Downloaden strafbaar?
Woensdag heeft de rechter in een rechtszaak over criteria die gelden bij het vaststellen van de kopieerheffing, bepaald dat kopiëren uit illegale bron zelf ook een illegale handeling is. Welke gevolgen heeft dit voor de heffing en voor downloaden? Dat naast uploaden nu ook downloaden definitief strafbaar is in Nederland, is in ieder geval nog allerminst zeker.
De uitspraak van woensdag lijkt in strijd met een eerder vonnis uit 2004 bij de zaak Techno Design versus Brein. Toen oordeelde de rechter: "Anderzijds heeft de wetgever blijkens zowel de huidige Auteurswet en de Wet op de naburige rechten als de reeds genoemde Richtlijn en het daaruit voortvloeiende Wetsontwerp bepaald dat op zichzelf het kopiëren -in dit geval door middel van downloaden- van een inbreuk-makend/illegaal mp3-bestand voor eigen gebruik, geen strijd met de Auteurswet of de wet op de naburige rechten oplevert." Overigens mag de rechter in Nederland tegen een eerder vonnis ingaan, al is het niet gebruikelijk en opent het wegen naar een hoger beroep.
De Regering en de Minister van Justitie hebben meerdere malen laten blijken dezelfde interpretatie aan te hangen als de rechter in de Techno Design versus Brein-zaak. "Artikel 16c Auteurswet stelt niet de eis dat een privékopie uitsluitend mag worden gemaakt van een legale bron. Het ontbreken van de eis dat het origineel ‘legaal’ moet zijn leidt tot een voor consumenten ruimhartig thuiskopieregime", aldus de Minister van Justitie in juni 2007 als antwoord op kamervragen van SP-lid Arda Gerkens.
De Richtlijn waarnaar verwezen wordt is de Auteursrecht-richtlijn van het Europees Parlement en de Raad van 22 mei 2001 die bepaalde aspecten van het auteursrecht van lidstaten harmoniseert. De rechtbank in Den Haag verwees woensdag juist naar die richtlijn, en stelde dat de Nederlandse praktijk waarbij een privékopie van een illegale bron legaal is, in strijd is met het driestappenplan van artikel 5 lid 5 van de Richtlijn. Hiermee gaat de rechter dus lijnrecht in tegen de mening van de Minister van Justitie.
Brein: niet op jacht naar downloaders
Probleem is dat het stappenplan erg vaag is en op vele manieren uitgelegd kan worden, vertelt Kamiel Koelman, deskundige op het gebied van intellectueel eigendom en ict bij advocatenkantoor Bousie. "De rechter mag deze Europese richtlijn interpreteren bij dit geschil maar in feite gaat hij hier niet over." Dat downloaden nu ineens definitief tot verboden verklaard is, vindt Koelman dan ook te kort door de bocht. "Benadrukt moet worden dat het hier een uitspraak van een lage rechter betreft. In hoger beroep kan het naar het Gerechtshof, daarna naar de Hoge Raad en als het tenslotte bij het Europese Hof van Justitie komt zal pas definitief blijken hoe lid 5 van artikel 5 geïnterpreteerd moet worden." De uitspraak geldt alleen tussen de betrokken partijen, maar organisaties als Brein kunnen deze volgens Koelman voorlopig wel gebruiken bij pogingen om piraterij aan te pakken.
Volgens Christiaan Alberdingk Thijm zal Brein dit ook zeker gaan doen. De ict-advocaat snapt niet hoe het bestempelen van downloaden tot illegale handeling te rijmen is met de thuiskopieheffing: "In feite compenseert de consument artiesten bij het kopen van een leeg schijfje. Maar op het moment dat hij er muziek op gaat zetten, is hij toch weer strafbaar. Bovendien weten consumenten niet wat beschermd is en wat niet." Ook vraagt hij zich af hoe een downloadverbod moet worden gehandhaafd.
