Door Willem de Moor

Redacteur

Intels X99-platform Review

Acht cores en ddr4-geheugen

29-08-2014 • 18:00

89

Multipage-opmaak

Inleiding: grote stap

De eerste Extreme Edition-processors werden alweer elf jaar geleden geïntroduceerd, samen met de Gallatin-Pentium 4-processors. Toen nog op socket 478 en 775, en met 2MB L3-cache kreeg het topmodel een kloksnelheid van 3,46GHz en een prijs van 999 dollar. De laatste update verscheen in 2013, toen Intel de Core i7-4960X uitbracht, op basis van de Ivy Bridge-architectuur.

Haswell E-processorInmiddels is het tijd voor de nieuwste generatie. Met het X99-platform brengt Intel processors uit op basis van de Haswell-architectuur, maar met een aantal aanpassingen ten opzichte van de reguliere desktopprocessors. De bijbehorende moederbordchipset is de X99-chipset en het topmodel van de processors, de Core i7-5960X, kost traditiegetrouw nog steeds 999 dollar.

De architectuur van de Extreme Edition-processors is weliswaar de bekende Haswell-architectuur, maar met de nieuwste verschijningsvorm van het in 2003 geïntroduceerde Extreme Edition-platform heeft Intel een aantal ingrijpende veranderingen doorgevoerd. De belangrijkste: het X99-platform vergt een nieuwe socket. Die lijkt sterk op de Ivy Bridge E-socket van X79-borden, maar is niet compatibel. Reden is de nieuwe geheugencontroller van de processors; die ondersteunt voortaan ddr4-geheugen. Hoe dat in elkaar zit en wat de verschillen van de i7-5960X ten opzichte van de vorige generatie zijn, doen we in deze review uit de doeken.

De architectuur: Haswell

Zoals bekend maakte Intel met de introductie van de Haswell-generatie een overstap naar een nieuwe architectuur, een zogeheten tock. Het consumentenplatform, met eerst de Series 8- en toen de Series 9-chipsets, kreeg de nieuwe Haswell-architectuur al medio 2013. Het high-end desktopplatform moest het toen nog met Ivy Bridge E-processors doen. Nu maakt Intel ook voor dat segment de overstap naar Haswell, maar doet dat met een paar extraatjes ten opzichte van het reguliere consumentenplatform.

X99-chipsetX79-chipset

Ten eerste krijgen we de eerste octocores voor consumenten. Het topmodel van de Haswell E-lijn, de Core i7-5960X, heeft acht fysieke cores aan boord. Voorheen was het maximumaantal cores zes stuks in de 4960X. De gewone mainstream-Haswells hebben maximaal vier cores aan boord. Interessant, want voor de prijs van een 4790K kun je nu een 5820K kopen met twee extra cores en extra pcie-lanes. De twee andere modellen houden wel zes cores, maar zijn dan ook lager geprijsd. In alle versies ontbreekt, uiteraard, een gpu. Intel gaat ervanuit dat in high-end desktops losse videokaarten gebruikt worden.

ProcessorCore i7-5960XCore i7-5930KCore i7-5820K
Cores/threads 8/16 6/12 6/12
Kloksnelheid/turbo 3GHz / 3,5GHz 3,5GHz / 3,7GHz 3,3GHz / 3,6GHz
L3-cache 20MB 15MB 15MB
Pcie 3.0-lanes 40x 40x 28x
Tdp 140W 140W 140W
Prijs 999 usd 583 usd 389 usd

Dat is een tweede verschil met het mainstream-platform, maar een overeenkomst met het huidige Ivy Bridge E-platform: de zogeheten pci-express root complexes. De lga1150-processors hebben slechts 16 lanes beschikbaar, terwijl dat bij de lga2011-processors 28 of 40 lanes zijn. Die 40 lanes zijn in de twee duurdere modellen beschikbaar, maar ook met 28 lanes kun je twee videokaarten op volle snelheid laten draaien. Wie twee, drie of vier videokaarten wil aansturen, is dus bij Haswell E aan het juiste adres.

Op het gebied van i/o is er ook een aantal veranderingen. De X99-chipset heeft het aantal sata600-poorten uitgebreid van zes naar tien stuks. Er is ondersteuning gekomen voor Thunderbolt 2.0, door middel van uitbreidingskaarten, en de nieuwere drive-interfaces zijn als sata-express en M.2 beschikbaar. Bovendien is usb 3.0 nu in de chipset geïntegreerd; van de veertien usb-poorten zijn er zes usb 3.0-poorten.

De overstap naar ddr4

De grootste upgrade van de Haswell E-serie betreft de geheugencontroller. Waar Haswell en Ivy Bridge E nog ddr3-geheugen gebruikten, heeft Haswell E ondersteuning voor ddr4-geheugen gekregen. Dat moet meer geheugenbandbreedte opleveren dankzij sneller geheugen. Bovendien kan de capaciteit vergroot worden dankzij ondersteuning voor grotere modules. Een niet onbelangrijke eigenschap van ddr4 is bovendien het verminderde energiegebruik. De modules hebben een werkspanning van slechts 1,2V, waar ddr3-geheugen 1,35V of 1,5V nodig heeft.Vengeance LPX 4x 4GB 2800MHz

De snelheid van de ddr4-modules bedraagt bij introductie van het X99-platform 2133MHz (eigenlijk 1066MHz). Daar zit uiteraard nog rek in; er zijn al ddr4-modules overgeklokt, maar de snelheid zal gestaag stijgen. Kijk maar terug naar de introductie van ddr3-geheugen; dat begon op 400MHz en inmiddels worden 1066MHz-modules als 2133MHz-kitjes verkocht.

Keerzijde van deze upgrade is het verlies aan backward compatibility. De oude X79-processors zijn niet geschikt voor de nieuwe X99-borden. Hoewel in beide gevallen een socket met 2011 pinnen gebruikt wordt, zijn die niet uitwisselbaar. Ter onderscheid wordt voor het X99-platform de socket-aanduiding lga2011-v3 gehanteerd; de oude socket is gewoon lga2011. Uiteraard is de ddr4-geheugencontroller net als de controller van Ivy Bridge E-processors in staat vier kanalen aan te sturen. Op moederborden is dan ook weer plaats voor acht modules, die standaard op 2133MHz geklokt worden.

