Inleiding
Hoewel politici beloven dat er 'lichtpuntjes' zijn aan het einde van de crisistunnel, kenmerkte 2013 zich nog steeds door een sfeer van economische malaise. Gelukkig waren er dit jaar voor desktop- en laptopbezitters een aantal voordeeltjes te behalen; twee besturingssystemen met elk een aanzienlijk marktaandeel besloten hun jongste product grotendeels gratis aan te bieden. Daarbij hebben we het over Windows 8.1 en OS X Mavericks. In de Linux-hoek, met Ubuntu misschien wel als bekendste partij, zijn we de 'luxe' van gratis al gewend.
Waarom hebben Microsoft en Apple besloten om respectievelijk Windows 8.1 en Mavericks kosteloos aan te bieden aan grote aantallen gebruikers? Welke invloed heeft de alsmaar oprukkende mobiele markt daarop? En worden gratis besturingssystemen de norm? In dit achtergrondartikel belichten we de immer in beweging zijnde markt voor desktopbesturingssystemen.
/i/1381402744.jpeg?f=imagenormal)
Na Windows 8 kwam 8.1
Microsoft is afgestapt van Service Packs, maar de softwaregigant wilde toch een deel van de kritiek pareren die was te horen na de release van Windows 8, eind oktober 2012. Volgens veel critici hinkte het besturingssysteem op twee gedachten. Het was overduidelijk dat Microsoft met de introductie van de Metro-interface in Windows 8 een antwoord probeerde te formuleren op de snel stijgende populariteit van tablets en besturingssystemen als iOS en Android. Dit is volgens velen aardig gelukt, maar de softwaregigant vergat dat er nog honderden miljoenen Windows-gebruikers op een reguliere pc of laptop werken.
De grootste onvrede bij de groep 'traditionele' Windows-gebruikers was het ontbreken van de startknop. Een andere eigenschap waaraan veel Windows-gebruikers zich ergerden, was dat het besturingssysteem na een (her)start automatisch het startscherm toonde. De gebruiker moest vervolgens zelf de desktopmodus activeren.
De verhoogde reactiesnelheid lijkt ook nodig in deze tijd
Het antwoord op deze wijzigingen werd in eerste instantie gegeven door tal van tools, commercieel en gratis, die varianten op de vertrouwde startknop terugbrachten naar de Windows 8-desktop. Onder andere de tool Classic Shell won aan populariteit. Al snel werd echter duidelijk dat Microsoft met een eigen 'oplossing' zou komen die de scherpste kantjes van Windows 8 moest afschuren, een project dat in eerste instantie werd ontwikkeld onder codenaam Blue en later zou worden uitgebracht als Windows 8.1.
In aanloop naar een eerste testrelease in de vorm van een Public Preview kwamen er op basis van uitgelekte builds al sterke aanwijzingen naar buiten dat Microsoft de startknop wilde laten terugkeren in Windows 8.1. De knop zou echter geen traditioneel startmenu tevoorschijn toveren, maar een directe koppeling bieden naar de Metro-interface. Ook werd duidelijk dat de Windows 8.1-gebruiker voortaan een optie kreeg om direct naar de desktop te booten.
Bij de officiële release van Windows 8.1 in oktober bleek dat Microsoft inderdaad de voornaamste weeffouten heeft gecorrigeerd. Niet alleen is er op de desktop weer een startknop te vinden, ook is de Modern UI-interface bij het booten te omzeilen. Voor de tabletgebruiker bracht Windows 8.1 eveneens goed nieuws met zich mee; de Modern UI-interface werd verbeterd en vooral de functionaliteit van standaard beschikbare apps werd vergroot, waardoor deze in de praktijk nuttiger blijken.
Ondanks het geschaaf aan Windows 8 met de release van 8.1 was het zeker zo opvallend dat Microsoft de update gratis op de markt bracht, hoewel de softwaregigant extra functionaliteit aan het besturingssysteem had toegevoegd. De laatste keer dat we een dergelijke grote update van een eerder uitgebrachte Windows-versie zagen, was bij Service Pack 2 voor Windows XP, waarbij de beveiliging van die Windows-versie flink werd vergroot.
