's. Met 734 miljoen transistors op 315 vierkante millimeter is de G92 de grootste chip die nVidia ooit produceerde, terwijl de RV670 met zijn 666 miljoen transistors op 192mm² daar nauwelijks bij achterblijft. De introductie van beide chips markeert bovendien het afscheid van 80- en 90nm-technologie. Dankzij het 55nm-ontwerp van de RV670 en de 60nm-technologie in de G92 zijn beide kaarten koeler dan G80- en R600-kaarten, en ook het energieverbruik zou een stuk lager uitpakken dan dat van de oudere chips.

De overeenkomsten zijn talrijk. Beide chips kunnen met gddr3 en gddr4 overweg, beide hebben een 256bits-geheugeninterface, ATi's UVD en nVidia's PureVideo 2 zorgen voor een gelijkspelletje bij het decoderen van H.264- en VC1-video, en beide chips ondersteunen de pci-express 2.0-standaard.
Er zijn ook verschillen. De G92 van nVidia is weliswaar volledig DirectX 10-compatibel, maar AMD zet daar met de RV670 DirectX 10.1-compatibiliteit tegenover. AMD heeft bovendien 320 stream processors ingebouwd, waar nVidia het na 112 stuks voor gezien hield. Uiteraard zijn deze shaders niet een-op-een vergelijkbaar, zodat deze statistiek weinig over de prestaties zegt.
In de kaart gekeken
Drie dagen geleden plofte er een pakketje uit het Taiwanese Taipei op de Tweakers.net-deurmat: PowerColor bleek zo vriendelijk te zijn geweest om ons hun nieuwe HD3850 op te sturen. Omdat we van Asus en Sparkle twee 8800GT's mochten ontvangen, konden we een klein vergelijkend warenonderzoek uitvoeren. Daarbij maakten we gebruik van Asus' nieuwste high-end 'Republic of Gamers'-moederbord, de Formula Maximus Special Edition. Dit bord beschikt over een X38-chipset met een ICH9R-southbridge, en daar stopten we een Intel Core 2 Extreme Q6850-quadcore met een kloksnelheid van 3GHz, en 2GB conservatief (5-5-5-18) geklokt Nanya-geheugen bij. Het geheel werd gevoed door een noname 500W-voeding, onder het motto 'dan merken we het tenminste als het onvoldoende is'.
Specificaties volgens GPU-Z |
---|
kaart | Powercolor HD3850 | Asus 8800GT |
---|
chip | RV670Pro | G92 GT |
driver | 6.14.10.6734 | Forceware 167.26 |
shaders | 320 | 112 |
geheugen (MB) | 512MB GDDR3 | 512MB GDDR3 |
core clock (MHz) | 715 | 600 |
shader clock (MHz) | 715 | 1500 |
memory clock (MHz) | 900 | 900 |
geheugenbandbreedte (GB per seconde) | 57,6 | 57,6 |
fillrate (gigatexel per seconde) | 11,4 | 9,6 |
fillrate (gigapixel per seconde) | 11,4 | 9,6 |
De 8800GT heeft aan een enkel inbouwslot genoeg. Wel lijkt het ons bijzonder onverstandig om er aan de kant van de ventilator een andere kaart direct naast te monteren: het energieverbruik is pittig en die warmte moet ergens heen.De bouwkwaliteit van beide 8800GT's is dik in orde. Deze kaarten, die net geen 23 centimeter lang zijn, beschikken over een stevige metalen kast, die met een twaalftal schroeven op het pcb is gemonteerd en waar bijzonder weinig aan kapot kan. Het relatief kleine fannetje is tamelijk stil, maar het gezoem is wel duidelijk hoorbaar. De Sparkle en de Asus lijken overigens vrijwel volledig identiek, de drie verschillen zijn de kleur van het pcb, het laatste cijfer op het stickertje met de bios-revisie en de plakker met het artwork. Bij Sparkle is dat een tribal-achtige 'S', bij Asus staan er een paar hoofdrolspelers uit het meegeleverde strategiespel Company of Heroes: Opposing Fronts op de bekisting. Sparkle levert de shooter Stalker: Shadow of Chernobyl mee.

