Een mooie lofzang op de overheid, maar wel een beetje eenzijdig. Je noemt vooral de succesverhalen, maar zijn minstens zoveel flaters geslagen.
Met gas en water ging het goed maar de kabeltelevisie-projecten al minder eerlijk. In veel gemeenten feitelijk grotendeels door de overheid gefinancierd middels gratis leningen – feitelijk met overheidsgeld voorgefinancierd dus – kwam het kabelbedrijf toch vrijwel meteen al in private handen – en daarmee de winst. Bovendien bleven buitengebieden verstoken van kabelTV en die zijn tot op de dag van vandaag verstoken van zowel kabelTV als Ziggo's internet. Terwijl die mensen net zo goed via de gemeente meebetaalden aan de aanleg van de CAI.
Wij hebben immers al een perfect wegenstelsel (wellicht beste ter wereld).
Het Nederlandse asfalt is best goed vlak en goed verlicht, goed bewegwijzerd vooral, maar een perfect wegenstelsel is wat overdreven. Zodra de economie weer een paar procent beter draait, worden de file-records weer gebroken. Omdat stilstaan in de file voor burgers niet in geld uit te drukken is en omdat bedrijven de kosten niet bij de overheid in rekening kunnen brengen, wordt er niet veel over gesproken, maar feitelijk is het zeer inefficiënt en kost het ons gezamenlijk geld, want die verloren uren aan werktijd door chauffeurs en anderen op weg naar een klant moeten uiteindelijk toch betaald worden. Dit is typisch iets wat alleen de overheid op zou kunnen lossen.
Vaker wordt er juist met geld gesmeten zonder dat het veel oplost. Neem nou de Betuwelijn, die er per se moest komen maar die volgens deskundigen nooit terugverdiend zal worden, mede doordat er niet afgestemd is met de Duitsers, waardoor er nu geen goede aansluiting is op 'de doelgroep'. Hij werd 1,1 miljard duurder dan begroot en kostte 4,7 miljard euro.
Zo zijn er zoveel grote bouwprojecten met steeds dezelfde problemen: een astronomisch prijskaartje, deadlines die vaak meerdere keren niet gehaald worden, uiteindelijke kosten die keer op keer zelfs nog hoger uitvallen, specificaties die niet gehaald worden. Dit is zo structureel dat de overheid er bekend om staat. Denk maar aan de JSF of het stuk A4 dat 40 jaar duurde om aan te leggen.
Dit zijn grote, landelijke projecten maar het gebeurt ook aan de lopende band op gemeentelijke schaal. Dit kost vast minstens zoveel als de landelijke flaters. In de armlastige gemeente waar ik woon werd doodleuk voor 3,5 miljoen een nieuw gemeentehuis gebouwd, net als in de buurgemeente, terwijl al jaren duidelijk was dat deze gemeentes binnen afzienbare tijd zouden worden samengevoegd. Nu zit de 'nieuwe' gemeente met 4 gemeentehuizen waarvan er 3 overbodig zijn en die al jaren niemand wil kopen. En het vierde is natuurlijk te klein en zal weer voor tonnen verbouwd moeten worden. Echt, hoe kon dit gebeuren terwijl iedereen het aan zag komen?
Andere: Straatlantaarns worden hier – nu de gemeente soort van gedwongen wordt – eindelijk vervangen voor LED-lampen. Dit bespaard 40% aan kosten. Dit had al jaren eerder gekund, maar ach.. waarom haast maken? Nieuw waterschapsgebouw gezet voor miljoenen, terwijl binnen vier jaar het Waterschap verhuisde naar een 'meer centrale plaats in de provincie'. Een rond gebouw, wat geen bedrijf wil hebben en nu dan maar af en toe door de gemeente wordt gebruikt, omdat ze het toch moeten betalen. Dit zijn maar een paar voorbeelden, maar dit gebeurt in heel Nederland. Het lijkt soms wel of het bewust gedaan wordt. Dit soort grappen haalt nauwelijks de krant, maar kost per Nederlander serieus geld.
