Inleiding
Cooler Master Cooling X
Cooler Master bouwt met de Cooling X een game-pc die de daar aanwezige kennis op unieke wijze combineert; de zijpanelen van de behuizing zijn geïntegreerd in het koelsysteem. De snelle hardware blijft daardoor vrij van throttling en het systeem is onder belasting relatief stil, hoewel het nog geen 15 liter groot is. De uitwerking kan echter nog beter; officieel is de pc niet te upgraden, er is geen goede oplossing voor de kabels die uit de bovenkant van de pc komen en de kwaliteitscontrole op systemen die de fabriek verlaten moet beter.
De markt van prebuilt-pc's lijkt steeds meer belangstelling te wekken. Grote oems zijn daarin van oudsher actief, maar ook winkels en zelfbouwfabrikanten nemen hun aanbod steeds serieuzer. Maar hoe voeg je dan wat unieks toe? Cooler Master bouwt met de Cooling X een game-pc die de kennis van koeling bij dit bedrijf benut, door de behuizing zelf onderdeel te maken van een ingenieus waterkoelsysteem.
Op het eerste oog heeft de Cooler Master Cooling X wel wat weg van de recent door ons geteste Corsair One i500. Het is een ongeveer even hoog torentje dat smaller en minder diep is, en daardoor een inhoud van slechts 15 liter heeft, tegenover 22 liter bij de Corsair. Net als de One i500 maakt de Cooling X voor zowel de cpu als de gpu gebruik van waterkoeling, waarover op de volgende pagina meer.
Voor de gebruikte hardware maakt Cooler Master wel enkele andere keuzes. Terwijl de Corsair-pc een Intel-processor gebruikte, zit in de Cooling X een AMD Ryzen 9 7950X3D-processor. Dat is AMD's huidige topmodel van zijn reeks consumentenprocessors, met 16 cores waarvan de helft toegang heeft tot een extra 3D V-Cache. Het energiegebruik van de AMD-chip ligt aanzienlijk lager, waardoor koelproblemen en powerlimits zoals we die bij de Corsair zagen, hopelijk niet zullen voorkomen. Als videokaart kiest Cooler Master voor een RTX 4080, geen 4080 Super, maar de Cooling X is dan ook al iets langer op de markt.
| |
Cooler Master Cooling X |
| Processor |
AMD Ryzen 9 7950X3D |
| Geheugen |
64GB (2x 32GB) DDR5-5600 |
| Videokaart |
Nvidia GeForce RTX 4080 |
| Ssd |
Kingston Fury Renegade 2TB + Kingston NV2 2TB |
| Voeding |
Cooler Master V850 SFX Gold |
| OS |
Windows 11 Pro |
| Afmetingen |
26,6x14,9x37,2cm |
| Volume |
14,8 liter |
| Prijs |
4999 euro |
Cooler Master bracht de Cooling X in oktober vorig jaar op de Europese markt voor 6999 euro. Inmiddels heeft het de prijs van het systeem fors verlaagd, naar 4999 euro. Standaard heeft het systeem twee jaar garantie, maar na registratie wordt dat met een jaar verlengd.
:strip_exif()/i/2006718044.jpeg?f=imagearticlefull)
Buiten- en binnenkant
Cooler Master levert de Cooling X-pc in een stevige kartonnen omdoos met vier inlegstukken van plastic schuim. Daarin zit de ongebleekte productdoos van de computer zelf. Die binnendoos schuift van het bodemstuk af, waarna je het systeem in een grote plastic zak aantreft tussen nog eens twee forse stukken schuim. Naast de stroomkabel krijg je alleen een klein envelopje bij de pc, met daarin de Windows 11-licentie en een korte snelstartgids.
De Cooler Master Cooling X is met zijn 17,3 kilogram opvallend zwaar en bestaat dan ook vrijwel geheel uit metaal. Alleen het bovenpaneel is van plastic, volgens de fabrikant vanwege de doorgifte van de draadloze bluetooth- en wifisignalen. Het ontwerp, met de symmetrische beugels die aan de bovenkant als draaghendels dienen en aan de onderkant als poten, doet duidelijk denken aan dat van de dure en grote Cosmos-behuizingen. Een leuk detail is dat het verlichte Cooler Master-logo op de voorzijde tevens de aan- en uitknop is.
