Inleiding
AMD heeft op 4 november een aantal Phenom II X4-cpu's met een nieuwe stepping uitgebracht. De opvallendste daarvan is de Phenom II X4 965, waarvan de C2-stepping nog een tdp had van 140W, terwijl AMD voor de nieuwe C3-stepping een tdp van 125W opgeeft. De focus in deze review ligt dan ook op de Phenom II 965, waarvan de oude en de nieuwe stepping met elkaar worden vergeleken, waarbij zal worden gekeken in hoeverre de lagere tdp wordt uitgedrukt in lagere verbruikscijfers.
AMD claimt verder dat, met het verschijnen van de C3-stepping, het overklokpotentieel van de cpu is toegenomen. Ook op dit punt namen we de proef op de som, door de processor op luchtkoeling over te klokken en de resultaten te vergelijken met die van de 'oude' Phenom II X4 965 met C2-stepping.
Het blijft echter niet bij lucht: tijdens de overklokzaterdag van Tweakers.net op 17 oktober werd de cpu met vloeibaar stikstof overgeklokt om te kijken of de cpu in de internationale overklokrankings de oude C2-stepping achter zich kon laten.
/i/1257204368.jpeg?f=imagenormal)
Prijzen en specificaties
| Merk en type |
Merk |
AMD |
Productserie |
Phenom II |
Type |
X4 965 |
| Technische specificaties |
Socket |
AM3 |
Kloksnelheid |
3,4GHz |
Aantal cores
|
vier |
Cpu-cache level 1 |
4x 32kB |
Cpu-cache level 2 |
4x 512kB |
Cpu-cache level 3 |
6MB shared |
Verkoopstatus |
boxed |
Cpu-instructiesets |
3DNow!, mmx, sse, sse2, sse3, sse4, x86-64, xd |
Thermal design power |
125W |
| Verkoopstatus |
Fabrieksgarantie |
3 jaar carry-in |
Testmethode en het moederbord
Ten opzichte van voorgaande cpu-reviews wordt er gebruikgemaakt van een nieuw besturingssysteem: Windows Vista werd naar de schroothoop gebracht en vervangen door Windows 7. Daardoor zijn de resultaten van de nieuwe cpu-benches niet meer vergelijkbaar met de oude. In deze review wordt dan ook enkel gekeken naar het verschil tussen de oude en de nieuwe stepping. Uit een voorgaande review is verder reeds gebleken hoe de Phenom II X4 965 zich verhoudt ten opzichte van bijvoorbeeld de Core i7 920 van Intel.
Aangezien het slechts om een nieuwe stepping gaat, en niet om een geheel nieuwe cpu of nieuwe architectuur, is er wat betreft benchmarks ook gebruik gemaakt van een iets andere aanpak. We draaiden alleen AutoMKV, Far Cry 2 en SuperPi, om te kijken of de cpu's überhaupt van elkaar verschillen wat betreft hun prestaties. De cpu's werden hiervoor in een Gigabyte GA-MA790FXT-UD5P geprikt en met de standaard-instellingen getest.
/i/1257293707.jpg?f=imagenormal)
Het Gigabyte-moederbord is niet alleen voor een normaal systeem een prima moederbord, ook voor overklokkers die met LN2 aan de slag willen, zou het een uitstekend moederbord zijn. Tijdens onze sessies met vloeibaar stikstof hield het moederbord zich dan ook uitstekend, en legde het de cpu's geen strobreed in de weg in het bereiken van topsnelheden. Het bord heeft wel het nadeel dat het over slechts twee pci-e x16-slots beschikt, waardoor het niet mogelijk is om een quadcrossfire-opstelling te bouwen.