Voor overklokkers is er ook goed nieuws. Uiteraard zijn de Haswell E-processors goed overklokbaar; de multiplier kan net als bij de vorige generatie vrij ingesteld worden, maar anders dan bij de Ivy Bridge E-serie kan nu ook de baseclock vrij ingesteld worden, wat meer mogelijkheden voor overklokkers biedt. De ingebouwde spanningsregelaar of vrm van de processor geeft iets minder vrijheid met de spanningen. Asus heeft daar een oplossing voor door extra pinnen in de socket te bouwen. Die sturen onder meer de vrm van de processor aan door middel van ongebruikte contactpads.

We zetten de belangrijkste verschillen tussen Haswell E, Ivy Bridge E en Haswell even op een rijtje:

PlatformHaswell E (X99)Ivy Bridge E (X79)Haswell (Series 8/9)
Max cores 8 (16 threads) 6 (12 threads) 4 (8 threads)
Max L3-cache 20MB 15MB 8MB
Kloksnelheid 3,5GHz (3,7GHz turbo) 3,7GHz (4GHz turbo) 4GHz (4,4GHz turbo)
Procedé cpu 22nm 22nm 22nm
Max tdp 140W 130W 88W
Geheugencontroller 2x 4 ddr4 (2133) 2x 4 ddr3 (1866) 2x 2 ddr3 (1600)
Max geheugen 64GB 64GB 32GB
Pcie-lanes 40x pcie 3.0 40x pcie 3.0 16x pcie 3.0
Chipset usb-config 6x usb 3.0, 8x usb 2.0 14x usb 2.0 6x usb 3.0, 8x usb 2.0
Chipset sata-config 10x sata600 6x sata600 6x sata600

Testsystemen

Nu we weten wat er onder de motorkap van het X99-platform te vinden is, wordt het tijd om te zien welke prestatieverschillen dat oplevert. Daartoe hebben we het oude X79-platform getest en vergeleken met de nieuwe topprocessor in het X99-platform. Voor de volledigheid hebben we ook een Haswell Refresh-processor meegenomen in de vorm van de Core i7-4790K. AMD's FX-serie werd door de FX 9590 vertegenwoordigd: die is wat goedkoper dan de overige processors, maar is AMD's snelste processor van dit moment.

PlatformX99X79Z97990FX
Processor Core i7-5960X Core i7-4960X Core i7-4790K FX 9590
Moederbord Asus X99 Deluxe Asus Rampage IV Extreme Asrock Z97 Extreme6 Asrock 990FX Killer
Geheugen 4x 4GB Corsair Vengeance LPX @2133MHz 4x 4GB Radeon @1866MHz 4x 4GB Radeon ddr3 @ 1600MHz 4x 4GB Radeon ddr3 @ 1600MHz
Videokaart AMD Radeon HD 7970 (1x en 4x) AMD Radeon HD 7970
(1x en 4x)
AMD Radeon HD 7970 AMD Radeon HD 7970
Systeemschijf Samsung 830 128GB Samsung 830 128GB Samsung 830 128GB Samsung 830 128GB
Besturingssysteem Windows 8.1 Windows 8.1 Windows 8.1 Windows 8.1
Voeding Cooler Master UCP 1100W Cooler Master UCP 1100W Cooler Master UCP 1100W Cooler Master UCP 1100W

We hebben de twee Extreme-processors zowel op hun stock-instellingen getest, dus de 5960X met acht cores op 3GHz en de 4960X met zes cores op 3,6GHz, als op gelijkgetrokken specificaties. Dat betekent dat we twee cores van de 5960X hebben uitgeschakeld, de 4960X hebben teruggeklokt naar 3GHz en de turbo hebben uitgezet. Zo vergeleken we de twee processors ieder met zes cores op 3GHz en konden we de invloed van de Haswell-architectuur en het ddr4-geheugen beter zien.

De processorbenchmarks hebben we met slechts één videokaart gedraaid, maar de games hebben we in crossfireX gedraaid. Dat betekent dat we drie kaarten aan het werk hebben gezet.

X99 testsysteem

Testresultaten: stock-processors

We beginnen de vergelijking met alle processors op standaardinstellingen. Daarin nemen we uiteraard de 5960X en de 4960X mee, beide op hun standaardinstellingen geconfigureerd. Ook de snelste Haswell-processor, de op 4GHz geklokte 4790K en AMD's snelste processor, de FX 9590 met een kloksnelheid van 4,7GHz, nemen we in de vergelijking mee.

De traditionele synthetische benchmark Cinebench rendert met één core en met alle beschikbare cores een 3d-scène, waarbij onder meer reflecties, licht en schaduw berekend moeten worden. De scores zijn in punten, waarbij een hogere score betere prestaties betekent.

De hoge kloksnelheid van de 4790K, gecombineerd met Intels hoge ipc, levert de beste score op voor de singlethreaded test. De enkele core van de 4960X scoort, ondanks de flink hogere snelheid, maar net iets hoger dan de 5960X. Met alle cores actief zijn de acht cores van de 5960X veruit het snelst. De Haswell E-processor is dan ruim dertig procent sneller dan zijn naaste concurrent.

De volgende test is Handbrake en Multipar. Met Handbrake converteren we een videobestand van full-hd-resolutie naar een kleiner formaat met behulp van de h264-codec. Multipar repareert een beschadigd rar-archief met behulp van par2-bestanden.

De conversie van het videobestand met Handbrake is ongeveer twintig procent sneller klaar met de Haswell E-processor in het X99-systeem. In Multipar is het X99-systeem net zo snel als de quadcore-Haswell en is de iets hoger geklokte 4960X het snelst klaar, al is het verschil zeer gering.

Futuremark maakt al jaren 3DMark en PCMark, en we gebruiken de nieuwste versies van beide. PCMark test de algehele prestaties van het systeem, terwijl 3DMark de grafische prestaties test.

De Haswell-processor in het Z97-moederbord is net iets sneller dan de nieuwe 5960X in het X99-moederbord volgens PCMark. Dat impliceert vooral singlethreaded benchmarks, waarin de 4790K met zijn 4GHz kloksnelheid moet uitblinken. In de 3DMark-test Cloudgate is de 5960X ruimschoots het snelst, terwijl Fire Strike Extreme door de 7970-videokaart gelimiteerd wordt; de 5960X en 4960X presteren vrijwel even snel.

