Inleiding
Inleiding
Het is nog te vroeg om te stellen dat clientsoftware, programma's die de gebruiker lokaal op zijn pc of laptop installeert, ernstig in de verdrukking is gekomen door de opkomst van clouddiensten en webapplicaties. Vermoedelijk zal het op korte termijn nog niet zo ver komen, maar ontegenzeggelijk is software die in de browser draait, of zelfs in een volledig op het web geörienteerd besturingssysteem als Chrome OS, aanzienlijk krachtiger geworden. Daarmee zijn webapplicaties uitgegroeid tot serieuze alternatieven voor traditionele softwareproducten, zoals de Office-serie van Microsoft.
Nu Google met zijn Docs- en betaalde Apps-diensten ook het bedrijfsleven weet te overtuigen, kan Microsoft niet achterblijven. De softwaregigant poogt met Office 2013, de cloudabonnementdienst Office 365 en de aanvullende Office Web Apps- en SkyDrive-diensten het moordende tempo bij te houden.
In 2010 bekeken we op Tweakers al eens de mogelijkheden van Google Apps en Office Web Apps. Omdat het web echter nooit stilstaat, kijken we drie jaar later naar de stand van zaken in de twee belangrijkste en gratis beschikbare office-suites die in de browser draaien. Belangrijkste vraag: heeft Microsoft met zijn Office Web Apps-suite zijn achterstand weten in te halen of is het Google gelukt om zijn ervaring met cloudsoftware en browsercode uit te buiten, en zijn voorsprong te behouden of zelfs verder uit te bouwen?

Microsofts cloudaanbieding: Office Web Apps
Het is geen geheim dat Microsoft het moeilijk heeft gekregen op de markten waarop het decennia lang vrijwel alleenheerser was. Zo heeft de softwaregigant met zijn Windows-besturingssysteem de nodige klappen gekregen. Vooral de wijze waarop in eerste instantie consumenten, maar inmiddels ook zakelijke gebruikers, toegang willen krijgen tot content, is drastisch veranderd met de komst van smartphones en tablets. En volgens veel analisten en deskundigen heeft Microsoft hier laat, misschien zelfs te laat op ingespeeld, al probeert het bedrijf met Windows 8, Windows RT en Windows Phone te voorkomen dat het de boot mist.
Op de markt voor kantoorsoftware is het beeld ook aan het verschuiven. Met Office had Microsoft jarenlang een lucratief product en de gebruikte bestandsformaten van de diverse Office-suites gelden nog steeds als een de-facto-standaard in de zakelijke wereld. Er zijn echter barsten ontstaan in het Office-bastion; toenemende concurrentie vanuit diverse hoeken dwingt Microsoft ertoe zijn prijzen te verlagen. Bovendien heeft het bedrijf in de afgelopen jaren onder druk van toezichthouders openheid van zaken moeten geven over bijvoorbeeld zijn angstvallig geheim gehouden protocollen, zodat concurrerende software meer compatibiliteit kon verwezenlijken. Ten slotte is de webbrowser samen met cloudcomputing volgens velen uitgegroeid tot het platform van de toekomst.
Microsoft is dus genoodzaakt om de bakens te verzetten, ook op een behoudende markt als die van Office-pakketten. Zo moet het volwaardige webapplicaties gaan aanbieden, mede omdat klanten dit in toenemende mate verwachten. Vooral voor mobiele gebruikers, veelal jongeren en de potentiële Office-gebruikers van de toekomst, is het online opslaan en bewerken van documenten dagelijkse kost.
Met het onlangs uitgekomen Office 2013 denkt Microsoft de juiste keuzes gemaakt te hebben om in ieder geval een groot deel van zijn klanten te kunnen behouden. Bij deze laatste release heeft de softwaregigant een aantal significante wijzigingen doorgevoerd in de beschikbare licentiemodellen. Zo poogt de softwaregigant Office-gebruikers ertoe te bewegen om abonnementen af te nemen voor Office 365, een hybride model dat cloudcomputing combineert met lokaal draaiende software. Daarnaast steekt Microsoft veel geld in webdiensten, waaronder Office Web Apps en het aanvullende SkyDrive.
