Rechter geeft Essent gelijk: prijsverhoging variabel energiecontract mocht wel

Een Nederlandse kantonrechter heeft energiebedrijf Essent gelijk gegeven dat prijsverhoging van het variabele energiecontract mocht, ondanks dat het vooraf daar niet transparant over was. Het Gerechtshof, een hogere rechtbank, vond dat bij Vattenfall juist niet in de haak.

De rechtbank in Noord-Holland oordeelt in een zaak tegen een klant van Essent dat klanten met een variabel energiecontract prijsverhogingen moeten incalculeren. "De gemiddelde consument begrijpt, althans moet kunnen begrijpen, dat bij prijsontwikkeling als gevolg van overheidsbesluiten of prijsontwikkelingen op de handelsmarkt de tarieven aangepast moeten kunnen worden. Dat de prijs ook kan worden gewijzigd in ‘uitzonderlijke omstandigheden’ is [...] naar het oordeel van de kantonrechter te algemeen gesteld en behoeft dan ook nadere invulling en omschrijving."

Daarmee komt de rechtbank van Noord-Holland tot een andere conclusie dan het Gerechtshof in Amsterdam enkele maanden geleden. Die zei juist dat plotselinge tussentijdse prijsverhogingen niet eerlijk zijn. De kantonrechter is het daar niet mee eens en zegt dat de variabele prijs juist de essentie is van een variabel contract.

Het Gerechtshof beroept zich op de Europese Richtlijn 93/13 tegen oneerlijke handelspraktijken. "Het is bij de beoordeling van de transparantie en van de oneerlijkheid onder meer van bijzonder belang of het Wijzigingsbeding de redenen voor en de wijze van wijziging specificeert. Daarbij neemt het hof in aanmerking dat dit beginsel niet zo ver gaat dat [geïntimeerde] als gemiddelde consument bij het aangaan van de overeenkomst met Vattenfall precies heeft moeten kunnen uitrekenen welk bedrag zij aan variabele kosten aan stroom en gas over de gehele looptijd zal moeten betalen. Het gaat erom dat Vattenfall ten tijde van het aangaan van de overeenkomst zoveel duidelijkheid had moeten verschaffen als mogelijk was." Vattenfall is in cassatie gegaan bij de Hoge Raad om deze uitspraak ongedaan te laten maken.

Reacties (48)

[svenk91]

Er is een groot verschil tussen deze zaak en die met Vattenfal, Essent had wel duidelijk in de voorwaarden staan dat ze de tarieven eenzijdig kunnen aanpassen in bepaalde gevallen. De uitspraak van de kantonrechter haalt dat ook aan:

Prijswijzigingsbeding

2.8.

In artikel 5 van de productvoorwaarden staat het volgende prijswijzigingsbeding:

“(…) De tarieven kunnen gedurende de looptijd door marktontwikkelingen worden beïnvloed. In de regel wijzigt Essent de variabele leveringstarieven voor gas en elektriciteit tweemaal per jaar, meestal per 1 januari en 1 juli. U wordt tijdig vooraf persoonlijk geïnformeerd over de gewijzigde tarieven.”

2.9.

Ook in artikel 19.3 en artikel 19.4 van de algemene voorwaarden staat een prijswijzigingsbeding:

“19.3 Wij kunnen met elkaar afspreken dat wij de leveringstarieven mogen veranderen tijdens de overeenkomst. Redenen hiervoor zijn overheidsbesluiten en de ontwikkelingen op de markt voor elektriciteit of gas, waaronder prijsontwikkeling op de groothandelsmarkten voor elektriciteit of gas, wijzigingen met betrekking tot marge en prijs- en inkooprisico's, wijzigingen in de kostenstructuur voor het betreffende product en wijzigingen in onze algemene kostenstructuur. Ook andere, uitzonderlijke, omstandigheden kunnen een reden zijn om de leveringstarieven te veranderen, in dat geval zal deze reden duidelijk aan u uitgelegd worden.

19.4

Veranderen wij de leveringstarieven? Dan informeren we u schriftelijk of digitaal. Wij informeren u tijdig voordat wij deze tarieven veranderen en wij melden dan ook dat u onze overeenkomst zonder vaste einddatum mag beëindigen. Daarvoor gelden wel deze voorwaarden. Deze bepaling geldt niet voor een wijziging van de tarieven door een wijziging van de overheidsheffingen of de belastingen.”