Met onze Adobe-benchmarks reproduceren we een werklast voor 'content creation'. Met Photoshop voeren we een aantal bewerkingen uit op een foto, zoals een blur en resize van de afbeelding. Lightroom wordt gebruikt om twintig raw-foto's te resizen en te exporteren als jpg. Premiere ten slotte rendert een videobestand waarop een groot aantal bewerkingen wordt uitgevoerd.

De hoge kloksnelheid van de 4790K is opnieuw iets sneller, al is het verschil met de 5960X vrijwel verwaarloosbaar in Photoshop. In de meer multithreaded Lightroom-exports zijn de high-end desktopsystemen ruimschoots sneller dan de rest en ook in de Premiere-test zijn de X79- en X99-systemen flink rapper, met in beide gevallen de 5960X als snelste processor.

Testresultaten: zes cores op 3GHz

Voor een directe vergelijking tussen het X79-systeem met de 4960X en het nieuwe X99-platform met de 5960X hebben we twee cores van de octocore 5960X uitgeschakeld. Vervolgens zorgden we voor een gelijke kloksnelheid van de twee processors, door de 4960X terug te klokken naar 3GHz, de kloksnelheid van de 5960X. De turbo's waren uitgeschakeld om de vergelijking eerlijker te maken. We hebben opnieuw de 4790K en FX 9590 meegenomen als vergelijkingsmateriaal en draaiden dezelfde benchmarks als voorheen.

We zijn opnieuw begonnen met Cinebench, de single- en multithreaded processorbenchmark. De meer op de gpu gerichte OpenGL-test hebben we achterwege gelaten.

De 4790K met zijn 4GHz-kloksnelheid en singlethreaded een turbo naar 4,4GHz is een stuk rapper dan de 5960X. Die draait ook singlethreaded, omdat we de turbo uitgeschakeld hebben, op 3GHz, net als de 4960X. Die presteert het minst; de met turbo tot 5GHz draaiende FX 9590 streeft hem net voorbij.

De volgende slachtoffers waren opnieuw Handbrake en Multipar, voor de conversie van video en het uitpakken van een archief.

Ook op 3GHz is de 5960X nog steeds het snelst in Handbrake; de acht fysieke cores winnen het net van de snellere vier cores van de 4790K. In Multipar is de 4790K wel wat sneller dan de twee hexacores, die vrijwel evengoed presteren in deze benchmark.

De twee Futuremark-tests zijn de volgende twee benchmarks. Van 3DMark draaiden we weer de zware Fire Strike Extreme en de lichtere Cloud Gate. Van PCMark draaiden we de Home-test.

De 479K is net als bij de vorige reeks benchmarks met de processors op volle snelheid de snelste in PCMark. De 5960X is een flink stuk sneller dan de vorige generatie Extreme-processors. Het belangrijkste verschil in deze configuratie wordt gevormd door de nieuwe Haswell-architectuur en het ddr4-geheugen. Fire Strike Extreme is nog steeds voornamelijk door de gpu gelimiteerd, terwijl Cloud Gate weer door de hoger geklokte 4790K het snelst doorlopen wordt. De verschillen tussen de 5960X en 4960X zijn verwaarloosbaar.

De laatste set benchmarks is het trio Adobe-tests, met achtereenvolgens een fotobewerking, export van raw-afbeeldingen en het renderen van een videobestand.

De hoge kloksnelheid van de 4790K geeft de Haswell-processor de winst in Photoshop, maar in het meer multithreaded Lightroom en Premiere komen de zes actieve cores van de X79- en X99-platforms beter tot hun recht. In alle gevallen presteert de 5960X ongeveer tien procent beter dan de 4960X, terwijl ze gelijkgeklokt zijn. Alweer moeten we de oorzaak bij een combinatie van verbeterde architectuur en het gebruik van ddr4-geheugen zoeken.

Grafische prestaties: games

We hebben Battlefield 4 op de Ultra-preset met de 7970-videokaart in twee resoluties getest, maar daarnaast hebben we de veertig pcie-lanes 4960X en 5960X aan het werk gezet met drie van dergelijke kaarten.

We beginnen met de resultaten met slechts één 7970-videokaart, met de resultaten van de standaardgeklokte en aangepaste X79- en X99-processors in dezelfde grafieken.

We zien eigenlijk geen verschil tussen de verschillende Intel-systemen, niet op 1080p-resolutie en evenmin op de 1440p-resolutie. Wel is het AMD-systeem in beide gevallen net wat zwakker. Een reden daarvoor kan zijn dat BF4 toch niet bijzonder geoptimaliseerd is voor acht cores, hoewel het vooral gpu-gelimiteerd is.

We gingen verder met drie videokaarten in crossfirex. In het 990FX-, X79- en X99-systeem werden die als x8/x8/x8 aangestuurd. In het Z97-bord is dat uiteraard niet mogelijk, aangezien er slechts zestien lanes beschikbaar zijn. Daarin werden de kaarten als x4/x4/x4 aangestuurd.

De drie kaarten in het X79- en X99-systeem schalen uitstekend en leveren bijna drie keer hogere framerates in BF4. Daarbij is de 5960X marginaal sneller, maar een verschil van 1fps is niet direct significant te noemen. De AMD-processor presteert, ondanks zijn 32 beschikbare pcie-lanes, niet best. Die lanes zijn pcie 2.0, terwijl de rest pcie 3.0-lanes heeft. Ook de 4790K presteert aanzienlijk minder met zijn beperkte aantal pcie-lanes.

X99 met drie videokaarten

Geheugenbandbreedte en opgenomen vermogen

Het was al even te zien bij de directe vergelijking tussen X79 en X99 met beide processors geconfigureerd als hexacore op 3GHz, maar we hebben ook de geheugenbandbreedte in een aparte benchmark gemeten. Daartoe hebben we Sisoft Sandra van stal gehaald, dat bandbreedtes van geheugen kan benchmarken.

We splitsen de gezamenlijke gemeten bandbreedtes van het werkgeheugen op in de integer- en floating-point-bandbreedtes.

De vierkanaalsgeheugencontrollers, die in zowel de 4960X als de 5960X zijn ingebouwd, laten de tweekanaalscontrollers van de 4790K en FX 9590 ver achter zich. Het verschil in bandbreedte tussen ddr4- en ddr3-werkgeheugen is goed zichtbaar; we noteren een snelheidswinst van ongeveer vijftien procent.

