Door Sim Kranenburg
Feedback
• 11-01-2016 13:00
Inleiding
Als we de televisiefabrikanten mogen geloven is het dynamisch bereik van onze huidige televisies niet groot genoeg en hebben we allemaal een nieuwe tv nodig die hdr-materiaal kan weergeven. Daar valt wat voor te zeggen, want waar het verschil in beeldkwaliteit tussen hd en uhd op een tv met een gemiddelde beeldmaat lastig te zien is, is dat tussen 'gewone'- en hdr-beelden juist goed te zien op een capabele tv, en voegt het veel toe aan de beleving.
Als, ergens in de toekomst, iedereen is overgestapt van een hdtv naar een uhdtv die hdr kan weergeven, moeten er ook nog televisies worden verkocht en dus denken de fabrikanten nu al na over wat de volgende trend in televisieland moet worden. Als je over de CES loopt en bij de tv-fabrikanten gaat kijken, lijkt het er sterk op dat we na de 4k-tv met hdr zullen worden gepaaid met 8k-televisies.
/i/2000900498.jpeg?f=imagenormal)
In dit artikel bekijken we wat er op de CES allemaal te zien was op 8k-gebied, en gaan we in op de zin en onzin van een nog hogere resolutie voor televisieschermen. We kijken wat er allemaal voor nodig is om 8k-content te maken en of het ook realistisch is om te verwachten dat we binnen afzienbare tijd in onze huiskamer naar 8k-televisie kijken.
Van sd naar hd en daar voorbij
In het verleden behaalde resultaten bieden geen garantie voor de toekomst, maar als we kijken hoe lang het heeft geduurd voordat hdtv gemeengoed is geworden, dan is 8k nog verschrikkelijk ver weg. De eerste voorstellen voor een nieuwe hdtv-standaard in Europa dateren uit 1986. In Nederland werden de eerste grootschalige uitzendingen in hd, in eerste instantie nog 720p en later 1080i, in 2008 uitgevoerd en nog steeds zijn niet alle televisieprogramma's in hd beschikbaar. Zo werd een van de populairste Nederlandse programma's, De Wereld Draait Door, tot vorige week nog altijd in standaarddefinitie geproduceerd en opgeschaald naar 1080i, om vervolgens te worden gedistribueerd naar de huiskamers. Pas sinds 4 januari 2016 wordt het programma in hd opgenomen en uitgezonden.
/i/2000900349.jpeg?f=imagenormal)
hdtv-productie in 1992
De reden waarom het aan de productiekant zo lang duurt om op nieuwe standaarden over te schakelen is dat er voor professionele apparatuur grote investeringen nodig zijn, die over een zeer lange tijd worden afgeschreven. Bovendien valt er voor tv-producenten nauwelijks meer geld te verdienen door de beeldkwaliteit te verhogen en dus wordt er alleen betere apparatuur aangeschaft als de oude aan vervanging toe is. Reguliere televisie-uitzendingen in 4k zijn dan ook nog vele jaren van ons verwijderd en uitzendingen in 8k komen er misschien nooit.
Door de komst van snelle internetverbindingen hoeven we tegenwoordig niet meer te wachten op de broadcastindustrie en 4k-beeldmateriaal wordt steeds beter verkrijgbaar via de verschillende streamingdiensten, met Netflix en YouTube als grote voortrekkers. Toch is de benodigde bandbreedte voorlopig nog erg duur en we zien dan ook dat er enorm op de bitrate van streaming video wordt beknibbeld, en dat komt de beeldkwaliteit niet ten goede. In de toekomst verdwijnt het bandbreedteprobleem vanzelf, doordat de snelheid van de gemiddelde internetconnectie ieder jaar toeneemt en bandbreedte steeds goedkoper wordt. Alsnog zullen er vele jaren overheen gaan voordat distributie van 8k-beeldmateriaal een realistische optie wordt.
Zonder content geen nut
Je kunt je afvragen of het wel nut heeft om televisies van nog meer pixels te voorzien en voor de komende jaren luidt het korte antwoord, gezien het totale gebrek aan content: nee. Doordat er nog helemaal geen camera's zijn die op 8k kunnen opnemen, zal die content nog wel even op zich laten wachten. Toch werken camerafabrikanten achter de schermen al hard aan camera's die 8k kunnen opnemen. Zo was er op de CES bij Canon een korte film te zien die was geschoten met een prototype-8k-camera.