Koelsysteem
De aluminium zijpanelen zijn volledig bedekt met koelribben en die zitten er niet voor de sier. Ze zijn namelijk aangesloten op de interne waterkoelingloop, waarmee zowel de cpu als de gpu worden gekoeld. De vloeistofkanalen in de zijpanelen hebben een dubbele functie. Ze werken als een soort radiator om de warmte kwijt te raken aan de lucht, maar zijn in feite ook een soort reservoir. In totaal zit er 420ml aan koelwater in de zijpanelen. Ter vergelijking, een doorsnee 240mm-radiator bevat ongeveer 200ml.
:strip_exif()/i/2006718046.jpeg?f=imagenormal)
Vanaf de pomp, die alle vloeistof per minuut vierenhalf keer rondpompt, vloeit het water eerst naar de koelblokken op de cpu en de gpu om daar op te warmen. Vervolgens stroomt het water ter afkoeling door het rechter zijpaneel, door de tegen de achterkant gemonteerde 240mm-radiator en door het linker zijpaneel. Vanaf daar arriveert het water weer terug bij de pomp.
Volgens de fabrikant is het koelsysteem door de extra koeloppervlakte in de zijpanelen bijzonder stil; dat zullen we verderop in deze review bekijken. Dat er wel echt wat gebeurt, bewijst onze foto gemaakt met een Flir-warmtebeeldcamera. Na een halfuur maximale belasting op zowel de cpu als de gpu heeft het rechter zijpaneel, dat in onze ervaring het warmst werd, een gemiddelde temperatuur van 37 graden. Bij extreem langdurige belasting zou dat nog wat verder kunnen oplopen, omdat de koelvloeistof steeds warmer wordt, maar bij veel laptops worden aan de buitenkant nog veel hogere temperaturen bereikt.
Aansluitingen
Om alles passend te krijgen, wijkt de interne afdeling behoorlijk af van wat je gewend bent. Het moederbord zit met de aansluitingen naar boven ergens midden in de kast. Via een klepje op de bovenkant kom je bij alle poorten. De aansluitingen van de videokaarten en interne headers heeft Cooler Master doorverbonden naar de achterkant van de pc; bovenaan de achterkant tref je dus driemaal DisplayPort, een keer HDMI, twee USB-A-poorten (10Gbit/s) en een USB-C-poort (10Gbit/s) aan.
Heb je meer dan dat nodig, bijvoorbeeld ethernet of analoge audio, dan moet je het plastic klepje boven op de computer dus open laten staan. Om precies te zijn, zitten daar nog eens vijf USB-A-poorten (2x 5Gbit/s, 3x 10Gbit/s), een USB-C-poort (20Gbit/s), een 2,5Gbit/s-ethernetpoort, de HDMI-poort voor de geïntegreerde graphics en drie audiojacks.
:strip_exif()/i/2006718048.jpeg?f=imagearticlefull)
Openen en upgraden
De zijpanelen kunnen openscharnieren na demontage van het bovenpaneel. Helemaal los kunnen ze natuurlijk niet, omdat ze met flexibele slangen met het interne koelsysteem zijn verbonden. Aan het linker zijpaneel (van voren gezien) is de pomp gemonteerd. Het openen van dit zijpaneel verschaft je toegang tot het moederbord inclusief ram en ssd, de 240mm-radiator met twee 120mm-fans en de 850W SFX-voeding. Op de AMD-processor zit een simpel koelblok; de componenten van de vrm worden gewoon met de standaard heatsinks van het moederbord gekoeld.
De videokaart komen we daar niet tegen, want die is met een riserkabel aan de andere kant van het kastje geplaatst. De printplaat daarvan is, in vergelijking met de complete kast, best wel fors. Nadere analyse doet ons vermoeden dat het pcb afkomstig is van Zotac. De videokaart is voorzien van een fullcoverwaterblok, dat naast de gpu ook de geheugenchips en de vrm van koeling voorziet.
