Inleiding
Olympus' nieuwe topmodel, de OM-D E-M1 Mark II-camera, werd aangekondigd tijdens de Photokina, afgelopen september in Keulen. We hebben de camera toen wel even in handen gehad, maar het betrof nog een versie die nog niet eens het label 'preproductie' mocht dragen, dus we konden er slechts beperkt een indruk van krijgen. Nu, anderhalve maand later, is dat veranderd. Sterker nog, Olympus had deze week een deel van de Europese fotopers en dealers uitgenodigd om de definitieve versie van de camera tijdens een evenement in het Spaanse Ronda in de praktijk te proberen.
/i/2001298031.jpeg?f=imagenormal)
Indrukwekkende specificaties
Wij zagen ernaar uit om deze nieuwe telg aan de tand te voelen, want de specificaties van de OM-D E-M1 Mark II zijn indrukwekkend. Dankzij de quadcore-TruePic VIII-beeldprocessor kan de camera fotograferen met achttien foto's per seconde met continue autofocus. Met eenmalige autofocus zijn dat er zelfs zestig per seconde. Des te indrukwekkender is het dat het ook om rawformaat gaat. Geen enkele camera doet dit Olympus na, ook de professionele Canon 1D X II en Nikon D5 niet, die bovendien vier keer zo duur zijn. Omdat dergelijke snelheden alleen interessant zijn bij het vastleggen van actiefotografie, is ook het autofocussysteem van de camera op de schop gegaan. De E-M1 II telt nu 121 crosstype-autofocuspunten op de sensor. Op de volgende pagina's lees je meer over dit nieuwe autofocussysteem, plus hoe we dit in de praktijk hebben ervaren.
Hoewel de E-M1 II in eerste instantie opvalt met zijn indrukwekkende snelheid, heeft hij meer te bieden. Zo is hij op papier uitermate geschikt voor video, met zijn vijfassig gestabiliseerde sensor, 4k-resolutie en bitrate van 237Mbit/s. Verder is hij uitgerust met twee uhs-II-sd-geheugenkaarten in de spatwater- en stofdichte behuizing, en heeft de evf een responstijd van 6ms en een framerate van 120fps. En net als de E-M5 II heeft de camera een multishotmodus, waarbij de 20-megapixelsensor foto's in 50-megapixelresolutie produceert. Oftewel, de specificaties zijn indrukwekkend, maar wij waren vooral benieuwd hoe deze camera in de praktijk presteert.
Verbeteringen
De nieuwe E-M1 II is de opvolger van de in september 2013 aangekondigde M1 en zoals je zult verwachten, zijn er heel wat kleine en grote verbeteringen. De grootste vernieuwing lijkt het nieuwe autofocussysteem in combinatie met de enorme bursts die mogelijk worden gemaakt door de quadcore-beeldprocessor. Hoe dat in theorie en in de praktijk werkt, bespreken we op de volgende pagina, maar we beginnen met de overige veranderingen.
/i/2001286907.png?f=imagenormal)
Verbeteringen van de E-M1 II ten opzichte van de E-M1
Body
De dimensies van de body wijken een klein beetje af van die van zijn voorganger. Zo zijn de breedte en de dikte met net geen halve centimeter toegenomen, terwijl de hoogte marginaal is afgenomen, dankzij een kleinere 'bobbel' van de flitsvoet op de zoeker. Tegelijk is het gewicht wat toegenomen, van net geen 500 tot 575g. Het knoppenspel is min of meer gelijk gebleven, los van wat kleine wijzigingen, zoals drie customstanden op het programmawiel.
Dat geldt ook voor de achterkant, waar de lcd de grootste verandering vormt. Dat is nu niet alleen meer naar boven en beneden kantelbaar, maar ook uitklapbaar naar de zijkant. Je kunt het scherm daardoor nu vanuit alle mogelijke hoeken bekijken, net als bij de Panasonic GH4 en G7 bijvoorbeeld. Het scherm is aanraakgevoelig, zoals bij de oude M1, waardoor je het ook kunt gebruiken om scherp te stellen of een instelling te wijzigen. Evenals bij zijn voorganger is de body stof- en spatwaterdicht, waardoor je er volgens Olympus probleemloos mee in de regen kunt fotograferen. Ook is hij bestand tegen vrieskou tot een temperatuur van -10 graden Celcius.