Opgenomen vermogen

Uiteraard hebben we ook het opgenomen vermogen van de systemen getest, zowel idle als onder volle belasting van de processor, met de blendtest van Prime95. De metingen van de Voltcraft Energylogger 3000 hebben we daarbij over een periode van vijftien minuten gemiddeld.

De acht cores van de 5960X zijn idle iets minder zuinig dan de overige processors, maar met twee cores uitgeschakeld is het X99-platform net iets zuiniger dan het X79-platform. Onder belasting is de 5960X flink zuiniger dan de 4960X, zowel op stockconfiguratie als in de gelijkgetrokken configuratie met zes cores op 3GHz. Dan is de 5960X zelfs een stuk zuiniger dan de 4790K, die twee cores minder heeft.

We moeten opmerken dat het opgenomen vermogen idle flink daalde tijdens het spelen met de 5960X in het bios en vooral na het handmatig instellen van de multipliers. Zelfs met een multiplier van 39, voor een kloksnelheid van 3,9GHz, bedroeg het opgenomen vermogen slechts 70W.

Overklokken en een budgetvariant

We hebben het X99-systeem op luchtkoeling enigszins overgeklokt. Door simpelweg met de multipliers te spelen en de spanning op de Vcore te verhogen, kwamen we tot een stabiele overklok op alle cores van 4,3GHz.

Daarnaast hebben we opnieuw twee cores van de 5960X uitgeschakeld en de resterende zes cores tot 3,6GHz overgeklokt. Daarmee lijkt de 5960X op twee details na op de veel goedkopere Core i7-5820K, het instapmodel van het Haswell E-platform. Onze processor heeft echter nog 20MB L3-cache en 40 pcie-lanes, terwijl de 5820K 15MB L3-cache en 28 pcie-lanes heeft.

Toch geven we de resultaten van zowel de overgeklokte als de naar de 5820K-gemodificeerde 5960X in onderstaande grafieken weer.

De overgeklokte 5960X scoort, zoals te verwachten is, aanzienlijk beter in alle benchmarks: het verschil loopt op tot ongeveer twintig procent in sommige gevallen. Alleen in de puur singlethreaded Cinebench-test scoort de iets hoger turbo'ende 4790K iets beter. Idle valt het extra opgenomen vermogen van de overgeklokte 5960X nog mee, maar onder belasting is de processor flink minder zuinig.

De gesimuleerde 5820K is met zijn zes cores in alle zwaar multithreaded benchmarks duidelijk sneller dan de quadcore 4790K. Die laatste is dankzij de hogere kloksnelheid in minder multithreaded tests iets sneller, maar het X99-platform is onder belasting precies even zuinig als het Z97-platform, hoewel er twee extra cores gevoed moeten worden.

Conclusie: de snelste

Met de Haswell E-generatie en de bijbehorende X99-chipset heeft Intel de volgende stap gezet in het high-end desktopplatform. Daarmee zijn de verbeterde prestaties van de Haswell-architectuur ook voor Intels krachtigste consumentenplatform beschikbaar. Dat levert enkele procenten prestatieverbetering ten opzichte van de Ivy Bridge E-generatie op, maar dat is niet het belangrijkste.

De overgang naar ddr4-geheugen is een veel grotere stap. Dat geheugen heeft meer potentie dan ddr3; de huidige kloksnelheden liggen net boven die van ddr3, maar kunnen nog een stuk omhoog in toekomstige geheugencontrollers. Daarmee hebben de steeds snellere processors meer geheugenbandbreedte om tegemoet te komen aan de honger naar data voor de cores. Daarnaast heeft het ddr4-geheugen een lagere werkspanning, zodat systemen zuiniger kunnen worden. Voor de X99-platforms is dat van minder groot belang, maar als toekomstige consumentenplatforms als Skylake, de opvolger van Broadwell, overstappen op ddr4-geheugen, speelt dat een veel grotere rol.

Een tweede punt zijn de acht cores waarover het topmodel van de Haswell E-serie, de Core i7-5960X, beschikt. Daarmee is het Intels eerste consumentenprocessor die over acht cores beschikt. Dat was tot dusver voorbehouden aan Xeons voor de zakelijke markt. Overigens heeft AMD in de FX-serie al geruime tijd processors met acht cores.

Dan rest de vraag: is de nieuwste processor een aanrader? Als je simpelweg de snelst mogelijke consumentenprocessor in je systeem wil hebben, luidt het antwoord ja. Sneller dan de 5960X wordt het voorlopig niet, maar een goede prijs-kwaliteitverhouding is het natuurlijk niet, met een duizend euro kostende processor, investeren in een nieuw platform met nu nog duur ddr4-geheugen en pittig geprijsde moederborden.

Wil je de overstap naar ddr4-geheugen alvast maken, dan is een van de goedkopere Haswell E-processors misschien een beter idee. Voor net iets meer geld dan de snelste 4790K-Haswell kun je de Core i7-5820K kopen, met zes in plaats van de vier cores van de 4790K. De extra investering in geheugen en moederbord blijft dan wel onverminderd hoog. Je koopt met het X99-platform echter niet alleen extra cores, maar ook extra pcie-lanes. Wie meer videokaarten in zijn systeem wil bouwen kan dus moeilijk om het X99-platform heen.

Kortom: het X99-platform is uitstekend voor early adopters die met ddr4-geheugen aan de slag willen en hetzij zware multithreaded applicaties draaien, hetzij twee of meer videokaarten vol willen laten draaien. De 5930K is dan de meest kosteneffectieve keus. Wie meer singlethreaded toepassingen draait, is wellicht beter af met een rappe Haswell-processor als de 4790K. De 5820K biedt daarentegen twee extra cores en twaalf extra pcie-lanes voor een kleine meerprijs, maar vergt wel een flinke investering in de rest van het platform.