Okke Delfos-Visser van Brein verklaart dat de antipiraterij-organisatie geen individuele downloaders gaat aanpakken met deze uitspraak in de hand: "Wel gaan we het vonnis aan de ene kant gebruiken als extra argument om partijen die illegaal aanbod faciliteren aan te pakken terwijl we deze aan de andere kant kunnen gebruiken bij de onderhandelingen met internetaanbieders om een systeem van waarschuwingen in te voeren. Daarbij krijgen abonnees die illegaal downloaden een melding van hun isp en kunnen ze op den duur sancties opgelegd krijgen." Volgens Delfos-Visser laat de praktijk zien dat vrijwel iedereen na de eerste melding hun downloadpraktijken staken. In Frankrijk is zo'n systeem onlangs bij wet geregeld.
De gevolgen voor de kopieerheffing
Wat de gevolgen voor de hoogte van de kopieerheffing zijn is nog onduidelijk. De Stobi, de belangenbehartiger van fabrikanten en importeurs van blanco dragers, overweegt in beroep te gaan tegen de beslissing van de rechter dat gekopieerd materiaal uit illegale bron mag worden meegewogen bij het vaststellen van de hoogte van de thuiskopieheffing. Als een hogere rechter anders beslist kan Stobi dit gebruiken bij de onderhandelingen met stichting de Thuiskopie om de heffing te verlagen.
De kopieerheffing is door de Minister van Justitie bevroren tot 1 januari volgend jaar maar voor die tijd zullen Stobi, De Thuiskopie en rechthebbenden weer met elkaar om de tafel gaan zitten om te praten over aanpassingen. De rechtszaak had duidelijkheid moeten geven over de criteria die gehanteerd worden bij het vaststellen van de hoogte van de thuiskopieheffing en volgens de Stobi is dat op een aantal punten ook gebeurd. "Zo heeft de rechter beslist dat als artiesten hun materiaal onbeschermd, dus zonder drm, op internet publiceren, ze impliciet toestemming geven dat dit wordt gekopieerd", zegt Alexander Hent, voorzitter van Stobi. Volgens hem kunnen de artiesten dus ook niet meer gecompenseerd worden voor downloads van deze werken en zal dit tot een 'substantiele verlaging' van de thuiskopieheffing leiden.
Stichting De Thuiskopie bestrijdt bij monde van jurist Jochem Donker de uitleg van de Stobi: "De rechter heeft niet gezegd dat een artiest die geen gebruik maakt van drm ook automatisch toestemming geeft voor het maken van extra kopieën." Volgens Donker kunnen we slechts gissen naar wat de rechter dan wel bedoelt met 'impliciet toestemming geven' en hij verklaart dat het hoe dan ook om slechts een klein deel van het materiaal gaat dat dan niet onder de heffing zou vallen. Volgens De Thuiskopie zullen de heffingen dan ook niet gaan dalen, maar de stichting zal bij de onderhandelingen ook niet inzetten op veel hogere vergoedingen, wel op een uitbreiding naar bijvoorbeeld mp3-spelers.
De beslissing van de rechter dat ook privé-kopieën uit illegale bron mogen worden meegewogen is volgens De Thuiskopie niets nieuws en deze zal dan ook niets veranderen aan de hoogte van de thuiskopieheffing. In 2003 werd al duidelijk uit Kamerstukken dat de legaliteit van de bron niet van invloed is op de vraag of er een vergoeding is verschuldigd voor privé-kopiëren: "Indien bij de vaststelling van de vergoeding de privé-kopie van een illegale bron niet in aanmerking zou worden genomen, dan zou de gebruiker die illegale werken kopieert in feite goedkoper uit zijn. De wet zou dan een premie zetten op gebruik van illegaal werk. Dat dat niet de bedoeling kan zijn verklaart dat ook de richtlijn niet de beperking stelt dat het moet gaan om een legale bron."