Office Web Apps in de praktijk: SkyDrive
Office Web Apps is beschikbaar sinds de vorige Office-release van Microsoft, in de vorm van Office 2010. De webapplicatie-suite is op diverse manieren te benaderen. De weg die veruit het meest wordt ingeslagen, is die via SkyDrive, de cloudopslagdienst van Microsoft. Naast 7GB gratis onlineopslag, of 25GB voor SkyDrive-gebruikers van het eerste uur, biedt dit de mogelijkheid om binnen de browserinterface Word-documenten, Excel-werkmappen, PowerPoint-presentaties en OneNote-notitieblokken aan te maken.
Zakelijke klanten die een volume license voor SharePoint afnemen bij Microsoft, kunnen ervoor kiezen om de Office-webapplicaties zelf aan te bieden in een zogeheten privécloud. Verder is het ook voor abonnees van Microsoft Online Services, Live@edu en Office 365 mogelijk om Office Web Apps als een door Microsoft gehoste publieke clouddienst af te nemen.
/i/1362958441.jpeg?f=imagenormal)
In aanloop naar de release van Office 2013 is er het nodige geschaafd aan SkyDrive, de toegangspoort tot de online-Office-applicaties. Dit viel samen met een operatie waarbij Microsoft de vormgeving van vrijwel al zijn webdiensten heeft aangepakt en vereenvoudigd, zoals zichtbaar is in Hotmail-vervanger Outlook.com. Ook SkyDrive heeft een metamorfose ondergaan volgens het kiss-principe; de interface is sober, maar functioneel te noemen. Verder zijn bestanden op een logische wijze ingedeeld in mappen, waaronder de onontkoombare mappen Afbeeldingen en Documenten.
Het uploaden van bestanden naar SkyDrive is ook een koud kunstje, dankzij de html5-support voor drag-and-drop. Dit werkt in alle courante browsers. Binnen Windows en OS X kan de gebruiker ervoor kiezen om de SkyDrive-client te installeren, waardoor ook in de Verkenner of Finder toegang wordt verkregen tot bestanden. Dit maakt bovendien het synchroniseren van bestanden gemakkelijker.
/i/1362958037.jpeg?f=imagenormal)
Hoewel SkyDrive met sprongen is vooruitgegaan, zijn er de nodige beperkingen. Zo is er geen clientapplicatie voor Linux, terwijl een dienst als Dropbox dit wel biedt. Ook kunnen met de mobiele app voor Android en iOS Office-documenten op de cloudopslagdienst alleen worden bekeken. Het bewerken van documenten kan alleen in Internet Explorer op Windows Phone.
Office Web Apps in de praktijk: de webapplicaties
Zoals gezegd vormt SkyDrive binnen de webbrowser het centrale toegangspunt voor de onlineversies van Word, Excel, PowerPoint en SharePoint. Een klik op de knop Maken en het gewenste documenttype opent de desbetreffende webapplicatie. Na een korte laadtijd - wij gebruikten IE10, maar de apps functioneren ook in Firefox en Chrome - is de interface zichtbaar, met in elke applicatie de inmiddels vertrouwde ribbon-toolbar. In lijn met de ModernUI-vormgeving die Microsoft heeft doorgevoerd, zijn de titels van tabbladen in kapitaal geschreven.
Als we de Excel-app openen, valt op dat de grafische kwaliteit van allerhande grafieken in een spreadsheet is verbeterd ten opzichte van de vorige Web Apps-editie. De graphics maken gebruik van anti-aliasing en ogen hierdoor aanmerkelijk minder blokkerig. Ook kunnen verschillende objecten bewerkt worden, zoals draaitabellen, maar deze moeten dan wel zijn aangemaakt in de desktopversie van Excel. Dergelijke beperkingen zijn kernmerkend voor de Office Web Apps, al geeft Microsoft dus wel meer functionaliteit dan bij zijn eerste poging.

In de Word-webapp is, naast de al eerder aangehaalde nieuwe vormgeving, de optie Pagina-indeling in de ribbon een belangrijke toevoeging. De gebruiker kan nu zelf de marges van een document bepalen, evenals opmaaktechnische instellingen als paginagrootte, instellingen voor het inspringen van tekst en de afstand tussen alinea's. Verder wordt in de blauwe statusbalk het aantal woorden in een tekstdocument getoond.

Alle documenten binnen Office Web Apps kunnen in principe geprint worden, maar niet door in de browseromgeving direct een printopdracht naar de printer te sturen. In plaats daarvan converteert de webapplicatie het Office-document naar een pdf-indeling. Deze kan vervolgens binnengehaald worden en via de beschikbare pdf-reader alsnog geprint worden. Hoewel deze methode wat omslachtig is voor het maken van een snel printje, levert Office Web Apps wel een breed gedragen bestandsformaat aan, dat eenvoudig uitgedraaid of verder bewerkt kan worden.