:fill(white)/i/1257293709.jpg?f=thumb)
Gedurende het overklokken werden er uiteraard ook een aantal benchmarks gedraaid. Met zowel vloeibaar stikstof als met luchtkoeling hebben we ons beperkt tot de benchmarks SuperPi en 3DMark03. Bij het overklokken met vloeibaar stikstof draait het vooral om het halen van zo hoog mogelijke scores; of de cpu lange tijd stabiel is, is hier minder van belang. Met luchtkoeling is een stabiele overklok wel belangrijk, maar de gebruiker zal zelf uit moeten vinden wanneer zijn overklok stabiel is voor 24/7-gebruik: wij geven slechts een indicatie van de mogelijkheden.
Benchmarks
De eerste benchmarks vormen slechts een kleine greep uit de set benchmarks die normaliter in onze cpu-reviews gedraaid worden. Nadat de cpu's in het moederbord waren geplaatst, kozen we in het bios voor de fail-safe defaults: negen van de tien gebruikers zullen het moederbord op die manier in gebruik nemen. De UD5P van Gigabyte stelde niet teleur: alleen het geheugen kreeg vrij losse timings mee voor de snelheid waarop het ingesteld werd.
:fill(white)/i/1257197768.jpg?f=thumb)
Uit de cpu-z sceenshots valt op te maken dat de C3-stepping zowel in de idle-stand als onder load onder een iets lagere spanning staat. Standaard krijgt onze C2-stepping onder load 1,4V te verduren, terwijl dit bij de C3-stepping slechts 1,365V is. Het geheugen draaide bij beide cpu's op 1338MHz.
AutoMKV
We beginnen met AutoMKV, dat de taak krijgt een filmpje in avi-formaat om te zetten naar een mkv-bestand, bestaande uit een h.264-video en mp3-geluid.
Automkv 0.95c |
Tijd in secondes (lager is beter)
|
AMD 965 C2 |
**********
157 |
AMD 965 C3 |
**********
156 |
In de AutoMKV-test is het onderlinge verschil verwaarloosbaar. De nieuwe stepping levert geen snelheidwinst op, wat ook volledig volgens de verwachtingen is, aangezien alle specificaties hetzelfde zijn gebleven.
Far Cry 2
De cpu's nemen het ook tegen elkaar op in de Far Cry 2-benchmark. Eerst wordt er een realistische benchmark gedraaid op een redelijk gebruikelijke resolutie, waarvan we weten dat de videokaart de beperkende factor zal zijn.
Far Cry 2 - 1920x1200 - Ultra high - 4xAA/16xAF |
Minimum » Gemiddelde Score |
AMD 965 C3 |
******
+
**
49,3 / 67,6 |
AMD 965 C2 |
******
+
**
48,9 / 67,3 |
Op een kleine, verwaarloosbare wispelturigheid in de benchmark na, is er geen verschil waar te nemen tussen beide cpu's. We gaan snel verder met een resolutie waarvan we weten dat de framerate door de cpu wordt beperkt.
Far Cry 2 - 1280x1024 - Ultra high - 0xAA/16xAF |
Minimum » Gemiddelde Score |
AMD 965 C2 |
******
+
**
71,5 / 108,4 |
AMD 965 C3 |
******
+
**
70,7 / 108,0 |
Op deze door de cpu gelimiteerde resolutie zien we dat het nu de oude C2-stepping is die het voortouw neemt. Het verschil is echter dermate klein dat het aan toeval toegeschreven kan worden.
Cinebench
De derde en laatste benchmark waarmee de cpu's op hun standaardsnelheid worden getest, is Cinebench. Eerst kijken we hoe snel een enkele kern is en dan hoe snel vier kernen zijn; daaruit kunnen we afleiden hoe goed de schaling van één naar meerdere kernen is.
Cinebench R10 single cpu |
Cinebench-score (hoger is beter) |
AMD 965 C3 |
**********
3983 |
AMD 965 C2 |
**********
3953 |
Het verschil tussen beide cpu's is erg klein, en we zouden het zelfs verwaarlozen als we niet wisten dat Cinebench doorgaans erg constant is. Zelfs na tien runs blijven dezelfde scores eruitrollen, waardoor we met enige voorzichtigheid kunnen zeggen dat de C3-stepping een fractie sneller is. Die voorzichtigheid is nodig omdat het kleine verschil mogelijk ook kan worden veroorzaakt door een lichte fluctuatie in de kloksnelheid.