Reacties (89)

89
88
70
3
1
14
Wijzig sortering
Ook belangrijk om te weten: bij de Asus bordjes met extra pinnetjes voor de cpu vervalt de garantie van Intel.

http://www.computerbase.d...oc-sockel-garantie-intel/
Voor wie interesse heeft om meer te lezen:
AnandTech (EN, aanrader)
Guru3D (EN)
ComputerBase (DE)
ComputerBase multi-GPU (t/m 4-way) (DE)
Hardware.Info (NL)
Hardware.Info 15 X99-moederborden (NL)
Grappig genoeg loopt intel nu tegen de consequenties van het overstappen naar 6-cores aan, de verbetering van 6-core naar 8-core is erg klein, 15-25% sneller is niet erg "extreme" vergeleken met de voorgaande generatie.
Het klakkeloos toevoegen van cores is niet echt een significante verbetering van een processor ansich. Maar het lijkt wel de trend voor dit decennia. We hebben natuurlijk vorige eeuw de grootste groei gehad wat betreft hertz verbetering, van kilo -> mega -> giga
Daarnaast hebben we hyperthreading en dergelijke gehad.
Nu lijkt de grootste nadruk te liggen op opgenomen vermogen(wattage) en het stacken van cores om tot snelheidsverbetering te komen.

http://www.techradar.com/...-hundreds-of-cores-945723
Tja wat is er toch met 'die stacking' gebeurt? Dat is toch niet zo vaart gelopen. En het toevoegen van cores is dus ook niet echt vooruit gegaan, terwijl Intel dus dacht dat dit de revolutie was.

"By 2015 Rattner predicted that Intel CPUs would have 10s or 100s of cores on each die"
Stacking is met de steeds kleinere die sizes thermisch niet zo geweldig, en hyperthreading is in de praktijk efficienter gebleken dan extra cores, zoals bij het nieuwe monster van Oracle, de SPARC M7:
http://www.enterprisetech...s-cores-32-sparc-m7-chip/
32 cores met 8 threads per core, dat ligt aardig in de buurt van wat Rattner in 2005 voorspelde.

[Reactie gewijzigd door Dreamvoid op 22 juli 2024 15:39]

Ja maar Rattner bedoelde dat voor Intel chips en niet voor Sparc :)
Die stacking is vanzelfsprekend in smartphones waar de ruimte een probleem is. Een ook voor flash is het niet ongebruikelijk. Als je ziet hoe groot DIMM's zijn, en je vervolgens bedenkt dat SSD's makkelijk 16 keer meer bits netto kunnen bevatten (bruto nog meer wegens spare sectors), dan is het duidelijk dat ze daar wel moeten stacken.

Stacken is alleen niet zo prettig voor chips die heet worden, vooral niet onderin de stack.
Thx! 30 graden idle bij AnandTech en 4,4 Ghz met een piek temperatuur onder de 75 graden. Eindelijk weer eens een platform en CPU dat misschien intressant is voor overklokkers. Alleen zal het een loterij worden. 8 cores, dus als er een paar zwakke cores tussen zitten is je overclock potentieel weg. Maar we zullen zien.


Ik werk nog steeds met een i7 990x maar ga nu waarschijnlijk eindelijk het X58 platform verlaten. Teminste, die proc van 999 dollar ga ik niet kopen, maar er komt vast wel iets uit dat een mooie prijs kwaliteit verhouding heeft. En laten hopen dat het even leuk is om te overklokken als de i7 920 en die hele serie tot en met de i7 990x.
Bij Anand zeggen ze o.a. dit:
The only title that gets much improvement is F1 2013 which uses the EGO engine and is most amenable to better hardware under the hood. The rise in minimum frame rates is quite impressive.
De winst in min fps is idd mooi maar tegelijkertijd is het vrij nutteloos als je ziet dat de pin fps met de minste CPU al 87 Fps is. Mag iemand mij uitleggen waarom je dan met 120 MIN fps veel blijer moet zijn.

F1 2013 liep al geweldig en dat het nu nog beter kan, zal je game plezier niet verhogen. Het liep a super, nu nog superder maar in de praktijk zal je er geen ruk van merken. Als ze nou aantonen dat dat WEL! zo is, kom maar op!
Anoniem: 601896 29 augustus 2014 18:03
De voorsprong op AMD was al groot van Intel,
Maar wat slaat Intel nu een groot gat met hun nieuwe 5960X.
Daarnaast kunnen in deze X99 moederboards ook nog eens de nieuwere genereatie Xeons ( E5-1600/2600 v3) met tot 18cores geplaatst worden, wellicht interessant voor de extreme tweaker zonder enig beperking mbt budget, die zich niet alleen met Gamen bezig houdt.

Helaas is hierover nergens iets over terug te vinden in deze review. Beetje jammer dat de focus op de "gaming" kant zit, terwijl de meeste gamers toch voor een i5 kiezen vanwege het hogere overclock potentieel.

Sowieso ga ik er vanuit dat een basis X99 moederboard zo rond de 200+ euro komt te liggen met de uitgebreidere versies zo rond de 500 euro, dan komt er nog een CPU, knappe water/vloeistof koeling en 32gb memory bij en zit je voor een basis setje al zo aan de 1500-2000 euro, zonder disks, video kaart, voeding en kast. Voor de meeste gamers een prijs die boven hun budget ligt...

[Reactie gewijzigd door DiGiBrAt op 22 juli 2024 15:39]

Haswell-EX zijn fantastische monsters, maar die gaat echt niemand op een X99 bord prikken, los van het feit dat ze pas eind dit jaar komen, en dus in deze test niet meegenomen konden worden. De 18-core versie zal net als de huidige topchips in de richting van $6000 gaan kosten.

Maar de liefhebbers van echt snel silicon willen natuurlijk allemaal wel eind dit jaar een 3-way test zien tussen Haswell-EX, IBM Power8 en Oracle's Sparc M6 en Sparc64-X - er is vast wel iemand die T.net een paar ton aan server hardware wil lenen :)
Een 18core ga je natuurlijk niet zelf bouwen, dan kun je net zo goed een OEM systeem aanschaffen voor dat geld ;-)
Wij verhuren precies dat; dus ja, dat moet geen probleem zijn :-)
X99 moederborden beginnen rond de 200 euro, de Asus Rampage Extreme V om maar een uitgebreidere versie te noemen kost 389 euro. De buren hebben 15 X99 borden getest.
Je levert dan wel een hoop extra features in met de "goedkopere" versies, daardoor kun je in de toekomst toch minder snel je systeem uitbreiden of kom je uiteindelijk poortjes of features tekort.
Minder PCIe lanes/slots, minder DIMM slots (4ipv8), minder USB en SATA poorten, en minder overclock potentie omdat er minder VRMs/Mosfets op het plankje zitten, waardoor het allemaal al snel te heet wordt of niet genoeg stroom kan leveren...
MIj eerste X79 moederboard was ook van de goedkopere variatie, en is uiteindelijk toch vervangen met een duurdere variant omdat ik problemen had met de stroomtoevoer die niet toerijkend was voor wat ik er mee wilde doen.

