Inleiding
'Mijn vorige smartphone gaat in de la bij mijn tien voorgaande telefoons en ik vergeet hem'. Veel tweakers zijn in elk geval eerlijk geweest toen ze onlangs een poll invulden met de vraag wat ze met een oude smartphone doen als ze een nieuwe hebben. Bij meer dan een derde van de ondervraagden gaat hij rechtstreeks een 'vergeetla' in.
Niemand legt een leeg krat bier in een vergeetla, en veel mensen scheiden keurig hun afval om recycling beter en makkelijker te maken. Desondanks vulde slechts 2,6 procent van de tweakers in dat ze een telefoon ter recycling aanbieden. Waarom eigenlijk? Misschien omdat hij waardevol is of nog waardevol aanvoelt. In veel gevallen gaat hij nog naar iemand anders, al dan niet betaald, en ben je dus zelf niet de laatste eigenaar. Hoe het ook zij, bij veel mensen liggen dankzij oude telefoons veel zeldzame metalen, waaronder goud, ongebruikt in een laatje.
/i/2001442243.jpeg?f=imagenormal)
Het aantal verschillende elementen in een smartphone loopt al snel op tot tientallen. Een smartphone is praktisch het halve periodieke systeem in je broekzak. Daar zitten met pijn en moeite gewonnen metalen tussen, die we simpelweg na een paar jaar niet meer gebruiken. Dat is zonde, want door materialen opnieuw te gebruiken hoeven we grondstoffen voor nieuwe smartphones niet uit mijnen te halen, die bovendien op termijn uitgeput kunnen raken. We kunnen nog wel een tijd voort met de grondstoffen die we hebben, maar op lange termijn is recycling de beste manier om ons ervan te verzekeren dat we genoeg metalen hebben voor alle producten die we willen gebruiken.
Waar we bij Tweakers vaak kijken naar de nieuwste smartphones, kijken we nu eens naar de oudste. Hoe recyclebaar is een smartphone? Hoeveel doen we dat eigenlijk, smartphones recyclen?
We recyclen bijna geen smartphones
Wees eerlijk, heb je wel eens een telefoon ingeleverd voor recycling? Het punt is dat er veel opties zijn. Een goed werkende telefoon kun je verpatsen op Vraag & Aanbod of kun je kwijt aan een familielid. Is hij echt oud? Dan is er misschien een klein kind in je omgeving die er spelletjes op kan spelen of eindeloos YouTube-filmpjes kijken. Sommige telefoons raken simpelweg verloren, omdat ze bijvoorbeeld op de bodem van de gracht belanden of gestolen worden. Andere liggen ergens in een la, omdat je dacht dat je er misschien ooit nog wat aan zou hebben.
Wie een telefoon wil recyclen, heeft wel opties. Je kunt hem inleveren bij een inleverpunt, bijvoorbeeld van Wecycle. Ongeveer negentig procent van de geregistreerde telefoons die worden ingeleverd voor recycling, komt binnen via Wecycle. Dat heeft inleverpunten bij onder meer supermarkten en kluswinkels. Er zijn bedrijven in de Benelux die ze inzamelen. Aanmelden kan vaak online, waarna je een retourenvelop krijgt. Als de telefoon in goede staat is, krijg je er misschien ook nog een beetje geld voor.
Het punt is dat er weinig beloning is voor het wel recyclen of straf voor het niet-recyclen van een smartphone. Voor kunststof flessen hebben we in Nederland het systeem van statiegeld; lever ze in bij een supermarkt en je krijgt dat geld terug. Voor telefoons bestaat een dergelijk systeem niet.
Als in een land een op vijf telefoons die worden verkocht, terugkomt voor recycling,
is dat al veel
In Nederland komen volgens de recentste schattingen van het kabinet zo'n 450.000 telefoons per jaar binnen voor recycling. De helft daarvan komt uit inzameling door consumenten, de andere helft is afkomstig van providers en andere bedrijven. Het is onbekend hoeveel smartphones er precies per jaar worden verkocht, maar de recentste openbare cijfers komen uit op rond 5 miljoen. Als dat klopt, wordt in Nederland iets van negen procent van de jaarlijks verkochte smartphones gerecycled. Volgens de Belgische inzamelaar Recupel leveren Belgen ongeveer vijf procent van de smartphones in.
Internationaal is het al niet veel beter. Als in een land een op vijf telefoons die worden verkocht, terugkomt voor recycling, is dat al veel. Dan is er nog een probleem: recycling verloopt in Europese landen op een relatief goede en veilige manier, maar dat is niet overal zo. Veel mobiele telefoons en andere elektrische apparatuur gaat naar ontwikkelingslanden voor recycling. Daar gebeurt dat in een informeel circuit, veelal thuis bij gezinnen waar iedereen helpt, meldde de Wereldgezondheidsorganisatie in een rapport. De omstandigheden bij recycling die in dat rapport naar voren komen, zijn slecht.