De HD3850 beschikt over een fors grotere, maar ook duidelijk stillere heatpipekoeler. Volgens de doos is de firma Zerotherm verantwoordelijk voor dit 'professionele' systeem, dat er wel voor zorgt dat de kaart minstens twee slots nodig heeft - en op het oog liever nog drie. Naast de heatsink en de fan zit er alleen elektronica op het pcb, waardoor de kaart een wat iele en kwetsbare indruk maakt. PowerColor vond het dan ook nodig om de heatsink tijdens het transport met foamkussentjes tegen schokken te beschermen. Toch heeft de kaart ergens tussen Taipei en Amersfoort een paar flinke klappen gehad: het bordje is een tikje kromgetrokken, maar gelukkig past hij nog wel in ons testsysteem en problemen met de functionaliteit hebben we er niet aan overgehouden.
De door ons ontvangen HD3850 blijkt geen marktklaar exemplaar te zijn: de drivers zijn op een versgefikt dvd'tje meegeleverd, en installatie onder Windows XP lukt alleen door zelf de juiste .inf-bestandjes uit de directoryboom op te diepen. De installatie onder Vista gaat gelukkig een stuk beter, maar de DirectX 10.1-ondersteuning van de HD3850 mag natuurlijk geen reden zijn om een DX9-OS dan maar te verwaarlozen. PowerColor heeft duidelijk nog wat puntjes op de i te plaatsen, hoewel de kaart amper een week voor de formele introductie is verstuurd. We geloven niet dat deze fabrikant de enige is die nog wat werk te doen heeft, zodat we waarschijnlijk moeten aannemen dat ATi weer eens een papieren introductie gaat beleven.
Bij alle kaarten zit een installatiegidsje, een dvi-naar-vga-plugje en wat s-video-verloopjes en -verlengkabeltjes. Handig is dat PowerColor ook een CrossFire X-connector heeft bijgesloten. De nieuwe multikaarttechnologie van ATi maakt het mogelijk om twee willekeurige kaarten te laten samenwerken, zolang ze allebei deze standaard ondersteunen. De 8800GT's, hoewel identiek, worden allebei zonder sli-koppelstukje geleverd, maar voor het overige zijn deze kaarten duidelijk wél af. Naast nette cd'tjes met drivers, s-video-kabeltjes en -verloopjes en de bovenvermelde games, stopte Asus zelfs een kunstlederen opbergmapje voor de cd's in de verpakking. Overigens zijn de meeste meegeleverde drivers niet WHQL-gecertificeerd, maar daarvoor is uiteraard de Meuktracker uitgevonden.
Een vermogend stelletje
Bij het monteren van de eerste 8800GT was het al vrij snel duidelijk dat alleen de voedingsfan onvoldoende is om de 8800GT te koelen: het eerste het beste spelletje veroorzaakte reboots, terwijl het opgenomen vermogen amper boven de 220W uitkwam. Een goede airflow is bij dergelijke kaarten, met een bedrijfstemperatuur die zelden onder de 50 graden zal komen, blijkbaar een eerste vereiste. Voor een driedaagse test vonden we het uiteindelijk voldoende om de cv uit te draaien, de behuizing open te maken en een 20cm grote fan naast de kast te plaatsen. Dat bleek voldoende om de tests verder probleemloos af te werken, maar het mag duidelijk zijn dat er na aanschaf nog even goed naar de constructie van de pc gekeken moet worden.
Het verbruik van het systeem houden we in de gaten met een vermogensmetertje, modelletje uitverkoop-bij-de-bouwmarkt. Het uitgespaarde geld zal nodig zijn om de elektriciteitsrekening te voldoen, want er zitten geen zuinige componenten in onze testopstelling. Het Asus-mobo wil in uitgeschakelde toestand al 16W hebben, en wanneer de pc eenmaal is geboot blijkt hij zonder enige belasting al 133W te gebruiken. Wanneer de games worden ingezet, schiet het verbruik omhoog: bij de HD3850-setup hebben we tijdens een potje Crysis 252W gemeten, terwijl het maximum bij de 8800GT zelfs 277W bedraagt. Het verbruik van de ATi is daarmee slechts een klein beetje lager dan dat van de nVidia, en net als de 8800GT zal ook de HD3850 niet straffeloos in een slecht geventileerde kast kunnen worden ingepast.
