Redactieblog #20 - Efficiënter verwarmen met een radiatorventilator

Onlangs plaatste ik 58 ventilators in huis om de prestaties van mijn verwarming te verbeteren. Dankzij de gedeelde kennis van tweakers op het forum was dat een leuk en makkelijk uit te voeren knutselproject.

Als tientallen tweakers vol trots hun creaties en slimme ideeën uitwisselen in een topic op het forum, dan weet je al gauw dat er enthousiast geknutseld wordt aan iets handigs en moois. Zo ook in het topic van DBE-zelfbouwervaringen, waar gebruikers met behulp van ventilators het dynamic boost effect op hun verwarming maken. Geïnspireerd door alle voorbeelden in dat topic ging ik kortgeleden ook aan de slag. Mijn bevindingen besprak ik vorige week al kort in onze podcast, maar met deze blog wil ik wat meer informatie en voorbeelden geven.

Waarom ventilators op je radiator?

Allereerst de vraag waarom je ventilators bij je radiator zou willen plaatsen. Deze toevoeging vergroot het effectief vermogen van je radiator of convector, wat een aantal voordelen met zich meebrengt. De aanvoertemperatuur van je cv-ketel of warmtepomp kan hierdoor omlaag, wat bij een warmtepomp een efficiëntere werking betekent. Door een hogere vermogensafgifte komt de retourtemperatuur lager te liggen, wat juist bij een cv-ketel een efficiëntere werking betekent omdat deze (meer) kan condenseren. Ook zorgen radiatorventilators ervoor dat een ruimte sneller op temperatuur is te brengen en houden, wat het comfort verhoogt.

Lagere temperatuur = minder afgiftevermogen

In elk huis zou het vermogen van alle radiators of convectors samen in principe afgestemd moeten zijn op het warmteverlies van de woning. Maar laat je de cv-ketel of warmtepomp op een lagere temperatuur verwarmen, dan neemt het effectieve afgiftevermogen van het systeem flink af. Tweaker everb heeft in een tabel de vermogens van een reeks Jaga-convectors met en zonder ventilators naast elkaar gezet. Dit zijn de opgegeven vermogens van de fabrikant zelf, die zijn convectors zowel met als zonder ventilators verkoopt. Daar is te zien dat de toevoeging van ventilators het afgiftevermogen ruim kan verdubbelen. Bijvoorbeeld een Jaga Strada type 11 van 180cm die bij een aanvoer- en retourtemperatuur van respectievelijk 55 en 45 graden in afgiftevermogen stijgt van 1023W naar 2478W door het gebruik van ventilators.

Wat je inlevert op vermogen door op lagere temperaturen te gaan verwarmen, kun je met radiatorventilators dus weer terugwinnen. En daarmee wilde ik, net als veel andere tweakers, mijn verwarmingssysteem alvast gereed maken voor de overstap naar een warmtepomp door ventilators te plaatsen. Dat is een veel eenvoudigere aanpassing dan complete convectors gaan vervangen of vloerverwarming in de ondergrond gaan frezen.

Kant-en-klaar versus zelfbouw

Om ventilators op je radiator of convector te installeren, zijn er veel kant-en-klare sets te koop van fabrikanten zoals Heatbooster, Speedcomfort en Climatebooster. Soms valt daarbij te kiezen uit een set die specifiek ontworpen is voor een radiator of juist een convector en soms zijn het universele sets die overal op gebruikt kunnen worden.

Maar er is ook de optie van zelfbouw, waaraan op het forum dus een heel topic is gewijd. De term zelfbouw slaat hier dan op het uitkiezen van de onderdelen om die tot een werkend geheel te maken, en dus niet volledig je eigen ventilators ontwerpen. Na het zelf knutselen met de onderdelen kon ik vier duidelijke voordelen bedenken van zelfbouw ten opzichte van kant‑en‑klare sets voor radiatorventilators.

Allereerst kun je zelf makkelijker een goed presterende ventilator kiezen voor je radiator of convector voor een goede airflow. Een enkele eenvoudige 120mm-ventilator behaalt in onze testopstelling bij 20dB(A) een luchtstroom van 38m³/u, tegenover 30m³/u die de drie 70mm-ventilatortjes uit een kant-en-klare set zouden moeten halen. Met een grotere ventilator is het makkelijker om op lagere toerentallen toch nog een fatsoenlijke luchtstroom te behalen. Zo kom je vaak op een lagere geluidsdruk uit bij gelijke prestaties.

Ten tweede is zelfbouw goedkoper. Zo kwam ik in totaal op 318 euro uit om alle convectors in huis volledig te boosten met ventilators. Dat is geen klein bedrag, maar had ik ditzelfde met kant-en-klare sets gedaan, dan was ik tussen de 1100 en 1500 euro kwijt geweest, afhankelijk van het merk en type set. Dat is toch een aanzienlijk verschil.

