Inleiding
Elk jaar brengt Apple traditiegetrouw een nieuwe OS X-versie uit, het besturingssysteem voor zijn Mac-systemen. Sinds OS X 10.9 Mavericks, de versie waarbij het bedrijf van de namen van katachtigen afstapte, zijn de upgrades via de App Store gratis te installeren voor Mac-gebruikers. Sinds Mavericks brengt Apple publieke bèta's uit van zijn besturingssysteem, zodat gebruikers er al mee aan de slag kunnen en de laatste oneffenheden nog voor de daadwerkelijke release kunnen worden gladgestreken.
Van de nieuwste OS X-generatie, versie 10.11 met codenaam El Capitan, is ook zo'n testversie uitgebracht. De softwareversie is vernoemd naar een bekende steile bergwand in het Yosemite National Park in Californië. El Capitan ligt dus in Yosemite en die naamgeving lijkt niet toevallig gekozen. Versie 10.11 is namelijk lang niet zo'n omvangrijke release als 10.10. Dat vinden niet alleen wij, maar dat zegt Apple ook zelf. "El Capitan borduurt voort op Yosemite. We hebben de gebruikerservaring verder verfijnd en vele kleine verbeteringen aangebracht in de prestaties."
Yosemite bracht vorig jaar een groot aantal veranderingen naar de Mac. Het hele besturingssysteem kreeg een nieuw likje verf, met een ander lettertype, nieuwe iconen en doorschijnende vensters. Verder voegde Apple onder andere grote veranderingen door bij de Spotlight-functie, Safari en het Berichtencentrum. Bovendien markeerde die versie de start van Continuity, waarmee Apple zijn verschillende producten aan elkaar probeert te knopen.

In contrast daarmee vinden veel verbeteringen van El Capitan onder de motorkap plaats. Zo zou het besturingssysteem sneller werken, onder andere bij mailen en pdf-bestanden openen. Het verschil hebben we zelf niet in de praktijk kunnen waarnemen; dergelijke prestatieverschillen zijn moeilijk via tests aan te tonen en bovendien sterk afhankelijk van het systeem dat je gebruikt.
De andere grote, niet zichtbare verandering is de komst van Metal naar OS X, al geldt dit alleen voor computers die Apple vanaf eind 2012 heeft uitgebracht. Met Metal krijgen ontwikkelaars directere toegang tot de gpu. Het resulterende programmeerwerk moet er onder andere toe leiden dat de cpu minder belast wordt bij grafisch intensieve applicaties, zoals games. Overigens gaat het niet alleen om 3d-rekenwerk; Apple heeft Metal ook in Core Graphics en Core Animation voor 2d-rendering geïntegreerd. Apple claimde tijdens de WWDC dat dit een achtvoudige prestatieverbetering bij Adobe After Effects kan opleveren.
In deze preview van de bèta van El Capitan kijken we naar de overige verbeteringen.
Spotlight en Split View
Een visueel voorbeeld van de verfijning ten opzichte van Yosemite waar Apple het over heeft, is te zien bij het lettertype, althans, als je heel goed kijkt. Apple maakte bij Mavericks versus Yosemite de overstap van Lucida Grande naar Helvetica Neue en heeft dat nu vervangen door zijn eigen font San Francisco. Het verschil met Helvetica Neue is echter heel subtiel.



Van boven naar onder: de lettertypes van Mavericks, Yosemite en El Capitan

Een ander visueel element dat is aangepast, is de beruchte draaiende 'strandbal des doods', die het besturingssysteem toont bij vastlopers. Bij Yosemite en voorgaande versies ging het nog om een glanzend icoon met diepte, maar bij El Capitan is de draaiende wachtcursor een plat icoon geworden. Daarmee is ook dit onderdeel in lijn gebracht met de strategie van Apple, ingezet door chief design officer Jonathan Ive, om plattere, stilistisch eenvoudigere iconen te gebruiken. Een trend die overigens nog lang niet overal is doorgevoerd.
