Europa maakt nieuwe afspraken met Microsoft over datagebruik na wetsovertreding

De Europese Commissie blijft Microsoft 365 gebruiken, nadat de commissie met Microsoft nieuwe afspraken heeft gemaakt over onder meer transport van data. Andere overheden kunnen deze afspraken nu ook overnemen.

De Europese toezichthouder voor gegevensbescherming, de European Data Protection Supervisor, zegt dat alle overtredingen nu zijn opgelost. De Europese Commissie heeft aangepaste maatregelen genomen, zodat Microsoft-gegevens alleen worden verwerkt op basis van duidelijke instructies en voor specifieke doelen van algemeen belang. De commissie heeft nu ook vastgesteld aan wie en voor welk doel persoonsgegevens mogen worden doorgegeven. Daarnaast kan alleen EU-wetgeving verplichten om een verzoek tot openbaarmaking van gegevens geheim te houden voor de commissie.

De EDPS zei vorig jaar dat de Europese Commissie de privacywet overtrad. Dat is nu niet langer het geval. Bovendien kunnen andere overheden deze bepalingen overnemen. "De commissie heeft de recente verbeteringen aan de licentieovereenkomst met Microsoft beschikbaar gesteld aan andere EU-instellingen, -organen, -bureaus en -agentschappen die Microsoft 365 onder dit contract afsluiten."

Door Arnoud Wokke

Redacteur Tweakers

28-07-2025 • 15:31

102

Submitter: Anonymoussaurus

Reacties (102)

102
102
55
10
0
44
Wijzig sortering
Zo zie je vaak de grote macht van de grote bedrijven en lobby clubs. Hierbij zie je steeds vaker dat de werkelijk macht niet meer ligt bij de overheid zelf maar steeds meer toch de touwtjes in handen liggen van machtige partijgen.

In plaats van werkelijk proberen tot europeese alternatieve te komen veranderd door lobby druk van machtige partijen eigenlijk werkelijk niks en gaan we gewoon lekker verder op de oude toer.

Hierbij voel je vaak dat her process niet meer omkeerbaar is en dat deze bedrijven zo diep in overheids proceseen zit geworteld dat deze bedrijven ze gewoon indirect in hun macht heeft.
Ik ben bang dat het niet zozeer de lobby druk is. Men heeft ook last van een kip-ei probleem omdat men erg laat is. Op dit moment is het heel lastig om een Europees alternatief voor de grote Cloud leveranciers te vinden. Dus gaan overheden en bedrijven als snel naar één van de grote drie partijen.

Maar zolang iedereen bij één van de grote drie zit, wil ook niemand dik investeren in een Europees alternatief. Er is geen garantie dat je die grote investeringen ooit terug verdiend.

Pas als de overheid zelf in grote, eigen data centers gaat investeren, kan je dit patroon doorbreken. Maar dat vereist hele grote investeringen.
Er is absolute een lobby druk. Lobbyisten van Microsoft, Meta en Google zijn een belangrijke bron van 'gratis' advies als het gaat om techbeleid. Onze volksvertegenwoordigers hebben zo goed als geen kennis van tech en vertrouwen op de 'specialisten' van Big Tech.
Juist en dat vertrouwen wordt ze ook 'makkelijk' gemaakt. Alsof we opeens zouden geloven dat pure integriteit in het spel zou zijn terwijl ook geld meespeelt.....

Alternatieven: tijdelijk minder hippe software gebruiken (stel je voor....) en mensen inhuren (ook voor veel geld maar dat betalen ze nu voor de gelieerde professials) om onafhankelijke oplossing te bouwen / in te richten.
Op Europees niveau wat regelen...nog gekker natuurlijk....
Europese parlement heeft een budget van 170 miljard per jaar en het Europese Commissie heeft een budget van 200 miljard per jaar. Dat is 370 miljard. Als ze het echt willen kunnen ze investeren in een Europese alternatief.
Bovendien hoeft dit helemaal niet uit het budget van het EP of EC te komen. Sterker nog, dat zou raar zijn. Het ontwikkelen van EU alternatieven is een meer strategische zet die uit de algemene middelen gesubsidieerd kan worden. Zeker nu Amerika zich steeds meer tegen ons richt.

Uiteraard moet de EC daar dan uiteindelijk wel voor betalen als ze er gebruik van gaan maken en dat gaat dan wel uit hun eigen budget.
Nog gekker, het hoeft vrijwel niets te kosten daar ze nu klauwen met geld aan Microsoft uitgeven. Switch dat naar een Europees bedrijf en klaar. Het lijkt me enorm sterk dat de commissie iets super bijzonders met 365 doet wat Ionos of OVH niet kunnen bieden met Nextcloud.
Ik snap niet dat vond der Leyen afgelopen week geen Europese invoerheffing op Amerikaanse software en software-diensten heeft aangekondigd. Extra kosten is voor beleidsmakers (zowel overheid als commercieel) een goede motivatie om te kijken naar alternatieven. Dat lijkt me voor Europese onafhankelijkheid een goede ontwikkeling.
Omdat een importbelasting in eerste instantie vooral nadelig is voor de partij welke het importbelasting bovenop de prijs gooit. Zeker als je nog geen alternatief hebt. Een importbelasting kan wel op langere termijn voordelen opleveren omdat die importbelasting kan zorgen voor een meer gelijk speelvlak voor je eigen markt.

