Uiterlijk en aansluitingen
Samengevat
De BTO 17CL63 is een laptop van extremen. De laptop beschikt over een snelle processor, die je normaal gesproken in desktops tegenkomt, en de laptop is te leveren met een GTX 980M-videokaart, die even snel is als een GTX 780 voor de desktop. Daarnaast zijn er veel mogelijkheden tot upgraden aanwezig. Vaste minpunten bij dit soort snelle gamelaptops zijn een matige accuduur en een vrij lompe behuizing. Het full-hd-scherm heeft een hoge helderheid en een hoog contrast, maar had beter gekalibreerd mogen worden.
Eindoordeel
Stel, geld speelt geen rol en je mag je eigen ultieme gamelaptop samenstellen. Hoe zou die er uitzien? De kans is groot dat je uitkomt op een systeem met een GTX 980M-videokaart, een sloot werkgeheugen, een vlotte ssd en natuurlijk een vlotte processor. Bij BTO hebben ze een dergelijke laptop gebouwd en zijn ze nog een stapje verder gegaan. Er is namelijk niet gekozen voor een gewone laptopprocessor, maar voor een volwaardige Core i7-4790S-desktopprocessor. Die niet-alledaagse hardwarecombinatie namen wij natuurlijk graag onder de loep.
/i/2000586757.jpeg?f=imagenormal)
Het uiterlijk van de BTO 17CL63 geeft een strakke en wat zakelijke indruk. BTO koopt, zoals gebruikelijk, de laptops barebone in bij Clevo. In dit geval gaat het om het P771ZM-model, dat ruimte biedt aan een mxm-videokaart en een desktopprocessor. Die hardware heeft natuurlijk de ruimte nodig, niet in de laatste plaats voor de koeling van de componenten, en daarom is de behuizing nogal lomp uitgevallen. Aan de onderkant lopen de randen nog wel 'naar binnen', waardoor de laptop kleiner lijkt dan hij is.
Wat materiaal betreft heeft BTO geen bijzonder gedurfde keuzes gemaakt, overal tref je namelijk zwart plastic aan. Het plastic rondom het toetsenbord en aan de achterkant van het scherm is van het soort dat wat 'rubberachtig' aanvoelt. Dat vormt een comfortabele ondergrond voor polsen en handpalmen, maar is wel gevoelig voor vingerafdrukken en vlekken. De rest van de behuizing, die van gewoon hard, zwart plastic gemaakt is, geeft een stevige indruk. Dat mag ook wel, gezien het gewicht van bijna vier kilogram.
Toetsenbord en touchpad
Voor de draagbaarheid is het hoge gewicht een nadeel, maar het komt het typcomfort wel ten goede. Het toetsenbord heeft licht gebogen toetsen, die flink wat travel hebben. De toetsen hebben een duidelijke feedback en door de stevige en zware behuizing kun je flink op het toetsenbord tekeergaan zonder dat de laptop een krimp geeft.
/i/2000586761.jpeg?f=imagenormal)
Hoewel veel gamers direct een losse muis zullen aansluiten, werkt de touchpad van de laptop ook niet verkeerd. Het plastic oppervlak glijdt goed, maar multitouch-bewegingen, zoals het tikken met twee vingers, worden niet altijd even goed herkend. De muistoetsen laten zich daadwerkelijk een stuk indrukken, in tegenstelling tot de meeste muisknoppen op laptops, die maar een kort klikje geven.
Aansluitingen
De 17CL63 is voorzien van een desktopprocessor en is dankzij de aansluitingen ook prima in te zetten als desktopvervanger. Een optische drive ontbreekt, waardoor er veel ruimte over is voor andere hardware. Aan de linkerkant van de laptop bevinden zich een gigabit-ethernetaansluiting, drie usb 3.0-aansluitingen, een sd-kaartlezer en een aansluiting die usb en esata combineert. Esata is nooit echt van de grond gekomen en in de meeste gevallen is usb 3.0 een goede vervanger gebleken, maar het is leuk dat de aansluiting toch aanwezig is.