PowerPoint, de tool voor het maken en tonen van presentaties, is ook beschikbaar als webapp en kan bijvoorbeeld handig zijn als een geïnstalleerde versie van Office niet direct voorhanden is. Tijdens het tonen van PowerPoint-slides valt op dat ook hier de rendering aanmerkelijk is verbeterd ten opzichte van de vorige PowerPoint-webapp, die in onze ogen weinig bruikbaar was. Zo ogen teksten een stuk scherper. Daarnaast verlopen overgangen tussen slides soepel, terwijl voorheen stotterende transities eerder regel dan uitzondering waren in de PowerPoint-webapp. Het aantal beschikbare overgangen in de webapplicatie is echter zeer beperkt; alleen 'vervaging' en 'wegdrukken' zijn standaard aanwezig.
/i/1361897677.png?f=imagenormal)
Een andere belangrijke component van de webdiensten die Microsoft in de aanbieding heeft, is Outlook.com. Deze webmaildienst werd in de afgelopen zomer geïntroduceerd als opvolger van Hotmail. De interface heeft net als de Office Web Apps de look-and-feel gekregen van de ModernUI-gui.
Op Outlook.com wordt volop gebruikgemaakt van Ajax-technologie. Dit is prettig voor gebruikers die hun toevlucht zoeken tot sneltoetsen en biedt net als Gmail de mogelijkheid om bijvoorbeeld snel door de berichten in de inbox te wandelen. Eveneens gelijkend op Gmail is de mogelijkheid om mailwisselingen in een thread te bekijken, waardoor meer overzicht ontstaat.
Microsoft heeft Outlook.com nauw gekoppeld aan zijn overige clouddiensten. Zo kunnen documenten die als attachment aan een e-mail zijn gehangen geopend worden in de onlineversies van Excel, Word of PowerPoint. Vervolgens zijn deze bestanden op te slaan op SkyDrive en eventueel te delen met andere personen.
Verder biedt Outlook.com ten opzichte van Hotmail betere mogelijkheden om bijvoorbeeld foto's te bekijken. Ook de 'sweep'-functie is handig. Met een druk op de knop kan de inbox worden opgeschoond door automatisch nieuwsbrieven, updates van sociale netwerken en berichten van contactpersonen te archiveren of verwijderen.
Ondanks de in onze ogen verbeterde mogelijkheden van Outlook.com ten opzichte van 'oerwebmailer' Hotmail en ondanks de strakke vormgeving, mist de webmaildienst nog enkele 'geavanceerde' functies, die concurrent Gmail wel standaard biedt. Zo missen we toegang via een externe mailclient door middel van het robuuste imap-protocol. Geheel verrassend is dit niet; Microsoft leunt op zijn zelfontwikkelde Exchange ActiveSync-protocol en de softwaregigant poogt zakelijke gebruikers ertoe over te halen om een Office 365-abonnement te nemen, waarbij de Exchange-server meer mogelijkheden biedt.
Googles cloudaanbieding: Docs en Drive
Google is een bedrijf dat al jarenlang poogt om zijn webapplicaties zowel op de zakelijke markt als op de consumentenmarkt aan te prijzen als een volwaardig alternatief voor bestaande, op een bepaald besturingssysteem gerichte software. Belangrijkste troef daarbij is de applicatiesuite Google Docs. Deze is voor iedere gebruiker met een Google-account in te zetten, terwijl de webapp-bundel ook beschikbaar is onder de op zakelijke gebruikers gerichte Google Apps-paraplu.
De basis voor Google Docs, bestaande uit een tekstverwerker en een spreadsheet, ontstond in 2006, toen de zoekreus de start-ups Upstartle en 2Web Technologies overnam, evenals de webapps Writely en XL2Web. In de loop der jaren werden de applicaties sterk verbeterd, mede doordat browsers meer mogelijkheden kregen en bovendien werden uitgerust met aanmerkelijk snellere JavaScript-engines. Google deed zelf een duit in het zakje door in 2008 Chrome uit te brengen, een minimalistische browser, die vooral populair werd vanwege zijn snelheid.