En dan het tweede onderwerp dat ik je in het tussenkopje heb beloofd: het upgraden. Dat kan dus niet volgens Cooler Master: "Cooling X is een vooraf gebouwde pc en is niet bedoeld om te kunnen upgraden door gebruikers", aldus de fabrikant. Een enigszins bizar aandoend statement voor een fabrikant die zijn brood van oudsher voor een groot deel verdient met de verkoop van losse onderdelen aan zelfbouwers.
Nu snap ik wel een beetje waar dat vandaan komt. De binnenkant van de pc is door de waterkoeling natuurlijk wat kwetsbaarder dan een reguliere pc, en bijvoorbeeld het upgraden van de videokaart is door de beperkte ruimte en custom waterkoeling ook praktisch niet te doen. Maar het losschroeven van het cpu-blok om de Ryzen-processor te upgraden zou toch wel te doen moeten zijn, en de lange beschikbaarheid van nieuwe cpu's is juist een van de belangrijke voordelen van de AMD AM5-socket. Ook het upgraden van het geheugen en de ssd's lijkt ons goed te doen, al moet je wel het volledige moederbord demonteren om bij de tweede ssd achter op het moederbord-pcb te kunnen komen.
Gebruikte onderdelen en software
Een heel aantal onderdelen heeft de revue reeds gepasseerd: de Ryzen 9 7950X3D als cpu, de RTX 4080-videokaart en de 850W-SFX-voeding die natuurlijk van eigen makelij is. De geselecteerde geheugenkit komt uit Kingstons Fury-reeks en werkt volgens de specs op DDR5-5600. Bij het door ons ontvangen systeem was het EXPO-profiel echter niet geactiveerd in het bios, waardoor het geheugen op slechts 4800MT/s liep: een beetje een knullige fout. Ook de ssd's komen van Kingston. De primaire ssd in het gekoelde slot is een Kingston Fury Renegade 2TB, als extra opslag is achter op het moederbord nog een wat langzamere Kingston NV2 2TB gemonteerd.
Het systeem wordt geleverd met Windows 11 Pro, een prima keuze voor een systeem in deze prijsklasse. Bovendien is de installatie volledig vrij van bloatware; alleen de benodigde drivers zijn voorgeïnstalleerd. Op de desktop staat een executable voor het 'Cooler Master Center'. Na installatie blijkt dat programma alleen wat simpele opties voor de rgb-verlichting van de kast te bieden. Geavanceerde synchronisatie is niet mogelijk. De ledstrips aan weerszijden van het voorpaneel ogen bovendien wat goedkoop; onder bepaalde hoeken kun je de losse leds duidelijk zien zitten.
Vergelijking met zelfbouw
Voor de volledigheid nemen we zoals altijd een lijstje met zo vergelijkbaar mogelijke onderdelen op, maar het wordt al gauw duidelijk dat die vergelijking dit keer al gauw spaak loopt. De integratie van waterkoeling in de kast krijg je als zelfbouwer natuurlijk niet voor elkaar, net als een watergekoelde cpu én gpu in een build van nog geen 15 liter.
Maar toch, de cpu en videokaart klik je eenvoudig bij elkaar, net als het moederbord, de voeding, de ssd's en het geheugen. De kast wordt lastiger; we hebben maar een compact exemplaar van het eigen merk genomen als referentie. De koeling is puur nattevingerwerk.
