Inleiding: een koop op afbetaling
'U wilt een gratis toestel bij uw abonnement? Hoeveel verdient u, hoeveel schulden heeft u, hoe hoog is uw hypotheek en wat is uw gezinssituatie? Oef, dat ziet er niet best uit; u komt niet in aanmerking voor een iPhone 7 bij uw abonnement. Heeft u misschien interesse in deze Moto G?'
Dit was ongeveer het intro van een verhaal dat we bijna twee jaar geleden publiceerden, toen er voor het eerst sprake was van een inkomenstoets bij het kopen van een telefoon op afbetaling in combinatie met een abonnement in Nederland. Toen was het alleen nog een enigszins duister scenario voor de toekomst, inmiddels is het bijna realiteit. Vanaf 1 mei moeten verkopers van toestellen in combinatie met telefoonabonnementen een inkomenstoets gaan doen als de telefoon meer dan 250 euro kost. Dat wil zeggen: als je ervoor kiest om meer dan 250 euro van de telefoon in maandelijkse termijnen af te betalen. Wie een telefoon van 700 euro koopt en 500 euro meteen op de toonbank legt, heeft een lening van 200 euro die dus niet onder de nieuwe regels valt.
Daar komt bij dat de telefoon op afbetaling een BKR-registratie krijgt als consumptief krediet. Als je dus net een dure iPhone, Google Pixel of Samsung Galaxy S hebt gekocht, kun je een lager bedrag lenen voor je hypotheek. Die telefoon van 800 euro 'kost' je dan ineens meer dan 9000 euro.
Tweakers duikt in de nieuwe regeling en bekijkt wat de gevolgen kunnen zijn voor de telecommarkt, die zo lang aan het infuus van 'gratis' telefoons heeft gelegen, dat het de vraag is waar het nu heen zal gaan.

Een ingewikkelde rekensom
Wie vanaf volgende week een toestel wil aanschaffen op afbetaling, en miljoenen mensen in Nederland kopen nog altijd elk jaar een smartphone op die manier, zal goed moeten nadenken over de gevolgen van die aankoop. Om te beginnen moet je veel meer gegevens opgeven. Een paspoort is niet langer voldoende, ook moet je gegevens invullen van je inkomen, woonlasten en eventuele andere leningen. Vervolgens gaat de provider uitrekenen of je voldoende geld overhoudt om elke maand de telefoon op afbetaling te kunnen betalen.
Dat gebeurt volgens een inkomenstoets en is een knap ingewikkelde berekening, die je niet zomaar binnen een minuutje zelf maakt. Het is nog niet echt duidelijk wat het gaat betekenen voor bijvoorbeeld studenten met een bijbaan en studiefinanciering als enige inkomstenbronnen. Providers en retailers kunnen de telefoon op afbetaling toestaan, ook als klanten de inkomenstoets niet doorstaan, maar daar moeten ze goede redenen voor hebben.
/i/2001472193.jpeg?f=imagenormal)
Behalve dat de berekening zelf kan leiden tot een afwijzing, zit er ook een psychologische hobbel voor het verstrekken van de gegevens. De meeste mensen zijn voorzichtig met privacygevoelige gegevens over inkomen en woonlasten, en de plicht om die af te geven voor het kopen van een telefoon, kan een obstakel vormen.
Wil je binnenkort een huis kopen en zit het aan de rand van wat je maximaal kunt lenen voor een hypotheek? Dan is het slimmer om de telefoon in één keer te betalen of een goedkoop toestel te bestellen. Hoe groot de invloed is op wat je maximaal kunt lenen, verschilt en hangt onder meer af van de soort hypotheek en de hypotheekrente.