Duidelijk is dat Microsoft indien nodig relatief snel actie kan ondernemen om aanpassingen door te voeren aan het met gemengde gevoelens onthaalde Windows 8. Die verhoogde reactiesnelheid lijkt ook nodig in deze tijd; Microsofts concurrenten brengen steeds sneller updates voor besturingssystemen uit en aangezien de markt voor pc's en laptops onder druk staat, kan de softwaregigant niet langer op zijn lauweren rusten. Tegelijk moet Microsoft zijn traditionele achterban niet van zich vervreemden, getuige de noodzaak voor de 8.1-update. Met het aanstaande afscheid van Steve Ballmer als ceo en een opvolger tussen de coulissen lijkt 2014 een nog uitdagender jaar te worden voor Microsoft dan 2013 al was.

OS X: de stap naar Mavericks
Al een jaar na de release van Mountain Lion, ofwel OS X 10.8, kwam Apple met de opvolger op de proppen. De 10.9-release van Apples desktopbesturingssysteem kreeg de codenaam Mavericks, een verwijzing naar de gelijknamige surflocatie aan de Californische kust. Daarmee is een einde gekomen aan de reeks aan katachtigen ontleende namen.
Net als Microsoft met Windows 8.1 besloot Apple Mavericks gratis aan te bieden aan een groot deel van zijn bestaande OS X-gebruikers. Het besturingssysteem draait in ieder geval op alle Apple-hardware die Mountain Lion kon draaien. Upgrades zijn echter uit te voeren vanaf OS X Snow Leopard 10.6.8, mits aan de minimale hardware-eisen wordt voldaan.
Veel Apple-gebruikers zouden de portemonnee hebben getrokken
Met het gratis uitbrengen van Mavericks is er een duidelijke trend te bespeuren bij de twee grootste commerciële aanbieders van desktopbesturingssystemen. Niet alleen wordt de frequentie van significante updates van de desktopbesturingssystemen opgeschroefd, ook lijkt de tijd dat besturingssystemen gezien kunnen worden als cash cows langzaam maar zeker ten einde te komen. Financieel speelde OS X bij Apple traditiegetrouw een ondergeschikte rol, omdat het besturingssysteem vooral goed moest aansluiten op de hardware, het product waarmee Apple zijn marges haalt. OS X moet echter, net als iOS, in toenemende mate inspelen op de diverse internetdiensten die Apple tegen betaling biedt. Ook Microsoft is deze weg ingeslagen; het bedrijf noemt zich tegenwoordig een hardware- en servicesbedrijf.
Als we Mavericks onder het vergrootglas leggen, zien we onder andere verbeteringen aan de accuduur, waardoor een MacBook langer zonder stopcontact kan functioneren. Dit is onder andere mogelijk door de cpu efficiënter te benutten via een mechanisme dat timer coalescing wordt genoemd. Ook belooft de App Nap-feature dat inactieve applicaties een lagere prioriteit krijgen, waardoor ze minder cpu-cycli opslokken, en moet een nieuwe methode voor geheugencompressie geheugenruimte vrijmaken als die vol raakt.
Er is ondersteuning voor actuele standaarden, zoals OpenGL 4.1, OpenCL 1.2 en het netwerkprotocol SMB2. Maar belangrijker voor Apple zijn de updates die het heeft doorgevoerd aan diensten als iBook en Maps. Deze merkeigen diensten brengen immers geld in het laatje en zijn om dezelfde redenen ook in iOS geïntegreerd. In de Finder van Mavericks kunnen voortaan tabs gebruikt worden.
Apple heeft in 2013 met OS X Mavericks een solide update uitgebracht, die echter nergens in excelleert. Het is te prijzen dat het bedrijf zijn desktopbesturingssysteem gratis heeft uitgebracht, want veel Apple-gebruikers zouden vermoedelijk probleemloos de portemonnee hebben getrokken als Mavericks enkele tientjes had gekost. Apple heeft via cfo Peter Oppenheimer in oktober aangegeven dat het ook in de toekomst updates voor OS X gratis wil blijven aanbieden, waardoor Apple-gebruikers voorlopig verzekerd zijn van kosteloze OS-updates.
