Inleiding
'U wilt een gratis toestel bij uw abonnement? Hoeveel verdient u, hoeveel schulden heeft u, hoe hoog is uw hypotheek en wat is uw gezinssituatie? Oef, dat ziet er niet best uit; u komt niet in aanmerking voor een iPhone 6s bij uw abonnement. Heeft u misschien interesse in deze Moto G?'
Voor sommigen klinkt dit misschien als terecht, maar velen zullen het eerder eng of ronduit onwenselijk vinden. Toch kan het realiteit worden. Minister Jeroen Dijsselbloem van Financiën heeft in een brief aan de Tweede Kamer duidelijk gemaakt dat telecomproviders voortaan onder de Wet financieel toezicht vallen; toestelkorting in combinatie met een abonnement is voortaan een lening. Dat betekent dat providers die een korting geven van meer dan 250 euro, door middel van een inkomenstoets moeten nagaan of de klant die schuld wel aankan. Daarbij moeten ze vragen naar zaken als huur of hypotheek en de gezinssamenstelling. Die dingen waren tot dusver allemaal niet nodig.

De kortingen op toestellen zorgden er in het verleden voor dat miljoenen Nederlanders zich een telefoon konden veroorloven waarvoor ze het geld niet op de plank hadden liggen. Dat heeft ertoe geleid dat high-end smartphones in Nederland populairder zijn dan elders, maar het leidde ook tot problemen. Mensen wilden per se een bepaalde dure telefoon hebben en sloten daarom abonnementen af die ze niet konden betalen, met financiële problemen tot gevolg. Vooral jongeren bleken daar gevoelig voor. Volgens een incassobureau betrof in 2013 zestig procent van de schulden van jongeren schuld aan telecomproviders.
De grote providers wilden desgevraagd niet antwoorden op de vraag of ze doorgaan met het aanbieden van toestelkortingen in combinatie met abonnementen. Ze zijn vermoedelijk bang dat de ACM hen beschuldigt van het voortijdig laten uitlekken van informatie waarop concurrenten hun gedrag kunnen aanpassen. De bewoordingen van alle providers komen desondanks overeen en wie alles op een rijtje zet, kan maar tot één conclusie komen: de kans is groot dat er een einde komt aan de 'gratis' waardevolle telefoons bij abonnementen.
Hoe het zover kwam
Zou het raar zijn als je een high-end game-pc kon kopen en die kon betalen via je internetabonnement? Het is in elk geval niet gebruikelijk. In de mobiele wereld is de praktijk om hardware af te betalen via het abonnement echter heel normaal en dat heeft een goede reden. Waar mensen eerst pc's hadden en later internet kregen, was dat bij mobiele telefoons uiteraard niet zo. Zonder mobiel netwerk heb je niets aan een mobiele telefoon.
Dat was een probleem, want je moest om mobiel te kunnen bellen dus niet alleen een, in de jaren negentig nog heel prijzig, mobiel abonnement afsluiten, je moest er ook nog een vaak prijzige telefoon bij kopen. Dat was voor veel mensen een obstakel. Ter illustratie, een abonnement kostte in 1994 minimaal 77 gulden per maand en een minuut bellen kostte 90 cent. Voor wie is vergeten hoe om te rekenen: dat is ongeveer 35 euro per maand voor het abonnement en iets meer dan 40 cent per minuut voor het bellen, als je de inflatie niet meerekent. De oplossing was mensen tegelijk een abonnement en toestel laten aanschaffen; de telefoon bij het begin van het abonnement geven en de klant die in de looptijd van het abonnement laten afbetalen.

De strategie werkte; veel mensen dachten, en denken misschien nog wel, dat de telefoons echt niets of weinig kosten en sloten abonnementen af. Het aantal mensen met een mobiel abonnement in Nederland steeg snel. Deze praktijk bleek jarenlang goed te gaan. Toen smartphones met 3g in opkomst kwamen, ongeveer vanaf 2008, bleek dit een prima manier om mensen ertoe te verleiden om die te kopen. Zo bood T-Mobile de iPhone gratis aan in combinatie met een abonnement van ongeveer 30 euro per maand. Op die manier werd een heel dure telefoon voor veel mensen bereikbaar.