Omdat een variabel contract in de kern een variabel tarief heeft, vind de rechter de bedingen over tariefwijzigingen kernbedingen en [mits passend binnen de wet natuurlijk] daarmee niet oneerlijk (als je spreekt over een vast contract en dan een variabel tarief hanteert dan is dat mogelijk anders). Wat ook meespeelt is dat de rechter de voorwaarden waar het om gaat helder geformuleerd vindt (dat was anders in de Vattenfall zaak). Het is ook echt niet alsof Essent dat diep verstopt of iets, je mag gewoon er vanuit gaan dat consumenten de voorwaarden lezen (anders zijn voorwaarden niets meer waard).

[Daoka]

Uit de Tweakers artikel

Essent gelijk gegeven dat prijsverhoging van het variabele energiecontract mocht, ondanks dat het vooraf daar niet transparant over was

Volgens jouw quotes zouden ze het dus van te voren vermelden. Nu weet ik niet hoeveel (wettelijk gezien) dit nu uitmaakt maar ze volgen dus niet hun eigen voorwaarden door het van te voren te vermelden.

[svenk91]

Lees het vonnis eens zou ik zeggen. Er is inderdaad een stukje in de voorwaarden niet transparant, dat gaat over welke situaties aan te merken zijn als ‘uitzonderlijke omstandigheden’. Na een hoop toelichting komt de rechter dan echter tot het volgende oordeel hierover:

Het geconstateerde (beperkte) gebrek aan transparantie in artikel 19.3 legt naar het oordeel van de kantonrechter tegen de achtergrond van alle overige omstandigheden onvoldoende gewicht in de schaal om het beding in zijn geheel als oneerlijk of onredelijk bezwarend te beschouwen.

De zin die je aanhaalt in het artikel vind ik ook niet goed geschreven. Essent was er transparant over dat ze de tarieven tussentijds kunnen wijzigen en dat ze dat mogen, ze waren alleen niet specifiek over welke situaties daartoe leiden. Dat dit laatste niet transparant is zorgt ervoor dat de rechter een eerlijkheidstoets doet, niet dat Essent persé verkeerd bezig is. @arnoudwokke misschien kan dit nog aangepast worden in het artikel?

[Aldy]

Het zal zomaar eens kunnen gebeuren dat de klant in beroep gaat bij het gerechtshof en dat dit vonnis van tafel wordt geveegd. Gaat Tweakers daar dan weer een artikel aan wijden?

Ik had in dit geval even met het artikel gewacht tot het moment dat de klant weet wat het gaat doen: hoger beroep of niet.

[Azerox]

Daarom snap ik dat geroep ook niet met massaclaims. Vattenfall is gewoon een hele andere situatie dan bij andere leveranciers.

[R4gnax]

Wat bij de zaak voor Vattenfall ook belangrijk was, was dat in eerste instantie zij in hun voorwaarden niet duidelijk waren over de mogelijke manieren waarop de prijs eenzijdig aangepast kon worden.

Daar is pas, ten nadele van de consument, aanvulling op gekomen in een eerdere eenzijdige wijziging van de voorwaarden - welke de rechtbank ook vernietigd heeft.

Derhalve kom je automatisch terug op de originele, vage, definitie - waarbij het aanvullende commerciële statement van Vattenfall in haar productinformatie op haar website, welke stelde dat er slechts 2x per jaar een verhoging plaats kon vinden, weer meer gaat meespelen.


Overigens, de enige reden dat de kantonrechter hier van oordeel is dat het wijzgingsbeding in tegenstelling tot bij de zaak Vattenfall, niet een oneerlijk beding is - is dat de kantonrechter in de zaak Essent van mening is dat het prijswijzigingsbeding een kernbeding is.

Voor de beoordeling of een beding oneerlijk kan zijn of niet, wordt er binnen Nederlands recht namelijk gecontroleerd of dat beding een 'kernbeding' is - dwz. of het een essentiele eigenschap van de overeenkomst betreft of niet. Alleen waar dat niet het geval, is de Nederlandse rechtsspraak welwillend het beding als oneerlijk te duiden en te vernietigen.
De kantonrechter in de zaak Essent is van mening dat het een kernbeding betreft, omdat het een variabel contract betreft en een algemeen bekende essentiële eigenschap daarvan is nu eenmaal dat prijzen mogen wijzigen.