De body ligt prettig in de hand en hoewel het gewicht wat is toegenomen, voelt hij zeker niet zwaar aan. De body is niet fors, maar ook niet klein. Bij mensen met grote handen past de pink net niet meer op de grip. Wie dat minder fijn vindt, kan de optionele grip overwegen. De belangrijkste knoppen zitten allemaal onder handbereik en met de vele programmeerbare knoppen en draaiwieltjes is de camera goed te personaliseren. Dat geldt ook voor de twee ronde draaiwielen bovenop. De achterste bedient afhankelijk van de programmastand de diafragmawaarde of sluitertijd, terwijl je met de voorste de belichtingscompensatie regelt. Wel vonden we de wieltjes veel te soepel draaien, waardoor het een aantal keer voorkwam dat een instelling onbedoeld was gewijzigd.
Nieuwe sensor
De M1 II is uitgerust met een nieuwe 20,4-megapixel-Live MOS-sensor. Vermoedelijk gaat het om dezelfde Sony-sensor als die in andere mft-camera's gebruikt wordt, zoals de GX8 en wellicht ook de Xiaoyi M1. De lichtgevoeligheid gaat van 200 tot 25.600 iso, maar kan aan de onderkant worden uitgebreid naar 64 iso, in plaats van 100 iso bij de E-M1. Dat gaat dan wel om beelden die teruggerekend worden vanaf 200 iso.
Zoals bij andere Olympus-camera's is de body uitgerust met in-body stabilization, of ibis, en dat werkt op dezelfde manier als bij andere high-end camera's, namelijk over vijf assen: horizontaal, verticaal, yaw, pitch en roll. Volgens metingen door de CIPA is de stabilisatie in deze camera goed voor 5,5 stops winst, gemeten op basis van de M.Zuiko Digital ED 12-40mm f/2.8-lens op 40mm, of 80mm effectief. Als dat ook in de praktijk haalbaar is, is dat een indrukwekkende score, want er is geen enkele camera die hetzelfde claimt. Als de camera gebruikt wordt in combinatie met een lens met ingebouwde stabilisatie, zouden beide stabilisatievormen tegelijkertijd gebruikt kunnen worden, wat zelfs 6,5 stops winst zou opleveren. Meer is volgens Olympus niet mogelijk, omdat dan de rotatie van de aarde zou interfereren met de gyrosensoren.
/i/2001286915.png?f=imagenormal)
Zoeker
De elektronische zoeker heeft dezelfde resolutie als het vorige model, maar maakt het kijken wel een stuk prettiger dankzij een toegenomen vergrotingsfactor van 0,74x. Ook de verversingssnelheid is toegenomen, met een framerate van 120fps en een responstijd van 6ms. Dat maakt de camera een stuk beter geschikt voor het vastleggen van actie en het verschil met een optische zoeker wordt daardoor steeds kleiner. Ook voor actie bleek de zoeker in de praktijk prettig werkbaar, met minimale lag. De 120fps-modus vreet wel meer energie, maar de accucapaciteit is flink toegenomen.
Video
De eerste E-M1 blonk niet uit door zijn filmmogelijkheden, met de gestabiliseerde sensor als positieve uitzondering. De oude M1 kon filmen in full hd met 30fps, maar met de E-M1 II is een veelvoud van resoluties mogelijk, inclusief twee 4k-modi: 4096x2160 IPB met 237Mbit/s en 24p, en 3840x2160 IPB met 102Mbit/s met 24, 25 of 30p. In 720p en 1080p kun je filmen met 50/60fps. Verder heeft Olympus de filmmogelijkheden uitgebreid door te voorzien in een koptelefoonaansluiting in aanvulling op de microfooningang. Er is een timelapsemodus, waarbij de camera in 4k, 1080p of 720p beelden achter elkaar kan monteren en versneld afspelen.
We hebben de verbeterde videomogelijkheden maar beperkt kunnen testen, omdat de meeste aandacht uitging naar het autofocussysteem. Wel hebben we de indruk dat de verbeterde gestabiliseerde sensor voor video uitstekend werk verricht. Ook uit de hand geschoten beelden ogen bijzonder vloeiend en alles behalve schokkerig. Het systeem lijkt effectiever dan de vijfassige stabilisatie van de Sony A7 II-serie. Dat betekent niet dat je geen slider of stabilisator meer nodig hebt voor serieus filmwerk, maar het biedt wel goede mogelijkheden voor situaties waarin je noodgedwongen uit de hand moet werken.
