De Nationale Politie heeft het druk. Zo zijn er bijna 1800 ernstige zaken die, soms al dertig jaar, wachten op een oplossing. De ontwikkeling van een ai-tool moet in de toekomst zorgen voor doorbraken in deze 'cold cases'. Op de kortere termijn ziet de politie er een manier in om objectiever te bepalen welke oude zaken heropend worden.
Wanneer je denkt aan de politie zijn de eerste beelden die bij je opkomen waarschijnlijk reflecterende uniformen, zwaailichten, handboeien en wapenriemen. Logisch ook: dit is de agent in het straatbeeld. Maar politiewerk heeft veel meer aspecten, ict bijvoorbeeld. Om aansluiting te houden bij de snelheid waarmee technologie zich ontwikkelt in de samenleving, zijn er verschillende initiatieven opgezet. Zo is er bijvoorbeeld sinds enkele jaren een aantal 'Q-teams' actief binnen de politieorganisatie. Dit zijn teams die zich richten op kortcyclische experimenten en die de ruimte krijgen om te werken aan innovatie.
Innovatielab
"Het Q-team lijkt op een innovatielab, zoals je dat ook in corporate organisaties vindt", vertelt Roel Wolfert, recherchekundige bij het Q-team van de Politie Oost-Nederland. "Tijdens operationele, reguliere recherchewerkzaamheden is het moeilijk om structureel tijd te vinden voor innovatie." Hier is geen woord van overdreven: niets illustreert de werkdruk bij de politie beter dan de enorme berg onopgeloste, ernstige delicten, de zogeheten 'cold cases'. Dit zijn misdrijven van soms wel dertig jaar oud, waarbij nabestaanden en achterblijvers nog altijd in onzekerheid verkeren en daders mogelijk nog vrij rondlopen. Nederland kent maar liefst 1774 cold cases. "Dit aantal loopt ieder jaar op, mede doordat vaak de capaciteit ontbreekt om deze dossiers te heropenen."
Toch gebeurt het regelmatig dat nieuwe aanwijzingen na jaren van stilte plotseling voor doorbraken zorgen. Om toch nog getuigen te vinden voor onopgeloste zaken ontwikkelde het Q-team een coldcasekalender die werd verspreid in gevangenissen. "Mensen melden zich soms jaren na dato alsnog met nieuwe informatie", vertelt Roels collega Rutger, ook rechercheur in het Q-team van de Politie Oost-Nederland. "Maar er zijn ook nieuwe opsporingstechnieken, bijvoorbeeld in de vorm van dna-technologie. Dat kan ervoor zorgen dat bijvoorbeeld een bloedvlek die twintig jaar geleden geen match opleverde met een verdachte, dit nu wel doet."
25 miljoen pagina's
Sinds de landelijke reorganisatie van de politie in 2013 is er structurele aandacht voor cold cases. Elke eenheid is verplicht hierin te investeren. "We blijven aan de boom schudden om getuigen te vinden voor deze zaken", zegt Roel. Maar nog opvallender is de ai-tool die het Q-team heeft ontwikkeld om te zoeken naar forensische sporen en nieuwe mogelijkheden met die sporen. Dit is hard nodig, want het screenen van de ruim 25 miljoen pagina's aan ongestructureerde data in dossiers is nu nog handmatig werk. Het kost één rechercheur vaak tot wel zes weken om de forensische kansen van een dossier te beoordelen. Rutger: "We moeten met een beperkte capaciteit aan rechercheurs bepalen welke zaken wij oppakken. Het is nu nog ondoenlijk om dit objectief te bepalen. Het is zó veel data dat je van een menselijk brein niet kan verwachten het objectief tegen elkaar af te wegen. Daarnaast spelen persoonlijke voorkeuren toch een rol en ook media-aandacht kan medebepalend zijn."
Dit laatste werd zeer duidelijk in de zaak Nicky Verstappen. Misdaadjournalist Peter R. de Vries ijverde zich voor het oplossen van de zaak rondom de elfjarige jongen die in 1998 uit een Limburgs zomerkamp verdween en op een dag dood werd aangetroffen. Grootschalig dna-onderzoek leidde vorig jaar tot de aanhouding van een verdachte. Sinds deze doorbraak roeren veel nabestaanden en achterblijvers zich nadrukkelijk, onder meer in verschillende media. Rutger: "Zij vragen zich af waarom op deze zaak wel over een lange periode veel recherchecapaciteit is gezet en op hun zaak niet." Het is terecht dat onder meer journalisten aandacht vragen voor cold cases, voegt Roel eraan toe. "Maar er is ook het belang van veel andere nabestaanden en achterblijvers. Wij zijn daarom op zoek naar een objectieve prioritering."