(Het is trouwens vrij discutabel of dit hele idee van een 'kernbeding' wel wettelijk mag want het is een limitatie die niet in de relevante EU richtlijn opgenomen is; en derhalve de rechten van de consument inperkt t.o.v. van wat de richtlijn hen verleent -- wat volgens diezelfde richtlijn niet mag. M.a.w. het Nederlandse recht is hier mogelijk strijdig met het EU recht.)

Wel is het zo dat de kantonrechter Essent een veeg uit de pan heeft gegeven omdat de voorlichting over deze prijswijzigingsmogelijkheden ontoereikend was. En daar wijkt deze dan ook in niets af op de zaak Vattenfall. Daar werd deze tekortkoming echter, omdat de rechter in die zaak het beding niet tot kernbeding nam, aangegrepen om het beding als oneerlijk te bestempelen en te vernietigen.


Het artikel brengt e.e.a. dus veel te gechargeerd, alsof we hier twee hoven hebben die in hun interpretatie direct op ramkoers liggen. En dat is helemaal niet het geval. Er is maar een klein daadwerkelijk interpretatie-verschil. Alleen heeft dat ene kleine verschil nu juist wel een groot verschil in uitwerking van welke middelen er zijn om Essent danwel Vattenfall te corrigeren.

[Reactie gewijzigd door R4gnax op 28 mei 2025 20:12]

[Skit3000]

Dus eigenlijk is elk contract een variabel contract.

Je wekt ook lekker veel vertrouwen als grote energieleverancier door dit te doen. Of mogen consumenten hun contract ook aanpassen door uitzonderlijke omstandigheden zoals werkloosheid, dure boodschappen, of gewoon met het verkeerde been uit bed gestapt? Daar had de rechter wel iets duidelijker in mogen zijn want nu is de enige bescherming die consumenten hebben, weg. Er is namelijk geen enkele reden meer voor bedrijven om terughoudend te zijn met tussentijdse prijswijzingen als de rechter ze toch gelijk gaat geven.

[Richyyyyy]

Nee, een variabel contract is een variabel contract. Snap de uitspraak van de kantonrechter dan ook volledig (ondanks dat ik een aantal jaar geleden als huurder helaas aan de kant stond dat ik daardoor aanzienlijk meer moest aftikken). Ikzelf heb helaas niet de keuze gehad om een vast contrac taf te sluiten aangezien de beheerder van het pand het contract afsloot (omgebouwd kantoorpand), maar heb er een jaar goed van kunnen profiteren alvorens het omsloeg; op bepaalde momenten was mijn stroom minder dan 1 cent per kilowattuur. Uiteraard minder fijn toen de prijs steeg naar boven een euro voor diezelfde eenheid maar tja....

Ik vind het altijd vreemd dat men doet alsof hen onrecht is aangedaan als ze zelf risico nemen. Besluit jij een hoger eigen risico te nemen bij je zorgverzekering, dan ben je ook per maand goedkoper uit. Laat je vervolgens vier verstandskiezen trekken, dan ben je ook duurder uit dan als je een hogere premie met lager eigen risico had gehad. Dat is de gok die je waagt door te denken dat je nooit iets mankeert.

Een energieleverancier is geen liefdadigheidsstichting, die willen geld verdienen en dat is hun goed recht. Als je geen variabele kosten had willen hebben, dan had je een vast contract moeten afsluiten (hoewel ook daar de inflatieverhoging e.d. een vreemde situatie is, maar dat terzijde)

[Skit3000]

Wat is dan nog het verschil tussen een dynamisch en een variabel contract, als beide op elk moment van prijs kunnen wisselen?

1. Je neemt een vast contract als je zekerheid van een jaar of langer wilt.
2. Je neemt een variabel contract als je zekerheid voor een half jaar wilt (of langer/korter, afhankelijk van de termijnen die in het contract staan gesteld).
3. Je neemt een dynamisch contract als je (met een vertraging van 15 tot 60 minuten) de marktprijs wilt volgen.

Volgens deze rechter is #2 dus gelijk aan #3, ongeacht wat de energieleverancier zelf in haar contract en algemene voorwaarden zet. Het is dus een enorme stap terug voor de consument.