Er is een groot verschil met België, waar providers deze toestelkortingen tot enkele jaren geleden niet mochten geven, omdat de Belgische wet het zag als ongeoorloofde koppelverkoop. Dat leidde ertoe dat veel minder Belgen een smartphone kochten en als ze toestellen kochten, waren dat vaker goedkopere modellen.
Providers blij, toestelfabrikanten blij en mensen blij: een win-win-winsituatie, zou je denken
In Nederland waren echter de providers blij, de toestelfabrikanten blij en de mensen blij: een win-win-winsituatie, zou je denken. Zo makkelijk ligt het echter niet. De verborgen uitgaven aan de dure telefoons bleken de nodige mensen in financiële problemen te brengen. Bovendien was het onmogelijk om mobiele abonnementen onderling te vergelijken, want hoeveel betaalde je nu eigenlijk voor die telefoon? Tot enkele jaren geleden was daar geen enkel inzicht in. Er waren wel sim-only-opties, maar veelal waren de internetsnelheden lager, internetbundels beperkter en prijzen relatief hoger.
Een paar jaar geleden kwam daar al verandering in. Vrijwel alle providers hebben abonnementsvormen gehad die inzicht boden of bieden in hoe duur de telefoon is. KPN probeerde het met de spectaculair gefaalde toestellease en doet dat inmiddels via 'klassen' van smartphones met verschillende prijzen. Vodafone biedt met Red ook toestellen aan in 'klassen', met ieder een eigen bijbetaling, terwijl T-Mobile sinds een tijdje bij de abonnementen vertelt hoeveel je bijbetaalt voor een telefoon.
Toestelkorting als lening
Het begon allemaal met een BlackBerry Bold 9780 of eigenlijk met twee BlackBerry's. Een negentienjarig meisje uit Rotterdam, dat een ontwikkelingsachterstand heeft doordat ze lijdt aan het syndroom van Albright, sloot op 10 december 2010 in een belwinkel in haar woonplaats twee abonnementen af bij KPN in combinatie met een BlackBerry en daarnaast in andere belwinkels nog vier abonnementen.
Hoewel de processtukken het niet vermelden, lijkt het erop dat zij het slachtoffer is geworden van agressieve verkooptechnieken in telecomwinkels. Haar moeder deed de week erop bij de politie aangifte van chantage en afpersing met betrekking tot de afgesloten abonnementen. Hoewel het duidelijk lijkt dat iemand niet spontaan zes (!) abonnementen op een dag voor zichzelf afsluit, wilde KPN geld zien en stuurde het bedrijf er een deurwaarder op af.
De zaak kwam voor de kantonrechter in Den Haag. De advocaat van het meisje had een goed verweer bedacht; de verkopers hadden haar de abonnementen niet mogen verkopen, omdat abonnementen met een toestel vallen onder 'consumptief krediet'. De advocaat pleitte dus dat ze in feite een lening hadden verkocht, waarvoor strengere regels gelden dan voor het verkopen van telefoonabonnementen.
De kantonrechter kwam er niet uit en deed dus wat rechters dan soms doen. Hij legde de Hoge Raad, de hoogste rechtbank van Nederland, de principiële vraag voor: is een mobiel abonnement met toestel in feite een lening? De Hoge Raad gaf vorig jaar antwoord: ja, dat is een lening. In eerste instantie leek het effect van de uitspraak op de telecomproviders mee te vallen. Een provider moet de prijs van het toestel vermelden en mag de kosten niet verbergen, maar veel providers deden dat toen toch al niet meer.
Providers drongen er bij de minister op aan om voor hen
een uitzondering te maken
Mobiele providers zagen de bui al hangen en drongen er bij minister Jeroen Dijsselbloem van Financiën op aan om voor hen een uitzondering te maken in de Wet financieel toezicht, de wet die regels omvat voor het verstrekken van leningen. Providers wilden dat toestelkortingen niet zouden gelden als 'normale' leningen. Dijsselbloem wilde daar echter niets van weten en tot verrassing van de providers stuurde hij begin juli een brief naar de Tweede Kamer, waarin hij stelt dat hij niets aanpast aan de wet. In plaats daarvan moeten de providers zich er gewoon aan houden.
Wat gaan providers doen?
