Intel Skylake-moederborden
ASRock, Asus, Biostar, EVGA, Gigabyte en MSI
Inleiding: Skylake komt eraan
Het is geen geheim dat Intel op korte termijn al zijn Skylake-generatie processors zal uitbrengen. Volgens de laatste roadmaps zou dat deze zomer, in het derde kwartaal zijn. Tijdens de Computex, de jaarlijkse hardwarebeurs rond begin juni in Taipei, lieten bijna alle moederbordfabrikanten al een deel van of hun volledige line-up moederborden voor die volgende generatie processors zien.
In deze korte preview van Skylake-moederborden bekijken we niet alleen enkele borden van de diverse fabrikanten, maar werpen we ook een nadere blik op de Series 100-chipset die voor Skylake ontwikkeld werd. Daar horen enkele nieuwe interfaces voor snellere datadoorvoer naar ssd's en usb-apparaten bij. We hebben het dan over een u2-interface en usb 3.1.
Een korte opfriscursus over Skylake: de processors worden net als Broadwell op 14nm geproduceerd, maar krijgen een nieuwe architectuur aan boord. Een van de gevolgen daarvan is een nieuwe socket; je kunt Skylake-processors dus niet in bestaande systemen steken. De Skylake-moederborden, met Series 100-chipsets, hebben dan ook sockets met 1151 pinnetjes. Bovendien krijgen high-end moederborden geheugenslots voor ddr4-geheugen aan boord. Je zult waarschijnlijk dus ook nieuw geheugen moeten aanschaffen.
Skylake en de Series 100-chipset
Een Skylake-moederbord wordt opgebouwd rond de lga1151-socket voor Skylake-processors, die vanwege de nieuwe architectuur niet terugwaarts compatibel is met huidige Haswell- en Broadwell-processors. De Skylake-processors beschikken over twee geheugencontrollers: een ddr3-controller voor ddr3l-modules en een ddr4-controller voor ddr4-modules. Het is aan moederbordfabrikanten welke geheugenarchitectuur en -slots ze implementeren, maar vrijwel alle high-end Z170-borden zullen ddr4-geheugen krijgen, terwijl bij instappers voor ddr3l-slots zal worden gekozen.
Chipsets
Vanuit de processor komen naast de geheugenkanalen ook aansluitingen voor displays en 16 pcie 3.0-lanes. De processor communiceert met de chipset, of platform controller hub, via een derdegeneratie-direct media interface. Afhankelijk van het moederbord zijn er verschilende chipsets waarmee de dmi communiceert. We concentreren ons op de Z170-chipset, maar uiteraard zijn er zoals gebruikelijk ook H170-, H110- en B150-chipsets, en de zakelijke Q150- en Q170-varianten.
De Z170 is het equivalent van de Z97-chipset van de huidige moederborden en de chipset met de meest uitgebreide features. De chipset beschikt over een genereuze 20 pcie 3.0-lanes, vier usb 2.0- en tien usb 3.0-poorten, en natuurlijk een gigabitnetwerkpoort. Er zijn zes sata-poorten, aangevuld door vier m2-interfaces en drie sata express x2-interfaces. Uiteraard kunnen fabrikanten naar believen poorten en interfaces weglaten of ze uitbreiden met controllers van derden.
Usb 3.1
Een dergelijke 'third party controller' is direct al nodig om usb 3.1 mogelijk te maken op de borden; die zit nog niet in de Intel-chipset. Veel fabrikanten maken gebruik van de ASMedia-controller, die als eerste gecertificeerd werd. Uitzondering is Gigabyte, die usb 3.1 via een Alpine Ridge-controller van Intel levert. Dat is eigenlijk een thunderbolt 3.0-controller, die snelheden tot 40Gbit/s mogelijk maakt. Wil je over alle ins & outs van usb 3.1 lezen, lees dan ons usb 3.1-achtergrondverhaal.
U2
Naast usb 3.1 zagen we ook een andere vernieuwing, ditmaal voor solid state drives. Omdat sata-express toch niet zo breed werd opgepakt door fabrikanten, werd gretig overgestapt naar m2-interfaces met twee of vier pcie-lanes. Veel moederborden hebben dan ook een of meer m2-aansluitingen met vier pcie-lanes. Wie toch een 2,5"-ssd wil gebruiken zonder sata-bottleneck, kan die lanes via een adapterkaartje inzetten. Dat levert met vier pcie 3.0-lanes een bandbreedte van 32Gbit/s op.
Zo werd de u2-aansluiting geboren. Dat is een adapterkaartje dat in een m2-slot gestoken wordt en de pcie-lanes als mini-sas-aansluiting aanbiedt. De naam sff8639 bekt niet zo lekker, u2 als afkorting voor ultra m2 wel. Sommige fabrikanten leveren een dergelijk adapterkaartje met high-end Z170-moederborden mee, bij anderen is het als accessoire te koop. Vooralsnog gebruikt alleen Intels 2,5"-versie van de 750-ssd de interface, maar wellicht verandert dat nog. Er is echter genoeg keus in m2-ssd's en pcie-ssd's die in een pcie-slot gestoken kunnen worden. Overigens heeft de mini-sas-connector nog wel voeding nodig.
