De Europese Commissie raadt haar medewerkers aan Signal te gebruiken en daarbij de functie voor verdwijnende berichten in te schakelen. Die functie gebruikt voorzitter Ursula von der Leyen ook. Mogelijk overtreedt de Commissie hiermee haar eigen regels.
In een deze week openbaar gemaakt advies legt de Europese Commissie aan commissarissen uit wat zij kunnen doen om hun 'mobiele veiligheid te versterken'. Een van de aanbevelingen is Signal te gebruiken met verdwijnende berichten. Volgens de EC is dat nodig om datalekken te voorkomen. Von der Leyen houdt zich aan de richtlijnen, schrijft de secretaris-generaal van de Europese Commissie.
Dat advies staat op gespannen voet met de Verordening inzake de toegang van het publiek tot documenten van het Europees Parlement, de Raad en de Commissie, in de volksmond ook wel bekend als de Eurowob. Die verordening beoogt dat een 'zo ruim mogelijke toegang tot documenten wordt gewaarborgd'. Onder 'documenten' verstaat de wet 'iedere inhoud, ongeacht de drager', waarop informatie staat over beleidsmaatregelen, acties en besluiten van de Europese Commissie, de Europese Raad of het Europese Parlement.
In de verordening staan verschillende passages die haaks lijken te staan op het advies berichten te laten verdwijnen en daarmee niet toegankelijk te maken voor het publiek. Daarin staat dat iedere burger recht heeft op toegang tot de documenten van de Europese instellingen. Documenten dienen, op een aantal uitzonderingen na, voor het publiek toegankelijk te worden gemaakt, hetzij na een schriftelijk verzoek, hetzij direct in elektronische vorm, hetzij via een register.
De EC kan chatberichten echter niet openbaar maken als deze verdwenen zijn. En die vallen, gezien de ruime definitie, zeker onder 'documenten', zegt IT-advocaat Robert Grandia van Legalz. "Die definitie is zo ruim mogelijk geformuleerd om ervoor te zorgen dat alle documenten of gegevens, ongeacht het medium, eronder vallen. Dat geldt voor brieven, verslagen en e-mails, maar ook voor chatberichten en, in theorie, zelfs voor belangrijke informatie die op de achterkant van een bierviltje is genoteerd."
Daarnaast lijkt het advies verdwijnende berichten te gebruiken ook haaks te staan op het eigen archiveringsbeleid van de Europese Commissie. Dat is vastgelegd in de electronic archiving and document management in the European Commission, kortweg de e-Domec. Die stelt de Europese Commissie naar eigen zeggen in staat 'om te allen tijde informatie te verstrekken over de zaken waarvoor zij verantwoordelijk is'. De Commissie ziet het als 'noodzakelijk' dat er dossiers worden bijgehouden vanuit zowel administratief als juridisch oogpunt. Na dertig jaar moeten dossiers in principe voor het publiek worden opengesteld.
Informatie essentieel voor verantwoording
Grandia benadrukt het belang van degelijke vastlegging en archivering van documenten. De regels daarvoor zijn vastgelegd in het besluit Managing European Commission records and archives. Grandia: "Daarin staat dat documenten vastgelegd moeten worden als die belangrijk zijn. Dat heeft te maken met het vereiste databeheer om je werk te kunnen uitvoeren als instelling. Daarnaast is de volledigheid van dossiers ook essentieel voor de verantwoording. Als we ergens op terugkijken, moeten we weten waarom we een bepaald besluit hebben genomen, waar dat eigenlijk op was gebaseerd. In die regelgeving staat het ook zo benoemd: het gaat om transparantie vanuit het principe van verantwoording voor het publiek handelen.”
Met verdwijnende berichten is dat weliswaar nog steeds mogelijk, maar in de praktijk te moeilijk, denkt Grandia. "De afweging wat bewaard moet worden, is lastig te maken als de klok tikt en berichten beginnen te verdwijnen. Elke fout die je daarin maakt door niet tijdig te kijken, leidt tot verlies van data en informatie en dus onvolledigheid van dossiers. Dan kun je daar ook geen verantwoording meer over afleggen."
Dat dat kan gebeuren, is zelfs al bewezen: in een bericht van de secretaris-generaal van de Europese Commissie vroeg iemand op basis van de Eurowob om inzage in een bericht van de Franse president Emmanuel Macron. Hij zou volgens Politico in 2024 hebben gepoogd een handelsdeal met de Zuid-Amerikaanse Mercosur-landen op te blazen met een privébericht aan Von der Leyen. Het antwoord van de secretaris-generaal op het verzoek was, kort samengevat, dat dat berichtje ondanks een 'uitputtende zoektocht' niet meer te vinden was. Von der Leyen heeft dat bericht destijds besproken met haar kabinetschef en zij zouden hebben geconcludeerd dat Macron een 'reeds goed bekende en eerder gecommuniceerde positie van Frankrijk herhaalde'. Omdat het bericht naar verluidt geen nieuwe informatie bevatte en geen administratieve of juridische impact had voor de Europese Commissie, werd besloten het niet te registreren.
Klinkklare onzin
De Europese Commissie schrijft zelf in haar advies dat de functie dient om datalekken te voorkomen. Dat doet Grandia af als 'klinkklare onzin'. "Wat de Europese Commissie hier in feite zegt, is: 'Zorg ervoor dat je geen informatie hebt, want dan kun je ook geen datalek hebben.' Dat is natuurlijk een absurde redenering en de omgekeerde wereld."
In het document met het advies, dat stamt uit 2022, verwijst de EC onder meer naar een 'recente poging tot imitatie'. Grandia krijgt dan ook niet het gevoel dat het uitgezette Signal-beleid een doelbewuste ondermijning van de regels is. "Het advies waar het hier om draait, klinkt meer als wat tips, trucs en aanbevelingen die niet allemaal even goed uitgedacht zijn. Het staat echt op gespannen voet met de verplichtingen die de EC heeft rond archivering en bewaring van informatie."
Update, vrijdag 9.43 uur – Het stuk over de verklaring van de secretaris-generaal van de Europese Commissie over het weigeren van het verzoek tot inzage in het bericht van Emmanuel Macron aan Ursula von der Leyen is uitgebreid.
Redactie: Imre Himmelbauer • Eindredactie: Monique van den Boomen