En verder
De camera is nu voorzien van twee sd-kaartslots die uhs-II-compatibel zijn. Ze ondersteunen dus de snelste sd-kaartjes van dit moment, die bijna 300 MB/s kunnen wegschrijven, zoals ook bleek uit onze praktijktest. Dergelijke kaartjes heb je overigens wel nodig als je van plan bent 60 foto's per seconde te gaan schieten in rawformaat. Doordat er nu twee kaartslots zijn, kun je bijvoorbeeld in het ene slot in raw opslaan en in het andere in jpeg of automatisch overschakelen op het tweede slot als het eerste kaartje volzit. Ook voor back-ups is het onmisbaar voor fotografen die geen risico's willen lopen en standaard twee kaarten tegelijk willen gebruiken, bijvoorbeeld bij het vastleggen van een bruiloft.
Net als de oude M1 is de camera niet voorzien van een interne flitser. Dat is iets wat we overigens wel vaker zien bij professionele camera's, omdat een externe flitser veel betere resultaten geeft en het dus zonde van de ruimte is om een kleine flitser in te bouwen. Olympus levert wel een kleine externe flitser mee, de FL-LM3, die een draaibare flitskop heeft en net als de camera stof- en spatwaterdicht is,
De camera kan in combinatie met de mechanische sluiter omgaan met sluitertijden van 60 seconden tot en met 1/8000e van een seconde. Met de elektronische sluiter is een sluitertijd van 1/32.000e mogelijk. Verder is er een usb 3.0- in plaats van een usb 2.0-aansluitmogelijkheid. In wifi is eveneens voorzien, maar dat was bij de E-M1 ook al het geval. Een andere functie die er al eerder was, is 'live bulb', waarbij je een foto met een lange sluitertijd zich langzaam ziet opbouwen op het scherm.
Fotograferen met 18 tot 60fps
De E-M1 II is het topmodel van Olympus, waarmee het merk zich richt op fotografen van de gevorderde amateur tot en met de professional. De camera is daardoor heel allround gepositioneerd en geschikt voor uiteenlopende soorten fotografie, evenals videowerk. Met de opvallende specificaties lijkt Olympus ook de sport- en actiefotograaf te willen aanspreken. Het autofocussysteem is flink verbeterd en de burstsnelheid is enorm toegenomen.
Burst
De opvallendste eigenschap van de E-M1 II is zonder twijfel zijn enorme burstsnelheid. Met continue autofocus haalt hij maar liefst 18 foto's per seconde. Hij heeft een buffer van 77 foto's in rawformaat, maar in combinatie met een snel uhs-II-geheugenkaartje kun je bijna eindeloos doorgaan met fotograferen. Dat zijn specificaties waarmee hij de Canon 1D X (II) en Nikon D5 ver achter zich laat, en dat zijn camera's die een veelvoud van de E-M1 II kosten. Daarbij is 18fps nog niet eens de maximale snelheid.
De camera biedt verschillende instellingsmogelijkheden voor burst en tracking, maar gebruikt verschillende methoden om de hoge snelheden te halen. Met een mechanische sluiter zijn de fysieke mogelijkheden, net als bij een spiegel, beperkt. In combinatie met de mechanische sluiter haalt de E-M1 II 10fps met continue autofocus of c-af en 15fps met eenmalige autofocus of s-af. Met de elektronische sluiter loopt dat fors op tot 18fps met c-af en maar liefst 60fps in s-af. De snelle processor is dus in staat om 60 rawfoto's in een seconde vast te leggen en dat is indrukwekkend. In de praktijk biedt dat verschillende mogelijkheden, die we ook getest hebben, zij het in een beperkt tijdsbestek.
De camera beschikt ook over een pre-burstfunctie, Pro Capture, waarbij hij al begint met vastleggen zodra je de sluiter half indrukt. Dat vergroot de trefkans aanzienlijk, zeker in combinatie met de hoge burstsnelheid van 60fps, wat je kunt zien aan de onderstaande beelden.
Als we een reeks van 45 foto's in een tijdsbestek van 1,8 seconden achter elkaar monteren in een video en vertraagd afspelen, dan ziet dat er zo uit:
Helaas!
De video die je probeert te bekijken is niet langer beschikbaar op Tweakers.net.