Ten derde is maatwerk met zelfbouw veel beter mogelijk. Je kunt zelf kiezen uit het aantal ventilators en het formaat dat je gebruikt, en daarbij in je ontwerp rekening houden met obstakels zoals klemmen of verwarmingsbuizen. Bij een diepe radiator of convector kun je grotere ventilators gebruiken, wat lang niet alle fabrikanten aanbieden. De meeste fabrikanten gebruiken 90- of 100mm-ventilators als grootste maat, maar de zelfbouwers op het forum kijken primair naar 120mm- en 140mm-fans. De grootste convectors en convectorputten bieden zelfs ruimte aan 200mm-modellen.

Tot slot is mijn laatste voordeel dat het leuk is om te doen. We zijn tenslotte allemaal tweakers en zo'n knutselproject uitvoeren en voltooien is ook onderdeel van het plezier, nog los van de voordelen die je er met je verwarmingssysteem uit haalt.

Wat heb je nodig en hoe ziet het eruit?

Ventilators zelf zijn uiteraard nodig om een radiator of convector te kunnen boosten. In het zelfbouwtopic kiezen veel tweakers voor Arctic PST-ventilators. Die zijn populair voor dit doeleinde omdat de pwm-connector van deze fans voorzien is van een doorluskabeltje, wat het in serie verbinden van een groter aantal ventilators gemakkelijker maakt en kabelmanagement behapbaarder houdt. Ook zijn deze ventilators doorgaans relatief goed geprijsd en in 5-packs beschikbaar, wat de prijs per ventilator relatief laag houdt.

Naast de ventilators zelf heb je iets nodig om ze mee aan te sturen en elektriciteit om ze te laten draaien. In het DBE-zelfbouwtopic komen twee opties voor aansturing veelvuldig terug. Allereerst een simpele pwm-controller van AliExpress die op basis van temperatuur de ventilators op een instelbare pwm-snelheid kan laten draaien. Het printplaatje heeft het formaat van een M.2-ssd en kan met drie knoppen en een display worden ingesteld. Na het instellen kan het display uitgeschakeld worden zodat het minder opvalt en nog iets zuiniger werkt. De benodigde 12V-adapters moet je er zelf nog wel bij zoeken en mee verbinden, bijvoorbeeld met een krimpkous of kroonsteentje.

De pwm-controller van AliExpress (links) en de Heatmeister van Bazz0847 (rechts)

De andere optie voor aansturing die in het topic veel naar voren komt, is de Heatmeister. Door tweaker Bazz0847, die we eerder al eens interviewden, is de Heatmeister speciaal ontwikkeld voor alle DBE-zelfbouwers. Deze controller heeft wifi, bluetooth en MQTT voor smarthome-integratie, een eigen webapp en firmware-updates voor nieuwe functies. Het gedrag van de aangesloten ventilators is nauwkeurig aan te sturen en ook kan de controller overweg met een warmtepomp die de woning niet-condenserend koelt. Geschikte 12V‑adapters zijn mee te bestellen en kun je er direct op aansluiten.

Voor het overige knutselwerk hangt het er erg van af hoe uitvoerig je te werk wilt gaan. Omdat mijn convectors thuis genoeg ruimte bovenin hebben om de ventilators plat neer te leggen, had ik genoeg aan een zak tiewraps om de ventilators tegen elkaar aan te gespen en het geheel erin te leggen. Om bijgeluiden tegen te gaan, gebruikte ik buisisolatie die ik over de lengte doormidden sneed en langs de rand van de convectorkast als kussentje onder de ventilators gebruik.

V.l.n.r.: de stapsgewijze inbouw van ventilators in mijn 24 jaar oude convectors

Dat het mooier en uitvoeriger kan, laten andere tweakers zien. Zo maakte Greetoz een prachtig frame rondom een rij 92mm-ventilators voor een convector en Ronald deed hetzelfde met een lading Noctua-fans. Refthoom koos voor minder ventilators maar plaatste deze op buizen voor een venturi-effect van de luchtstroom. En Leon- stelde met behulp van een 3d-printer en draadeind een origineel frame voor drie ventilators samen.

V.l.n.r.: ventilatorframes van Greetoz, Ronald, Refthoom en Leon-

Behalve op convectors zijn er ook mooie constructies en oplossingen voor radiators terug te vinden in het topic. Bijvoorbeeld het grote frame van argafal, dat onder een brede radiator werd geplaatst. Ook Frisian1206 had met een brede radiator te maken, maar het zelfgemaakte frame met magneten is goed weggewerkt. En sOid wist door het maken van uitsparingen in het frame enkele obstakels aan de onderkant van de radiator mooi te omzeilen.

V.l.n.r.: ventilatorframes van argafal, Frisian1206 en sOid

Hoe goed werkt een radiatorventilator?

Ik ben erg enthousiast over de ventilators die ik thuis op de convectors heb geplaatst, maar het is goed om daarbij te vermelden dat mijn situatie hier bijna optimaal voor is. Mijn grotere convectors op de begane grond hebben in de behuizing 15cm ruimte in de diepte, waar 140mm-ventilators ideaal voor zijn. De kleinere convectors op de eerste verdieping bieden 12,5cm in de behuizing, waar de 120mm-ventilators dus precies in kunnen. Het gebruik van ventilators heeft op een convector vaak een groter effect dan op een radiator, omdat die een groter oppervlak heeft.