Er moet natuurlijk wel opgemerkt worden dat dit het totaal opgenomen vermogen is, waarvan de grafische kaarten maar een deel voor hun rekening nemen. Ook is onze voeding, al deed hij braaf zijn werk, geen wonder van efficiëntie. Een goede psu kan het verbruik nog wel met een aantal procenten verlagen. Verder moeten deze cijfers met een korreltje zout genomen worden omdat de vermogensmeter geen wetenschappelijk verantwoord technisch hoogstandje is. Daar staat tegenover dat deze metingen er geen tientallen watts naast zullen zitten. Het is misschien aardig om even terug te denken aan de eerste geruchten over een vergelijkbaar verbruik van de PlayStation 3: toen die in de pers opdoken, werden heel wat gamers heen en weer geslingerd tussen schrik en ongeloof. Zuinig is beslist anders.
Op de pijnbank
De brute quadcore van Intel ten spijt, laat 3dMark06 toch een paar keer 'fps:1' in de cpu-tests zien. De langzaamste eindscore die we meten - onder Vista met de HD3850 - is echter nog altijd 11.062 punten, waarmee ruim 92 procent van alle geteste systemen wordt ingehaald. De combinatie van de 8800GT en onze viertakt passeert met 13.007 3dmarks zelfs 97,4 procent van alle machines. Voor een systeem waar niets aan is geoptimaliseerd of overgeklokt is, lijkt dat een meer dan uitstekende score, waar vermoedelijk nog heel wat rek in zit.
Omdat nostalgie ons niet vreemd is, hebben we ook 3dMark03 even op de 8800GT losgelaten. De score was helaas onleesbaar omdat het programma niet genoeg ruimte voor zoveel cijfertjes had gereserveerd, maar het valt toch op hoe groot het verschil in realisme tussen deze bench en, zeg, Crysis is. In 2003 was de wereld een stuk blokkeriger, en voor iedereen die ouders of significant other moet overhalen om een nieuwe grafische kaart onder de kerstboom te leggen: het verschil is écht het bekijken waard. Daar moet wel een kanttekening bij worden gemaakt: de kaarten maken spellen niet mooier dan ze zijn. De afzonderlijke lijntjes worden met 'tigvoudige antialiasing natuurlijk wel perfect gladgestreken, maar de nog altijd hoekige wiremodels van de in-game objecten, zoals mensen of auto's, vallen daardoor des te meer op. Anders gezegd: met de prestaties van de hier geteste kaarten is een game al snel de zwakste schakel.
In de beperkte tijd die voor deze review beschikbaar was, hebben we hard gezocht naar spellen die het beide kaarten lastig kunnen maken. We hebben ons uiteindelijk moeten beperken tot twee games: Stalker: Shadow of Chernobyl en - uiteraard - Crysis. Alle benches zijn zowel onder Windows XP Professional met DirectX 9 als onder Windows Vista Ultimate met DirectX 10 uitgevoerd. Vista was overigens erg blij met de kaarten: beide modellen kregen een bijna perfecte 5,9 in de prestatie-index. Wij waren weer wat minder blij met de Nederlandse versie van de drivers. Bij deze een vriendelijk verzoek aan de heren en dames ontwikkelaars: als jullie de term 'conformerende patroonklem' bedenken, hou die dan voor jezelf en geef ons gewoon de Engelse term.
Game on!
Stalker
De shooter Stalker: Shadow of Chernobyl is een DirectX 10-game, die alles uit de grafische kast zou moeten kunnen halen. Toch is het met de HD3850 onder XP niet te doen om de gemiddelde framerate onder de 39fps te krijgen. En let wel: dan hebben we het over een resolutie van 1600 bij 1200 beeldpunten in combinatie met achtvoudige antialiasing en alle beschikbare opties op maximaal. Lagere resoluties hebben we niet getest: een vluchtige blik leerde ons dat op bijvoorbeeld 1280 bij 1024 beeldpunten al honderden frames per seconde kunnen worden geproduceerd. Bij beide kaarten valt daar geen kritische noot over te kraken.