Heb je wel eens dat je je mouse pointer kwijt bent? Nee? Grote kans dat je dan niet meer dan één monitor met je Mac verbonden hebt. Bij twee of drie schermen wil het namelijk nog wel eens voorkomen dat je even moet zoeken naar het kleine pijltje. Voor die gevallen heeft Apple het mogelijk gemaakt om de mouse pointer te vergroten door er even flink mee te schudden.
Spotlight: zoeken naar de uitbreidingen
De zoekfunctie Spotlight kreeg bij Yosemite een flinke metamorfose en nam daarmee een prominente plek in het besturingssysteem in. Letterlijk, want het zoekvenster verscheen bij elke zoekactie in het midden van je scherm en die positie kon je niet wijzigen. Dat was soms hinderlijk, omdat het venster je het zicht op onderliggende content ontnam. Bij El Capitan kun je het Spotlight-venster gelukkig wel slepen en neerzetten waar je wil. Ook kun je het venster vergroten en verkleinen, binnen bepaalde marges.
Daarnaast is de zoekfunctionaliteit uitgebreid met resultaten voor het weer, sportuitslagen, aandelenkoersen, webvideo en ov-informatie. Bij de tweede publieke, Nederlandstalige bèta die wij draaiden, konden we wel aandelenkoersen en actuele wedstrijdstatistieken opvragen. Daarnaast vond Spotlight filmpjes voor ons, maar de weersverwachting en ov-info leken nog niet bruikbaar. Het Amerikaanse Spotlight is ook op een ander vlak uitgebreider; de zoekfunctie ondersteunt in de VS vragen in natuurlijke taal, zoals 'toon me de e-mailberichten van gisteren'. Het is niet bekend wanneer de Nederlandstalige versie dit gaat ondersteunen. Spotlight is in het Nederlands op dit moment dus nog wat beperkt.
Gespleten blik
Een nieuwe functie die Apple nadrukkelijk naar voren schuift als vernieuwing is Split View. Het besturingssysteem toont hierbij twee openstaande vensters naast elkaar. De weergave wordt gescheiden door een zwarte lijn, die je heen en weer kunt schuiven naar gelang je meer van de linker- of rechterapp wil zien.
Deze functie lijkt natuurlijk op Snap in Windows, maar is minder uitgebreid en minder intuïtief te activeren. Je moet namelijk het groene bolletje van 'volledig venster weergeven' ingedrukt houden, waar je zelf niet zo snel op zou komen. Het venster neemt dan de rechterhelft van het scherm in beslag, waarna je kunt kiezen welke openstaande app de linkerhelft mag innemen. Door te slepen kun je ze omwisselen. Een alternatieve methode om Split View te activeren is door Mission Control op te roepen, een miniatuurvenster naar de bovenste balk te slepen en daarop een andere app los te laten.
Als je dit eenmaal weet, is Split View een functie die van pas kan komen. Het gebeurt immers regelmatig dat je met twee programma's tegelijk werkt, zoals een tekstverwerker en browser, en zoveel mogelijk van de beschikbare schermruimte wil gebruiken.
/i/2000642032.png?f=imagenormal)
Mission Control
Bij Mission Control zijn enkele kleine maar fijne aanpassingen doorgevoerd. Als je het overzicht oproept door met drie vingers naar boven te swipen, zie je nu niet meer standaard de miniatuurweergaven van de desktops en fullscreen-apps. In plaats daarvan zie je alleen de namen ervan, in tekst. Zodra je met de muiswijzer boven de balk zweeft, verschijnen de thumbnails weer.
Daarnaast is de gestapelde weergave van programmavensters verdwenen. Als je bijvoorbeeld vijf browservensters had openstaan, niet als tabs maar als losse vensters, dan was het bij Yosemite nog zo dat Mission Control deze in de verkleinde weergave over elkaar legde, waardoor alleen de eerste twee vensters goed zichtbaar waren. Bij El Capitan krijgt elk venster van een programma zijn eigen miniatuurweergave, zodat je bij de browser bijvoorbeeld de openstaande pagina's kunt onderscheiden. Dat biedt een veel beter overzicht.