| Onderdeel |
Product |
Prijs |
| Processor |
AMD Ryzen 9 7950X3D Boxed |
€ 569,- |
| Moederbord |
MSI MPG B650I EDGE WIFI |
€ 239,- |
| Videokaart |
Zotac Gaming GeForce RTX 4080 16GB Trinity Black Edition |
€ 1.086,99 |
| Behuizing |
Cooler Master MasterBox NR200P V2 Zwart |
€ 119,- |
| Besturingssysteem |
Microsoft Windows 11 Pro (NL, OEM) |
€ 158,99 |
| Waterkoeling |
Cooler Master MasterLiquid ML240L V2 RGB |
€ 69,90 |
| Geheugen intern |
Kingston Fury Beast KF556C36BBEK2-64 |
€ 216,99 |
| Voeding |
Cooler Master V850 SFX Gold (EU-stekker) |
€ 144,99 |
| Solid state drive |
Kingston Fury Renegade SSD (heat spreader) 2TB |
€ 159,90 |
| Solid state drive |
Kingston NV2, retail, 2TB |
€ 104,- |
| Totaal |
€ 2.868,76 |
Alles bij elkaar komen we op 2869 euro. Fun fact: dat is op een tientje na exact dezelfde bill of materials als waar we in de review van de Corsair One i500 op uitkwamen. Dat systeem wordt echter voor 4200 euro verkocht, 800 euro minder dan de Cooler Master, en kent dus een kleinere meerprijs voor het ontwerp, de assemblage en de garantie op het totaalpakket. Daar staat tegenover dat de Corsair-pc fysiek duidelijk een maat groter is, en we vermoeden dat de Cooler Master in aanzienlijk kleinere oplagen wordt gefabriceerd.
Systeemprestaties
We hebben de Cooler Master Cooling X op dezelfde wijze getest als de recente Desktop BBG-systemen en verscheidene pc's die we de laatste tijd hebben gereviewd.
PCMark
De PCMark-tests geven een goed beeld van de algemene systeemprestaties. Deze benchmark is opgedeeld in vijf deeltests, oplopend van zeer licht tot het zwaardere werk en gaming.
De Cooler Master Cooling X is in de meeste tests op de tweede of derde plek te vinden. De Corsair One i500 is doorgaans wat vlotter.
- PCMark 10 Extended
- Essentials
- Productivity
- Digital Content Creation
- Gaming
Cpu-benchmarks
In Cinebench 24 Multi doet de Cooling X het met zijn 16-coreprocessor veel beter dan de 7800X3D in onze recentste Desktop BBG. De Core i9-cpu's in de pc's van Alternate en Corsair scoren nog 5 tot 8 procent hoger, maar zoals we weten staat daar wel een fors hoger energiegebruik tegenover. De singlethreaded Cinebench-score is maar iets hoger dan bij de 7800X3D.
DaVinci Resolve geeft de Intel-processors een flinke voorsprong; waarschijnlijk weet deze software wel raad met de sloot E-cores van de Intels. In 7-Zip is het verschil veel kleiner.
- Cinebench 24 Multi
- Cinebench 24 Single
- DaVinci Resolve - 4k Video
- 7-Zip - 15GB inpakken
In onze duurtest presteert de Ryzen 9 7950X3D keurig constant. Hij klokt op 4,8GHz met een stabiele temperatuur van ongeveer 83 graden. Het stroomgebruik van de cpu ligt iets boven de 130W.
- Kloksnelheid
- Temperatuur
- Packagepower (verbruik)
Gpu-benchmarks
Voor het meten van de gpu-prestaties gebruiken we, naast de gametests die je op de volgende pagina aantreft, ook diverse 3DMark-tests en de Graphics-test die is ingebouwd in Cinebench 24.
In 3DMark Time Spy presteert de Cooler Master Cooling X vooral op gpu-vlak indrukwekkend; de 'normale' RTX 4080 is sneller dan de 4080 Super in de pc van Alternate. De cpu-score van de 7950X3D valt maar iets hoger uit dan die van de 7800X3D, en de Core i9's lopen daar flink uit.
- 3DMark Time Spy
- Graphics
- Cpu
In Time Spy Extreme zien we een vergelijkbaar beeld.
- 3DMark Time Spy Extreme
- Graphics
In de nieuwste 3DMark die we hebben gedraaid, Speed Way, scoort de Cooler Master Cooling X met 7129 punten net wat minder goed dan de pc's met een 4080 Super.
Ook in de grafische Cinebench-test heeft de Cooling X een beetje last van de licht verouderde videokaart.
Ssd-benchmarks
De primaire ssd in de Cooler Master Cooling X is een Kingston Fury Renegade 2TB, die beter presteert dan de drives in de andere geteste pc's. Houd er wel rekening mee dat de ssd in het tweede slot, een Kingston NV2, een stukje langzamer is.