Het grootste alternatief voor MS Office is OpenOffice/LibreOffice. Je kunt je afvragen of het wel nodig is of alles in de cloud moet hangen. Evolution en Thunderbird zijn prima clients welke gewoon werken met een on-premise exchange server. Het hoeft niet altijd groot, groter, grootst. Maar daarin gaan overheden ook vaak de mist in, want die willen alles bij een enkele partij leggen. Wat de EU vooral nodig heeft, is een ICT advies organisatie welke alleen maar helpt met een digitaal vraagstuk van een (semi) overheidsorgaan. In plaats van duizenden duur betaalde consultants, neemt 50 goede specialisten in dienst. In kan dit gemakkelijk schrijven want het gaat toch niet gebeuren, en ondertussen verdien ik toch best wel (indirect) goed aan. Wat die organisatie niet moet gaan proberen is om zelf een cloud omgeving te bouwen, want dat gaat je nooit lukken. Niet alleen zijn we te laat, maar de politiek is ook incompetent als het aankomt op ICT projecten omdat meer belangen meewegen dan wat de beste ratio tussen betaalbaarheid en functionaliteit zou moeten zijn. Voor degene welke nog nooit dergelijke aanbestedingen hebben gezien, neem eens een kijkje op Tendernet. De dating site voor (ICT) bedrijven en Nederlandse overheden.
Dat de overheid het zelf niet moet bouwen daar ben ik het mee eens. Het tender beleid is iets wat ze in zouden moeten zetten - koop open source en lokaal in, daarmee stimuleer je de lokale economie en je komt af van de afhankelijkheid van big tech. Hier niet in 1 keer maar we kunnen toch ook wel strategisch denken over een periode van meer dan 2 jaar?!?!
Dat importheffingen in eerste instantie nadelig zijn ben ik me van bewust. Maar dat stimuleert Europese overheden en bedrijven om op zoek te gaan naar (Europese) alternatieven. En voorbeelden van die alternatieven zie ik in jouw reactie ook al. Helaas ben ik ook met je eens dat onze overheden een stel digibeten zijn. En met de beschikbare verkiezingsprogramma's in het achterhoofd gaat dat in de Tweede Kamer bij de komende verkiezingen weer niet beter worden.
Het grootste alternatief voor MS Office is OpenOffice/LibreOffice.
Ben ook wel eens bezig geweest met OpenOffice/LibreOffice.
Ondanks dat ik zelf het best kan gebruiken, merk ik dat mijn gebruikers het niet "lekker" vinden werken.
Vroeger kon je ook niet de Office objecten gebruiken om bv. vanuit een script Excel aan te roepen.

Als EU ervoor zou (bv. door wetgeving) kunnen zorgen dat OpenOffice/LibreOffice de look and feel volledig van Office zou mogen overnemen, dan zou dat een sterk punt zijn om te switchen.
En als EU b.v. 10 miljoen euro per jaar zou investeren in het meer "compatible" maken van OpenOffice/LibreOffice we dat als EU ruim eruit zouden halen.
Hetzelfde zouden we kunnen doen met OS alternatieven zoals ReactOS.
Ik heb vanaf MS Dos zoveel veranderingen in software gezien op alle fronten en telkens is het gebruikers gelukt om er productief mee te zijn. Ook heb ik projecten begeleid waarbij ik gebruikers moest leren omgaan met 'nieuwe' software of een ander OS. Dat is nooit met veel enthousiasme gegaan, want dat is nu eenmaal de aard van de mens. Als je mensen een paar jaar later vraagt of ze weer terug zouden willen naar het 'oude' systeem, dan zal misschien nog een enkeling daar behoefte aan hebben en de meerderheid zeggen dat het zo ook goed is. Microsoft en Google hebben dat goed begrepen en leveren dus graag goedkope systemen aan scholen om gebruikers gewoontes aan te leren omdat mensen willen vasthouden aan hun gewoontes.

Kortom, ik denk dat het gezond is om geen rekening te houden met gewoontes van gebruikers als het gaat om software in bedrijven. Zeker bij overheden zou er moeten worden gekeken naar andere belangen.
@dimdek Ja, je hebt gelijk dat als gebruikers even doorbijten ze ook aan andere software kunnen wennen.
Echter ik denk dat een transitie makkelijker is als je wel rekening houd met de gewoontes van de gebruikers.
Elke weerstand die kan verminderen is er weer eentje minder
.
Alleen al aan Office betalen wij in heel Europa zo'n € 1.000.000.000 (schatting met hulp van Google).
Als de Open source Office in gebruik 99,99% gelijk wordt door bv. 10 miljoen euro te investeren door de EU en slechts de helft van alle gebruikers zou overstappen, dan besparen we als EU al een 500 miljoen euro per jaar....
Ik bedoel natuurlijk niet dat je input van gebruikers niet serieus zou moeten nemen en niet moet werken aan het verbeteren van het product. Ik geloof dat je een transitie goed moet begeleiden en moet kijken of verzoeken van gebruikers dienen ter verbetering of komen vanuit gewoontes die niet direct nodig zijn.

In 1920 is Nederland ondanks de slechte economische tijd begonnen met de aanleg van de afsluitdijk. Het was omstreden omdat niet iedereen van mening was dat je veel geld zou moeten uitgeven in krappe tijden. De aanleg leverde echter veel werk op en het verdiende geld werd weer uitgegeven, zodat heel veel mensen ervan profiteerden nog los van de voordelen die de afsluitdijk zelf later opleverde. Zo blijft de economie op gang. Die visie wordt tegenwoordig niet erg meer gesteund omdat de overheid vindt dat de markt het zelf maar uit moet zoeken. Toch is het precies wat iemand als Trump binnen de V.S. aan het doen is door productie weer binnen de landsgrenzen te laten plaatsvinden. Ik denk dat Europa niet slim bezig is als we toestaan dat de V.S. voor zijn eigen productie gaat zorgen en wij alles daar blijven afnemen, omdat ons geld zo allemaal naar het buitenland vertrekt.

Dus niet alleen besparen we door afscheid te nemen van Office, maar ook bevorderd het de Europese economie.
Mee eens. We hebben genoeg potentie alleen buiten we dat niet uit. In plaats daarvan liften wij teveel op de Amerikanen en Chinezen.
Bijkomend effect van het blijven investeren in Amerikaanse digitale producten en diensten is dat Europees talent naar de VS verhuist omdat daar de top salarissen te verdienen zijn. Hierdoor houden we deze brain drain in stand.
Het werkte anders allemaal prima zonder die cloud. Gewoon, veilig op eigen terrein met eigen servers die je niet aan het internet knoopt. En ja, dat is nog steeds prima mogelijk.
Snap niet dat onze domme overheid en laffe europese Unie niet zelf in staat is om een eigen cloud te maken. Ik kan het thuis met o.a. een NAS dan moet er toch iets zijn dat de overheid zijn eigen data in beheer heeft zonder pottenkijkers als microsoft of google. Maar ja de ene IT project naar de ander mislukt hier in nederland omdat er niemand in de overheid echt verstand heeft van IT en word het meestal uit besteed aan bedrijven die het goedkoopst zijn, waarbij er nooit kennis word opgedaan door overheidsmensen en ,laten zich verblinden door verkeerde adviezen en geld en niet om veiligheid en kennis.
Het zit hem in de politieke keuzes.

Veertig jaar geleden had je nog het Rijks Computer Centrum, werkte samen met de universiteit en leverde IT diensten aan de gehele overheid. Had een groot data centrum. Alle (semi)overheid had zijn eigen IT afdelingen. die hadden meer dan geneog verstand van IT.