Notities en Schijfhulp
De Notities-app was niet de bekendste in OS X en het was bovendien een erg basaal programma. Bij El Capitan is Notities bij versie 4.0 aangeland en Apple heeft het flink aangepakt. Veel meer dan voorheen is nu de nadruk komen te liggen op het maken van notities met links naar internetpagina's, foto's en andere media, naast tekst.
/i/2000641545.png?f=imagenormal)
Bij Yosemite was het al mogelijk om url's en afbeeldingen in notities te plaatsen, maar de nadruk lag toch op tekst. De app bood hiervoor eenvoudige tekstverwerking en de nieuwe versie doet dat nog steeds. Je kunt bijvoorbeeld het lettertype kiezen, opsommingen maken en alinea's centreren en uitvullen. Afbeeldingen zijn nog steeds naar notities te slepen.
Het is nu echter ook mogelijk om content vanuit andere Apple-programma's aan notities toe te voegen, via het 'delen'-menu. Zo kun je direct vanuit Foto's afbeeldingen in nieuwe of bestaande notities plakken, vanuit Safari links dumpen en met Kaarten locaties toevoegen. Bij die content kun je direct tekstberichten plaatsen. De afbeeldingen, links, locaties, audiofragmenten, documenten, enzovoort zelf worden als 'bijlage' bij die tekstnotities geplaatst. Een klik op een locatiebijlage opent die locatie in Kaarten; audio en video kan direct vanuit Notities afgespeeld worden. Omgekeerd kunnen notities vanuit de app direct gedeeld worden via mail, Twitter, Facebook, enzovoort.
De standaardweergave van Notities toont drie kolommen; de meest linkse toont een lijst mappen, maar deze kolom is in te klappen. In het midden staat de kolom met de namen van de notities uit die mappen. Notities met afbeeldingen en video krijgen een miniatuurweergave van het plaatje. In de rechterkolom zie je vervolgens de inhoud van de notities zelf.
Er is bij de nieuwe Notitie-app nog een tweede weergave, die alle bijlagen gebundeld op soort toont. Zo krijg je een overzicht van bijvoorbeeld alle foto's en video's, links, locaties en websites.
Schijfhulp met kleurtjes
Het Schijfhulp-programma van OS X heeft bij El Capitan een opfrisbeurt gekregen, waarmee een stuk overzichtelijker is geworden welke items opslagruimte op schijven opsnoepen en hoeveel dat is. Zo kun je in een oogopslag zien welk deel OS X op de schijf voor zijn rekening neemt en hoeveel ruimte Bootcamp inneemt. Per volume zijn verdere details te zien. Apple heeft gekozen voor een weergave met behulp van een lange balk, met kleurtjes voor de categorieën. Het blauwe deel van de balk toont bij het OS X-volume hoeveel opslagruimte programma's in beslag nemen, rood is voor de foto's, en groen en oranje zijn voor respectievelijk video en audio.
Onder de gekleurde balk staat een tabel met de belangrijkste eigenschappen van de schijf of het volume, zoals de totale en overgebleven capaciteit, de smart-status, het verbindingstype en de hoeveelheid partities. Wie meer informatie over de schijven en volumes wil, kan op 'info' klikken. Dan verschijnt er een pop-up met een droge opsomming van verdere details.
Verdwenen is het 'microscoop'-icoon voor de controleerfunctie en de geelzwarte Brand-knop en de blauwe Activeer- en Verwijder-knoppen hebben het veld moeten ruimen. In plaats daarvan zijn rustige icoontjes zonder kleur gekomen. Ook hier is dus de overgang van drukke icoontjes naar eenvoudiger, stilistisch strakker vormgegeven knoppen merkbaar.
Met zijn nieuwe uiterlijk is Schijfhulp een stuk overzichtelijker geworden, onder meer doordat veel uitlegteksten geschrapt zijn. Apple heeft gekeken naar welke informatie gebruikers snel willen zien en zich beperkt tot de basisfunctionaliteit. De mogelijkheid om te branden is hierdoor verwijderd uit dit programma en ook de opties voor veilig wissen zijn er niet meer.