De rechterkant van de laptop is wat leger, met de audio-in- en -uitgangen en een usb 3.0-aansluiting. Aan de achterzijde bevinden zich twee displayport-aansluitingen en een hdmi-uitgang. De laptop is voorzien van een Maxwell-gpu van de tweede generatie, wat wil zeggen dat er ondersteuning is voor uhd-schermen op 60Hz via hdmi 2.0.
Hardware en warmtebeelden
Wie de 17CL63 bij BTO bestelt, betaalt 1545 euro voor de basisuitvoering. Voor dat geld krijg je een Core i5-4690S met 8GB werkgeheugen en een GTX 965M-videokaart. De door ons geteste uitvoering was opgetuigd met wat snellere hardware, waaronder een i7-processor en 32GB geheugen, waardoor de totaalprijs op 2900 euro uitkomt. Het kan nog duurder, want de laptop is ook te leveren met een Core i7-4790K-processor.
| | BTO 17CL63 |
|---|
| Processor |
Intel Core i7-4790S |
| Cores/threads |
4/8 |
| Klokfrequentie (turbo 4/1 core) |
3,2GHz (3,6/4,0GHz) |
| Gpu |
Nvidia GeForce GTX 980M |
| Werkgeheugen |
32GB ddr3-1600 |
| Opslag |
Samsung MZHPU256HCGL
Seagate ST2000LM03 |
| WiFi |
Intel Dual Band Wireless-AC 7265 |
| Schermpaneel |
17,3", tn, 1920x1080 pixels |
| Besturingssysteem |
Windows 8.1 Pro |
Het mooie aan barebone-laptops zoals deze BTO is de mogelijkheid om onderdelen eenvoudig te vervangen en te upgraden. Hoewel mxm-videokaarten niet bij iedere webshop te bestellen zijn, zijn zaken als werkgeheugen en harde schijven makkelijk uit te breiden. De onderkant van de 17CL63 is voorzien van twee panelen, die met een paar boutjes vastzitten. Onder het grootste paneel, bedekt onder zeven heatpipes, bevinden zich de processor en de videokaart. De gpu is op een mxm-insteekkaart geplaatst, maar de cpu zit in een normale LGA1150-socket, zoals je die ook op desktopmoederborden aantreft.
/i/2000586853.jpeg?f=imagenormal)
Vlakbij de cpu bevinden zich twee van de vier aanwezige geheugenslots en daarnaast is er ruimte voor twee 2,5"-sata-schijven. Naast de linker sata-schijf bevindt zich een m2 M-slot voor ssd's, waarbij de communicatie over pcie-x4 of sata verloopt. Het tweede m2-slot, vlak boven de ruimte voor de accu, heeft een B-connector, goed voor pci-x2- en sata-ssd's of andere apparaten met m2-aansluiting, zoals gps-ontvangers. Dankzij de Z97-chipset is het mogelijk om sata-ssd's in raid te configureren.
Onze testlaptop was slechts van een enkele ssd voorzien, maar wel een exemplaar dat via pci-express communiceert. Hoewel m2-aansluitingen al geruime tijd gebruikt worden, blijven fabrikanten nog altijd voor sata-ssd's kiezen en maken alleen Apple-laptops al enige tijd gebruik van pcie-ssd's.
Onze testlaptop was voorzien van een Samsung XP941-ssd, die we al eens eerder hebben getest. De bottleneck van de sata-aansluiting is in de bovenstaande grafiek mooi te zien bij de sequentiële leessnelheden. De sata-ssd's worden beperkt op ongeveer 500MB/s, terwijl de pcie-ssd's niet gelimiteerd worden. Dat leidt bij de BTO-laptop tot een indrukwekkende 1110MB/s. In de praktijk komt alleen sequentieel lezen en schrijven niet vaak voor; daarom lezen en schrijven we ook random 4k-blokken. De random lees- en schrijfsnelheden liggen eveneens hoog, en zijn meteen de hoogste die we tot nu toe op een laptop zijn tegengekomen.