Op een gegeven moment besluit de politiek dat IT geen kerntaak is van de overheid en dat ze dat beter uit kunnen besteden aan de markt. Dus werden de IT afdelingen bij de overheid verkocht aan markt partijen.

Heb het destijds zelf meegemaakt bij het GAK eind jaren negentig. Studeerde daar af op de centrale IT afdeling. Ging er werken maar toen heette het ineens Automatisering Sociale Zekerheid (ASZ). Vervolgens betaalde Pink Roccade 400 miljoen gulden aan de overheid om ASZ over te nemen. En zo kwam de IT afdeling van het GAK in handen van een private partij.

En dan nu anno 2025 vragenmensen zich af waarom zoveel projecten bij het UWV toch zo lastig gaan? Gewoon terug gaan in de tijd, het waren allemaal politieke keuzes.
Helemaal gelijk. Afhankelijk zijn van externe bedrijven is de grootste fout die je kan maken als overheid, die bedrijven kunnen alles doen omdat er geen amtenaar is die er verstand van heeft. Maar zo is het met veel zaken, zelfs milieu word uitbesteed. En je laten beveiligen door het grootste fascistiche land, namelijk israel,

zie: Nederlandse cyberveiligheid in gevaar door Israëlische software - The Rights Forum en Het geheim van Israel's innovatieve informatie beveiliging - netherlands

Terwijl allang bekend is dat israel met die beveiligingsoftware ons land maar ook europa bespioneerd, ach ja van vrienden moet je het hebben. Daarom legde ik in mijn berichtje ook de nadruk domme overheid en laffe europese Unie en zo zijn er steeds meer grootmachten die in het spelletje van de israeliers vallen paard van trojen noemen ze dat, Bedrijven zoals Cisco, EMC, Google, Microsoft, IBM, en nog veel meer, hebben cyberontwerpcentra in Israël geopend. Veel van deze bedrijven krijgen hun Israëlische voetafdruk via overnames van Israëlische technologiebedrijven. Hoe dom kan je zijn en dan nog gebruik maken van die cloud, israel weet meer en eerder iets dan menig tweede kamer lid.

[Reactie gewijzigd door Evertprakkie op 29 juli 2025 21:10]

In plaats van werkelijk proberen tot europeese alternatieve te komen veranderd door lobby druk van machtige partijen eigenlijk werkelijk niks en gaan we gewoon lekker verder op de oude toer.
De Europese Commissie (en daar gaat dit bericht over) is geen software bedrijf. Hoewel de lobby zeker een factor is, zou een Europese concurent net zo hard meedoen aan de lobby. Er is maar een reden dat Europa zo zwak is op dit terrein en dat is het simpele feit dat we met zijn alle Amerikaanse producten prefereren. Omdat we dat al 25 jaar doen is de achterstand nu dusdanig dat hij niet in te halen lijkt.

Daarom is het maken van dit soort afspraken (en meer wetgeving) een gunstige ontwikkeling.
De public cloud bestaat niet eens al 25 jaar dus zoveel achterstand hebben we niet eens. S3 en EC2 zijn uit 2006 dus 19 jaar geleden. En tegenwoordig zijn het duidelijk begrepen industrie standaarden die door veel providers geleverd worden, dus nog een stuk makkelijker te implementeren dan in het begin.
Ja anders gaan we de amerikaanse kant op waar een buitenlandse politiek de touwtjes in handen heeft of het grote geld. Hoop niet dat wij en de europese Unie die kant op gaan, al hoe wel ik denk dat dit allang gaande is.
Dit hele verhaal laat vooral zien hoe diep Big Tech al in Brussel verankerd zit. We doen alsof er grip is, maar zolang Microsoft onder de CLOUD Act valt, bepaalt Washington en niet Europa. Zonder echte Europese alternatieven is “digitale soevereiniteit” gewoon een mooi klinkende illusie.
Stel je eens voor dat de Duitse overheid over zou stappen naar exclusief gebruik van Toyota auto’s dan was Duitsland te klein. Maar Apple en Android en Windows zijn allemaal best… zucht.
Het is eerder de lafheid van overheden om niet keihard in te grijpen en dit soort producten per direct te verbieden en de zielige angst van bedrijven niet te willen switchen.


We hebben die troep niet nodig van die grote bedrijven. Er zijn genoeg andere opties. Er zijn nu nog tools (software) die enkel op Windows en/of Apple draaien, maar die zullen snel genoeg een linux versie maken op het moment dat Windows massaal gedag gezegd gaat worden.
De grote rijke jongens hebben altijd al heel veel invloed gehad op overheden. Dat is van alle tijden.
Echter nu kunnen ze direct bij de gegevens van die overheden zonder dat die het doorhebben.
Wat je denkt, en stel je ne eens voor dat de verenigde staten deze bedrijven nationaliseert om zo de rest van de wereld onder druk te zetten uit eigen belang. Karen Hao spreekt zich ook al uit over dit gevaar.
Dit las ik eerder deze week in een artikel op The Register, waarbij een directeur van Microsoft in de Franse Senaat onder ede werd ondervraagd:

"As proceedings continued, Carniaux was asked if in the event of an injunction that was legally justified, could he, as Microsoft director of public and legal affairs, "guarantee our committee, under oath" that data on French citizens could not be transmitted to the American government without the explicit agreement of the French government.

"No," said Carniaux, "I cannot guarantee that, but, again, it has never happened before."

Je kan duizend 'beschermingsmaatregelen' verzinnen, maar als puntje bij paaltje komt...
Inderdaad. Frappant dat ze daar nu weer opeens op terugkomen en de EC ze op hun blauwe ogen gelooft. En dat "never happened before" is nogal een tegenstelling met wat Snowden heeft aangetoond.