Prijs telefoon |
Soort telefoon |
Maandbedrag afbetaling telefoon |
Hoeveel minder hypotheek |
€250 |
Huawei P9 Lite |
€10,41 |
€ 3104 |
€300 |
Lenovo P2 |
€12,50 |
€ 3669 |
€350 |
Galaxy A5 2017 |
€14,58 |
€4233 |
€400 |
HTC 10 |
€16,66 |
€4798 |
€450 |
Galaxy S7 |
€18,75 |
€5362 |
€500 |
Xperia XZ |
€20,83 |
€5927 |
€550 |
Galaxy S7 edge |
€22,91 |
€6491 |
€600 |
Huawei P10 |
€25 |
€7056 |
€650 |
iPhone 6s |
€27,08 |
€7620 |
€700 |
iPhone 7 |
€29,16 |
€8185 |
€750 |
LG G6 |
€31,25 |
€8749 |
€800 |
Galaxy S8 |
€33,33 |
€9314 |
€850 |
iPhone 7 Plus |
€35,41 |
€10.160 |
€900 |
Galaxy S8+ |
€37.50 |
€10.725 |
Deze tabel geeft een indicatie van het bedrag dat je maximaal minder kunt lenen bij een salaris van 37.000 bruto per jaar, wat volgens het CPB anno 2017 modaal is. De berekening is gedaan met de rekentool van een bekende hypotheekorganisatie. Met ongeveer elk inkomen geldt de vuistregel dat je het totale aankoopbedrag van de telefoon met twaalf kunt vermenigvuldigen, en dan heb je een indicatie hoeveel minder je kunt lenen.
De gevolgen voor de maximale hypotheek gelden voor de hele duur van de lening. Dus als het gaat om een tweejarig abonnement, dan ben je er na twee jaar vanaf. Het geldt alleen voor toestellen die je op afbetaling koopt na 1 mei. Waar je wel rekening mee moet houden: elke op afbetaling gekochte telefoon binnen een gezin telt mee, ook die van een eventuele partner en kinderen.
Koopt niemand meer een iPhone of Galaxy S?
Als je voortaan aan het afsluiten van een abonnement met toestel een BKR-registratie overhoudt en je salaris moet opgeven aan de winkelmedewerker, hoeveel mensen zullen dat dan nog doen? Een van 's lands grootste retailers, Coolblue, schat dat het missen van die inkomsten geen desastreuze gevolgen zal hebben. De webwinkel is een paar maanden geleden gestopt met het aanbieden van telecomabonnementen. Het bedrijf verwees naar de 'toegenomen complexiteit' bij het afsluiten van abonnementen in combinatie met toestellen.
/i/2001472203.jpeg?f=imagenormal)
Fabrikanten van smartphones die minder kosten dan 249 euro, rekenen zich in elk geval al rijk. "Wij komen goed weg met ons duurste model van 229 euro", aldus Stefan de Clerck, directeur van de Benelux-tak van Nokia-licentienemer HMD Global. "Wij verwachten dat door die regels de interesse voor smartphones onder de 250 euro zal toenemen en daar kunnen wij uiteraard van profiteren als onze smartphones op de markt komen."
Huawei, dat veel toestellen onder de 250 euro in zijn portfolio heeft, denkt er iets genuanceerder over. "Er zal ongetwijfeld een grotere marktvraag ontstaan naar toestellen onder de 249 euro", aldus woordvoerder Dimitry Vleugel. "Wij zijn echter van mening dat dit een klein effect zal hebben op de verkoop binnen ons totale productportfolio en dat de verkopen van de toestellen met een adviesverkoopprijs van boven de 250 euro daar weinig onder te lijden zullen hebben."
Samsung houdt zich nog meer op de vlakte. De fabrikant wijst erop dat de nieuwste varianten uit zijn J-serie beginnen bij 169 euro. "De Wet op het financieel toezicht heeft geen effect op onze strategie", aldus woordvoerster Cella Sin.
HTC overweegt wel om de prijzen aan te passen naar aanleiding van de nieuwe wetgeving. "We kunnen alleen een adviesverkoopprijs bepalen, want het is uiteindelijk aan de verkopende partij om de prijs naar de consument te bepalen, maar we zullen zeker kritisch kijken naar toestelprijzen die dicht bij het BKR-registratiepunt zouden liggen. We hebben momenteel geen concrete signalen dat de modellen onder de 250 euro veel populairder gaan worden, maar verwachten wel een verschuiving van toestellen die rondom het BKR-registratieprijspunt liggen."