De 39fps op 1600x1200 leverden weliswaar een prachtige film op, maar we moesten toch vaststellen dat onze Stalker steevast voor het einde van het eerste level in zijn eigen bloed had kunnen zwemmen - ware het niet dat dooie Stalkers niet meer kunnen zwemmen. Het spel, dat bij de Sparkle 8800GT wordt meegeleverd, presteert met de nVidia-kaarten flink beter: we noteren met dezelfde zware settings een uitstekend gemiddelde van 58fps. En zowaar: met deze framerate slagen we erin om ons de radioactieve honden en de vuurgevaarlijke zwervers van het lijf te houden. Het zal per gamer verschillen, maar deze ronde is wat ons betreft duidelijk voor nVidia: wie in het postnucleaire tijdperk wil overleven, heeft een flink hoger gemiddelde dan 30fps nodig, en de 8800GT levert dat onder alle omstandigheden.
Crysis
Crysis is al voor zijn verschijnen beroemd en berucht als het spel dat elke computer op de knieën krijgt. Ook onze toch niet geringe test-pc mocht proberen om op 1600x1200 bij achtvoudige AA de ingebouwde benchmark te voltooien, maar meer dan 'doe het zelf maar als je dat zo leuk vindt' kregen we er niet uit. Zelfs zonder AA produceert de snelste 8800GT op deze resolutie maar een paar frames per seconde, en dan nog: 'zonder AA' is niet echt een optie. Het alom aanwezige gebladerte ziet er in deze game namelijk simpelweg lelijk uit als het beeld niet minstens tweemaal gladgestreken wordt. Masten, steigers en andere draderige objecten zijn van een afstandje zelfs slecht te herkennen. We zoeken dus naar een AA-instelling die flink meer dan 30fps oplevert.
Crysis: frames per seconde |
---|
resolutie | kwaliteit | AA | RV670/XP | RV670/Vista | G92/XP | G92/Vista |
---|
800x600 | low | 0x | 96,2 | 60,7 | 95,2 | 67,8 |
800x600 | low | 2x | 67,7 | 50,4 | 89,9 | 60,1 |
1024x768 | medium | 2x | 41,7 | 34,2 | 62,5 | 47,7 |
1280x720 | high/very high¹ | 4x | 25,2 | 13,9 | 35,4 | 4,4 |
¹) onder XP 'high', onder Vista 'very high'
Het eerste wat opvalt is dat de 8800GT sneller is dan de HD3850, zodra AA wordt ingeschakeld. Zonder antialiasing en met de laagst mogelijke kwaliteitsinstellingen is de HD3850 marginaal sneller, maar, zoals gezegd, Crysis is niet bij deze instellingen gebaat. Het lijkt er echter op dat nVidia meer werk van het digitale strijkijzer heeft gemaakt: zodra dat wordt ingeschakeld presteert de G92 grofweg een kwart tot een derde beter onder XP. In Vista zijn de verschillen kleiner, maar ook daar heeft een nVidia-kaart een voorsprong van minimaal tien procent.
De uitzondering die de regel bevestigt is de test van de 1280x720-resolutie in combinatie met Vista, waarin de 8800GT ineens niet meer vooruit te branden is. Wel hebben we in Vista bij deze resolutie voor 'very high'- in plaats van de onder XP niet beschikbare 'high'-instellingen gekozen. Dat levert ATi een prestatievermindering van 45% op, terwijl nVidia hier bijna 88% inlevert - het lijkt aannemelijk dat hier meer aan de hand is.
Opmerkelijk is ook dat Crysis onder XP veel beter presteert dan onder Vista. Dat kan diverse oorzaken hebben: de 64bits Vista-drivers zijn nog niet uitontwikkeld terwijl de 32bits XP-drivers ondertussen volwassen zijn, de reviewer van dienst is handiger met XP, DirectX 10 is langzamer dan DirectX 9, en het is natuurlijk ook mogelijk dat Vista zelf veel te enthousiast allerlei achtergrondtaken aan het uitvoeren is. Het mag bekend heten dat het Aero-interface geen lichtgewicht is, en als Vista onder de motorkap nog een beroep op de grafische hardware doet, kan dat natuurlijk vertraging veroorzaken. De tijd zal het leren.