/i/2000900467.jpeg?f=imagenormal)
De camera zelf werd niet getoond, omdat het prototype wat uiterlijk betreft nog niet op een niveau was dat Canon toonbaar vindt. We moesten het dus doen met een impressie van de nieuwe camera, die uiterlijk sterk aan de C500, C300 en C100-modellen uit de huidige Cinema EOS-line-up deed denken.
Omdat er nog geen werkende 8k-projectoren zijn, maakte Canon voor de demonstratie gebruik van vier 4k lcos-projectoren, waarvan de beelden gestacked en geblend werden. Dat wil zeggen dat de beelden van twee projectoren naast elkaar werden geprojecteerd waarbij ze in elkaar overliepen, met de beelden van nog eens twee andere projectoren daar precies overheen, om zo de helderheid te verdubbelen.
/i/2000900468.jpeg?f=imagenormal)
Helaas is het niet eenvoudig om bij het blenden van projectoren de overgang van het ene beeld naar het andere perfect te laten verlopen en dus was er in het midden van het beeld een duidelijke overgang te zien. Ook viel goed te zien dat de limieten van de gebruikte lenzen werden bereikt; de scherpte in de hoeken was duidelijk lager en er was chromatische aberratie te zien, zaken die op lagere resoluties minder opvallen. Het verschil in ervaren scherpte tussen deze demonstratie en gewone 4k-projectie was voor ons gevoel niet groot. Als er een native 8k-projector was gebruikt in plaats van een stack/blend, dan zou de kwaliteit nog wel wat beter zijn geweest, maar toch bekruipt ons het gevoel dat de stap van 4k naar 8k, zelfs op een zeer groot scherm, niet zo groot is als de stap van 2k naar 4k.
/i/2000900469.jpeg?f=imagenormal)
Overigens zagen we elders op de CES dat er ook hard wordt gewerkt aan 8k-projectoren. JVC heeft een 8k-prototype dat gebruikmaakt van 3 grote 1,3"-lcos-panelen in combinatie met laserlichtbronnen. Deze kan met maximaal 120fps beelden vertonen. De projector is bedoeld voor gebruik in planetaria en heeft een lichtopbrengst van maar liefst 8000 lumen. Helaas was ook dit prototype nog niet te zien en moesten we het doen met een plaatje ervan dat op een monitor werd getoond.
Hoe groot is groot genoeg?
Als je tegenwoordig een televisiewinkel binnenloopt, tref je daar uhdtv's aan met beelddiagonalen vanaf zo'n 40 inch. Eigenlijk heeft een dermate hoge resolutie op een dergelijk klein scherm geen zin, omdat je er met je neus bijna bovenop moet gaan zitten om de extra scherpte ten opzichte van een hdtv te kunnen waarnemen. Doordat een uhdtv vier keer zoveel pixels heeft als een hdtv, heb je om dezelfde scherpte waar te nemen een twee keer zo grote beeldmaat nodig.
Bij een 8k-uhdtv heb je voor dezelfde scherpte weer een factor twee grotere beeldmaat nodig, waardoor je op exorbitant grote beeldmaten uitkomt. Een voorbeeld: een beetje hdtv heeft tegenwoordig een beelddiagonaal van rond de 47" en dus kom je voor dezelfde scherpte op dezelfde afstand uit op een 8k-uhdtv van 188 inch oftewel 4,78 meter. Bovendien moet je voor de beste ervaring dus op ongeveer dezelfde afstand zitten. Dergelijke grote televisies zijn in de komende jaren totaal onpraktisch en bovendien veel te duur voor de gewone man.