[Reactie gewijzigd door Llopigat op 28 juli 2025 17:27]

De EC gelooft ze op hun blauwe ogen omdat ze het graag willen geloven. De waarheid onder ogen zien is veel te moeilijk, want dan moet alles overhoop en zijn er geen makkelijke oplossingen. Niemand heeft zin in gedoe.
"No," said Carniaux, "I cannot guarantee that, but, again, it has never happened before."
Hij is niet in een positie om dit te garanderen. Dat zijn juist zaken die je niet vertelt (of waartoe je gedwongen wordt om het niet te vertellen) aan een director of public and legal affairs.
Exact dit onderstreept waar het echt om draait. Als een Microsoft-directeur onder ede toegeeft geen garantie te kunnen geven dat data niet alsnog bij de Amerikaanse overheid belandt, dan weet je genoeg. Alle “beschermingsmaatregelen” die de EU afspreekt zijn leuk voor de bühne, maar de CLOUD Act gaat daar dwars doorheen. Zolang onze infrastructuur draait op Amerikaanse bedrijven, blijft soevereiniteit een illusie. :+
Klopt dat wel, hebben ze niet ook net gezegd dat ze het juist NIET kunnen?

https://www.theregister.com/2025/07/25/microsoft_admits_it_cannot_guarantee/
Dit soort “nieuwe afspraken” klinkt mooi maar lost het kernprobleem niet op. De EU kan geen Amerikaanse wet ongedaan maken. Zolang Microsoft (net als Google en Amazon) een Amerikaans bedrijf blijft, geldt de CLOUD Act. Zelfs al staat je data netjes binnen de EU Data Boundary en zelfs al belooft Microsoft juridische stappen te zetten, de VS kan die data opeisen. Fysieke locatie zegt niets, het gaat om jurisdictie. Wat we nu krijgen is vooral schijnveiligheid. Contractuele addenda, transparantie-rapporten en escrow‑constructies zijn pleisters, maar geen bescherming tegen extraterritoriale wetgeving. Echte soevereiniteit bereik je pas als:
  • je kiest voor Europese cloudproviders die buiten Amerikaanse zeggenschap vallen, of
  • je zorgt dat je data end-to-end client-side versleuteld is, waarbij zelfs de provider geen sleutels heeft.
Tot die tijd blijft de EU afhankelijk van goodwill van Amerikaanse techreuzen en de politieke grillen in Washington. Noem het gerust “digitale autonomie”, maar zolang we voor onze infrastructuur op Amerikaanse partijen leunen, is het vooral wishful thinking.
Tja, EC blijft lekker in het Microsoft Ecosysteem zitten. Hebben ze weer slim gelobbyd en opgelost. Zo komt een goed Europees alternatief nooit van de grond natuurlijk.
Niet flauw bedoelt, maar er is überhaupt toch geen alternatief voor Microsoft 365? (Dus een besturingssysteem, office, cloud-opslag, mail, power-apps, enz, enz, enz. En dat dat ook nog allemaal (minimaal) redelijk integreert met elkaar.)

Ik zou uiteraard ook het liefste zien dat er een volwaardig Europees alternatief is, dat ondersteuning kan geven op enterprise-niveau, maar dan moet het er wel zijn. En als Microsoft spontaan niet meer kan leveren aan de EC, dan wil dat niet zeggen dat dat dan ineens wel gebouwd wordt op een redelijke termijn.
Google Docs bestaat, dus ja, alleen komt het niet van Europese bodem.

Maar waarom moet het besturingssysteem geïntegreerd zijn? Waarom moet de cloud-opslag in het Office-pakket geïntegreerd zijn? Wat heeft mail het een documenteditor te maken? En die power-apps, waarom moeten die van dezelfde partij komen?

Je kunt prima Microsoft vervangen. Dat alles-in-één-pakket is geinig, maar je computer doet het prima als je mailprogramma en je LDAP-server van verschillende bedrijven afkomstig zijn. Een alles-of-niets-aanpak zorgt ervoor dat alleen bedrijven die een jaar of tien aan verlies kunnen lijden een concurrerend aanbod kunnen opzetten terwijl ze achter Microsoft aan moeten hollen.

[Reactie gewijzigd door GertMenkel op 28 juli 2025 15:54]

Omdat Microsoft 365 (waar het hier over gaat) ook Windows 11 omvat. Als het alleen Office en mail zou gaan, zou het prima te doen zijn. Maar dat is het niet. Zelfs als je alleen al Windows eruit laat, dan zijn er nog steeds geen enterprise-ondersteunde producten op de markt die zo goed integreren met elkaar als de MS365-suite. (dus inclusief Office, PowerApps, PowerAutomate, enz, enz.)

N.B. MS 365 is zeker niet feilloos en de integratie is zeker niet 'perfect', maar hij is minimaal 'best heel goed' voor de gebruikers van het mechanisme, en die integratie werkt echt superfijn.
Ik ben zelf heel zwaar met deze technieken bezig en ik moet zeggen dat ik MS365 erg middelmatig vind.

Ja, ze hameren er heel erg op dat het allemaal geintegreerd is. Maar dat is zowel hun 'moat' (iets dat alleen zij kunnen) als hun 'swamp', die plakkerigheid waardoor je er nooit meer uit komt als je er eenmaal in duikt. En dan hebben ze je bij de ballen bij de volgende prijs onderhandeling.

Maar over het algemeen vind ik het nogal middelmatig spul. Het werkt niet fijn voor de gebruikers (Excel is een vreselijke database waar mensen het veel te veel voor gebruiken en Access is niet gebruiksvriendelijk genoeg, "Nieuwe Outlook" is waardeloos en teams is een traag rommeltje). Voor de admins is het ook niet prettig want van alles kost extra licenties en is zelfs dan nog te beperkt voor wat je echt wil.

Over het algmeen zie ik veel liever echt goed uitgewerkte oplossingen van bedrijven die zich echt specialiseren in iets. Zoals IDP(identity), security enzovoorts. In plaats van dat mengelmoesje dat M365 heet. Helaas is onze bedrijfsleiding nogal dik met Microsoft dus we zitten ermee opgescheept.

[Reactie gewijzigd door Llopigat op 28 juli 2025 17:32]

Ik ben 'slechts' gebruiker van het geheel, en ik herken mezelf niet in wat je zegt.

Je moet uiteraard de spullen gebruiken waar ze voor bedoeld zijn. (Excel is geen database enz.) Access doe ik ook nooit wat mee, en ik (n=1) heb ook nooit in een enterprise-omgeving gewerkt waar Access (op grote schaal) gebruikt wordt. (uiteraard wel is een los dingetje dat een afdeling voor zichzelf heeft gesmurfd). Nieuwe Outlook is inderdaad een stuk vuil (log/traag t.o.v. de oude Outlook) Teams heb ik geen probleem mee.
Amen. De meeste bedrijven zitten vast aan MS gebruikersbeheer en baseren daar hun hele IT support op waardoor de rest van de producten zichzelf met een zetje van MS partners naar binnen werkt. Maar Sharepoint, Teams en Office integratie is zonder enige uitzondering die ik heb gezien brakke rommel. Ik zou er wat voor geven als bedrijven zouden ophouden te vallen voor die koppelverkoop.
Excel is een vreselijke database waar mensen het veel te veel voor gebruiken
Niet in vergelijking met enige andere spreadsheet software. Excel is imo nu net dat ene stukje software van MS wat echt steengoed is in wat het moet doen. De rest van office is ook gewoon net wat beter gepolijst dan de meeste concurrenten overigens, als je in beschouwing neemt hoe uitgebreid de featureset is.