"Om waardevolle metalen uit (...) telefoons en andere elektronica te halen, wordt zuur op de printplaten gegoten en wordt met plastic gecoate bedrading verbrand, wat lood, kwik, koper, cadmium, chroom (...) in de omgeving loslaat en waardoor jonge werkers direct blootgesteld worden aan heel giftige substanties, die zelfs in kleine hoeveelheden nadelige neurologische effecten hebben."
De WHO koppelt de recycling van elektronica op deze manier aan schade aan het brein, die onder meer kan resulteren in een lager iq en aandachtsproblemen, en aan longproblemen en kanker. Het is onbekend hoe groot de schade is bij mensen die in zulke omstandigheden elektronica recyclen. In elk geval is het niet alleen van belang hoeveel elektronica de maatschappij recyclet, maar ook hoe dat gebeurt.

Materialen uit smartphones krijgen
Wat uit een telefoon kun je recyclen? Bijna het halve periodieke systeem zit erin, maar natuurlijk niet van alles evenveel. Greenpeace publiceerde in februari een onderzoek naar recycling waarin de organisatie schat hoeveel van elk materiaal in een gemiddelde smartphone te vinden is. En dat is nog best veel.
Materiaal |
Gebruik |
Gemiddeld aantal gram in smartphones |
Aluminium |
Frame, behuizing |
22,18 |
Koper |
Bedrading |
15,12 |
Kunststof |
Behuizing |
9,53 |
Kobalt |
Accu |
5,38 |
Wolfraam |
Trilmotor |
0,44 |
Zilver |
Soldeer, pcb |
0,31 |
Goud |
Pcb |
0,03 |
Neodymium |
Luidspreker |
0,05 |
Indium |
Scherm |
0,01 |
Palladium |
Pcb |
0,01 |
Gallium |
Backlight |
0,0004 |
Bron: Greenpeace
Appeltje-eitje zou je denken. Je peutert de telefoon uit elkaar, scheidt de componenten en dan kun je de materialen smelten en opnieuw gebruiken, toch? Bij sommige gebruiksvoorwerpen is dat zo eenvoudig. Wijnflessen bijvoorbeeld zijn prima te recyclen, omdat er vaak alleen glas en papier in zit. Als een object elektronisch is, wordt het al snel complexer.
Smartphonemakers zijn niet zo transparant over recyclen. Er is een uitzondering en dat is dicht bij huis; het Nederlandse Fairphone is uitgebreid bezig met recycling en heeft een rapport gepubliceerd over hoe recyclebaar zijn recentste telefoon is. Dat valt niet mee. De telefoon, die met opzet modulair is opgebouwd om componenten makkelijk te kunnen demonteren, is voor ongeveer een derde recyclebaar. Dat betekent dat twee derde van de materialen niet uit het toestel te krijgen zijn. Het recyclen van smartphones kan volgens Fairphone op drie manieren. In zijn geheel smelten, deels uit elkaar halen en dan smelten of door de shredder halen en dan materialen proberen te vinden. De derde optie bleek tot de beste resultaten te leiden.
Dat is bij de Fairphone, maar hoe het zit bij andere fabrikanten is lastig te achterhalen. Er zijn geen cijfers van andere smartphones, maar het ligt niet voor de hand dat het aantal recyclebare materialen bij andere fabrikanten hoger ligt. Veelal werken die immers met ontwerpen die het nog lastiger maken om materialen uit de telefoons te krijgen.
/i/2001515495.jpeg?f=imagenormal)
Tot slot
Terwijl we massaal lege flessen in de glasbak gooien of inleveren voor statiegeld en de meeste mensen ook batterijen scheiden van de rest van het afval, is het recyclen van smartphones nog lang niet zo gewoon. Deels is dat natuurlijk gewoonte en voor een ander deel zal het ook komen doordat veel telefoons dienstdoen als back-up of kinderspeeltje; ze zijn jaren nadat we ze niet meer in gebruik hebben, nog te nuttig om weg te doen. Het is de vraag hoe dat te veranderen is, want we kunnen veel van de materialen in smartphones hergebruiken in nieuwe elektronica en dat scheelt iets in de hoeveelheid materiaal die we moeten halen uit bijvoorbeeld mijnen.
Er is nog veel te winnen. Door het ontwerp van telefoons en de manier waarop ze zijn opgebouwd, is maar een klein deel van het materiaal terug te winnen. Dat is zonde, maar is het jammer genoeg om te eisen dat telefoonmakers er bij het ontwerp al rekening mee houden? Dat zullen ze alleen doen als genoeg mensen erom geven en het meewegen in hun aankoopbeslissing.
De telefoonmarkt is bij uitstek een uiting van de consumptiemaatschappij. Het zijn complexe apparaten met tientallen scheikundige elementen en allerhande waardevolle metalen, maar als we ze een paar jaar hebben gebruikt, liggen ze veelal stof te happen in een lade. Het is zonde om al dat goud en andere zeldzame materialen zomaar in honderden miljoenen lades wereldwijd te laten liggen.
/i/2001126865.jpeg?f=imagenormal)