[sniker]

Variabel is dat er een prijs voor een relatief korte periode word afgesproken. (Bijv elke maand of per kwartaal etc) en waarin die periode korter is dan de looptijd van het contract en de prijs dus zal varieren gedurende de looptijd. Maar gedurende die prijd periode is de prijs wel vast. Bij dynamisch volgt de prijs dynamisch de spotprijzen op de energiemarkt (en je prijs varieert gedurende de dag, bijv elke 15 minuten.) Je kan dan bijvoorbeeld daarop inspelen door te kiezen wanneer je de wasmachine draait. Voor een variabel contract heeft je moment van verbruik geen invloed.

Belangrijke verschil is hoe vaak je de prijsaanpassing kan verwachten. Dat moet natuurlijk wel helder zijn. En dat lijkt volgens de rechter in het ene geval wel zo te zijn en het andere niet.

[Reactie gewijzigd door sniker op 28 mei 2025 20:38]

[Bumpy_NL]

En het verschil is natuurlijk dat bij een variabel contract de wijzigingen tijdig worden aangekondigd. Daaruit maak ik op dat je als consument de kans hebt om te wisselen van energie leverancier. Eventueel afhankelijk van de looptijd van het contract. Maar dat is zover ik heb gelezen geen onderdeel van de zaak geweest.

[sdsnatcher73]

Nee als de prijs wijzigt bij een variabel contract mag je niet zomaar opzeggen. Deze wijziging moet je als consument (in je voordeel en nadeel) gewoon nemen. Ze mogen natuurlijk niet elke week komen met een nieuwe prijs. Zowel consument als leveranciers van variabele contracten lopen in principe een risico. Bij sterk toegenomen prijzen kan de leverancier niet per direct deze doorberekenen (en moet dus een tijdje leveren tegen verlies). Als je dan je prijs gaat aanpassen en pas weer over x tijd opnieuw mag aanpassen (in een onduidelijke marktsituatie) gaan bedrijven natuurlijk overcompenseren. De vraag zou dus ook kunnen zijn of er netto meer verdiend is aan deze variabele contracten in deze periode dan in andere rustigere perioden. Als dat zo is zou het de leveranciers sieren om hun klanten te compenseren (ook al zijn ze daartoe natuurlijk niet verplicht).

[Bumpy_NL]

Ik heb zelf een variabel contract en ik kan gewoon opzeggen wanneer ik wil. Maar zoals ik aangaf was dit naar mijn weten geen onderwerp bij de rechtzaak.

Bij Essent kan de prijs vaker dan 2x per jaar veranderen in bijzondere situaties. Energie leveranciers kopen hun energie in voor afgesproken prijzen. Mocht de dag prijs een keer hoger zijn dan is dat geen probleem. Ze hoeven dan niet te leveren tegen verlies. Ze zouden alleen tegen verlies moeten leveren als ze veel risico met hun inkoopbeleid hebben genomen of bij extreme omstandigheden. Essent heeft dat dus afgedekt in hun voorwaarden.

Ik ben het eens met je gesteld vraag en het scenario dat je erbij schetst. Meer dan normaal verdienen aan die stoort contracten vind ik niet ethisch verantwoord.

[Davey400]

Je neemt een dynamisch contract als je (met een vertraging van 15 tot 60 minuten) de marktprijs wilt volgen.

Dat is feitelijk onjuist; bij dynamische energiecontracten worden de prijzen één dag van tevoren vastgesteld en gecommuniceerd, op basis van de Day-Ahead Market.
Je weet de middag ervoor al precies wat je de volgende dag per uur gaat betalen.

[kid1988]

Het enige wrange aan de situatie is dat er niet altijd keus voor de consument was. Ik had een vast contract voor 3 jaar. Mijn energieleverancier ging na 6 van de 36 maanden failliet, ik werd overgezet naar een andere leverancier met een variabel contract waar iedere maand de prijzen veranderden. Natuurlijk had ik de optie het contract op te zeggen, echter werden er op dat moment geen vaste contracten aangeboden.

Dat was een dure periode. Nog maar niet te spreken over het voorschot wat ik betaald had en kwijt was.