Als end users excel als database gaan gebruiken is dat natuurlijk niet de schuld van MS, maar wel tekenend voor de capaciteiten van de software.
Ik weet niet precies waar de grens ligt bij "enterprise ondersteund" maar er zijn genoeg bedrijven doe concurrerende diensten aanbieden als het op het hosten van Office en dergelijke aankomt. PowerApps en PowerAutomate zijn keiharde vendor-lock-in die je sowieso niet wilt zien in een overheidsinstantie. Microsoft's matige implementatie van hun eigen bestandsformaten is al genoeg lock-in.

Microsoft heeft een heel goed pakket in elkaar gezet, dat ben ik met je eens, maar als we keer op keer privacybeschermende instanties contracten moeten laten heronderhandelen om die software legaal te maken, houdt het toch ook een keer op? Waarom zou Microsoft zich aan de wet houden als de EC toch iedere keer terug komt kruipen?
Zeker waar, maar het is ook een sterke walled garden. Google workspace is niet erg sterk, maar het is wel gewoon imap met cardav en caldav en kun je dus overal in integreren. Net zoals je collabora/nextcloud/openoffice ook kunt integreren. Je automation hoeft dan niet hard gekoppeld te zijn aan de verkoper (zoals powerapps) omdat je data veel beter te benaderen is via standaarden.

Maar dat is zeker wel wensdenken. Het vereist kennis, tijd en geld om dat op te zetten. Blijven op m365 is makkelijker, en grote kans ongeveer even duur. Je betaalt voornamelijk voor principes.

Maar je kan wel beargumenteren dat een overheid juist voor principes moet betalen. Met kennis en tijdsinvestering is de ervaring niet slechter, maar het is absoluut niet gratis.
Maar je kan wel beargumenteren dat een overheid juist voor principes moet betalen.
Hier ben ik het zeker mee eens. De vraag is dan hooguit, hoeveel 'belastinggeld extra' (om het even populistisch te verwoorden) is dat dan waard, (best wel wat vind ik persoonlijk.), maar uiteindelijk wil je natuurlijk wel gewoon een werkend product, waar je van op aan kan.

Maar PowerApps kan ook met al die open standaarden communiceren. Die kan ook LDAPs uitlezen, en er zijn zat connectoren voor andere cloud-oplossingen (net zoals dat alle producten met OneDrive kunnen praten.)
Importeren en exporteren werkte eerst ook....nu is de integratie soms naadloos maar zonder dat kun je best wel werken. Totale zotheid dat je daarom opgesloten wordt in de all-by-one oplossing.

Raar verhaal.... enorme invloed vanuit "Wij van WC-eend..."
Je kunt prima Microsoft vervangen.
Natuurlijk kan dat. Maar wat Microsoft kan aanbieden is gewoon bijzonder compleet, goedkoop en 'makkelijk' te onderhouden. Wij hebben recentelijk een bedrijf overgenomen dat alles zelf wilde regelen. Na de overgang naar MS Cloud zijn de IT kosten de helft, downtime 90% lager, en de werknemers willen niet eens meer denken over de vorige situatie.

Microsoft heeft zijn positie niet alleen door lobby maar ook door een ijzersterk product op de markt te brengen. Iets meer dan 'geinig'.
En ik kan een voorbeeld aandragen dat net andersom is. Eerst was er een competent IT-team die alles wel bij kon houden, maar een paar moesten met pensioen en de vervanging was MS365 en inhuur. Wat vroeger binnen een dag geregeld was, duurt nu al gauw een week of 2 met een hoop heen en weer in het issue-administratie systeem.

De IT'ers hadden ook een goed beeld van hun jaarlijks budget. Maar de inhuur en MS365 vereist nu de continuale inmenging van de financiele afdeling. Dat en algemene onkunde van de inhuur trapt verschrikkelijk op de rem.

Schets een organisatorisch plaatje en het zal er mooi uitzien, maar de echte agiliteit, die is nu ver te zoeken.

Leuk, dit soort "n=1" vergelijkingen...
Het klinkt alsof het grootste probleem de inhuur is. MS365 kan net zo agile zijn als andere oplossingen, en ook net zo star. Jouw reactie ontkracht voor mij niet de reactie van @Matthijs Kok.
Zo te horen heb jij nog niet te maken gehad met 2 of meer leveranciers die elkaar de schuld gaven van een storing en die beiden vonden dat de ander het probleem maar moest oplossen.
Waarom moet het los staan, integratie was het toverwoord van google, we helpen je, we lezen je mail en plaatsen tickets in je wallet etc. Maar natuurlijk wil je je documenten mailen, delen, samenwerken. Je contracten wil je delen met je mail. Want anders moet je alles opnieuw intypen.
Integratie met officepakketten is er al 30 jaar. Er op dit moment gewoon, helaas, niets wat dit kan evenaren en ook nog de kracht van de desktopapplicatie kan gebruiken. En dit samen met het beheer van de desktop pc in de cloud en een geïntegreerde authenticatie controle staat het eenzaam aan de top.
Google docs gaat die richting is, maar mist de kracht van de desktopapplicatie. Andere office clones met eventueel WebDav storage werkt, maar is niet te vergelijken met plugins, integratie met databases etc.
Het hoeft niet los te staan, maar het hoeft ook niet gecombineerd te worden. Prachtig spul hoor, Microsoft Office en Google Workspace, maar je kunt meer eisen aan software stellen dan "is lekker makkelijk in gebruik". AliCloud heeft een prachtige managementinterface die overal mee integreert, maar toch laat ik mijn paspoortscans daar liever niet achter.

De vraag "waarom" heeft bijvoorbeeld te maken met "na wetsovertreding" in de titel. Dit is niet de eerste keer dat (semi)overheid op de vingers wordt getikt over het gebruik van Office omdat die data lekt naar de Amerikanen als een malle en Microsoft is expres vaag over welke informatie ze verzamelen en hoe ze dat correleren. Een risico-overweging waard voor Steffie's Tweedehandsfietsonderdelen B.V. maar de Europese Commissie zou toch strikter moeten zijn.