Het is uiteindelijk maar wat je nodig hebt/je wensen zijn en in hoeverre dit in je "budget" zit. Voor minder geld kun je dan wellicht net zo goed een Z97 board kopen die de extra "features" wel in voldoende mate aanwezig heeft, zodat je wellicht een betere of beter overklokbare cpu erbij kunt nemen en uiteindelijk voordeliger uit bent.

[Reactie gewijzigd door DiGiBrAt op 22 juli 2024 15:39]

Klopt, daar heb je gelijk in. Ik heb een EVGA X58 Classified met enorm veel features. Ik moet eerlijk zeggen dat ik het nauwelijks gebruik, CPU draait op 4GHZ en verder doe ik er niks mee. De uitgebreide OC mogelijkheden kwamen dus eenmalig goed van pas. Bord is meer voor de looks. Ook daarvoor betaal je helaas. Maar een goedkoper X58 bord was ook prima geweest.

Ik draai overigens nog steeds op een i7 920, niet omdat ik niet wil upgraden, maar de opvolgers deden mij eerlijk gezegd weinig. Het was natuurlijk allemaal wel veel sneller, maar de wow-factor wat X58 wel had ontbrak voor mij. Naar mijn mening krijgen teveel processors het label 'Core i7'. Ten tijde van X58 was dit het allerbeste wat je kon krijgen en daar betaalde je ook voor, nu is een i7 al veel meer mainstream en makkelijker te betalen. Dat vind ik jammer.
Mijn 920 is inmiddels 5 jaar oud maar draait alles nog met gemak, het is een goede investering geweest. X99 lijkt wat dat betreft ook een goede investering te worden.
Hier ook hoor, nog altijd een X58 bloodrage met i7 920 op 4GHz, een upgrade is vanuit deze positie nogsteeds niet echt rendabel. Gezien het meer dan genoeg is voor huidige games en de software die ik er mee draai. Er is eigenlijk niet eens een merkbaar verschil te merken met de veel nieuwere systemen, en ik bouw regelmatig nieuw spul in een computerwinkel en vergelijk dat graag met mijn eigen PC die over het algemeen altijd sneller blijkt te zijn. Ik investeer dan liever in meer GPU power. Zelfs de inmiddels lage hoeveelheid werkgeheugen van 6GB is me nogsteeds voldoende.
Natuurlijk kan je deze nieuwe systemen weer verder over te clocken waardoor het verschil met mijn eigen systeem groter zal zijn, maar dan blijft het nogsteeds erg tegenvallen, en daar nou een paar duizend euro in te investeren is waanzin. Zo heb ik laatst voor een vriend 2ehands een x58+i7+12GB werkgeheugen voor 150 euro op de kop getikt. Dat is echt absurd goedkoop, zeker de allerbeste prijs/prestatie verhouding die je maar kunt bedenken imho.
Ik ken je "probleem". Zelf een i7 860 met een 57 chipset draaiend op 3.8. Bloedsnel zeker met mijn SLI. Oud beestje, maar gewoonweg niet te evenaren zonder een sloot geld uit te geven.
Hier hetzelfde ongeveer. Heb hier al jaren een 920 draaien, en dat gaat nog steeds als een zonnetje. Videokaart heeft niet eens een fan dus die is echt bagger maar ik game toch niet op de pc. 12 GB RAM, alles in een EVGA X58 SLI LE geprikt. Zo om het jaar een HDD erbij, af en toe Windows upgraden en ik kan weer door.

Enkel als gamer of iemand die veel rendered lijkt het mij vandaag de dag nog nuttig zo'n ding te upgraden. Voor normaal gebruik is de 920 zelfs nu (na bijna 7 jaar!) nog steeds legendarisch.

Ik kan hier echt nog wel een paar jaar mee door. Zonde om nu helemaal over te stappen op een andere socket voor een snelheidswinst die voor mij toch minimaal zal zijn.
...
Sowieso ga ik er vanuit dat een basis X99 moederboard zo rond de 300 euro komt te liggen met de uitgebreidere versies zo rond de 500 euro, dan komt er nog een CPU en memory bij en zit je voor een basis setje al zo aan de 1500-2000 euro, zonder disks, video kaart, voeding en kast. Voor de meeste gamers een prijs die boven hun budget ligt...
Vanaf 211 euro heb je al een goedkoop X99 mobo en met een 6-core 5820K komt daar slechts 345 euro bij. Beetje geheugen erbij en een basis setje zoals je het noemt kost je dus maar zo'n 800 euro.
Zie:
http://tweakers.net/pricewatch/zoeken/?keyword=x99
http://tweakers.net/product/398139/intel-core-i7-5820k/
Maar ik zou er inderdaad ook wel meer aan uitgeven als ik toch voor Haswell-E zou gaan.

[Reactie gewijzigd door Ché Mig op 22 juli 2024 15:39]

Als je dan idd toch voor een X99 gaat dan wel gelijk voor de 8cores en 4000mhz memory... }:O
http://www.tweaktown.com/...-core-i7-5930k/index.html

[Reactie gewijzigd door DiGiBrAt op 22 juli 2024 15:39]

En het is maar de vraag hoeveel meer fps je uit die mooie hardware kan persen.
Ik denk dat mensen met een x99 bord die er een xeon op gaan draaien zwaar in de minderheid zijn.
Als je toch voor een xeon gaat dat is een C chipset met ecc en reg ondersteuning vaak ook wel leuk.
Voor de meeste gamers is Hasswell-e en x99 uberhaupt niet zinvol blijkt uit de benchmarks. Ik vind de review wel redelijk breed en niet gefocused op gamers eigenlijk.
Ik denk inderdaad ook dat AMD met iets heel goeds moet komen om hier overheen te komen. Maar het schijnt dat ze op het moment veel geld aan het pompen zijn in een nieuwe architectuur, en die kan zomaar eens alles op zijn kop zetten. Het wordt nog spannend :)
Ik denk inderdaad ook dat AMD met iets heel goeds moet komen om hier overheen te komen. Maar het schijnt dat ze op het moment veel geld aan het pompen zijn in een nieuwe architectuur, en die kan zomaar eens alles op zijn kop zetten. Het wordt nog spannend :)
Ik ben benieuwd, ik denk dat niet dat AMD zich gaat wagen in de high end markt, maar eerder nu in de budget markt blijft van APU's en gamesystemen en daar heer en meester probeerd te worden. Waarschijnlijk maken ze dan vast wel een scaleble architectuur, zodat ze een 32 core high end CPU kan maken :+ .
Niet te vergeten dat AMD de focus verlegt naar energiezuinige SoC's voor talbets e.d. en ARM server chips.