Het reorganiseren van de politie, al zo vaak uitgesteld, is nu bezig en ja hoor, het duurt langer dan gepland en gaat duurder uitvallen. Nu is de politie als organisatie niet iets wat je aan een commercieel bedrijf kunt overlaten, maar het geeft wel aan dat de overheid geen idee heeft waar het mee bezig is. Een beter voorbeeld is de inkoop door de politie. Wat een verassing: Politiekorpsen trokken allemaal hun eigen plan en kochten bijvoorbeeld allemaal hun eigen set / merk / type politieauto, terwijl op dat soort zaken veel te besparen valt door gezamenlijke inkoop.
Dit scenario is voor providers ook veel gunstiger omdat ze dan geen miljarden meer hoeven te (voor)financieren.
Toch zal iemand het moeten voorfinancieren en aanleggen. Zoals net besproken is de overheid hier niet bepaald goed in… Het zal niemand verbazen als een voorfinanciering en aanbesteding door de overheid aanzienlijk duurder uit zal pakken dan wanneer deze providers het zelf zouden doen.
Een logo voor mijn 'nieuwe' gemeente moest meer dan een ton kosten, alleen al omdat de aanbestedingsregels absurd hoog gesteld worden. Eén van de voorwaarden was bijvoorbeeld, dat het bedrijf ervaring moet hebben met het maken van gemeentelijke logo's.. Ja, zo blijft het wel een select groepje. Uiteindelijk bleven maar een paar bedrijven over die überhaupt een offerte mochten uitbrengen. Die hoef je niet uit te leggen wat dat doet voor de prijs..
Wat betreft het organiseren van pensioenen heeft de overheid ook geen sterke reputatie. Het grootste probleem van het pensioenstelsel van de overheid zelf, de AOW, is dat het betaald wordt uit de belastinginkomsten van het
lopende jaar jaar… Kortom er is geen pensioenpot. Je kan dus al decennia aan zien komen dat vanwege de naoorlogse 'baby-boom', in combinatie met de steeds hogere levensverwachtig, kortom c.q. de vergrijzing, er nu een groter bedrag voor pensioenen nodig zal zijn dan 20 jaar geleden (en over 10 jaar zal er nog meer nodig zijn, maar nog steeds 'bekijkt' de overheid dit van jaar tot jaar…). En dat gaat nog wel een tijdje door ook. Toch heeft de overheid nooit geld opzij gezet hiervoor. Sterker nog, men heeft de pensioenpremies zelfs afgebouwd omdat er 'te veel geld binnenkwam' voor pensioenen. Private pensioenfondsen kregen toestemming de wettelijke reserves deels los te laten, te verlagen, want het ging allemaal fantastisch.. Zelfs als leek zag ik dit aankomen. Allerlei experts hebben hiervoor indertijd gewaarschuwd.
Schiphol BV is ook een voorbeeld van hoe het niet moet. Keer op keer krijgen vliegvelden – Schiphol voorop – 'maatwerk wetten'. Bewoners en lokale overheden worden keurig aangehoord maar hebben uiteindelijk niets te zeggen en het vliegveld krijgt alle ruimte. De luchtvaart groeit als kool, want ja, geen belasting op kerosine, geen BTW dus geen wonder en loopt het vliegveld tegen een grens aan? Dan verruimt de overheid – grootaandeelhouder van Schiphol en KLM – de regels gewoon. Burgers mogen voor de vorm bezwaar maken maar worden toch weer
geschiphold. Geluidsoverlast en fijnstof blijkt geen argument als de overheid denkt dat het goed is voor de economie. Ook als eigen adviescommissies al decennia roepen dat het stimuleren van de luchtvaart doorgeslagen is en aantonen dat het lang niet zoveel oplevert als de overheid denkt.
Kortom ja: Idealiter zou de overheid van alles perfect kunnen regelen, maar in de praktijk gaat er net zo goed van alles mis. Niet dat het bedrijfsleven betrouwbaarder is.
Zelf heb ik de indruk dat de schaal van projecten niet helpt, op zijn zachtst gezegd. Het beste gaat het vaak nog als overheden duidelijke standaarden bepalen en daarop streng toezicht houden maar het concrete werk aan min of meer commerciële clubs uitbesteden. Eigendom van waterleiding, riool etc is beter in handen van de overheid maar verwacht dan ook geen snelle innovaties. UPC bood al vijf of zes jaar kabelinternet aan in deze gemeente, toen KPN – toen nog aan het wennen aan de status van privaat bedrijf – pas ADSL ging aanbieden in de buitengebieden.