ASRock en Asus
ASRock Extreme-serie
Van de ASRock-bordjes pakken we de Z170 Extreme-serie mee. De borden zijn, zoals we van ASRock gewend zijn, voorzien van een flink aantal features, maar helemaal af waren ze nog niet voor onze preview. De heatsinks op de stroomvoorziening zaten er nog niet op en misschien moet er nog gesleuteld worden aan details. Omdat de spanningsregulator FIVR uit de Skylake-processors is gehaald, kunnen fabrikanten weer pochen met veelfasige stroomvoorzieningen.
Het Extreme 4-bord is voorzien van een tienfasige stroomvoorziening, drie pcie x16-slots en evenzoveel x1-slots. Er zijn drie sata-express-aansluitingen die dubbel dienstdoen als zes sata-poorten, aangevuld met een ultra m2-slot met vier pcie-lanes. Geluid wordt door een Realtek ALC1150-chip verzorgd en we zien twee usb 3.1-poorten, waarvan een met type A-stekker en een met een C-poort.
Het Extreme 6-bord breidt de stroomvoorziening uit naar twaalf fasen en breidt de sata-connectiviteit uit met vier reguliere sata-poorten, waarbij één sata-express-aansluiting het veld moet ruimen. De Extreme 7 heeft op zijn beurt een vierde pcie-x16-slot en heeft de beschikking over maar liefst drie ultra m2-slots. Op dit bord had ASRock al wel de heatsinks gemonteerd. Zwart-goud lijkt de kleur te worden, in tegenstelling tot het zwart-blauw van de huidige Extreme-serie.
Asus: karig aanbod
Asus is het buitenbeentje in deze serie. Het bedrijf koos ervoor slechts één moederbord met Series 100-chipset te laten zien: de Z170-Pro. Volgens een Asus-medewerker zou dat zijn omdat de Skylake-serie moederborden van het bedrijf nog niet helemaal klaar zijn. Asus kiest er daarom voor om slechts één bord te laten zien om aan te geven welke styling het gebruikt en geen complete line-up te tonen waarvan de specificaties en features voor de introductie mogelijk nog veranderen.
Details over het Z170-Pro-moederbord zijn dan ook schaars en wellicht niet representatief voor het bord dat straks in de winkels ligt. Wel wil Asus natuurlijk usb 3.1-poorten, sata-express en m2 met vier pcie 3.0-lanes leveren, en ook een adapter voor u2 zit in Asus' assortiment.
We vonden ook nog een Thor-demomoederbord, dat een speciale usb 3.0-poort heeft. Net als usb-c-stekkers kunnen usb-a-stekkers op twee manieren in deze poort gestoken worden. Een beetje laat, maar toch een feature die fijn zou zijn op moederborden.
Biostar en EVGA
Biostar
Biostar toonde op de Computex vijf moederborden met B150-, H170- en Z170-chipsets. De topmodellen, in de Commander-serie zijn de Gaming Z170X en de Gaming H170T. De Gaming Z170X is weer de snelste van de twee topmodellen en is voorzien van een veertienfasige stroomvoorziening, heeft vier ddr4-slots en beschikt over zowel een Qualcomm Killer- als een Intel-netwerkadapter. Als enige moederbord dat Biostar toonde, is de Z170X ook voorzien van een usb-c-aansluiting en er wordt een 'Commander-unit' meegeleverd die in een 5,25"-bay past en waarop hoofdtelefoons en microfoons aangesloten kunnen worden, die vervolgens met een druk op de knop versterkt kunnen worden.
Biostar Gaming Z170X (links) en Gaming H170T
De H170T is een wat goedkoper model in de Commander-serie, beschikt over een negenfasige stroomvoorziening voor de cpu en ondersteunt alleen ddr3-geheugen. Net als bij de Z170X zijn er twee netwerkadapters aanwezig van Qualcomm en Intel, maar usb-c en de aparte Commander-unit ontbreken.
Biostar Hi-Fi B150S1 (links), Hi-Fi B150Z5 (midden) en Hi-Fi H170Z3
Behalve de high-end moederborden toonde Biostar ook drie midrange-moederborden met B150- en H170-chipsets. Twee van die drie, de Hi-Fi B150Z5 en de Hi-Fi H170Z3, zijn vrij uniek vanwege de ondersteuning voor ddr3l- en ddr4-geheugen. Wie wil upgraden naar een Skylake-processor, maar nog geen geld wil of kan uitgeven aan ddr4-geheugen, kan nog even met ddr3 voort op dit moederbord en op een later moment upgraden naar ddr4. De verschillende geheugentypen kunnen uiteraard niet door elkaar gebruikt worden.