We zijn één hersenkronkel van die oranje mafketel verwijderd van volledige sabotage van het ambtenarenapparaat, en we betalen er nog dik voor ook.
Maar waarom moet het besturingssysteem geïntegreerd zijn? Waarom moet de cloud-opslag in het Office-pakket geïntegreerd zijn? Wat heeft mail het een documenteditor te maken? En die power-apps, waarom moeten die van dezelfde partij komen?

Gewenning.
De denkfout die je maakt, is dat er iets tegenover moet staan, dat exact dezelfde mogelijkheden heeft. Om die reden haken veel mensen die Linux proberen ook af, omdat ze proberen om hun Linux zo veel mogelijk op Windows te laten lijken. Dat wordt een teleurstelling.

Accepteer dat als je van een ecosysteem afstapt, dingen ook echt grondig anders worden. Überhaupt, zouden we eens af moeten van Office en al die losse documenten, waarvan niet bekend is wat de laatste versie is en die iedereen op alle mogelijke manieren verspreid (wildgroei!) en die bovendien niet voldoen aan een open standaard.

Er zijn talloze oplossingen voor bedrijven, om mensen te laten samenwerken, al dan niet open source. Ook zijn er talloze Europese cloudoplossingen. Mensen zullen alleen wel moeten wennen aan een manier van werken, die echt heel erg anders is.
Accepteer dat als je van een ecosysteem afstapt, dingen ook echt grondig anders worden. Überhaupt, zouden we eens af moeten van Office en al die losse documenten, waarvan niet bekend is wat de laatste versie is en die iedereen op alle mogelijke manieren verspreid (wildgroei!) en die bovendien niet voldoen aan een open standaard.
Uhhhh Microsoft Cloud is juist enorm sterk betreffende versies en hoe je kan verhinderen dat er duizenden documenten te gemaakt worden. Google komt niet eens in de buurt. En het is geheel open standaard met een vinkje.

Ik lijk potdomme wel een Micosoft fanboy en dat ben ik zeker niet (verre van) maar laten we ons wel bij de feiten houden.
Het hoeft niet op de Microsoft-manier. Maar je hebt functies (automatiserings-apps, rapportages, opslag, office, enz en die moeten ingevuld worden.) Het wennen aan nieuwe GUI's dat laat ik buiten beschouwing. Vooral het samenwerken van al die functies is in de praktijk lastig.

MS-365 is zeker geen doel op zich. Het is een methode. En die methode is gewoon goed.
Maar niet de enige methode en met een enorm nadeel; absolute afhankelijkheid van een natie die vreemde eigen plannen heeft.
Bij het beoordelen van de bruikbaarheid kijkt men toch niet alleen nog de GUI hoop ik.....maar ik vrees het ergste....
EC kan op zn minst een fork van libreoffice oid open source in europees beheer houden.
En de rest dan? MS-365 is veel meer dan office.
Geen van de rest die 365 biedt is uberhaupt wenselijk.
En toch is het in gebruik bij enterprises en overheden, en die functionaliteit moet toch worden ingevuld. Als je dan de hele MS-365 suite vervangt met Libre Office, mis je een boel van de functies die je nu gebruikt.

(( N.B. Er is niets mis met Libre Office hè? Maar Libre Office is geen volwaardige vervanger van MS-365 ))
er zijn allicht alternatieven voor die troep.

maar het zou beter zijn als niet 600 overbetaalde ambtenaren tegelijk hetzelfde bestand kunnen verstieren dus een simpele omgeving zou toch het beste zijn.
Waarom moet er één alternatief zijn dat alles kan? Waarom niet 3 a 4 verschillende oplossingen die geintegeerd kunnen worden?
Noem het maar? Dezelfde (basis)functionaliteit, inclusief de integratie op het niveau van MS-365 en enterprise-ondersteuning voor ongeveer hetzelfde bedrag. Noem maar een combinatie van producten die dit kunnen. Dan mag je uitgaan van de list-price en Windows 11 er tussenuit laten. :) (Omdat we geen inzicht hebben in de kortingen die de EC heeft. Althans. Ik niet.)

Dus minimaal:

Office
Collaboration (De Viva-spullen)
Antivirus (MS Defender)
Centraal werkplekbeheer (Intune, mag je ook weglaten, maar leuk als het erbij zit.)
Centaal wachtwoordloos inloggen op werkplekken (Windows Hello, mag je ook weglaten, maar is handig als het er is)
Mail/agenda (Exchange)
Cloud-opslag (Onedrive)
Document-repositories/sharing (SharePoint)
Generieke rapportagetooling (PowerBI)
Generieke applicatie-ontwikkeling van alle bovenstaande zaken (PowerApps)
Generieke automatisering van alle bovenstaande zaken (PowerAutomate)
AI integratie (Copilot)

En bovenstaande zaken moeten enterprise-ondersteuning kunnen krijgen, en (heel) goed integreren en dan voor 55 dollar per maand per gebruiker. (of 60 als we Teams erbij nemen)
Niet elke organisatie heeft alle genoemde functies nodig. Maar het "voor ongeveer hetzelfde bedrag" is het lastige omdat Microsoft zijn geld verdient mede dankzij een grote voorsprong, een eco-systeem aan partners en mede dankzij vendor locking. Daarom kunnen ze dingen goedkoper aanbieden, maar organisaties vergeten vaak ook de total cost of ownership. Leuk dat het 55 dollar per maand is, maar vervolgens komt TCS of een andere partij het inrichten met 12 mensen (waarvan 9 in India) voor 150 euro per uur en kost het tonnen meer. Aangezien alle grote IT specialisten partner van Microsoft zijn hebben ze er financiële belang bij om het in stand te houden en geen alternatieven te adviseren. Het ondertussen een kip en ei verhaal.
maar vervolgens komt TCS of een andere partij het inrichten met 12 mensen (waarvan 9 in India) voor 150 euro per uur en kost het tonnen meer.
En een niet MS oplossing is goedkoper? Zoals Ienwar zegt: 'Noem het maar'.
Overigens is het inrichten van een Microsoft omgeving niet zo ingewikkeld, vaak kan een interne IT afdeling heel veel doen.
Vergeet Intune+autopilot (MDM/MDE) niet. Nu zijn daar ook wel losse van, maar allemaal beperkter.
Naast beveiliging (Defender (in diverse rollen) en Purview (compliance). Azure Applicatie (SSO etc)