Warmtebeelden
Snelle (desktop)hardware is natuurlijk mooi, maar de reden dat er speciale laptopprocessors ontwikkeld zijn, heeft natuurlijk met energieconsumptie en warmteproductie te maken. Om te zien of de koeling opgewassen is tegen een desktop-i7 en een GTX 980M-videokaart hebben we beide flink aan het werk gezet. De cpu lieten we Prime95 draaien, terwijl de videokaart Unigine Valley voor zijn kiezen kreeg.
Dankzij Valley en Prime warmde de laptop flink op, maar de temperaturen van de bovenkant van de laptop vallen mee. Het warmste dat we hebben gemeten is 45°C, maar de toetsen zelf en de touchpad voelen niet te warm aan. Er wordt wel veel warmte gegenereerd, maar die wordt goed afgevoerd aan de achterkant van de laptop. De heatsinks achter de twee roosters aan de achterkant van de laptop worden nog een stukje warmer dan de bovenkant en leveren een maximumtemperatuur van 60°C op. In de praktijk zullen de temperaturen wat lager uitvallen, want zelfs zware games leiden vaak niet tot een 100%-belasting van zowel cpu als gpu.
Benchmarks
De BTO 17CL63 is voorzien van een desktopprocessor, die, zo is gebleken, goed gekoeld wordt. Dat maakt het draaien van benchmarks meteen al enigszins oneerlijk. De meeste laptopprocessors moeten immers binnen hun tdp van 47 of 37 watt blijven, terwijl de desktop-i7 van de BTO tot 65 watt aan warmte mag genereren.
In Cinebench Multi is de i7-4790S dan ook de snelste, al is het verschil met de 200MHz lager geklokte Core i7-4900MQ niet enorm groot.
In Cinebench single kan een thread op maximale turbosnelheid tikken en in het geval van de BTO is dat 4,0GHz. Dat is ruim sneller dan de meeste andere laptops, zo blijkt ook uit de score.
Cinebench OpenGL is zowel voor de cpu als de gpu belastend en drukt de eindscore uit in frames per seconde. Behalve van een desktopprocessor is de 17CL63 voorzien van de snelste videokaart die er op het moment van schrijven in een laptop te krijgen is, wat opnieuw resulteert in een prima score.
In Photoshop CC gebruiken we de cpu en de gpu bij het afdraaien van een vaste reeks bewerkingen op een foto. De iMac nemen we in de vergelijking mee omdat deze net als de BTO voorzien is van een desktopprocessor en een laptop-gpu. In Photoshop CC is de BTO, niet geheel onverwacht, de snelste laptop.
Lightroom, tot slot, geeft hetzelfde beeld als alle bovenstaande benchmarks. De BTO is snel en dat is geen verrassing, gezien de snelle processor. Benchmarks in andere software, zoals Premiere, Multipar en Handbrake, hebben we wel gedraaid, maar voegen weinig toe aan het beeld dat ontstaat uit de bovenstaande tabellen.
Gamebenchmarks
De desktopprocessor in de 17CL63 komt de snelheid van de laptop natuurlijk behoorlijk ten goede, maar voor games heb je daarnaast een vlotte videokaart nodig. BTO kan de 17CL63 leveren met een GTX 965M, 970M of 980M. Ons testexemplaar was met die laatste videokaart uitgerust. Van de prestaties van de GTX 970M raakten we bij de review van de MSI GS70 al onder de indruk, maar de GTX 980M moet helemaal het neusje van de zalm zijn. Om een eerste indruk te krijgen draaiden we 3DMark Fire Strike. We draaien dezelfde test op desktopvideokaarten, waardoor we meteen goed kunnen zien hoe de mobiele GTX 980 zich verhoudt tot de desktopvariant.