Cinebench R10 multicpu |
Cinebench-score (hoger is beter) |
AMD 965 C3 |
**********
14352 |
AMD 965 C2 |
**********
13899 |
Bij deze laatste meting is het verschil groot genoeg om met zekerheid te zeggen dat de cpu met C3-stepping sneller is. De schaling van één kern naar meerdere, vier in dit geval, is beter dan bij de oude C2-stepping. Zoals we al gezien hebben, vertaalt zich dit echter niet in prestatiewinst bij desktopapplicaties.
Overklokken
We hebben reeds aangetoond dat beide steppings wat betreft hun architectuur niet van elkaar verschillen, waardoor cpu's met dezelfde kloksnelheid dezelfde resultaten neer zullen zetten. De focus in de review ligt dan ook op andere voordelen die een nieuwe stepping mogelijk met zich meebrengt. Zo claimt AMD dat de Phenom II X4 965 met C3-stepping hoger overgeklokt kan worden dan de oude C2-stepping.
We namen de proef op de som door beide cpu's stevig onder handen te nemen, zowel met zowel alledaagse luchtkoeling als het exotische goedje LN2, oftewel vloeibaar stikstof. De onderlinge vergelijking van de cpu's doen we alleen met luchtkoeling; met behulp van vloeibaar stikstof leggen we vervolgens de C3-stepping langs internationale overklokrecords om te kijken of deze ook daadwerkelijk sneller is.
Overklokken op lucht
Voor de overkloktest met luchtkoeling, waarvoor we onze trouwe Scythe Mugen 2 van de plank haalden, gebruikten we Windows XP als OS, omdat overklokkers daar vaak de voorkeur aan geven bij het draaien van bijvoorbeeld de SuperPi-benchmark. De absolute overklok werd gevonden door de cpu zo ver mogelijk over te klokken en dan een rondje SuperPi 1M te draaien. Een wat betrouwbaardere overklok werd gerealiseerd door een volledige 3DMark03-benchmark te draaien.
Als eerste was de C2-stepping aan de beurt, die een beginspanning van 1,4V heeft. De temperatuur was niet echt het probleem en de spanning werd dan ook verhoogd naar 1,55V. Met behulp van AMD Overdrive, een erg prettig programma om mee over te klokken, werd de cpu beetje bij beetje naar het uiterste gedreven. Bij een kloksnelheid van 4018MHz hield het echter al op: een hogere snelheid resulteerde hoe dan ook in een crash tijdens de SuperPi 1M-benchmark. Behalve de cpu-kloksnelheid werd overigens ook de northbridge-snelheid opgevoerd. De northbridge liep dan ook op 2412MHz in plaats van de standaardfrequentie van 2000MHz.
:fill(white)/i/1257198990.jpeg?f=thumb)
Vervolgens was de C3-stepping aan de beurt, die met gemak over de C2-stepping bleek heen te denderen. Met een lagere spanning konden we de SuperPi 1M-benchmark uiteindelijk draaien met een kloksnelheid van maar liefst 4316MHz. De northbridge-kloksnelheid daarbij bedroeg 2672MHz, eveneens een stuk hoger dan bij de C2-stepping. De hogere northbridge-snelheid was haalbaar omdat de C3-stepping wel kon booten met 2600MHz voor de northbridge, terwijl het systeem met de C2-stepping niet meer wilde opstarten wanneer we de northbridge sneller dan 2400MHz klokten. De C3-stepping wist de 1M-benchmark in 16,5 seconden af te raffelen, terwijl de C2-stepping een tijd liet noteren van 17,75 seconden.