In combinatie met de elektronische sluiter is tracking met continue autofocus mogelijk tot en met 18fps. Een ander belangrijk voordeel van een elektronische sluiter ten opzichte van een mechanische is dat hij volledig stil is, wat in bepaalde situaties een uitkomst is. Een voordeel is ook dat deze camera in staat is om zeer korte sluitertijden te halen, zoals 1/32.000 seconde, die met een mechanische sluiter niet haalbaar zijn.
Er zijn echter ook nadelen. Zo wordt er in dergelijke camera's nog geen global shutter gebruikt, waarbij het hele beeld in één keer wordt uitgelezen. Een sensor wordt van boven naar beneden uitgelezen, wat betekent dat er een klein tijdsverschil is tussen de boven- en de onderkant van het beeld. Dat werkt rolling shutter in de hand, waarbij rechte lijnen schuin worden als als de camera of het onderwerp snel beweegt. Ook kan het leiden tot strepen bij kunstlicht. Over de prestaties van de elektronische sluiter van de E-M1 II kunnen we nog geen eindoordeel geven, ondanks een gevarieerd aantal praktijkfoto's, omdat dit simpelweg meer tijd vereist.
/i/2001286909.png?f=imagenormal)
Autofocustracking
Het nieuwe autofocussysteem is een flinke sprong voorwaarts ten opzichte van de eerste E-M1, die over 37 fasedetectie-af-punten op de sensor beschikte, aangevuld met 81 punten voor contrastdetectie. De E-M1 II heeft 121 kruislingsgevoelige fasedetectie-autofocuspunten op de sensor, een toename van 3,3x. Dat moet vooral tracking, oftewel het volgen van een snel bewegend onderwerp, ten goede komen. De punten zijn bovendien over het hele beeld verspreid. Olympus gebruikt contrastdetectie in algemene situaties en slechte lichtomstandigheden, en fasedetectie voor autofocustracking. Overigens is het aantal punten wel fors minder dan bij andere high-end camera's, zoals de Sony A6300/A6500 en de Fujifilm X-T2.
In de praktijk reageerde de E-M1 II nagenoeg direct tijdens ons gebruik, waardoor het prettig werken is met de camera. Hij is enorm responsief en er is geen merkbare vertraging als je op de ontspanknop drukt, ook niet in situaties met weinig licht, al hebben we dat maar beperkt kunnen testen. Met het gebruik van de mechanische sluiter is de camera nog steeds vrij stil, maar als je met 18fps of meer wil fotograferen, moet je overschakelen op de elektronische sluiter. Verwacht dan geen indrukwekkend machinegeweergeluid, want doordat er geen sluiter en spiegel worden gebruikt, hoor je niets.
Op het gebied van tracking waren we eveneens onder de indruk, al waren ook hierbij de mogelijkheden om goed te testen te beperkt voor een definitief oordeel. Olympus had wel een interessante locatie uitgekozen bij het Reservatauro Ronda. Daar kwamen stieren en paarden afrennen op de pers en cameradealers, die zich veilig achter een hek hadden verschanst. Op een ander moment hadden we te maken met roofvogels die stilzaten of met flinke snelheid op ons afkwamen: een uitdaging voor zowel de fotograaf als de camera.
Hoewel de tracking van de E-M1 II het meestal bij het juiste eind had, eindigden we toch met redelijk wat onscherpe platen op onze sd-kaart. Op bepaalde momenten leek de af tracking wat moeite te hebben met de snel bewegende onderwerpen, vooral als de afstand kort werd. Een dergelijke hands-on-ervaring blijft een steekproef, maar voor ons gevoel zijn de af-systemen van de Sony A6300/A6500, Fujifilm X-T2 en Nikon D500 trefzekerder.
/i/2001298029.jpeg?f=imagenormal)
De 40-150mm f/2.8 wordt een 80-300mm f/5.6 in fullframe-equivalent
Praktijkfoto's
Tijdens het evenement in Ronda hadden we enkele uren de beschikking over een OM-D E-M1 II met een 12-40mm f/2.8-lens, die we in sommige situaties, zoals bij de paarden, verruilden voor de nieuwe 12-100mm f/4 en in het geval van de roofvogels voor de 40-150 f/2.8. We konden uiteraard zelf bepalen wat we gingen vastleggen, evenals hoe en met welke instellingen, maar Olympus had wel regelmatig suggesties. Er werden in ieder geval voldoende mogelijkheden geboden om de autofocus op de proef te stellen, zoals je hieronder kunt zien.