Dus zoals je zegt, men denk te makkelijk met alleen office en onedrive. Het bied zoveel meer wat niemand eigenlijk heeft, behalve in allemaal losse pakketten, zonder iets van SSO.
Dit is precies de truc die wordt toegepast. Biedt alles aan in een hapklaar pakketje en er is geen 100% vergelijkbaar alternatief op de markt. Door zo te denken blijf je vastzitten in een hyperscaler. Je kunt niet alles bij één leverancier afnemen als je gaat vervangen, maar er is zeker een mouw aan te passen.
Klopt, maar op een gegeven moment, moet je ook kijken naar de functies. MS heeft uiteraard alles in een suite gestopt, waardoor je gek bent om voor dezelfde functionaliteit elders ook nog te gaan betalen. (waarom zou je cloud-opslag bij Amazon afnemen voor je werknemers als het al bij MS zit.)

En dat kunnen we dan 'een truc' noemen, maar het is wel de realiteit. MS-365 is gewoon een heel goed product. Het is alleen jammer dat het een Amerikaans product is.

Maar bekijk het vanuit een organisatie: Stel. Je hebt een one-stop-shop, waar je al je spul in kunt stoppen, of je moet 4-5-6 producten kopen en die met veel moeite laten samenwerken, en als er dan iets 'vaag doet', dat je dan maar moet hopen dat je leveranciers een beetje leuk samen willen werken om jouw probleem op te lossen. Ik zou het wel weten als ik een bedrijf had.
MS-365 is gewoon een heel goed product
Ik weet niet welk product jij gebruikt, maar ik zie vooral producten waarbij ze proberen zoveel mogelijk features toe te voegen. Echt goed en af ken ik weinig van MS. Ook al heeft Google veel minder features, de producten voelen veel maar af en de cohesie voelt voor mij veel groter.

Kijk bijvoorbeeld naar Teams, ze doen daar heel veel ontwikkeling aan. Maar het is echt heel flaky. Vage foutmeldingen, moet je het weer opnieuw opstarten en cookies weggooien. Tijden werkte bluetooth niet op Android, zodat je niet kon bellen tijdens in call in de auto. Maar ze hadden wel tijd om features toe te voegen.

Het ontbreken van cohesie in het ecosysteem was ook exemplarisch op Windows Phone. Telkens kocht ik weer een, maar elke generatie was het een deceptie. Het is niet af, en zelfs de apps van MS werkten niet goed samen.
Maar bekijk het vanuit een organisatie
Wat ik vooral hier zie, is dat er alleen naar features en prijs wordt gekeken. Hierdoor wordt het heel lastig een beter product te kopen. Ik zie dit heel erg met de Slack. We stappen hier vanaf doordat we Teams al hebben, maar de samenhang en de interactie is hierop veel lager. Waar op Slack het meer leek op een doorweving van de organisatie, zie ik dit veel minder van de grond komen doordat Teams o.a. veel meer beleid toevoegd en de complexiteit van de extra laag.
Nextcloud is een goed alternatief, en wordt steeds beter. Er komt meer bij kijken dan M$ producten afnemen, maar dat is dan de aard van het beest; neem je het alles uit handen geven voor lief, of wil je een vorm van beheer(sing).
Linux met OpenOffice doet functioneel.wst men ook met office365 doet (sure gaan een paar mensen hier roepen dat het niet te vergelijken is) maar dat betekent visie en en nee zeggen tegen lobbyisten/big tech. Dus is gedoemd te falen.
MS-365 is niet alleen Office. Als het alleen Office zou zijn, was het geen probleem. (Behalve de technische ondersteuning misschien?)
Voor zeker 80-90% van de use cases is dat helemaal waar. De laatste keer dat ik OpenOffice probeerde, ontbrak er nog teveel functionaliteit voor mij en daarmee nog waren te veel use cases niet afgedekt (vooral in Excel). Mijn vader heeft het ook geprobeerd en die belde meer keer per week om te vragen hoe dingen moesten. De meeste dingen konden, niet altijd even handig, maar sommige dingen konden gewoon niet. Na twee maanden proberen waren we terug bij Microsoft. In mijn pogingen om te ont-amerikaniseren komt deze volgens jaar weer een keer op mijn pad. Maar mijn ervaringen met ont-amerikaniseren van andere producten zijn niet allemaal positief en ik ben benieuwd waar ik hier tegenaan ga lopen.

Your mileage may vary, en ik ben blij dat OpenOffice voor jou wel goed is.

[Reactie gewijzigd door jmvdkolk op 28 juli 2025 19:03]

Je kunt volgend jaar LibreOffice proberen. Ik geloof dat OpenOffice inmiddels ten einde is.

Dit is ook meteen een voorbeeld dat het plaatje concurrenten er niet makkelijker op wordt. Tegenhangers die “forken” of niet meer onderhouden worden. Daar zijn de grote merken natuurlijk erg blij mee: “Verdeel en heers”.
Wat werkte dan niet voor jou? Was je veel met VBA oid bezig in Excel? Ik werk zelf al jaren met LibreOffice en merk eigenlijk geen issues
Belangrijkste: formules die we nodig hadden bestonden niet of waren dusdanig anders dat het veel bewerkelijker was om de inhoud van cellen met formules te laten bepalen.

Wat ook niet helpt met formules: voor Excel zijn er heel veel voorbeelden en oplossingen te vinden. Voor OpenOffice/LibreOffice was dat er niet (misschien nu wel). Vooral als dingen anders zijn, zijn die voorbeelden en oplossingen belangrijk.

Gegeven de situatie toen was 100 euro per jaar een heel acceptabele uitgave. In het kader van ont-Amerikaniseren is er een variabele toegevoegd die zorgt dat we het volgend jaar nog een keer gaan proberen.
ah, apart. Ik gebruik juist vaak de Excel voorbeelden omdit die eigenlijk altijd werken. Één klein detail, de formules in Excel zijn gelocaliseerd. Dus anders voor een Engelse versie of Nederlands versie van het Excelbestand. Zelf vond ik dit een heel irritant issue, omdat je dan soms in een Nederlandse sheet moet gaan uitzoeken hoe de vertaalde formule is.
Geen idee waarom ik hier veelvuldig tegenaan liep en jij niet. Volgend jaar voor mij een vervolg.