Overklokken (2)
Nadat de cpu een rondje SuperPi 1M stabiel had afgelegd, was het zaak om een stabiele kloksnelheid te vinden voor de 3DMark03-benchmark. De cpu-test in 3DMark03 is zeker niet de zwaarste hindernis voor een cpu, maar desondanks moet de kloksnelheid stevig verlaagd worden ten opzichte van snelheden die gehaald worden bij de SuperPi-benchmark.
/i/1257203776.jpeg?f=imagenormal)
3DMark03 op lucht
Wederom werd de spits afgebeten door de C2-stepping, die gezien de maximale SuperPi 1M-kloksnelheid van 4018MHz nooit stabiel zou zijn op 4GHz. Na het nodige zoekwerk moest de kloksnelheid dan ook verlaagd worden naar 3800MHz, terwijl de northbridge-snelheid op 2400MHz kon blijven staan. Uiteindelijk is 3800MHz slechts 400MHz extra ten opzichte van de standaardsnelheid van 3400MHz. De score neemt dan ook slechts marginaal toe, van 74.092 punten naar 74.628 punten.
:fill(white)/i/1257199880.jpeg?f=thumb)
Voor de C3-stepping lagen de verwachtingen iets hoger, aangezien deze SuperPi 1M-stabiel was op ruim 4300MHz. Wederom hoefde alleen de cpu-snelheid verlaagd te worden; die kwam uiteindelijk terecht op een nette 4000MHz. De score ligt ook nu niet erg veel hoger, maar nam wel meer toe dan de kloksnelheid doet vermoeden. Dat is dan ook te danken aan de hogere northbridge-snelheid, van 2600MHz.
Overklokken met LN2
We kunnen natuurlijk niet claimen de cpu tot het uiterste gedreven te hebben als de processor de arctische aanraking van vloeibaar stikstof niet heeft mogen proeven. Intels cpu's mogen dan de beste zijn om absolute records neer te zetten, het overklokken van een AMD-cpu wordt er niet minder spannend om, vooral omdat de quadcores van AMD zelfs bij frequenties van iets meer dan 6GHz nog niet crashen.
/i/1257203582.jpeg?f=imagenormal)
SuperPi 1M-wereldrecord met Phenom II X4 965
Overklokenthousiast Neil Breems ontfermde zich over de nieuwe Phenom II X4 965 en was al snel goed te spreken over de cpu. De processor kent geen enkele coldbug en er werd dan ook besloten om geen thermometer te gebruiken. Het volhouden van de LN2-pot zou garanderen dat de cpu gekoeld zou blijven tot omstreeks min 180 graden Celsius. Na wat passen en meten door een overklokker die voornamelijk Intel-cpu's gewend is, en nadat de Automatic Clock Calibration op auto was ingesteld, kon er serieus overgeklokt worden.
SuperPi 1M was als eerste benchmark aan de beurt, waarbij eerst een aantal lage 11-secondentijden werden neergezet. Met in het achterhoofd het feit dat het wereldrecord SuperPi 1M met een Phenom II X4 965 slechts vijf honderdste van een seconde onder de 11-secondengrens ligt, werd alles op alles gezet om een sub-11-tijd neer te zetten. Na veel pijn en moeite wist de cpu er een tijd van 10,85 seconden uit te persen, maar voordat deze inspanning in een screenshot kon worden vastgelegd, crashte de computer. We zaten dus op het randje, maar wisten dat een sub-11-score mogelijk was.
Toch moesten we uiteindelijk genoegen nemen met een tijd van 10,937 seconden, waarmee het wereldrecord in SuperPi 1M met een Phenom II X4 965 werd verbroken, zij het slechts net. De cpu liep op 6243MHz, terwijl de northbridge-frequentie maar liefst 4237MHz bedroeg, en het ddr3-geheugen op 1784MHz liep. Overigens was Neil van mening dat het nog sneller zou moeten kunnen. Er lagen namelijk twee nieuwe cpu's met C3-stepping waarvan het tweede exemplaar nog net een tandje harder zou kunnen.