[Reactie gewijzigd door Bliksem B op 22 juli 2024 15:39]

Ze hebben die focus al een tijdje verlegd, maar de afgelopen vier generaties tablet chips (Desna, Hondo, Temash, Mullins) zijn geen van allen opgepikt door tabletfabrikanten, en met Intel, Qualcomm, Samsung en nVidia in het vaarwater lijken tablets zo ongeveer het laatste segment te zijn waar AMD kansen heeft. Hun model met ARM serverchips is dan weer wel een niche waar nog weinig spelers zitten, al verdient niemand veel geld daar, de markt is nog steeds klein.

AMD verdient nu bijna al zijn geld met videokaarten en custom APU's voor game consoles. Ik zou ook niet 123 weten waar ze verder nog op moeten mikken, maar op zich is de mid-range server markt geen slechte markt om te zitten, hoge marges, weinig concurrenten (alleen Intel - Oracle en IBM lijken alleen de super-high end nog te willen). Je hebt alleen een fatsoenlijk cpu design nodig en je draait weer lekker mee.

[Reactie gewijzigd door Dreamvoid op 22 juli 2024 15:39]

Hun model met ARM serverchips is dan weer wel een niche waar nog weinig spelers zitten, al verdient niemand veel geld daar, de markt is nog steeds klein.
ze draaien er misschien niet zo veel omzet, maar de marges liggen wel hoger, net omdat er maar zo weinig spelers op deze markt zitten
ik ben heel benieuwd met wat AMD gaat komen. Dit is wel een grote voorsprong voor Intel maar AMD kennende komen ze ook wel met iets moois :-)
Soort van :
AMD < Intel DDR3 < Intel DDR4

En voor de toekomst, DDR5? 16 cores van Intel & AMD?
Klinkt allemaal mooi om waar te zijn.
Eindelijk native USB3 support! w00t!!
Nu nog hopen op Thunderbolt moederborden en dan stap ik van Apple af ^^

X99 ziet er gaaf uit maar voor 90% van de Tweakers hier beetje overkill. Voor de foto/video/3D/wiskundigen onder ons echter: Top!
Nu nog hopen dat DDR4 snel betaalbaar gaat worden ook :s
Ik geloof dat sommige Asus moederborden en nu ook Gigabyte moederborden een add-in kaart hebben voor Thunderbolt. :)

Alhoewel begrijp ik om eerlijk te zijn niet waarom Thunderbolt niet tussen de I/O wordt geplaatst, aangezien sommige X99 moederborden helemaal volgepropt zitten met USB 3.0 aan de achterkant.
EN meer dan genoeg PCIe lanes hebben.
X99 ziet er gaaf uit maar voor 90% van de Tweakers hier beetje overkill. Voor de foto/video/3D/wiskundigen onder ons echter: Top!
Je bedoelt 90% van de gewone consument. Dit platform is net voor tweakers. En dan vergeet je de belangrijkste doelgroep nog, de gamers.
Juist gamers hebben absoluut niks aan dit platform. Games draaien helemaal niet beter op meer cores en een SLI of Crossfire opstelling draait perfect op 4 cores / LGA1150 etc.

Alleen mensen die echt zware software draaien hebben hier wat aan.
Daarnaast is de prijs vrij fors dus niet echt lekker te verantwoorden als Tweaker met een hobby ;)
Mja ok. Over materie. Hier is wat lees en kijk materiaal.Ergo. niet zo happig en betweterig doen.
De meeste games draaien krap aan op twee cores. Een SLI of CF opstelling belast idd meer de CPU maar dat is met 4 cores (i5) nog goed te doen. De i7 oplossing van 4 cores / 8 threads is voor 9vd10 oplossingen ook nog steeds prima. Denk aan GTX780 / 780ti opstellingen.

Voor een tri SLI opstelling kun je wel beter naar X79 / X99 kijken omdat je anders lanes te kort komt of over moet stappen op een PLX chip.

Fijne avond, een mede Tweaker.
Helaas voor de (overclock) liefhebbers, nog steeds 22nm, geen 14nm oid.
AMD moet nu weer is een poging wagen, aangezien intel de prijzen amper verlaagd

[Reactie gewijzigd door A87 op 22 juli 2024 15:39]

Dat was allang bekend, het is gewoon Haswell met meer cores and cahce
Vind ik ook. Word tijd dat AMD zich weer in de strijd gooit, in plaats van enkel APU's te leveren.
Een wereld met als enige leider Intel is niet echt rooskleurig, vooral als AMD net onder Intel uitsteekt qua performance, maar qua prijs wint.
Hoe gaat een windows 7 of 8.1 versie om met deze 8 cores met HT? Ik weet dat windows home premium max 16gb kan aanspreken, maar hoe zit dat met cores?
Uit mijn hoofd, 64 cores/640 threads.
Gevonden:
Windows 7 was designed to work with today's multi-core processors. All 32-bit versions of Windows 7 can support up to 32 processor cores, while 64‑bit versions can support up to 256 processor cores.
256 processor cores :o
Wat moet een wereld er uit gaan zien als een computer spel in pak weg het jaar 2050 of 2100 256 cpu cores nodig heeft :p
Die systemen zijn er volgend jaar al, Oracle heeft net drie weken geleden de SPARC M7 aangekondigd, een 32-core chip (8 threads per core) die op een 32-socket bord komt - oftewel, 1024 cores in 1 computer, 8192 threads.
Ach mooie tijden waren dat in de hoogtijdagen van Sun Microsystems....
Het is inderdaad hard bergafwaarts gegaan in de latere jaren van Sun, maar wat Oracle na de overname nu met Sparc doet is echt indrukwekkend - je ziet zelden dat een zieltogende business zo overtuigend uit het slop wordt getrokken. In plaats van cynisch uitmelken van een stervende business (wat veel mensen toch verwachtten) pompt die ouwe Larry miljarden in Sparc.

Het is jammer dat Tweakers zo weinig aandacht besteedt aan "big iron", want hier is met het opnieuw losbarsten van de concurrentiestrijd tussen Intel, IBM en Oracle echt heel veel interessants aan de gang, wat een paar jaar later zeker doorfiltert naar consumentenspul. Bv dat hele Java-in-silicon concept is echt "next level".