- PCMark 10 - Storage - Totaalscore
- Bandbreedte
- Toegangstijd
Gamebenchmarks
Voor de gametests gebruiken we precies dezelfde gameselectie als in onze Desktop BBG-artikelen, die bestaat uit Avatar: Frontiers of Pandora, Cyberpunk 2077, F1 23 en Starfield.
| |
Genre |
Verschijningsdatum |
Api |
Engine |
| Avatar: Frontiers of Pandora |
Actie-avontuur |
December 2023 |
DX12 |
Snowdrop Engine |
| Cyberpunk 2077 |
Actie-rpg |
December 2020 |
DX12 |
REDengine 4 |
| F1 23 |
Race |
Juni 2023 |
DX12 |
EGO Engine 4.0 |
| Starfield |
Actie-rpg |
September 2023 |
DX12 |
Creation Engine 2 |
- 1920x1080 - Medium
- 1920x1080 - Ultra
- 2560x1440 - Medium
- 2560x1440 - Ultra
- 3840x2160 - Medium
- 3840x2160 - Ultra
In Avatar: Frontiers of Pandora huppelt de Cooling X op alle resoluties en settings net iets achter de andere drie pc's aan, die van de iets vlottere RTX 4080 Super zijn voorzien. 1440p ultra en 4k medium zijn de hoogste instellingen waarbij gemiddeld meer dan 60fps wordt gehaald, maar dat zou op bijvoorbeeld 4k high ook wel moeten lukken.
- 1920x1080 - Medium
- 1920x1080 - Ultra
- 1920x1080 - Ultra - DXR
- 2560x1440 - Medium
- 2560x1440 - Ultra
- 2560x1440 - Ultra - DXR
- 3840x2160 - Medium
- 3840x2160 - Ultra
- 3840x2160 - Ultra - DXR
In Cyberpunk 2077 komt de Cooler Master Cooling X prima mee met de overige systemen. Gamen op 4k is prima mogelijk, zeker als je DLSS zou inschakelen. Met raytracing erbij kun je het beter bij 1440p houden.
- 1920x1080 - Medium
- 1920x1080 - Ultra
- 1920x1080 - Ultra - DXR
- 2560x1440 - Medium
- 2560x1440 - Ultra
- 2560x1440 - Ultra - DXR
- 3840x2160 - Medium
- 3840x2160 - Ultra
- 3840x2160 - Ultra - DXR
Zelfs 4k-ultra met raytracing is in de racegame F1 23 geen probleem voor de Cooler Master Cooling X.
- 1920x1080 - Medium
- 1920x1080 - Ultra
- 2560x1440 - Medium
- 2560x1440 - Ultra
- 3840x2160 - Medium
- 3840x2160 - Ultra
Ook op 4k-ultra laat de Cooler Master-pc uitstekende prestaties zien in Starfield.
Koeling, geluidsproductie en energiegebruik
De grote vraag is natuurlijk, hoe doet het bijzondere koelsysteem van de Cooler Master Cooling X het? Over de temperaturen hebben we in elk geval weinig te klagen. De Ryzen 9 7950X3D wordt niet warmer dan 81 graden bij volledige belasting, wat voor een Ryzen 7000-cpu prima is. De RTX 4080 Super laat een maximumtemperatuur van 66 graden noteren. Daarmee blijft hij een graadje koeler dan in de Desktop BBG.
- Temperatuur cpu - Max
- Temperatuur gpu - Max
Bij de geluidsproductie zien we een gemixt beeld. In idle is de Cooling X relatief luidruchtig; je blijft de watercirculatie en de fans, opvallend genoeg vooral die van de voeding, continu een beetje horen. Als echt storend zou ik het geluid echter ook niet omschrijven.
Bij cpu-belasting loopt de geluidsproductie licht op van 34 naar 40 decibel, waarmee hij aanzienlijk stiller is dan de pc's van Corsair en Alternate. Het BBG-systeem blijft in dat scenario wel stiller. Tijdens het gamen meten we bijna 42 decibel, wat voor een game-pc nog altijd niet erg luid is, maar in een grotere formfactor wel echt stiller kan.
- Geluidsdruk idle - 50cm
- Load cpu
- Load cpu en gpu
Het idlestroomverbruik blijft met 66W redelijk binnen de perken. Onder belasting meten we 354W en dat is keurig, veel minder dan bij de Intel-gebaseerde pc's.