Informatie
Dit artikel beschrijft hoe de Q-teams op een innovatieve manier werken aan o.a. het inzetten van ai in de aanpak van cold cases. Maar it'ers spelen in veel meer teams van de politie een cruciale rol, bijvoorbeeld als cybercrimespecialist bij de digitale recherche of legale hacker bij het Digital Intrusion Team. Lees meer op it.kombijdepolitie.nl.
Toekomstmuziek
Kunstmatige intelligentie kan hier een rol in spelen. De politie kijkt met grote belangstelling naar technologie als deep learning en machine learning. Veel daarvan is echter nog toekomstmuziek. "We staan aan de vooravond van een spannende tijd, waarin we met nieuwe technologie oude zaken oplossen", zegt Roel. Toch is de realiteit weerbarstig, geeft hij erbij aan. Op dit moment is nog maar vijftien procent van alle dossiers gedigitaliseerd. Hier komt overigens snel verandering in: door het succesvolle ai-experiment wil de politie nu ook de rest van de dossiers snel digitaliseren. Rutger: "Wij hebben in afgelopen jaar gemerkt dat het screenen van dossiers met de rekenkracht van computers ontzettend veel tijdswinst oplevert. Nu gaan we de volgende fase in. Dat is het objectief prioriteren van zaken op basis van forensische opsporingskansen."
De tool zoals deze nu bestaat, is in feite een data mining-tool die als proof of concept is ontwikkeld. Tijdens proeven bleek al snel dat rechercheurs hiermee veel tijd kunnen winnen. "In plaats van dagen of weken, kost het screenen van een dossier met een computer maar enkele seconden", zegt Rutger. Dit voordeel is extra interessant gezien het huidige tempo waarmee forensische technieken zich ontwikkelen. "Nu duurt het tientallen jaren om overzicht te krijgen van alle zaken. Maar er komen elke paar maanden wel nieuwe opsporingsmethoden beschikbaar, waardoor je dan eigenlijk iedere keer alle dossiers zou moeten doornemen. Een data mining-tool om te zoeken en te analyseren heeft dan ook echt een meerwaarde."
Nieuwe verbanden
Met deep en machine learning kunnen rechercheurs in de toekomst ook op zoek naar verbanden tussen zaken en bewijs. Er zijn veel voorbeelden van zaken waar achteraf veel verbanden bleken te zijn tussen zaken. Zo werd in 2017 in Rotterdam een seriemoordenaar gearresteerd die het in de jaren tachtig en negentig op prostituees had voorzien. Rutger: "Na maanden werk hebben rechercheurs verbanden gevonden die bijzonder lastig te zien waren. Dit is typisch een voorbeeld van een zaak waar ai in de toekomst veel sneller verbanden zou kunnen leggen." Maar, wanneer het zover is, is het wel belangrijk dat deze verbanden goed uit te leggen zijn wanneer een zaak eenmaal voor de rechter komt. "We willen zeker geen ai als black box, we moeten kunnen aantonen hoe we met behulp van de tool tot bepaalde beslissingen zijn gekomen."
Veel politieonderdelen zijn gebaat bij innovatie, maar zeker in het geval van cold cases valt veel te zeggen voor experimenteren. Roel: "We kunnen goed uitleggen waarom we hier iets nieuws gaan proberen. Alle andere initiatieven hebben immers niet tot oplossingen geleid." Maar de absolute reden om het experiment met ai te doen, is toch wel het belang van achterblijvers en nabestaanden, voegt Roel toe. "Ik heb er veel ontmoet en het verdriet dat zij voelen, is niet te beschrijven. Dit is voor ons een belangrijke motivatie. En daarbij vinden we natuurlijk dat daders hun straf niet mogen ontlopen."
Nieuwe inzichten hard nodig
Binnen de politieorganisatie staat het Q-team van de Politie Oost-Nederland niet alleen als het gaat om innoveren met ai. In januari werd het Politielab Artificiële Intelligentie opgericht, waarin de politie samenwerkt met promovendi om innovatie op een juridische en ethisch verantwoorde manier in te zetten voor opsporingswerk. Wel is het zo dat de initiatieven onafhankelijk van elkaar werken. Roel: "De kracht van de Q-teams zit in het feit dat bij ons ontwikkelaars letterlijk naast de rechercheurs zitten. Zo werken wij nauw samen met het Cold Case Team Oost-Nederland, zodat we de tool zo kunnen inrichten dat deze goed aansluit bij de opsporingspraktijk." Dit toont ook de meerwaarde aan van het samenbrengen van verschillende disciplines. Zelf volgden Rutger en Roel enkele jaren geleden de recherchekundige opleiding als zij-instromers en ook nu is de politie doorlopend op zoek naar mensen die vanuit een andere achtergrond, bijvoorbeeld ict, bij de politie willen werken. Met al deze specialismen kan de politie blijven innoveren om voor cold cases, maar ook op tal van andere gebieden, haar taken steeds beter uit te voeren."