Met de overname van DocVerse in 2010 sloeg Google een belangrijke slag in zijn streven om zijn webapplicaties te laten voldoen aan de wensen vanuit de zakelijke markt. Zo had DocVerse solide import- en exportfilters in handen voor Office-bestanden. Hierdoor kon Google de compatibiliteit van zijn Doc-dienst, in feite een vorm van software-as-a-service, met bestanden die gemaakt zijn in Microsoft Office flink verbeteren.
Een andere belangrijke stap in het krachtiger maken van Google Docs was de introductie vorig jaar van Drive, de cloudopslagdienst die de nodige overeenkomsten heeft met Microsofts SkyDrive. Google geeft de gebruiker standaard 5GB cloudopslag. Tegen betaling kan extra opslagruimte worden aangekocht. Drive is uitgegroeid tot het centrale startpunt voor het aanmaken en beheren van documenten, die vervolgens bewerkt kunnen worden in Google Docs.

Google heeft zijn Drive-dienst in de afgelopen maanden flink verbeterd. Zo kunnen circa dertig bestandsformaten in een preview bekeken worden, waaronder Photoshop-files. Videobestanden kunnen ook in de browser geopend worden. Verder wordt drag-and-drop ondersteund en er is een ocr-functie, voor het herkennen van tekst in gescande documenten.
Om Google Drive toegankelijker te maken, heeft de zoekgigant native clients uitgebracht voor Windows, OS X, iOS en Android. Helaas ontbreekt Linux nog in het rijtje. Net als bij de Dropbox- en SkyDrive-clients worden daarbij bestanden lokaal gesynchroniseerd, al worden er voor alle documenten die in Google Docs zijn aangemaakt alleen snelkoppelingen geplaatst. Daarmee wordt het lokaal bewerken van deze documenten lastiger, al kan een document vanuit Google Docs vrij eenvoudig naar bijvoorbeeld een Microsoft Office-formaat geëxporteerd worden.
Google Docs in de praktijk: nieuwe functionaliteit
De mogelijkheden van Google Docs zijn, samen met de komst van Google Drive, vergroot sinds onze vorige blik op de clouddiensten van Microsoft en Google. Zo heeft Google een tekenapplicatie aan zijn app-assortiment toegevoegd. Deze webapplicatie biedt de mogelijkheid om grafische documenten te maken op basis van vectorgraphics. De tekenapplicatie kan handig zijn om bijvoorbeeld eenvoudige stroomdiagrammen of grafieken te maken. Uiteraard zijn gemaakte tekeningen in andere apps op te nemen.

Voor het opstellen van formulieren biedt Google ook een specifieke tool. De gebruiker kan een vragenlijst of formulier aanmaken en met anderen delen. De resultaten van bijvoorbeeld een enquête worden opgeslagen in een spreadsheet. De tool is eenvoudig van opzet, maar het is wel degelijk mogelijk om geavanceerde formulieren te construeren. In het webapplicatieaanbod van Microsoft ontbreekt een dergelijke tool.
/i/1362843269.png?f=imagenormal)
De beschikbare functionaliteit in de tekstverwerker- en spreadsheetapplicatie was sinds de introductie van Google Apps voor veel klussen al voldoende, maar in de laatste jaren heeft Google er de nodige extra tools aan toegevoegd. Zo zijn de opmaakmogelijkheden verbeterd: de gebruiker kan nu een groot aantal fonts toevoegen aan zijn documenten en er zijn templates beschikbaar. De maximumgrootte is in verband met de extra functionaliteit vergroot van 2MB naar 50MB. Daarnaast is er een stockbibliotheek met foto's beschikbaar en zijn er meer grafieksoorten te maken in een spreadsheet.

Geïntegreerd in Docs en Drive is ondersteuning voor Google Apps Script. Deze op JavaScript gebaseerde scripttaal maakt het mogelijk om eenvoudige miniapplicaties te bouwen. Deze miniapps draaien echter niet aan de client-klant, dus de browser, maar binnen de Google-cloud. Binnen Drive kunnen met de scripttaal externe clouddiensten gekoppeld worden.
Ten opzichte van Microsofts Office Web Apps is de printfunctionaliteit in Google Docs zeer krachtig. Er kan dankzij ondersteuning voor native printing direct vanuit de browser geprint worden, waardoor exporteren niet nodig is. Bovendien zijn er voldoende instellingsmogelijkheden om een document naar wens uit de printer te laten rollen.