Die Engelse en Nederlandse versie van de macro's zijn niet handig (eufemistisch gezegd). Dat had beter gekunt.
Nou nou, zo speciaal is het niet hoor. Gewoon ver wegblijven van heel het power-gedoe en er zijn voldoende alternatieven.

alleen laten beleidsmakers zich keer op keer inpakken door de “gladde praatjes”. Ik maak het keer op keer mee, lukt het niet bij de IT professionals dan gaan ze linea-recta naar de beleidslaag die geen kaas gegeten heeft van IT en slaan ze daar hun slag.
Er lopen meer dan 100 full time Big Tech lobbyisten binnen het Europese parement en nog eens honderden per lidstaat voor lokale politiek. Onze politici hebben nauwelijks verstand van tech en laten zich graag adviseren door lobbyisten.
Haha blijft mooi, al die Microsoft partners die zeggen dat MS 100% compliant is en dat ze soeverein zijn.
Tja, bijvoorbeeld frankrijk heeft een souvereign cloud. Waar een lokale partij in een eigen lokaal datacentrum de azure software van microsoft draait. De code is beschikbaar onder escrow in zwitserland mocht het ooit fout gaan.

Er zal vast nog wel een kanttekening te maken zijn, en ik zie liever ook iets europees ontwikkelt. Maar het is voorlopig een goede tussenoplossing.
Tussenoplossing idd.

Het blijft een US bedrijf, dus zullen ze alsnog de data moeten overhandigen als Trump erom vraagt. En iedereen die zelf code schrijft weet dat je die backdoor niet zomaar gaat vinden. Helemaal niet onder escrow in Zwitserland.

Zo weet Microsoft zich toch weer er tussen te wurmen. Hopelijk heeft de EU een langtermijn plan om van Microsoft af te komen.
Het word gehost door een samenwerking van capgemini en orange. Een lokale install met lokale bedrijven in franse datacentrums waar microsoft de software voor levert. Als ze hun firewall netje hebben ingericht dan werkt er geen enkele "backdoor" zo die er al is. Het is allemaal in handen van EU bedrijven.

https://newsroom.orange.com/capgemini-and-orange-are-pleased-to-announce-the-launch-of-commercial-activities-of-bleu-their-future-cloud-de-confiance-platform/

nieuws: Microsoft gaat toegang tot data op Europese servers van buiten EU loggen

In dit artikel word het ook nog genoemd en uitgelegd (ondanks de titel). derde alinea

[Reactie gewijzigd door bzuidgeest op 28 juli 2025 16:24]

Het is een leuk bedacht compromis, maar niet waterdicht. Dit zal geen air-gapped systeem zijn. Je kan prima data wegsluizen via een “beveiligingsupdate”.

Punt is dat zolang je de code niet kent, en je aan het internet hangt, je niet kan garanderen wat er met je data gebeurt.

Dus idd een goede tussenoplossing, maar de EU moet zelf minder afhankelijk worden van bedrijven als Microsoft.
Het idee is dat het wel een air gapped systeem is waar Microsoft geen invloed op heeft. Dat is het hele punt.
Probleem is alleen het is geen MS Cloud dus compatibility en feature stack to azure is zeer gelimiteerd.

Zelfde geld voor vianet in China dat loopt +- 5jaar achter op Azure zelf
Ik weet niet wat jij denkt, maar ze hosten gewoon exact hetzelfde als wat Microsoft host. Is gewoon standaard azure, maar op gescheiden infra, gerund door lokale bedrijven.

https://newsroom.orange.com/capgemini-and-orange-are-pleased-to-announce-the-launch-of-commercial-activities-of-bleu-their-future-cloud-de-confiance-platform/

nieuws: Microsoft gaat toegang tot data op Europese servers van buiten EU loggen

In dit artikel word het ook nog genoemd en uitgelegd (ondanks de titel). derde alinea

[Reactie gewijzigd door bzuidgeest op 28 juli 2025 16:25]

Dat zij. Zelfde instances als via en us gov en Duitsland destijds.

Die lopen best ver achter en hebben zeker niet feature parity met ms cloud.

Dat komt omdat MS ze neut beheerd en dus niet kan patchen en terug rollen etc.

Zie het als een LTS branch en neit Alle services komen beschikbaar omdat niet alle hardware aanwezig is die nodig is.
Ik denk dat stabiliteit bij de overheid belangrijker is dan feature parity.
Het klinkt alsof men de cloud inzet voor vendor lock-in als de jaren 80/90 van de it: wordpefrect files importen in een ander pakket kan niet want de formaten zijn niet gedocumenteerd. Toen kwam de eis voor open standaarden en nu met de cloud is het weer cowbowland vendor lockin.
Europa wilde het niet. VS heeft Azure for US Government en China heeft Azure China. Maar Europa snapte het belang ervan niet en wilde het niet.
Ondertussen zijn ze wakker geworden, maar het gaat langzaam
Ze zijn nog steeds niet wakker. Ze worden pas wakker als er sprake is van een crisis!
Voor de Europese instituten ja. Dat geldt niet voor de rest van de bedrijven. Idem voor de NL overheid die een speciale verwerkersovereenkomst met Microsoft heeft.
Het is raar dat onze defensie en waterveiligheid, infrastructuur (RWS) en energievoorziening en overheid allemaal 100% afhankelijk zijn van één buitenlandse partij. Meer risicospreiding en investering in onze eigen IT infrastructuur zou verstandig zijn.
En dit mensen, heet corruptie.
“Daarnaast kan alleen EU-wetgeving verplichten om een verzoek tot openbaarmaking van gegevens geheim te houden voor de commissie.”

De EU-wetgeving verplicht tot geheimhouding indien. De wetgeving kan zelfstandig geen uitvoering geven.

Prima resultaat van de commissie die de regelgeving aangrijpt om Microsoft 365 en datadoorvoer praktisch werkbaar maken.
Tjah, lekker signaal ook naar microsoft. Je zou verwachten dat de EU gewoon een potje maakt om via opensource software te werken. Maar nee, liever miljarden naar microsoft die hun afspraken niet nakomt. Waarschijnlijk omdat er een of ander obscuur programma wat maar door 2 personen in de hele EU wordt gebruikt niet werkt op Linux.
Alles wordt aanbesteed, dus dan geef je toch gewoon aan dat je niet meer via windows werkt?


Om te kunnen reageren moet je ingelogd zijn