[Reactie gewijzigd door kid1988 op 28 mei 2025 20:14]

[Daoka]

Ik geef je gelijk dat mensen onterecht boos kunnen worden. Maar er moet bij een variabele contract ook wel een grens zijn. Jij ging van (minder dan) 1 cent naar (meer dan) 1 euro. Dat is (meer dan) 100 keer meer. Volgens Vattenfall gebruikt 1 persoon gemiddeld 6,8 kWh per dag. Dat is over 30 dagen 204 kWh per maand. Dat gaat dus van 2,04 euro naar 204 euro per maand (als ik de berekeningen goed heb). Dat vind ik wel absurd ondanks dat je een risico loopt.

[Saven]

Hoezo elk contract? In dit specifieke geval gaat het toch ook om een variabel contract?

De kantonrechter is het daar niet mee eens en zegt dat de variabele prijs juist de essentie is van een variabel contract

[ZwolschBalletje]

Het verschil tussen de eerdere uitspraak van het Gerechtshof in de zaak tegen Vattenfall en deze kantonrechter in de zaak tegen Essent, zit hem (mede) in de stelligheid waarin de energiemaatschappij aankondigt dat ze tweemaal per jaar de prijzen wijzigen. De vraag is immers: mocht de energieleverancier ook tussendoor vaker de prijzen wijzigen?

Vattenfall (rechter geeft consument gelijk):

Kies je voor een variabele prijs? Dan wijzigen de tarieven die je aan ons betaalt twee keer per jaar. Afhankelijk van de marktprijzen van stroom en gas op dat moment. Deze prijzen kunnen dus stijgen. Maar wanneer de prijzen dalen, profiteer je daar van.

Essent (rechter geeft energiebedrijf gelijk):

De tarieven kunnen gedurende de looptijd door marktontwikkelingen worden beïnvloed. In de regel wijzigt Essent de variabele leveringstarieven voor gas en elektriciteit tweemaal per jaar, meestal per 1 januari en 1 juli. U wordt tijdig vooraf persoonlijk geïnformeerd over de gewijzigde tarieven.”

(Bold heb ik toegevoegd).

Vattenfall was dus op haar website heel expliciet dat er maar 2x per jaar werd gewijzigd en handelde daarmee in lijn.
Essent wijzigde ook in de regel 2x per jaar maar deed daar geen belofte op. En dat kan net het verschil zijn tussen eerlijk en vervelend, of oneerlijk handelen volgens een rechter.

[Reactie gewijzigd door ZwolschBalletje op 28 mei 2025 20:21]

[Skit3000]

Het is variabel als in; geen vaste looptijd en periodiek veranderende prijzen. Dit wordt al jaren alleen op 1 januari en 1 juli gedaan (dit staat in de algemene voorwaarden). Als je dus een contract af hebt gesloten waar dit in staat, en opeens is er op 15 maart een wijziging, dan neemt de energieleverancier dus een loopje met haar eigen contract.

Wat een energiemaatschappij zou kunnen doen, is gewoon wachten tot 1 juli en dan de prijzen meer dan marktconform verhogen om de gemiste inkomsten op te vangen (in de hoop dat je klanten niet eerder al vertrekken). Dat is het risico dat een onderneming loopt, maar nu wentelen ze dat risico dus direct af op hun klanten.

[Rhinosaur]

Je moet je inderdaad voorstellen dat de rechter hier zegt dat je maandelijks opzegbare Sim-only elke maand van prijs kan worden verhoogd of verlaagd. Mijn uitgangspunt is dat ik al meer betaal dan een jaarcontract of tweejarig contract en dat de meerkosten als compensatie dienen voor een maandelijks opzegbaar contract. Een variabel contract is feitelijk weinig anders.

[Bumpy_NL]

Het is maar hoe je het bekijkt. Met een variabele prijs loopt de energieleverancier minder risico en dat voordeel zou je als klant terug moeten zien in de prijs. En klanten zullen echt niet massaal weglopen als de prijs conform is dus ook daar zit weinig risico in.

[icecreamfarmer]

Punt is dat het waarschijnlijk niet in het contract staat of dat erbij staat dat ze van die cadans mogen afwijken.

[Azerox]

Dan moet je gewoon een vast contract nemen?

[DirtyBird]

De consumentenbond is volgens mij bezig met een massaclaim tegen vrijwel alle energiebedrijven, maar volgens mij is de eis nogal in verhouding tot het vermogen van die bedrijven. Wat wil je bereiken? Dat de energiesector een klap krijgt? Dat moeten we nou niet hebben denk ik.