Uit de 3DMark-score blijkt dat de 980M bepaald niet langzaam is en wat grafische kracht te vergelijken is met een GTX 780-videokaart. In deze benchmark is dat bovendien bijna dertig procent sneller dan de GTX 970M. Het gat met andere mobiele gpu's, lichtgroen in de tabel, is aanzienlijk.
| Battlefield 3 - 1920x1080 - Ultra |
|---|
| Systeemnaam | Processor | GPU | Minimum- / gemiddelde framerate in fps, hoger is beter |
|---|
| BTO 17CL63 |
Core i7-4790S |
GTX 980M |
*****
+
**
63,3 / 80,9 |
| MSI GS70 2QE |
Core i7-4710HQ |
GTX 970M |
****
+
*
51,0 / 62,6 |
| Alienware 17 |
Core i7-4800MQ |
GTX 780M |
***
+
*
36,8 / 49,2 |
| MSI GE60 2PE |
Core i7-4700HQ |
GTX 860M |
**
+
*
29,7 / 36,6 |
| Alienware 13 |
Core i5-4210U |
GTX 860M |
**
+
*
27,0 / 34,0 |
We testen niet enorm veel gamelaptops en als we de huidige generatie willen vergelijken met de topmodellen van de vorige generatie, moeten we soms wat oudere games zoals Battlefield 3 uit de kast halen. In 2013 waren we nog onder de indruk van de prestaties van de 780M in de Alienware 17, maar anderhalf jaar later is de GTX 980M zonder veel moeite meer dan anderhalf keer zo snel.
| Sleeping Dogs - 1920x1080 - Extreme |
|---|
| Systeemnaam | Processor | GPU | Minimum- / gemiddelde framerate in fps, hoger is beter |
|---|
| BTO 17CL63 |
Core i7-4790S |
GTX 980M |
****
+
***
66,2 / 109,8 |
| MSI GS70 2QE |
Core i7-4710HQ |
GTX 970M |
***
+
**
48,1 / 82,4 |
| Alienware 17 |
Core i7-4800MQ |
GTX 780M |
**
+
*
39,7 / 59,0 |
| BTO 17CL56 |
Core i7-4900MQ |
GTX 780M |
**
+
*
37,6 / 58,6 |
| MSI GE60 2PE |
Core i7-4700HQ |
GTX 860M |
**
+
*
27,1 / 48,1 |
| Alienware 13 |
Core i5-4210U |
GTX 860M |
**
+
*
25,6 / 43,3 |
Ook Sleeping Dogs is een wat oudere game en opnieuw zijn de verschillen tussen de mobiele top-gpu's van weleer en de GTX 980M aanzienlijk.
| Battlefield 4 - 1920x1080 - Ultra |
|---|
| GPU | Videokaart | Minimum- / gemiddelde framerate in fps, hoger is beter |
|---|
| GM204 |
Nvidia GTX 980 |
****
+
***
57,0 / 90,3 |
| GM204 |
Inno3D GTX 970 |
****
+
**
49,0 / 77,1 |
| Hawaii XT |
AMD R9 290X |
****
+
**
52,0 / 75,3 |
| Hawaii Pro |
AMD R9 290 |
****
+
**
50,0 / 71,6 |
| GK110 |
Nvidia GTX 780 |
***
+
**
41,0 / 69,9 |
| GTX 980M |
BTO 17CL63 |
****
+
**
47,3 / 68,8 |
| Tahiti |
MSI R9 280X |
***
+
*
40,3 / 57,8 |
| GTX 970M |
MSI GS70 2QE |
***
+
**
34,5 / 52,4 |
| GM206 |
Asus GTX 960 Strix |
***
+
*
34,0 / 51,0 |
| Tonga |
MSI R9 285 |
**
+
**
32,7 / 50,9 |
| R9 M295X |
Apple iMac 5k |
**
+
*
28,7 / 45,0 |
Tot slot hebben we nog een wat recentere game gedraaid, in de vorm van Battlefield 4. We zetten de instellingen op ultra en de resolutie op 1920x1080 pixels. We gebruiken dezelfde instellingen voor desktopvideokaarten, wat weer de mogelijkheid geeft om die in de vergelijking te betrekken. De GTX 980M komt net als in 3DMark tot het niveau van een GTX 780 voor de desktop.