Voor dure telefoons verandert er niet veel, denkt de smartphonemaker. "We verwachten slechts een beperkte impact op de populariteit van onze duurdere modellen door deze nieuwe regel. Een deel van de consumenten zal zich er niet van bewust zijn wat een BKR-registratie voor gevolgen kan hebben en een deel zal daar geen problemen mee hebben."
Providers
T-Mobile vraagt zich of de nieuwe wetgeving blijvende effecten zal hebben. "Dit zal afhangen van het consumentengedrag", zegt woordvoerster Kathleen Loods. "Een BKR-registratie kan afschrikken, maar wellicht dat dit in de loop van de tijd weer verdwijnt. Natuurlijk zal een inkomenstoets tot positieve en negatieve uitkomsten leiden. Als men de toets niet doorkomt, kan men van de koop afzien of men kan er bijvoorbeeld ook voor kiezen om het toestel in één keer te betalen."
Volgens KPN hebben de nieuwe regels gevolgen voor klanten en medewerkers. "Systemen moeten worden aangepast, medewerkers getraind en klanten uiteraard goed geïnformeerd." De provider waagt zich niet aan voorspellingen of de regels de populariteit van duurdere telefoons zullen ondermijnen. KPN zegt geen signalen te hebben dat goedkopere smartphones populairder worden door deze stap.
Tele2 zegt daar het volgende over. "Dat is te vroeg om aan te geven, maar het is goed voorstelbaar dat er verschuivingen zullen plaatsvinden richting goedkopere toestellen", aldus woordvoerder Robin Janszen. De provider noemde de nieuwe regels in zijn kwartaalcijfers als 'karakteristiek voor de markt'. De provider waarschuwt ervoor dat de nieuwe regels in de toekomst kunnen leiden tot lagere telefoonverkopen bij abonnementen.
Vodafone houdt zich op de vlakte. "We kunnen er niet op vooruitlopen hoe ons commerciële aanbod er vanaf 1 mei uit zal zien en hoe we dit intern afhandelen." Ook zegt de mobiele provider, die tegenwoordig officieel VodafoneZiggo heet vanwege de joint-venture met de kabelaar, dat het geen uitspraken kan doen over de gevolgen voor populariteit van duurdere of juist goedkopere smartphones.

Tot slot
Het is een understatement om te stellen dat de markt voor telecomabonnementen in de afgelopen jaren behoorlijk is opgeschud. Waar de combinatie van toestel en abonnement een jaar of vijf geleden de normaalste zaak van de wereld was, en waarbij het zelden duidelijk was hoeveel de telefoon precies kostte, is dat nu al stevig veranderd. Providers moeten nu melden hoeveel een toestel per maand kost, en doen dat dus ook.
Dat heeft ertoe geleid dat de stiekeme toestelkorting in combinatie met het dure abonnement is verdwenen. Toestellen met korting aanbieden mag vermoedelijk wel volgens de nieuwe regels, maar zal waarschijnlijk minder gebeuren, zeker omdat de koppeling tussen abonnement en toestel weg is en mensen dus geen duur abonnement hoeven te nemen om de toestelprijs omlaag te krijgen, zoals voorheen. Daardoor weten providers niet of ze voldoende verdienen aan een klant om de lagere toestelprijs te kunnen bekostigen.
Smartphones zijn geliefde gadgets en in veel huishoudens vermoedelijk veruit de meest gebruikte computers. Lang hebben we kunnen verdoezelen hoe duur deze gadgets daadwerkelijk zijn, maar nu het gespreid betalen van dure smartphones echt een lening zal zijn met bijbehorende regels, is het niet langer te ontkennen: we zijn massaal verslaafd geraakt aan dure apparaten, waarvan we bovendien vaak een nieuw exemplaar willen.
Fabrikanten en providers hopen uiteraard dat grote gevolgen uitblijven. Als smartphones in de komende jaren echter niet ingrijpend veranderen, terwijl minder mensen dure modellen willen of kunnen kopen, dan kan dat enorme consequenties hebben. Een van de meest logische is dat mensen langer zullen doen met hun huidige smartphones. De nieuwe regels zullen meer mensen er eindelijk van bewust maken dat de mooie en wonderlijke technologie die we elke dag gebruiken, niet alleen waardevol is, maar ook duur.
/i/2001472205.jpeg?f=imagenormal)