Alle foto's hieronder zijn gemaakt in het jpeg-formaat en volledig onbewerkt, met uitzondering van hier en daar een minimale uitsnede. De rawbestanden lieten zich nog niet openen door Lightroom, dus deze hebben we nog niet goed kunnen bekijken. We hebben de foto's hieronder onderverdeeld in verschillende situaties: statische foto's, bewegende onderwerpen en low light.
Statische foto's
Bij goed licht levert de camera zeer scherpe en gedetailleerde beelden af.
Bewegende onderwerpen
Low light
De eerste vier foto's hieronder zijn van de beroemde middeleeuwse brug van Ronda, die het stadje in de bergen verbindt met de rest van Zuid-Spanje. Deze foto's zijn vanaf een statief gemaakt, de tweede en derde foto met een hoge lichtgevoeligheid van respectievelijk 12.800 en 25.600 iso. De laatste foto in de reeks is uit de hand gemaakt, in een zeer donkere omgeving, met een lichtgevoeligheid van 8000 iso.
Daaruit valt op te maken dat de resultaten die de Olympus produceert, prima toonbaar zijn en vrij weinig zichtbare ruis bevatten. Zonder de bijbehorende raws is het lastig oordelen, maar het resultaat valt niet tegen, zeker niet als we bedenken dat dit in vergelijking met aps-c en fullframe een kleine sensor is. Daar staat tegenover dat foto's bij daglicht al snel wat minder gedetailleerd worden naarmate de lichtgevoeligheid oploopt. Dat doet zich al voor vanaf 640 iso, vermoedelijk door ruis(reductie).
Voorlopige conclusie
/i/2001298027.jpeg?f=imagenormal)
De Olympus OM-D E-M1 II heeft gemengde gevoelens bij ons achtergelaten. In de enkele uren waarin we de camera konden gebruiken, hebben we in ieder geval een positieve indruk gekregen van de verbeteringen op het gebied van video en autofocus. Wat dat laatste betreft heeft Olympus een goede inhaalslag gemaakt. De E-M1 deed het ook niet slecht, maar leunde nog sterk op contrastdetectie. De 121 crosstype-autofocuspunten hebben in ieder geval geleid tot beduidend betere tracking, waardoor het makkelijker is geworden om bewegende onderwerpen scherp te krijgen. Hoewel het respect afdwingt, is het lastig om te bepalen of dit op het niveau zit van een Sony A6300/A6500, Fujifilm X-T2 en Nikon D500. Voor ons gevoel niet.
Dat brengt ons op een gevoelig punt, want die laatstgenoemde camera's zitten min of meer in hetzelfde segment en op de Nikon na zijn ze aanzienlijk lager geprijsd. We zijn bang dat Olympus zichzelf uit de markt prijst met een adviesprijs van 1999 euro voor de body, want op dat prijsniveau is er veel concurrentie in het aps-c-segment. Bovendien biedt dat budget ruimte voor een fullframecamera, die weliswaar wat actiefotografie en video betreft niet kan opboksen tegen de E-M1 II, maar wel een veel grotere sensor heeft, met meer pixels, een groter dynamisch bereik en een betere signaal-ruisverhouding.
Door de prijs met 33 procent te verhogen ten opzichte van de eerste E-M1, die oorspronkelijk 1499 euro kostte, maar nu voor 999 euro te krijgen is, is de E-M1 II eigenlijk alleen interessant voor huidige Olympus- en Panasonic-bezitters met een ruim budget. Voor overstappers is de drempel erg hoog, te meer omdat zij er nog lenzen bij moeten kopen en daarvoor in veel gevallen een kleinere sensor terugkrijgen.
Aan de andere kant heeft de E-M1 II wat zijn burst van 18 tot 60fps in jpeg of raw betreft, eigenlijk geen concurrentie. De enige camera's die daarbij in de buurt komen, zijn de professionele modellen van Canon en Nikon, en vergeleken daarmee is de E-M1 II een koopje. Dergelijke snelheden zijn lang niet voor alle fotograferen interessant, maar onder actiefotografen kan de interesse gewekt zijn, zeker als die graag wat minder grote en zware apparatuur willen meesjouwen.
Voor een definitief oordeel is het nog te vroeg, maar voorlopig zijn we onder de indruk.