Het mag duidelijk zijn dat de 980M ruimschoots de snelste videokaart is die momenteel in een laptop te krijgen is. Wil je nog hogere framerates, dan zul je moeten uitwijken naar een desktopsysteem, of een laptop met twee gpu's in sli- of crossfire-opstelling, maar met een enkele gpu kom je al een heel eind en zijn de meeste games bij een resolutie van 1920x1080 pixels op de hoogste instellingen te draaien.
Scherm en accuduur
De meeste hardwarecomponenten zijn bij de BTO 17CL63 in het extreme doorgetrokken. De processor is snel, net als de ssd en de videokaart, terwijl de hoeveelheid werkgeheugen buitengewoon royaal is. Gamelaptops hebben over het algemeen echter ook zwakke punten, want als je die snelle hardware met een snel scherm wil combineren, dan gaat dat meestal ten koste van de beeldkwaliteit. De 17CL63 is dan ook voorzien van een tn-scherm. Dergelijke schermen bieden meestal een lagere inputlag dan ips-schermen, maar het laatstgenoemde type heeft vaak betere kijkhoeken en een betere kleurweergave.
Bij het spelen van games is een kloppende kleurweergave niet van groot belang, maar een hoge schermhelderheid is wel prettig. Hoe helderder het scherm, des te beter is de afleesbaarheid, ook als er veel omgevingslicht is. Het BTO-scherm scoort wat dat betreft niet verkeerd en de maximale helderheid is vergelijkbaar met die van andere gamelaptops. Doordat het scherm een matte afwerking heeft, ontstaan er geen scherpe reflecties, zoals dat bij glossy schermen het geval is.
Dankzij de redelijk hoge helderheid en lage zwartwaarden is het contrast van het BTO-scherm prima. De belangrijkste zaken, een hoge helderheid en een hoog contrast, zijn dus in orde, maar het tn-scherm heeft wel nadelen. Inherent aan de tn-schermopbouw zijn de beroerde verticale kijkhoeken en daarnaast is de kleurweergave erg 'blauw', wat wijst op een te hoge kleurtemperatuur.
Kleurweergave
Met behulp van onze Spectracal C6-colorimeter en de Calman v5-software hebben we behalve naar helderheid en contrast naar de kleurweergave van de gamelaptop gekeken. Het belang van een goede kleurweergave op een gamelaptop zal per gebruiker verschillen. Voor het spelen van games is niet de kleurweergave, maar vooral een lage inputlag van belang en daarom kom je vaak tn-schermen met een lage inputlag tegen op gamelaptops, zo ook op de BTO. Aan de andere kant kost deze laptop 2900 euro en zitten er een desktopprocessor en 32GB werkgeheugen in, wat de laptop natuurlijk erg geschikt maakt voor het draaien van zware beeldbewerkingssoftware.
Voor dat laatste zouden we gebruikmaken van een extern beeldscherm, want de kleurweergave uit de doos valt erg tegen. De kleurbalans is ver te zoeken, de gammawaarde is te laag en de primaire en secundaire kleuren wijken behoorlijk af. Het is verder maar de vraag of het tn-scherm zich goed laat kalibreren.
Accuduur
BTO heeft een accu met een royale capaciteit van 82Wh met de 17CL63 meegeleverd. De accu is makkelijk te vervangen en dat is een mogelijkheid die steeds minder laptops bieden, doordat accu's vaak ingebouwd worden. Hoewel de capaciteit van de accu dus behoorlijk hoog is, beschikt de laptop over een desktop-cpu en -chipset, die niet bepaald op energiezuinigheid gebouwd zijn. Bovendien is de igp in de cpu uitgeschakeld, waardoor de laptop tijdens de weergave van 2d-beelden niet kan terugvallen op de zuinige HD4600-gpu. Van de accuduur, die we zowel tijdens continu browsen als tijdens het afspelen van een videofragment hebben getest, verwachten we dus geen wonderen.
De accuduur valt inderdaad laag uit en met de onzuinige hardware was dat te verwachten. Browsen en videokijken kunnen iets langer dan twee uur op een acculading, maar gamen hoef je op een acculading niet langer dan een halfuur te proberen. In de praktijk zal de accu vooral handig zijn om de laptop stand-by te houden, bijvoorbeeld tijdens vervoer.