Google Docs in de praktijk: offline en Chrome OS
Een belangrijke, misschien wel essentieel te noemen functionaliteit is de mogelijkheid om offline te werken. Hoewel we steeds vaker een always-on-internetverbinding voorhanden hebben, kunnen er talloze redenen zijn waarom een eindgebruiker op bepaalde momenten niet het web op kan. Bij Microsoft Office kan een gebruiker er eventueel voor kiezen om een document lokaal op te slaan, waarna probleemloos zonder internetverbinding doorgewerkt kan worden. Uiteraard moet er lokaal dan wel een officepakket geïnstalleerd zijn, een model dat Google met zijn clouddiensten juist wil vervangen.
Om toch offline te kunnen werken in Google Docs moet de gebruiker dit in Drive eerst expliciet aangeven. Vervolgens wordt een kopie van de documenten gemaakt, waarna er offline aan doorgewerkt kan worden. Zodra een gebruiker weer verbinding maakt, worden de wijzigingen gesynchroniseerd. Er kleeft echter een aantal beperkingen aan de offlinemodus. Deze is uitsluitend beschikbaar binnen de Chrome-browser, waardoor bijvoorbeeld Firefox- en Internet Explorer-gebruikers buiten de boot vallen. Overigens zal Chrome OS logischerwijs ook werken. Een andere beperking is dat bijvoorbeeld tekeningen niet weer te geven of te bewerken zijn en dat elke computer met een Chrome-browser afzonderlijk moeten worden ingesteld voor de offlinemodus. Verder waarschuwt Google dat er beter niet offline gewerkt kan worden op gedeelde of publieke computers. De Android-app voor Google Docs biedt overigens meer offlinefunctionaliteit.

Een duidelijk signaal dat Google heilig gelooft in het cloudmodel in het algemeen en misschien wel zijn Docs-dienst in het bijzonder, is zijn aankondiging in 2009 van Chrome OS, een besturingssysteem dat de Chrome-browser als basis heeft. Bij de introductie was het besturingssysteem nog weinig interessant, omdat het weinig functionaliteit had en zowel de interface als de beschikbare hardware in de vorm van zogenaamde Chromebooks te wensen overliet. In het afgelopen jaar is dit echter veranderd; Google sloot deals met vooraanstaande hardwarefabrikanten en er kwamen steeds meer laptops op de markt met krachtigere hardware en een betere afwerking. De onlangs geïntroduceerde Chromebook Pixel doet zelfs de verwende computerliefhebber watertanden.
Interessant is de vraag hoe succesvol de Chromebooks in de komende tijd worden, al heeft Google met Android nog een ijzer in het vuur. Daarnaast heeft de zoekgigant met zijn Chrome-browser een aanzienlijk marktaandeel weten op te bouwen, waardoor Google Docs en Drive ook op de desktop sterke posities blijven houden.
Conclusie
Bij het werken met beide officesuites in de browser wordt één ding al snel duidelijk; zowel Google als Microsoft innoveert in hoog tempo en biedt webapps die standaardkantoorklussen prima weten af te handelen. Zo hebben beide apps voldoende basisfunctionaliteit en bij het gebruik van recente browsers presteren de webapplicaties op beide platforms over het algemeen verrassend soepel. Dit is een aanmerkelijk verschil met enkele jaren geleden, toen deze webapplicaties door minder volwassen JavaScript-engines soms uiterst stroef draaiden.
Microsoft en Google gebruiken inmiddels een cloudopslagdienst als basis voor het aanbieden van hun gratis kantoorsuites in de browser. Dat is een logische en doordachte keuze, omdat gebruikers op een laagdrempelige wijze overal toegang willen hebben tot hun data. Zowel SkyDrive als Google Drive is gebruiksvriendelijk en integreert goed met vooral Windows- en Apple-systemen.
Het is moeilijk een winnaar aan te wijzen in deze tweestrijd. Zo zal een ervaren Office-gebruiker prima zijn weg weten te vinden in Office Web Apps, evenals een doorgewinterde Google-adept in het Docs-aanbod. Wel biedt Microsoft minder functionaliteit aan in zijn webapps. Dit valt te verwachten, aangezien de sofwaregigant nog steeds liever licenties of abonnementen verkoopt voor zijn volledige kantoorbundel. Het is de vraag of Microsoft zich dit model in de toekomst kan blijven veroorloven; de concurrentie, met Google voorop, biedt steeds meer basisfunctionaliteit zonder dat de eindgebruiker de portemonnee moet trekken.