EVGA
Ook EVGA is met de nieuwe Intel-chipsets aan de slag gegaan en toonde op de Computex drie moederborden die voorzien zijn van de Z170-chipset. De Z170 Classified is het topmodel in de serie en is gericht op gamers en overklokkers. Het moederbord ondersteunt quad-sli en maakt gebruik van de kenmerkende haakse connectors voor sata, usb en de stroomvoorziening. De twee m2-slots ondersteunen sata- en pcie x4-ssd's, en om bij overklokken genoeg stroom richting de processor te kunnen sturen zijn er twee achtpinsaansluitingen aanwezig. Het moederbord komt tegelijk met de Intel Skylake-processor beschikbaar en zal dan rond de 350 dollar gaan kosten.
EVGA Z170 Classified (links), Z170 FTW (midden) en Z170 Stinger
Met een dollar of tweehonderd zal de Z170 FTW een stukje goedkoper worden dan het Classified-moederbord, al zouden we de FTW nog steeds als high-end willen betitelen. De FTW ondersteunt ook quad-sli en heeft een m2-slot voor een sata- of pcie x4-ssd.
EVGA heeft de Z170-chipset tot slot ook verwerkt in een mini-itx-bordje dat de naam Z170 Stinger krijgt. Ook dat moederbord is voorzien van eenzelfde m2-slot als de Classified- en FTW-borden, maar dat is op een aparte risercard geplaatst, die op de aansluiting boven de cmos-batterij past. De prijs voor het moederbordje is nog onbekend, maar als die in lijn ligt met die van eerdere Stinger-borden, zal die rond de tweehonderd euro uitkomen.
Gigabyte en MSI
Gigabyte: net even anders
Gigabyte heeft zoals elk jaar weliswaar een stand, maar in de Taipei 101 worden alle producten in relatieve rust getoond. Het aanbod in de 101 besloeg de complete line-up, maar we pakken alleen de interessantste bordjes mee. Het Gaming-aanbod is overwegend zwart-rood, maar de Ultra Durable-borden zijn zwart-geel. De Gaming-borden hebben met metaal verstevigde pcie-slots om zware videokaarten te ondersteunen.
De GA-Z170X-Gaming 5 heeft drie pcie x16-slots en evenzoveel x1-slots. Er zijn drie sata-express-connectors en een m2-slot met vier pcie-lanes. Uiteraard geeft Gigabyte geluid en netwerk veel aandacht met een 115dB SNR HD Audio-versterker en een Killer 2200-netwerkchip. De Gaming 7-variant heeft grotendeels vergelijkbare specificaties, maar over-the-top heatsinks op de stroomvoorziening en pch. Dat is dezelfde styling als op de Gaming G1/GT-borden.
De Gigabyte-Gaming 7-borden en de moederborden uit de G1-serie hebben een plx-chip aan boord om sli-opstellingen met meer dan twee kaarten mogelijk te maken. De meest opvallende feature van de Gigabyte-borden is echter de usb 3.1-ondersteuning. Die wordt niet door een usb 3.1-controller zoals van ASMedia verzorgd, maar is eigenlijk een thunderbolt 3.0-chip van Intel: de Alpine Ridge-controller. Dat geeft de borden een theoretische bandbreedte van 40Gbit/s in plaats van 10Gbit/s voor usb 3.1. Overigens heeft ook Gigabyte een u2-adapterkaartje als accessoire in zijn assortiment.
MSI: op herhaling
We hebben het aanbod Skylake-moederborden van MSI al besproken in een eerdere preview, maar herhalen die bespreking hier voor de volledigheid. MSI downplayd zijn aanbod aan Skylake-moederborden nogal. Het durfde op de beurs niet zijn volledige aanbod te laten zien, omdat de concurrentie zou meekijken. Een van de bordjes die het wel liet zien en zeker niet het topbord uit de komende lijn 1151-moederborden, is de Z170A-G43.
Skylake-moederborden, waarmee we moederborden met een lga1151-socket bedoelen, moeten in de tweede helft van het jaar beschikbaar komen voor Intels zesde generatie Core-processors. Die processors volgen de kersverse Broadwell-processors op en worden met een nieuwe architectuur op 14nm geproduceerd. High-end moederborden zullen met ddr4-geheugenslots worden uitgerust, instappers met ddr3-geheugenslots. Skylake ondersteunt namelijk beide.
Het Z170A-G45 Gaming-moederbord is uiteraard voorzien van de lga1151-socket en vier slots voor ddr4-geheugen tot 3300MHz. Verder deelt het bord enkele features die we bij het Godlike Gaming-moederbord zagen: de audiofeatures, de Killer-nic en de twee usb 3.1-poorten vinden we allemaal terug. Het eerder genoemde ultra-m2-slot met adapterkaartje komt echter twee keer op het Z170-bord voor. Verder zijn er drie pcie 3.0 x16-slots en vier x1-slots, en weer de nodige usb- en sata-poorten.