Conclusie
BTO verkoopt laptops in soorten en maten, die je vervolgens naar wens kunt configureren. Enigszins ongebruikelijke combinaties van snelle videokaarten met desktopprocessors zijn daardoor mogelijk. De 17CL63 is dan ook op alle fronten de snelste laptop die we tot nu toe getest hebben. Dat zit 'm niet alleen in de cpu en gpu, want de pcie-ssd is eveneens bijzonder snel en uiteraard draagt het werkgeheugen van 32GB verder bij aan de snelheid van het systeem.
Wil je nog meer snelheid, dan is dat eveneens een optie, doordat de laptop eenvoudig uit te breiden is. De cpu-socket slikt gewoon socket 1150-processors en twee sata-ssd's kunnen eventueel in raid 0 gezet worden. Naast de snelheid is de modulariteit van de laptop dan ook een groot pluspunt.
De nadelen van de 17CL63 zitten vooral in de dingen die niet makkelijk te vervangen zijn, zoals het scherm. Wil je serieus gamen op een laptop, dan heb je baat bij een tn-paneel met een lage inputlag, maar dat levert wel matige kijkhoeken op, terwijl het scherm bovendien slecht gekalibreerd is. Voor een laptop van bijna drieduizend euro hadden we graag de optie voor een ips- of va-paneel gezien, zeker omdat de snelle processor en de grote hoeveelheid geheugen het systeem prima geschikt maken voor het draaien van andere software dan games.
Andere nadelen, waar we iets minder zwaar aan tillen, zijn de matige accuduur en de lompe behuizing. Het is de prijs die je betaalt voor snelheid en modulariteit. Met een gewicht van bijna vier kilo is de 17CL63 dan ook meer een 'draagbare desktop' dan een laptop, met de bijbehorende indrukwekkende prestaties.
Eindoordeel
:fill(white):strip_exif()/i/2000574060.jpeg?f=thumblarge)
:fill(black)/i/2000586853.jpeg?f=imagegallery)
:fill(white):strip_exif()/i/2000574060.jpeg?f=thumbmedium)
/i/1397132571.png?f=fpa)
/i/1335974179.png?f=fpa)
:strip_exif()/i/1069181806.gif?f=fpa)
:strip_icc():strip_exif()/u/291024/avatar.jpg?f=community){kind=avatar}
:strip_exif()/u/637028/crop577c625fec2c7_cropped.gif?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/233767/crop5db03cbc075aa.jpeg?f=community){kind=small}
/u/38782/crop6146c7a29805d_cropped.png?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/250037/crop66670cd3ecc69_cropped.jpg?f=community){kind=small}
/u/110471/crop5d6fb30865c47_cropped.png?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/450091/Warrior_crest6060.jpg?f=community){kind=small}
:strip_exif()/u/44074/avatar001.gif?f=community){kind=avatar}
:strip_icc():strip_exif()/u/269918/Cerberus60x60.jpg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/116600/crop5be04a1ae3ded_cropped.jpeg?f=community){kind=small}
Ik zie een case-mod.:strip_icc():strip_exif()/u/173388/crop5dbbf7660b2c7_cropped.jpeg?f=community){kind=small}
:strip_exif()/u/193139/tweakersIconSmall.gif?f=community){kind=small}
).:strip_icc():strip_exif()/u/75092/robinia_70.jpg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/205476/620201481642.jpg?f=community){kind=small}
:strip_exif()/u/505097/crop569fc8a07efd1.gif?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/116283/crop5814e3224425d_cropped.jpeg?f=community){kind=small}
/u/414721/crop5cd4a06c9e319_cropped.png?f=community){kind=small}
:strip_exif()/u/83205/audilogoani2.gif?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/63098/crop651ad86823c45.jpg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/285051/teaglass_tweakers.jpg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/21712/crop668d500bcc980_cropped.jpg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/345166/korn.jpg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/23869/RLOGO.jpg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/654061/crop68a0aef06b226_cropped.jpg?f=community){kind=small}