:fill(white)/i/1257201961.jpeg?f=thumb)
3DMark 03: net over de 100.000 punten
Voor het uitvoeren van de 3DMark03-runs moest, net als bij de overklokpogingen op lucht, de cpu-snelheid verlaagd worden om deze benchmark zonder crash te kunnen doorlopen. Desondanks bedroeg de uiteindelijke cpu-snelheid 5940MHz bij een northbridgefrequentie van 4320MHz. Voor de benchmark werd ook de ATI Radeon HD 5870 overgeklokt met behulp van vloeibaar stikstof. De gpu liep dan ook op een snelheid van 1175MHz, terwijl het geheugen op 1225MHz liep. De uiteindelijke score lag met 100.604 punten 'slechts' 7000 punten onder de score die we eerder al eens neerzetten met een Core i7-cpu.
Energieverbruik
Misschien nog belangrijker dan het extra overklokpotentieel is de lagere tdp die AMD de nieuwe Phenom II X4 965 meegeeft. In plaats van een tdp van 140W krijgt de cpu nu een tdp-stempel van 125W. Wie daar echter uit afleidt dat de cpu dan ook meteen 15W minder verbruikt, komt bedrogen uit, zo blijkt hierna.
Beide cpu's werden getest in een identiek systeem, samen met een HD 5870 en 4GB ddr3-geheugen. Alle moederbord-instellingen stonden op hun standaardwaarden, wat onder andere inhoudt dat alle energiebesparende opties zijn ingeschakeld. Het idle-verbruik werd gemeten door Windows 7 zijn desktop weer te laten geven, terwijl het verbruik onder load gemeten werd door de cpu met Prime95 aan het werk te zetten. Ter vergelijking wordt ook de Core i7 920 meegenomen.
Vermogensopname systeem - Idle |
| Vermogensopname (watt) |
Intel Core i7 920 |
**********
118 |
AMD 965 C2 |
********
95 |
AMD 965 C3 |
********
94,8 |
De verschillende steppings verbruiken evenveel energie wanneer de cpu's zo goed als niets hoeven te doen. Dat is niet vreemd, omdat in dat geval grote delen van de cpu uitgezet worden of in een low-power-state terecht komen. De metingen tonen aan dat de Core i7 920 van Intel in idle-toestand ruim 20 procent meer vermogen opneemt.
Vermogensopname systeem - load |
| Vermogensopname (watt) |
Intel Core i7 920 |
**********
209 |
AMD 965 C2 |
**********
200 |
AMD 965 C3 |
*********
195 |
Pas wanneer de cpu's belast worden, weet de nieuwe C3-stepping het verschil te maken, door 5W minder te verstoken. Uit dit tamelijk bescheiden verschil blijkt maar weer eens dat het opgegeven tdp bepaald niet alles zegt over het uiteindelijke verbruik van de processor. Het verschil van 5W lijkt voor de gewone consument klein, maar voor in parken opgestelde servers kan 5W flink wat energiekosten schelen.
Conclusie
De oude Phenom II X4 965 zal uitgefaseerd worden en de nieuwe C3-stepping is een goede opvolger, met een iets lager energieverbruik maar vooral met een flinke boost in overklokpotentieel. Een beetje tweaker zal al gauw tot 200MHz extra uit de cpu kunnen persen voor 24/7 gebruik. Echt potten breken doet de cpu niet, maar voor ongeveer 150 euro is het een zeer snelle en goed over te klokken quadcore.
AMD toont met de nieuwe C3-stepping ook aan dat zijn productiefaciliteiten, die sinds enige tijd zijn ondergebracht bij de joint-venture GlobalFoundries, steeds beter presteren en ook aandacht besteden aan het verder verbeteren van al uitgebrachte processors. Behalve de Phenom II X4 965 zouden ook een aantal andere quadcores een lagere tdp krijgen, maar voorlopig zijn dat nog slechts geruchten.