- Opgenomen vermogen - idle
- Opgenomen vermogen - Load - Max
Conclusie
De Cooler Master Cooling X is een zeer krachtige, maar ook zeer compacte game-pc met een unieke troef: de integratie van het koelsysteem met de behuizing. Het complete waterkoelsysteem zorgt ervoor dat de 16-coreprocessor en de RTX 4080-videokaart zonder throttling hun werk kunnen doen, terwijl het systeem onder belasting relatief stil blijft, zeker als je het beperkte formaat meeneemt.
Met het concept is weinig mis, maar de uitwerking kan nog wel wat beter. Vanwege de gekantelde plaatsing van het moederbord steken sommige kabels recht uit de bovenkant. Een mooi systeem om de kabels naar achteren te geleiden, had het totaalplaatje een stuk strakker gemaakt. Ons eerste testsample kwam met niet-werkende software (foutje, kan gebeuren), maar bij exemplaar nummer twee bleek Cooler Master vergeten te zijn om het geheugenprofiel te activeren in het bios, waardoor dat niet op de beloofde snelheid werkt. De kwaliteitscontrole moet wat ons betreft echt beter; als je pc's van 5000 euro verkoopt, moeten die volledig in orde zijn.
Officieel is de Cooler Master Cooling X bovendien niet te upgraden door de eindgebruiker. Hoewel sommige onderdelen door de ontwerpkeuzes inderdaad lastig te vervangen zijn, vind ik dat Cooler Master zich er daarmee wel erg gemakkelijk vanaf maakt. Met wat goede instructies zouden onderdelen als de ssd en het geheugen prima te vervangen zijn, en dat zou ook veel beter passen bij Cooler Masters herkomst als fabrikant van losse pc-componenten.
Met de Cooling X zit Cooler Master op het goede spoor, maar we hopen dat de fabrikant voor een tweede versie nog een paar veranderingen doorvoert om er echt een ultieme mini-game-pc van te maken. Wel reiken we vanwege het innovatieve koelsysteem alvast onze Innovation-award uit.
:strip_exif()/i/2005832420.png?f=thumblarge)
:strip_exif()/i/2006718044.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2006718070.jpeg?f=imagearticlefull)
:strip_exif()/i/2006718046.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2006718048.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2006718056.jpeg?f=imagearticlefull)
:strip_exif()/i/2006718064.jpeg?f=imagearticlefull)
:strip_exif()/i/2005832420.png?f=thumbmedium)
/i/2006843266.png?f=fpa)
/i/2006192914.webp?f=fpa)
:strip_icc():strip_exif()/u/125182/crop5f773b38ac426_cropped.jpeg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/29168/ovide.jpg?f=community){kind=small}
:strip_exif()/u/44074/avatar001.gif?f=community){kind=avatar}
/u/581763/crop671d464e1d270_cropped.png?f=community){kind=small}
/u/286895/icon1.png?f=community){kind=small}
:strip_exif()/u/120394/talic.gif?f=community){kind=small}
:strip_exif()/u/467778/crop5d7a5dd1f296a.gif?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/226826/aardblij-60.jpg?f=community){kind=small}
/u/27299/hoofd.png?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/515822/crop651d207499f53.jpg?f=community){kind=small}
/u/2008130/crop6536ebba0daf2_cropped.png?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/206489/crop60aa920895686_cropped.jpg?f=community){kind=small}
/u/40481/crop63f777c898038_cropped.png?f=community){kind=small}
:strip_exif()/u/213728/krustybrand2.gif?f=community){kind=small}
:strip_exif()/u/199591/crop67714e65d41e0_cropped.webp?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/111477/crop5f831139d6248_cropped.jpeg?f=community){kind=small}
:strip_exif()/u/481554/crop5a9ffc5d3aef6_cropped.gif?f=community){kind=small}
Volledig begrip ervoor dat innovatie z'n prijs heeft en ik vind het concept -je kast (of zijpanelen) is/zijn deel van de koelcyclus, vind ik super en aan prestaties te zien is het ook vrij efficiënt.