[adje123]

Wat wil je bereiken? Dat de energiesector een klap krijgt? Dat moeten we nou niet hebben denk ik.

Maar dat mag ook geen reden zijn om niet in te grijpen.

It's a double double-edged sword.

[Mathi159]

Energiesector? Je stelt die verkoop partijen toch niet gelijk aan degenen die daadwerkelijk energie opwekken of de distributie regelen

[Azerox]

Die mensen daar hebben geen verstand van zaken. Die roepen ook maar wat om het gepeupel te vriend te houden. Zoals je in deze uitspraak al ziet zal dat bij Essent en vast anderen geen voeten aan de dijk zetten.

[Prysm Software]

Ik zit zelf bij Eneco en heb via een rechtszaak mijn gelijk gehaald, met betrekking tot de extreem hoge prijzen.
in die periode sloeg het alle kanten op.
ik betaalde op een gegeven moment meer dan 500 euro. dat was daarvoor 175 euro.
de rechtbank oordeelde dat dit onrechtmatig bleek, en betaal op dit moment weer het zelfde als voor de extreem hoge prijs stijging, en ja ik heb al het teveel betaalde volledig terug gekregen

Start een Rechtszaak als zelfstandig persoon en niet met een collectieve

[adje123]

Held!

Jouw zaak is jurisprudentie voor anderen ondanks dat je als enige optrok.

[Azerox]

Wat een nietszeggend verhaal.

[Kimbo72]

Moet je geen variabel contract nemen.

Ik heb hem vast staan en betaald 75 euro pm.

[cool1971]

U tankt ook al 10 jaar 15 euro per week?

Gaat toch echt om de kWh prijs, wat u totaal per maand betaald is irrelevant.

[hikashuri]

Als je jaarlijks verbruik hetzelfde blijft, blijft je maandelijkse prijs hetzelfde per maand, tenzij andere kosten wijzigen die buiten het contract staan (taksen, netbeheerders kosten, etc), voor zolang dat je ingetekend hebt op een vaste eenheidsprijs per kWh.

[Kimbo72]

Ik heb geen auto dus dat wordt lastig tanken.

Het gaat er trouwens wel op hoeveel je verbruikt.

[mawashigeri]

Ik heb en modelcontract (variabel) en betaal helemaal niets. Wat is je punt?

[Kimbo72]

Dat is fijn voor jou...

[Salvatron]

eerst hebben ze het over Essent, daarna over Vattenfall, geen touw aan vast te knopen

[Zapato]

Er was eerder een uitspraak over Vattenfall. Deze gaat over Essent.

[angerfist-yentl]

Mij begint de inflatie correctie tijdens contracten en prijsverhogingen tijdens contracten echt te irriteren. Maar komt beetje op hetzelfde neer dat als bezit geen bezit betekend tegenwoordig... Het word er in ieder geval niet beter op voor consumenten en individuele burgers die komen volgens mij steeds meer in de verdrukking zo lijkt het voor mij. En niemand die ze stopt want de overheid faciliteert het zo blijkt het.

[Wouterie]

Wat ik dus niet snap (of wil snappen) is dat commerciële bedrijven zo veel ruimte krijgen om kortlopende contracten (wat is nou max 3 jaar!?) te voorzien van allerlei achterdeurtjes zodat ze mooi kunnen stunten met een scherpe prijs, maar je geen enkele garantie hebt dat je na een tijdje nog steeds gunstig zit?
Neem de inflatiecorrecties bij menig internetprovider! Het enige wat je in de hand werkt is dat mensen voor de jaarabonnementjes gaan en elke keer overstappen.
Maar goed, blijkbaar vindt deze keer de Rechtbank het prima dat een vet commercieel bedrijf vaag doet over de voorwaarden en consumenten dus maar beter moeten opletten. Lekkere VVD mentaliteit.

[wiseger]

Een jaarlijkse salarisverhoging met uw arbeidscontract irriteert u ook?

Deze rechtbank oordeelt over een variabel contract, het gaat hier niet om een vast contract.

[kars noordhuis]

De gemiddelde consument begrijpt, althans moet kunnen begrijpen

Aaahhh, het verschil tussen theorie en praktijk.
Ik ga dus ondertussen uit van de praktijk.