Overigens vertonen de ATi-drivers ook zichtbare kuren. Af en toe verdwijnen er hele stukken uit passerende bergen; het valt te hopen dat de fabrikant snel werk van betere drivers maakt. ATi heeft zich in het verleden vaker impopulair gemaakt met de lange tijd die na de release van een kaart nog wordt genomen om een fatsoenlijke driver te produceren, en het is jammer dat er uit die ervaringen geen lering is getrokken.

In XP verliest de HD3850 geregeld het verschil tussen zand en water uit het oog
Als we de lat op 30fps leggen, heeft ATi een chip die op 1024x768 nog mooie beelden kan produceren, terwijl nVidia op de 720p-resolutie nog bruikbare beelden produceert. Voor de vorm hebben we ook nog even naar 1280x1024 met tweevoudige AA gekeken, en dan nog levert de combinatie 8800GT/Windows XP nog altijd iets meer dan 33fps op. De veeleisende gamer zal niet met minder dan 60fps tevreden zijn, en dan is de 8800GT eigenlijk de enige serieuze keus: 800x600 biedt toch te weinig detail voor een pracht-en-praalprogramma als Crysis.
Conclusie
De nVidia 8800GT en de ATi HD3850 zijn, op de keper beschouwd, compromismodellen. De consument hoeft voor beide geen hypotheek af te sluiten, en hij krijgt daar dan ook wat minder dan de allerbeste prestaties voor terug. Voor games als Crysis moet eigenlijk toch nog even op betere hardware gewacht worden, maar wie geen absolute top en geen low-end budgetmodelletje zoekt, zijn er weinig alternatieven die zo goed presteren als deze twee. De kaarten zijn bovendien geheel en al toegesneden op de flatpanelmarkt: lcd-bezitters, die meestal aan native resoluties als 1024x768 of 1280x1024 vastzitten, zullen met de besproken kaarten in hun systeem met de meeste spellen geen problemen meer hebben.
De onderlinge strijd zal van drie factoren afhankelijk zijn. Ten eerste is het maar de vraag of de partners van ATi op tijd met hun spullen in de winkel staan, maar ook over de leverbaarheid van de 8800GT wordt inmiddels flink geklaagd. Ten tweede is nog altijd niet bekend hoe de beide kemphanen zich in prijs zullen verhouden, maar ATi lijkt daar in het voordeel te zijn. In termen van afwerking, ten slotte, is nVidia de bovenliggende partij. De 8800GT is, vooral met dank aan de matige ATi-drivers, momenteel simpelweg het best functionerende product en ATi moet dat maar zien te veranderen.
De verschillen tussen de twee 8800GT's zijn, zoals verwacht, gering. De meeste mensen kunnen simpelweg de kaart kopen waar de meest aansprekende softwaretitels bij zitten. Fabrikanten die flink opgevoerde modellen presenteren zullen te zijner tijd wel opduiken, maar op dit moment kan er vermoedelijk beter even op meer benchmarks gewacht worden: welke van beide kaarten de meeste overklokruimte biedt, zal in de loop van de komende maanden duidelijk moeten worden.
De 8800 Ultra en de HD2900 gaan het zwaar krijgen. De HD2900 zal vermoedelijk uit de markt worden gedrukt door de 8800GT, en de Ultra zal weliswaar de beste blijven, maar de vraag is natuurlijk hoe een tweetal 8800GT's in sli zich verhouden tot een 8800 Ultra, en wat een HD2950XT tegen twee in CrossFireX geschakelde HD3850's kan inbrengen. Daar komen we dan ook zo snel mogelijk op terug, maar eerst gaan de reviewers van dienst nog even van een rondje Chernobyl genieten, voordat de spullen worden teruggestuurd. De hartelijke dank van Tweakers.net - maar ook en vooral die van die reviewers - gaat uit naar Intel, Asus, PowerColor en Sparkle, voor het ter beschikking stellen van de hardware voor deze test 