Sinds het gebruik van de ventilators valt mij op hoeveel sneller het in huis opwarmt als de ketel 's ochtends aanspringt. Voorheen liet ik de ketel op minimaal vermogen in 60 minuten rustig de woonkamer opwarmen naar 20 graden, wat bij een gelijke buitentemperatuur, dezelfde thermostaatinstellingen en hetzelfde vermogen met ventilators erbij nog maar 35 minuten kost. Verder is het comfort hoger omdat de warmte in alle ruimtes beter is verdeeld door de actieve luchtstroom.

Het gasverbruik is wat de meeste mensen waarschijnlijk zullen willen weten, en helaas heb ik daar geen echt goede vergelijking omdat ons stookpatroon is veranderd. Door veranderde omstandigheden wordt inmiddels een kamer extra verwarmd en is de nachtverlaging opgeschroefd van 15 naar 18 graden. Toch kom ik, per gewogen graaddag via de website mindergas.nl, afgelopen maand uit op 8,1 procent lager gasverbruik dan in november 2024. Dat het verwarmen efficiënter gaat is duidelijk, maar welke exacte besparing het oplevert is dat met mijn cijfers dus niet.

Andere tweakers delen op het forum zo nu en dan ook hun bevindingen. Door ptr1968 wordt geschat dat het gasverbruik zonder 12 ventilators 35 procent hoger ligt dan met DBE, en dat de opwarmtijd is gehalveerd. Een besparing van 30 procent is waar Shutdown98 op uitkomt als onderdeel van meerdere maatregelen waardoor het gasverbruik per gewogen graaddag 50 procent lager uitkwam. Bij energiecoach dunklefaser zorgde het 2,5 keer grotere afgiftevermogen van de convector voor een 5 graden lagere retourtemperatuur.

Hoe zit het met geluid en stroomverbruik?

Omdat je de aansturing van radiatorventilators zelf in de hand hebt, kun je dus ook zelf bepalen welk geluidsniveau je acceptabel vindt voor bijvoorbeeld een woonkamer, slaapkamer, gang of kantoor. Maar los daarvan hoef je de ventilators helemaal niet snel te laten draaien om de grootste winst van het boosteffect te behalen. Zoals JBtL in deze post en in deze post laat zien, heeft de stap van géén dynamic boost naar het gebruik van ventilators op 20 procent snelheid een grotere invloed op de efficiëntie van een warmtepomp dan de stap van 20 naar 70 procent ventilatorsnelheid. Bovendien creëren de grotere ventilators van een zelfbouwset een hogere luchtstroom dan wat een (kleine) kant-en-klare set doet.

Omdat de ventilators op een lage snelheid kunnen draaien, valt het energiegebruik ook aardig mee. Bij mijn grootste convector, voorzien van veertien 140mm-ventilators, meet ik 3,2W aan het stopcontact waarop de 12V-adapter is aangesloten met de controller op 25-procent-pwm. Als alle 58 ventilators in huis draaien, dan kom ik in totaal uit op een verbruik van iets meer dan 17W. Dat lijkt mij prima acceptabel omdat ze alleen draaien als de convector 27 graden of warmer is en ze weer stoppen als deze is afgekoeld naar 24 graden.

Andere zaken om rekening mee te houden

Om radiatorventilators te laten draaien heb je uiteraard stroom in de buurt van je radiator of convector nodig. Dat kan ofwel door 230V dicht bij je radiators te krijgen, ofwel door de 12V-adapter een lange (verleng)kabel te geven. Omwille van de veiligheid voor bijvoorbeeld kinderen en huisdieren is het verstandig na te denken hoe goed deze kabels moeten worden weggewerkt of afgeschermd.

Verder zijn eventuele luchtallergieën van bewoners iets om rekening mee te houden, want je verplaatst met radiatorventilators in huis wel (actief) meer lucht dan voorheen. Als gevolg daarvan kan het ook nodig zijn om de radiator of convector vaker te ontstoffen, zodat hij zo efficiënt mogelijk werkt en zodat je zo min mogelijk stof rondblaast door het huis.

Tot slot wil ik nog zeggen dat radiatorventilators geen oplossing zijn voor een slecht afgestelde cv-installatie, ongeacht of dit een gasketel of warmtepomp betreft. Ook geeft het geen magische verbetering van de isolatie, dus het warmteverlies van een woning zal door radiatorventilators niet afnemen.

Voor deze blog heb ik veel waardevolle informatie gehaald uit de volgende topics:
LTV: Deel hier je Jaga DBE zelfbouw ervaringen
Het grote HeatMeister smart home radiatorbooster-topic #2
Gas besparen door middel van CV tuning deel IV
Het ik-wil-een-warmtepomp FAQ topic