/i/2000900479.jpeg?f=imagenormal)
98"- gebogen 8k-tv van Samsung
In de afgelopen jaren zijn er al redelijk wat 8k-prototypes op beurzen te zien geweest en zo ook op deze CES. Samsung was een van de vele fabrikanten die een prototype toonden. Het was een gebogen model met een diagonaal van 98". Een dergelijke maat zal door de meeste mensen als zeer groot worden ervaren, maar is voor 8k-weergave nog steeds aan de kleine kant. Omgerekend naar een hdtv met dezelfde scherpte kom je immers uit op nog geen 25" en dat zullen verreweg de meesten erg klein vinden voor een televisie.
Het gevolg is dat het beeld scherp genoeg is om van zeer dichtbij te worden bekeken en dat kan voor sommige toepassingen interessant zijn. Aangezien de meeste mensen echter zittend televisiekijken, heeft de extra scherpte, zelfs op een enorme maat als 98 inch, totaal geen nut. Alleen als je er zeer dicht bij gaat zitten heeft een dergelijke maat zin, maar het voelt voor de meesten zeer onnatuurlijk aan om zo dicht bij een tv te gaan zitten en op de beurs stond de meerderheid dan ook veel te ver weg om te zien wat een dergelijk scherm in huis heeft.
8k voor iedereen
Hoewel 8k voor de meeste mensen de extra investering niet waard is, hebben we op de lange termijn waarschijnlijk allemaal een 8k-tv in huis. Simpelweg omdat er uiteindelijk geen meerprijs meer voor betaald hoeft te worden en omdat je ook helemaal geen last hebt van een overschot aan resolutie. Precies hetzelfde is namelijk op dit moment ook met hdtv's aan de hand. Kijk maar eens in een tv-winkel bij de kleine maten. Als je een kleine tv koopt, heeft hd helemaal geen nut en zou je prima af zijn met een sdtv, maar die zijn simpelweg niet meer te koop en je betaalt ook al lang geen meerprijs meer voor hd.
/i/2000900480.jpeg?f=imagenormal)
Het vermoeden dat 8k uiteindelijk gemeengoed zal worden, wordt bevestigd door het feit dat op deze CES niet alleen de a-merken prototypes toonden, maar dat ook bijna alle Chinese merken tegenwoordig een werkende 8k-tv op de stand hebben staan. Het zijn bijna allemaal 98"-modellen, maar Hisense is alvast begonnen met het ontwerpen van een model voor de grote massa. Op de stand van dit Chinese staatsbedrijf is alvast een 65"-model te bewonderen. Bij een dergelijke maat is het verschil met een 4k-tv op een enigszins normale afstand absoluut niet te zien.
LG heeft wat 8k-tv's betreft de primeur, want dat toonde op deze CES het eerste 8k-productiemodel: de 98UH9800. Die zal later dit jaar te koop zijn voor een stevig bedrag, dat nog niet bekend is gemaakt. Een woordvoerder van LG liet ons overigens weten dat deze 98"-tv in eerste instantie niet voor de consumentenmarkt bedoeld is, maar voor de business-to-businessmarkt.
/i/2000900484.jpeg?f=imagenormal)
Dit model brengt een andere primeur met zich mee, want het is de eerste tv die met een super mhl-aansluiting is uitgerust. Hierdoor kan de tv 8k-beelden met een resolutie van 7680x4320pixels weergeven met een maximale framerate van 120fps. Deze hoge framerate was op de CES overigens nog niet te zien, want er werden alleen demonstraties op 60fps gegeven.
Tot slot
Hoewel 8k-televisies op veel plekken op de CES werden getoond, hebben we geen demonstratie gezien die onomstotelijk de meerwaarde boven 4k aantoonde. Voor speciale toepassingen komt de extra resolutie zeker van pas, maar voor het kijken naar films en series op een tv lijkt het erop dat hogere resoluties dan 4k alleen maar overkill zijn. Voor zeer grote schermen is de extra resolutie wel welkom, maar er ligt voor de makers van cameralenzen nog een hele uitdaging om al deze pixels ten volle te benutten.
Toch werd op deze CES duidelijk dat 8k er wel degelijk aan zit te komen en dat ergens in de toekomst de discussie over het nut van nog meer pixels gewoon opnieuw gevoerd zal worden. Gelukkig concentreren alle fabrikanten hun aandacht voorlopig op het vermarkten van hdr, want dat is een toevoeging die nut heeft op alle resoluties.