De minister heeft prima door welke gevolgen zijn beslissing heeft. "Marktpartijen zouden ervoor kunnen kiezen geen kredieten te verschaffen boven de 250 euro en zouden, zo nodig, bij de verkoop van een telefoon een aanbetaling kunnen vragen, zodat dit bedrag niet wordt overschreden."
Reken maar mee; met een korting van 250 euro kost een gemiddelde high-end smartphone in plaats van 699 euro bij het aangaan van het abonnement 449 euro. Bij een tweejarig abonnement kunnen providers maximaal een tientje per maand extra rekenen voor het toestel. Als een telefoon ineens 449 euro kost, zullen minder mensen hem kopen, denken providers.
Daar zouden ze gelijk in kunnen hebben. In de afgelopen jaren zijn er steeds meer mensen geweest die een sim-only-abonnement hebben afgesloten. Die kopen gemiddeld minder dure smartphones. De psychologie erachter is ook makkelijk te begrijpen; iets voelt minder duur aan als het 24 keer 25 euro kost dan als het in een keer 600 euro kost.
Tussen de regels door is de boodschap duidelijk; het is
niet aantrekkelijk meer
Natuurlijk kunnen de providers de hogere toestelkortingen in stand houden, maar dat is niet makkelijk, zo zegt bijvoorbeeld Vodafone. "Een telecombedrijf dat besluit om door te gaan met het aanbieden van telefoons in combinatie met een abonnement in zijn huidige vorm, zal significante aanpassingen moeten doen die uiterst kostbaar zijn. Zo moeten telecombedrijven hun organisatiestructuur, interne processen en systemen, en marketing allemaal aanpassen."
Volgens KPN is het niet alleen gedoe voor de providers, maar ook voor mensen die een abonnement willen afsluiten. "De consument wordt bij het afsluiten van een telefoonabonnement onder andere geconfronteerd met een BKR-registratie en hij zal privacygevoelige informatie moeten gaan verstrekken, zoals inkomen, huur en hypotheeklasten. De telecomsector is zeer bereid om extra maatregelen te nemen om consumenten te beschermen, maar wij menen dat er effectievere en efficiëntere maatregelen te bedenken zijn, die minder verstrekkende gevolgen hebben voor consument en telecombedrijven."
Alleen T-Mobile denkt dat het wel meevalt. "We hebben de kosten voor het toestel volledig transparant gemaakt door deze te scheiden van de services en apart op de factuur te vermelden. Er wordt niet meer geadverteerd met een gratis toestel. Ook kan een klant zijn bundels naar beneden en naar boven aanpassen en zelfs op 0 zetten."
Providers willen vooralsnog niet zeggen of dit voor hen het einde is van de toestelkortingen, maar tussen de regels door is de boodschap duidelijk; het is niet aantrekkelijk meer.
Een kleine telecomrevolutie
Het is nog niet zeker wat er gaat gebeuren, maar stel je voor dat providers doorgaan met het geven van hoge toestelkortingen bij abonnementen. Dan zul je meer gegevens moeten afgeven om die korting te krijgen. Daarbij gaat het dan onder meer om privégegevens zoals inkomen, hoogte van de huur of hypotheek en meer dingen die veel mensen niet graag prijsgeven.
De 'gratis telefoon' bij een abonnement was misschien heel logisch toen nog weinigen een telefoon of abonnement hadden en was een uitstekende manier om relatief dure telefoons bij mensen in handen te krijgen. Hij is echter ook een beetje uit de tijd. Het verbergen van de kosten voor het toestel in de abonnementsprijs gebeurt allang niet meer zoveel als voorheen. Sim-only-abonnementen vormen nu de basis van de abonnementen van veel providers en zijn niet langer een ondergeschoven kindje.
De telecomsector heeft al jaren het imago van bedrijven die willens en wetens hun klanten uitknijpen door kosten te verbergen en opzettelijk abonnementen slecht vergelijkbaar te maken. Dat imago is op basis van de praktijken die providers hebben toegepast helemaal terecht. Misschien dat de beslissing van Dijsselbloem providers ertoe aanzet om transparanter te worden en zo hun imago op termijn wat op te vijzelen. Bovendien kunnen we dan beter vergelijken wat we echt betalen. Dat is op termijn wellicht beter voor iedereen.
/i/1372939369.jpeg?f=imagenormal)