/i/1370895521.jpeg?f=imagenormal)
Linux: de consolemarkt lonkt
'Dit wordt het jaar van de Linux-desktop': het is een bekende grap, die jaar op jaar wordt gehanteerd om aan te geven dat het opensource-besturingssysteem definitief een aanzienlijk marktaandeel gaat veroveren. Zoals iedereen weet is dit nooit gebeurd en de kans dat dit in de komende jaren verandert is zeer klein. De voorstanders van Linux zijn echter allerminst gedemotiveerd; Linux maakt op tal van vlakken een opmars, en is bijvoorbeeld marktleider op de mobiele markt, als kernel voor Android, en op de servermarkt. Bovendien maakt Linux kans om ook op de consolemarkt een positie te veroveren.
Dat laatste is mogelijk door de ambities die Valve dit jaar heeft ontvouwen. Het bedrijf achter tal van games en het succesvolle Steam-platform reageerde als een gebeten hond op de komst van Windows 8 en de plannen van Microsoft om via een eigen App Store meer grip te krijgen op de distrubutie van software op zijn besturingssysteem. Daarmee zou ook het Steam-platform onder druk komen te staan, zo redeneerde Valve.
Canonical heeft moeite om grote eigen projecten op tijd op te leveren
Doordat Microsoft koos voor het 'Apple-model', waarbij het bedrijf de focus legt op eigen hardware en een Windows-platform waarop het vrijwel alle macht heeft, besloot Valve voor de toekomst te kiezen voor een alternatief: Linux. Valve kwam met het plan om partnerbedrijven compacte pc's te laten bouwen op basis van standaard beschikbare hardware. Deze zogenaamde Steam Box'en zouden in de huiskamer dienst kunnen doen als alternatief voor consoles als de Xbox One en de PlayStation 4.
Voor de software heeft Valve dus niet alleen Linux aangewezen als het juiste platform, ook wil het zelf een Linux-distributie uitbrengen onder de naam SteamOS. Dit besturingssysteem is, zoals elke Linux-variant, door eenieder aan te passen. Het voordeel van SteamOS, waarbij Valve de Debian-codebase als basis heeft genomen, is dat Valve nauw samenwerkt met Nvidia. Dit moet betere videodrivers opleveren, een must voor een op gaming gericht besturingssysteem. Een eerste testversie is inmiddels beschikbaar en in 2014 zullen we meer te weten komen over SteamOS. Duidelijk is in elk geval dat Linux met de initiatieven van Valve een flinke duw in de rug krijgt.
Canonical was dit jaar vooral bezig met zijn mobiele plannen rondom Ubuntu Touch. Dit had tot gevolg dat de releases van Ubuntu 13.04 en 13.10 in april en oktober niet opzienbarend waren. De nadruk in de desktopreleases is blijven liggen op de Unity-interface en mede dankzij nieuwe kernels uit de 3.x-serie is het besturingssysteem sneller geworden. Canonical heeft echter moeite om grote eigen projecten, zoals de ambitieuze plannen rondom displayserver Mir, op tijd op te leveren. Het opnemen van Mir in Ubuntu 13.04 en 13.10 werd steeds niet gehaald. Canonical heeft zelfs de integratie van Mir in Ubuntu 14.04 LTS, dat in april volgend jaar moet uitkomen, al uitgesloten.
Hoewel het begrijpelijk is dat Canonical veel energie spendeert om begin volgend jaar de mobiele smartphone- en tabletmarkt te kunnen gaan bedienen, hopen we dat het bedrijf de desktopversies van zijn Linux-varianten niet verder laat verslonzen. In april zal daarvan met de LTS-release meer zichtbaar worden. Ook moet Canonical de concurrentie goed in de gaten houden nu zelfs een van origine mobiel besturingssysteem als Android al op sommige desktops is te vinden.
ChromeOS ten slotte mogen we niet vergeten. Dit minimalistische besturingssysteem van Google, waarbij de Chrome-browser samen met een Linux-kernel de basis vormt, heeft enig succes op de markt die vroeger toebehoorde aan netbooks. Dat komt doordat Google enkele grote pc-fabrikanten ervan heeft weten te overtuigen dat zijn browserbesturingssysteem prima geschikt is voor eenvoudige en vooral goedkope laptops. Verder richt de internetgigant zich behalve op de consumentenmarkt ook op het onderwijs. Of Google het succes in de komende jaren kan doortrekken, zal mede afhangen van Microsofts antwoord.
/i/1381404135.jpeg?f=imagenormal)