[Reactie gewijzigd door Dreamvoid op 22 juli 2024 15:39]

Ik was in vroegah tijden Solaris Engineer en ik vond het goed om te zien dat Sparc in iedergeval nog leeft. Waar ik wat minder blij mee ben is de richting van Opensolaris, waar ik na het opruimen van mijn Ultra10 op over was gegaan. Ik heb bij de laatste hardware crash ook maar de keuze voor Ubuntu gemaakt op AMD AM1.

Heel af en toe boot ik mijn Sun Classic nog wel eens. Verbazingwekkend hoe vlot een 40Mhz sparc nog Solaris 2.6 draait. Maar we dwalen af....
FIJN dat jullie Cinebench singlethreaded scores benchen! Dat doen er weinig.

Wel een beetje zoals verwacht. 5960x is een soort betaalbare E5 2687Wv2 / E5-2667v2 maar dan met een OC mogelijkheid. Ideaal voor semi pro werkstations. Maar onzin voor games dus.

En de 5820k is tenminste nu aantrekkelijk ten opzichte van een high end 1150 cpu. Kun je toch een leuk werkstation van bouwen voor niet al te veel.

Ik heb wel twijfels of er geen andere Bottlenecks zitten in jullie Lightroom en vooral de Premiere Pro test. Is die Pr Pro test ergens beschreven?? Zat er maar 1 SSD in? Wat voor materiaal en res ,en stond MPE aan?

Toch, als je nu een 6-core hebt draaien met OC, dan moet je wel echt redenen hebben om up te graden. Mijn al wat oudere 3930k op 4,5ghz doet multithreaded 1123 Cinebench 15 punten, en komt singlecore technisch ook goed mee.(150 pntn) Dus eigenlijk is alleen de 5960x met flinke OC interessant. Stock issie best traag als je ook CAD/3D werk doet wat erg op singlethreaded performance leunt, dus een beetje OC is een must.

En als je een aparte controller hebt met wat storage er aan dan zijn de limitaties van x79 ook nog wel overkomelijk.

[Reactie gewijzigd door maratropa op 22 juli 2024 15:39]

Ik kan je niet álle details op dit moment geven, maar uit mijn hoofd gaat het om de volgende settings :

H.264 1080p
29.97 fps
5.1 High
target bitrate 6
max bitrate 18
192kbps audio
export : 139MB (prox)

Er is, zoals je kunt zien bij de testsystemen, gebenched met 1 Samsung 830 SSD van 128GB, en een HD7970. De Hardware acceleration stond hierbij aan.
Hey thanks; Weet je of het source en target materiaal beide 29.97 fps / 1080p is?

Ik zit vooral in over die HD7970, met MPE / HW acc. aan betrek je toch de GPU in de som en dat lijkt me bij een cpu test niet de bedoeling. Vooral omdat het ook geen uber high end kaart is. Afhankelijk van wat er gedaan moet worden bij exporteren zou de gpu kunnen bottlenecken en de scores vertekenen.

Ik had wat meer prestatie verwacht van de 5960x, zoals er ook bij de handbrake test te zien is.

[Reactie gewijzigd door maratropa op 22 juli 2024 15:39]

wat ik me eigenlijk afvraag is hoe de battlefield 4 test gedraaid is. De standaard benchmark stelt namelijk geen zak voor met betrekking tot processorkracht. Als je 64 player multiplayer gaat doen, wordt het pas echt interessant.
Ch3cker Teamlead Testlab @M2M29 augustus 2014 20:58
De volgende benchmark gebruiken we als Battlefield 4 benchmark : reviews: Battlefield 4: welke hardware heb je nodig?
Voor de benchmarks speelden we het spel door tot een cut scene die door de Frostbite-engine realtime gerenderd wordt. Tijdens de scène regent het, stort een helikopter brandend neer en moet water gerenderd worden. Door deze testopzet kunnen we variabelen uitsluiten en steeds dezelfde bench draaien. Met fraps leggen we gedurende 90 seconden de gemiddelde en minimale frames per seconde vast, wat we over drie runs middelen.
Dus toch gewoon een gescript stukje. Hier zit natuurlijk niet veel CPU power achter. Het wordt pas interessant als de PC 64 spelers moet renderen en ook nog eens alles wat de 64 spelers doen, in de gaten moet houden. En dan gaat de benchmark er toch een stukje anders uit zien, denk ik.
Prijs valt me eigenlijk wel mee, er zitten al zoveel functies in de nieuwe x99 chip dat zelfs de goedkoopste borden zeker niet onderbedeeld zijn. +- 200 euro voor een mobo, 115 euro voor 8gb 2400mhz ram (meer hebben de meeste toch niet nodig, en anders koop je er later nog wat bij), en een six core voor rond de 300 euro. Ik zou zeker nu upgraden ipv geld uit te geven aan een veroudert platform. Je kunt later altijd nog naar een 8 core gaan als ze goedkoper worden :)

ps: die MSI X99 sli plus ziet er echt goed uit, murdered out mobo ftw! En nog goedkoop ook (relatief)
Vergeet niet dat je eigenlijk wel gebruik wilt maken van quad channel geheugen, en dus 4 latjes moet aanschaffen. 2 kan natuurlijk ook, maar dan benut je niet 1 van de pluspunten van x99

[Reactie gewijzigd door maratropa op 22 juli 2024 15:39]

Correct, maar ik wilde enkel aangeven dat als je nu een nieuw systeem gaat bouwen, de overstap naar X99 misschien niet zo groot is. Er wordt her en der beschreven dat je beter een ouder socket kunt aanschaffen maar je hoeft imho niet alles in 1x te doen. Iedereen wil wel 32gb ram en raid 0 m2 ssds maar als je voor 600 euro een six core hebt, 8 gb ddr4 en een nieuwer socket mobo wat nog jaren mee gaat, zou ik dat prefereren.
Betekend dit dat er ook een I3,5,7 uitkomen van de 5000 serie?
Indien Intel zijn naamgeving op dezelfde wijze doorzet, zal de volgende generatie verschijnen onder de 5000 serie, genaamd Broadwell. Hier ga ik wel vanuit :)
Oké, verheug me er nu al op :) :) :)

Mooiste deel van het jaar nieuwe GPU"s , cpu"s vind ik gaaf

Op dit item kan niet meer gereageerd worden.