Swipen in Mail
Apple werkt Mail en Safari alleen beperkt bij. Als je Mail schermvullend weergeeft en een bericht opstelt, kun je de e-mail minimaliseren door buiten dat bericht te klikken. De mail schuift dan naar beneden, zodat je bij het postvak kunt, maar de bovenste balk van de mail is nog steeds zichtbaar. Door op de mailbalk onderin te klikken roep je het bericht weer op. Eventuele nieuwe berichten verschijnen als tabs in dat venster. Daarnaast ondersteunt Mail nu het wegswipen van berichten, op de manier zoals dat bij iOS al kan, maar dan met de trackpad natuurlijk. Met twee vingers van links naar rechts swipen markeert berichten als gelezen, andersom laat je berichten verwijderen. Het zijn twee fijne toevoegingen, die werken met Mail weer net wat prettiger maken.
Pinnen in Safari
Apples webbrowser is een van de programma's die bij Yosemite flink werden aangepast. De veranderingen die El Capitan brengt zijn minimaal. Wel is een optie toegevoegd om sites vast te pinnen door rechts te klikken en de optie 'maak tabblad vast' te kiezen. Die tabs nemen dan nog slechts een kleine hoeveelheid ruimte in, links van de tab-balk, met alleen de favicon zichtbaar. De bedoeling is dat je zo snel de sites kunt openen die je waarschijnlijk toch al had openstaan, zonder dat ze waardevolle ruimte in de tab-balk in beslag nemen. Open je een nieuwe tab met precies dezelfde tab, dan opent Safari automatisch de 'gepinde' versie. Ook na een herstart van Safari blijven de vastgemaakte tabs op hun plek.
Spectaculair is de mogelijkheid tot vastzetten niet, maar vooral als je bij het internetten altijd veel tabs hebt openstaan, is het handig een select aantal favorieten op een vaste plek bij de hand te hebben. Al even handig is dat Safari nu op de tab aangeeft of de pagina geluid produceert. Niet alleen dat, een klik op een volume-icoon in de adresbalk geeft dan de mogelijkheid het geluid van alle tabs uit te schakelen.
Voorlopige conclusie
Dat was het wat El Capitan betreft. In een jaar waarin Microsoft met Windows 10 zijn besturingssysteem een grondige make-over met veel nieuwe functionaliteit geeft, doet Apple het rustigjes aan. Aan de ene kant is dat begrijpelijk; na alle veranderingen die Yosemite bracht, is het tijd te polijsten en te optimaliseren. Zo doet Apple dat bij veel producten en diensten. Bovendien, de verkoop van Mac-systemen groeit nog steeds, tegen de trend in, dus Apple staat niet zo onder druk om te vernieuwen als Microsoft.
Aan de andere kant laat Apple hier kansen liggen om door te stomen met zijn besturingssysteem. Met Continuity, zoals de samenwerking tussen iOS en Macs heet, lijkt nog zo veel meer mogelijk. Verder ontbreekt Siri nog op OS X, mag iTunes wel eens flink op de schop, is de Mac App Store nog verre van wat hij zou kunnen zijn, enzovoort. Nu moeten we misschien weer een jaar wachten op fundamentele wijzigingen. Extra jammer is het dat sommige van de verbeteringen die El Capitan brengt in Nederland nog niet werken, zoals veel zoekfunctionaliteit in Spotlight en ov-informatie in Kaarten. Op andere functionaliteit is het hoe dan ook nog wachten, zoals de tools van derde partijen die ontwikkelaars vanaf El Capitan naar de Foto's-app kunnen brengen. Over Foto's gesproken, dat verscheen natuurlijk pas bij OS X 10.10.3 en het daaropvolgende 10.10.4 markeerde de release van Apple Music. Ook tussentijds brengt Apple dus wel de nodige vernieuwing naar zijn platform.
De snelheidsverbeteringen die El Capitan lijkt te brengen zijn in ieder geval mooi meegenomen, al merk je daar in de praktijk niet veel van, en de komst van Metal is veelbelovend, al vallen gebruikers van oudere Macs buiten de boot. Al met al is El Capitan een aardige update, die iedere Mac-gebruiker wel zal verwelkomen, maar die niet echt enthousiaste reacties zal losmaken bij de release in de komende herfst.